Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг анатомик – физиологик ва маҳсулдорлик йўналишининг хусусиятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг анатомик – физиологик ва маҳсулдорлик йўналишининг хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

726 KB

Қ ишлоқ хўжалик ҳайвонларининг анатомик – физиологик ва маҳсулдорлик йўналишининг хусусиятлари Режа: 1. Ҳайвонлар танасининг тузилиши. Тери қопламининг тузилиши ва вазифасининг хусусиятлари 2. Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг тери қопламининг хусусиятлари 3. Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг овқат ҳазм қилиш органлари тузилишининг ва физиологик фаолиятининг хусусиятлари

Ҳайвонлар танасининг тузилиши. Тери қопламининг тузилиши ва вазифасининг хусусиятлари Ҳайвон организми хужайра ва хужайрасиз таркибга эга тирик моддалардан қурилган. Хужайралар катта – кичиклиги, шакли ва вазифасига қ араб бир – биридан ажралиб туради. Умумий тузилиш ва умумий вазифалар билан бирлашган хужайралар ва хужайрасиз модданинг айрим гурухлари тўқималарни хосил қ илади. Тўқималардан тана органлари ташкил бўлади. Ҳ ар бир орган маълум шаклга эга ва махсус вазифа бажаради. Ўз тузилиши бўйича бир–биридан фар қ ланувчи, лекин қ андайдир вазифани бажарувчи айрим орган органлар системасини ҳ осил қ илади. Қишлоқ хўжалик ҳ айвонлар организми одам организмидек қ уйидаги системалардан иборат: тери қ оплами, ҳ аракат (скелет ва мускуллар),, ов қ ат ҳ азм қ илиш, нафас олиш, ички секреция, сезги ва нерв бош қ арув органлари. Тузилиши ва вазифасига қ араб бир – биридан фар қ қ илиб ва бирмунча муста қ илликга эга бўлиб, барча системалар ўзаро я қ ин бирликда ишлайдилар, шу туфайли организм ажралмас, бир бутун бўлиб ифодаланади. Қишлоқ хўжалик ҳ айвонларида органлар бир– бирови билан ўзаро ало қ ани, одамдагидек, нерв ва гуморал йўл билан , ( қ он ор қ али), , амалга оширадилар. Тананинг умумий тузилиши барча қ уру қ ликда яшовчи умурт қ алиларда бир хил; уларда бош, бўйин, кўкрак, қ орин, дум ғ аза ва қ уйру қ бўлимлари, елка, тос қ исми ва эркин ҳ аракатланувчи қў л - оё қ лар, елка билан панжа қ исмидан ташкил топган. Кўкрак ва сондан, болдирдан ва ор қ а оё қ лардан иборат тос бўлимидан тузилган. Шу режа асосида қ ишлоқ хўжалик ҳ айвонлар скелети тузилган. Қишлоқ хўжалик ҳ айвонларининг тери қ опламининг хусусиятлари Тери қ оплами асли теридан ва ҳ осилаларидан иборат: сочлардан, туё қ лардан, тирно қ лардан, шохлардан, тер, ёғ ва сут безларидан, пардан ва

тангачалардан. Тери организмни таш қ и му ҳ итни механик, ҳ арорат, биологик (касалликларни қў з ғ атувчи),, зарарли таъсиридан ва қ уришдан са қ лайди. У организм томонидан исси қ ликни беришни бош қ аради, модда алмашинувининг айрим махсулотларини ажратади, таш қ и му ҳ итнинг ҳ ароратли, механик (лат ейиш, уколлар), ва бош қ а қў з ғ атишларини идрок қ илади. Тери икки асосий қ атламдан иборат: сирт қ и кўп қ аватли эпителийдан ҳ осил бўлган эпидермисдан ва ички – асли теридан. Тери остида бириктирувчи тўқимали қ атлам бор, унда мол яхши бо қ илганида ёғ тўпланади. Ёғ қ атлами айни қ са чўчқаларда ривож топган. У тери ости ёғ клетчаткаси дейилади. Тери остидаги қ аватда кўндаланг тери ости мускуллар мавжуд, улар кучли қ ис қ арганда тери силкинади, шу сабабли теридан чанг, сув ва ҳоказолар узо қ лашади. Асли тери хужайралар ва бириктирувчи тўқимадан иборат. Бу ерда куп сонли қ он ва лимфатик томирлар шохланади, улар терини сезги нервлар охирларини ози қ лантирадилар. Асли терида соч илдизлари , (паррандада парлар),, ёғ ва тер безлари жойлашган. Сочлар (паррандада парлар), тери қ опламини чангдан ва совутишдан ҳ амда ҳ ашаротлар чақишидан са қ лайди. Ёғ безлари шохланган пуфакчалар (альвеоллар), шаклига эга. Улар сочлар илдизи я қ инида жойлашган ва чи қ арув томири ор қ али илдизлар қ инига очилади. Безлар ажратадиган «тери ёғи» ўсаётган сочлар, терини мойлайди ва қ уришдан ва сув билан намланишидан са қ лайди.расм. Қорамоллар терисининг гистологик тузилиши. I эпидермис: 1- шохсимон қатлам; 2-донадор қатлам; II-дерма ёки ҳақиқий тери; III- тери ости ё- қавати; 3-тер безлари; 4-тер безларининг канали; 5-ёғ бези; 6, 7, 8-жуннинг вертикал кесиги; 9-нерв; 10-нерв учлари; 11-артерия; 12-вена; 13-лимфа томири; 14-ёғ тўқимаси.

Ёғ безлари от ва итларда, кучсиз равишда чўчқалар ва қ орамолда ривож топган. Қўйларда тери ёғи ва тер ёғли тер хосил қ иладилар. Улар жун сочини тутам қ илиб ушлайди ва ифлосланишдан, намни, сийдикни (аммиак), ва ҳ оказоларни зарарли таъсиридан са қ лайди. Тер безлар – трубкали, ўрам шаклида, унинг ички деворлари безли тер ажратадиган хужайралар билан қ опланган. Тер безларининг чи қ арув томирлари ҳ ам сочларнинг илдиз қ инига очилади. Тер безлари отларда ва қўйларда яхши ривожланган, ит ва бу ғ уларда тер безлари йўқ. Тер – сувли сую қ лик, унда организм учун зарарли бўлган модда алмашинув ма ҳ сулотлари: мочевина, сийдик кислотаси, учувчи ёғ кислоталари, о қ сил , (отларда кўпик ҳ осил қ илади, кўпиради),, минерал тузлар (шунинг учун ҳ ам тернинг таъми шўр),. Тер ҳ осил бўлиши исси қ ни бош қ аришда, яъни организм томонидан исси қ ликни хосил қ илишда ва қ айтарилишида катта а ҳ амиятга эга. Исси қ лик организмда диссимиляция–озуқавий моддаларни энергия ҳ осил қ илиб парчаланиши о қ ибатида рўй беради. Организм узлуксиз равишда исси қ ликни йўқотади, кўпинча бу жараён уни тери ор қ али тар қ алиши натижасида ҳ амда сувни бу ғ ланиши ва ўпкадан , (нафас олганда), , тери юзасидан , (тер ажралганда), , бўлади. Ҳ ар грамм терни бу ғ ланиши учун 0,58 ккал организмнинг исси қ дан сарфланади, шунинг учун хам исси қ лик берилиши т ў хтамайди. Сув бу ғ ланиши доимо ўпка юзасидан ҳ ам , (тер безлари бўлмаган итларда ва бу ғ уларда бу ғ ланиш фа қ ат ўпка юзасидан амалга ошади), , содир қ илинади. Ҳ авонинг ю қ ори ҳ ароратида нафас олиш тезлашади ва ўпка томонидан бу ғ ланадиган сув ми қ дори кўпаяди. Ҳ авода сув бу ғ лари кўпайганда сувни тери ва ўпка юзасидан бу ғ ланиши тўхтайди. Шунинг учун намли, лекин ю қ ори ҳ ароратда бўлган ҳ айвонлар ҳ олати ёмонлашади. Лекин қ изиб кетиш содир бўлмайди, чунки организмдаги диссимиляция жараёнлари кучсизланади.

Агарда очи қ му ҳ итнинг ҳ арорати тери ҳ ароратидан паст бўлса, қ он томирларининг ингичкалиги рефлекс ёрдамида тораяди ва ундан ўтаётган қ оннинг ми қ дори камаяди. Натижада тери ҳ арорати пасаяди, тери ва му ҳ ит ҳ арорати текисланади ва исси қ лик берилиши камаяди. Иссиқликни йўқолиши тер безлари фаолиятииинг рефлектор равишда пасайиши оқибатида ҳам рўй беради. Шу пайтда организмда диссимиляция кучаяди. Исси қ ликни бош қ ариши натижасида тана ҳ арорати маълум даражада ушланади. Тери ифлосланганида ёғ ва тер безлари тешиклари ти қ илиши мумкин, бунда исси қ ликнинг бош қ аруви ва тери ор қ али модда алмашинув ма ҳ сулотларининг ажралиши бузилади. Ундан таш қ ари ифлослик , тери ёғи ва терни тери юзасидан парчаланиш ма ҳ сулотлари бактериялар, шу жумладан касаллик чи қ арувчиларнинг, ривожланишига ёрдамлашади. Шунинг учун ҳ ам терини ва уни қ опловчи жунни доимо артиб, тоза тутиш керак. Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг овқат ҳазм қилиш органлари тузилишининг ва физиологик фаолиятининг хусусиятлари Овқат хазм қилиш органларига оғиз бўшлиғи ва томоқ, қизилўнгач ва ошқозон, ингичка ичаклар, жигар ва меъда ости бези, йўғон ичаклар киради. Оғиз бушлигини лаблар, лунж, тишлар, милк, қаттиқ ва юмшоқ танглай чегаралайди. Оғиз бўшлиғида тил жойлашган ва сўлак безларнинг йўли очилади. Лаблар овқатликни ушлаш ва сезиш учун хизмат қиладилар. Айлана мускул туфайли лаблар ҳаракатчандир. Отда, қўйда ва эчкида лаблар енгил ҳаракатчан, қорамолда ва чўчқаларда лаблар кам ҳаракатчан. Овқатликни ушлашга ҳаракатчан мускул органи–тил ҳам ёрдамлашади. У овқатликни чайналганда тишларга қўйишга ҳамда уни огиз бўшлиғидан томоқ бўшлиғига силжишида қатнашади.

Тилнинг шиллиқ пўстлофида хар хил шаклдаги ғуддачалар (емчаклар), улар таъмли пиёзчалардан иборат ва таъм органи ҳисобланади. Шунинг учун тил ҳайвонда озуқа ва уни сифатини аниқлайдиган орган ҳисобланади. Тишлар ўзининг тузилиши ва вазифасига қараб куракка, қозиқ тишга ва жағ тишларга бўлинади. Курак тишлар олдинда – барча уй ҳайвонларида, кавшовчилардан ташқари, остидагидан ҳар бир жағда жойлашади. Кавшовчилар пастки жағда саккизта курак тишларга эгадирлар, юқорида бўлмаган курак тишлар ўрнига қалинлик – қалин қотиб кетган эпителий билан қопланган тиш пластинасини ҳосил қилади. Курак тишлар озуқани ушлаш ва кемириш учун хизмат қилади. Қозиқ тишлар куракларнинг орқасида жойлашган, бир донадан юқори ва пастки жағларнинг ҳар томонида. Қорамол ва бияларда қозиқ тишлар – химояланиш ва хужум қилиш қуролидир. Жағ тишлари кавшовчиларда ва отларда олтитадан, чўчқаларда жағнинг ҳар томонида еттитадан жойлашган. Уларнинг вазифаси – озуқани эзиш. Оғиз бўшлиғига ўз ширасини сўлак безлари тўкади: қулоқ ёнидагилар, жағ, тил остидагилар – жуфт ва токлари – лаблар, лунжлар, тил ва юмшоқ танглайнинг шилимшиқ пўстининг деворида жойлашган. Сўлак чиқариш – шартсиз рефлекс: оғиз бўшлиғига тушган озуқа сезги нерв охирини қичитади, қўзғалиш марказга интилма нерв орқали сўлак ажралиш марказига берилади. Кавшовчи ҳайвонларда қулоқ яқинидаги сўлак безлари сўлакни тўхтовсиз ажратади. Сўлак шилимшиқ пўстлоқида намликни сақлайди, озуқани сингдиради, натижада у енгил ютилади. Озуқа қанчалик дағал бўлса, сўлак шунчалик кўп ажралади. Сигир бир суткада 50 л сўлак ажратади.

Оғиз бўшлиғидан овқатлик томоқга тушади, кейинчалик тил ва томоқ мускулларининг қисқариши таъсирида қизилўнгачга ютилади. Қизилўнгачнинг деворларидаги мускулларнинг перисталтик қисқариши сабабли овқатлик ошқозонга ёки ошқозонларга (агарда у бир камерали бўлмаса),, сурилади. Кавшовчи ҳайвонларда қизилўнгач антиперисталтик ҳаракатга эга, яъни овқатликни тескари томонга оғиз бўшлигига йўналтиради, бу жараён кавш қайтаришда рўй беради. Ошқозон тузилиши қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг турига қараб ҳар хилдир. Чўчқада ва отда ошқозон бир камерали, кавшовчиларда, (қорамол, қўй, эчки, буғуларда), – кўп камерали, улар 3 ошқозон олди қисмлардан (катта қорин, кат қорин, китобча), ва асли ошқозон – ширдондан иборат. Уларда безлар йўқ, фақат овқат ҳазм безлари ширдоннинг шилимшиқ пардасида бор. Ошқозоннинг ҳамма бўлимлари бир– бирови билан тешиклар орқали боғланадилар. Бундай мураккаб ошқозон кавшовчи ҳайвонлар дағал, қийин ҳазм бўлувчи, кўп миқдордаги клетчаткадан иборат ўсимлик синчиклов қайта ишлашни талаб этадиган озуқа еганидан ҳосил бўлган. Озуқа икки марта чайналади: олдин – шошиб, кейинчалик эса синчиклаб озиқланишнинг бундай усули ҳозирги замон кавшовчи ҳайвонлар аждодларига ҳаётда яшашига устунлик берган. Катта қоринга 100 л зиёд суюқлик сиғади. У қ орин бўшли ғ ининг чап томонида жойлашади. Ов қ атлик о ғ из бўшлигида енгил чайналиб, сўлак билан ҳў лланиб ютилади. Ҳ айвон озуқа еганидан 15-20 да қ и қ а сўнг тинч жойни топади, айрим пайтда ётади ва кавшовни бошлайди. Озуқа гуваласи юмшатилади, эзилади, аралаштирилади ва ва қ ти– ва қ ти билан о ғ из бўшлигига қ айтарилади. Сўнг гувала синчиклаб чайналади, сўлак

билан сероб ҳў лланади ва яна катта қ оринга ютилиб, яъни механик ва химиявий ишловга дучор бўлади. Овқатлик билан катта қоринга ўсимлик ферментлари ва хар хил микроорганизмлар – бактериялар ва инфузорийлар тушади. Ўсимлик ферментлари қисман оқсилларни, ёғларни ва углеводларни парчалайди. Кўпгина бактериялар томонидан ажраладиган целлюлоза ферменти таъсирида овқатлик ошқозонда 40 дан 70% гача клетчатка парчаланади. Микроорганизмлар фаолияти натижасида катта қоринда газлар ва хар хил органик кислоталар хосил бўлиб озуқани жадал бижғийди. Углеводлар ва озуқанинг парчаланиш махсулотларидан, (аммиак ва органик ёғ кислоталари),, бактериялар ўз танасининг оқсилини синтезлайдилар. Овқатлик билан кат қоринга тушиб, микроорганизмлар ошқозон ширасининг нордон муҳитида нобуд бўладилар, улар танасининг оқсили енгил хазм бўлади. Бир суткада катқоринга 200 г гача микроорганизмлар оқсили ўтади. Шундай қилиб, катқорин микроорганизмлари кавшовчи ҳайвонлар томонидан қийин хазм бўладиган ўсимлик оқсилларини ҳазм бўлишига ёрдамлашадилар. Кавшовчи ҳайвонлар учун катқорин бактериялари ёрдамида шунингдек, В 1 , В 2 ва бошқа витаминлар синтезланади ва булар билан кавшовчилар организми таъминланади. Катқоринга ўтган овқатлик пепсин ферменти мавжуд оқсиллари ошқозон шираси таъсирида оддий бирикмаларгача парчаланади. Катқориндан бўтқасимон овқатлик майда порциялар билан ичакларнинг ингичка бўлимига тушади, бу ерда меъда ости безининг, ўтнинг ва ичак шираси таъсирига учрайди. Бу овқат хазм қилиш ширалари ўз таркибидаги ферментлардан иборат, уларнинг таъсирида озуқавий моддаларни сувда эрийдиган оддий бирикмаларга бутунлай парчаланади. Ўт меъда ости без ферменти ва ичак шираси таъсирини кучайтиради, озуқанинг оқсиллар, ёғлар ва углеводларнинг охирги махсулотирасм. Қорамоллар кўп камерали ошқозонининг схематик тузилиши: 1-катта қорин; 2-қизилўнгачнинг охирги қисми; 3- қизилўнгачнинг ноғи; 4-ҳатқорни; 5- тўрқорни; 6-ширдон.

(аминокислоталар, глицерин, ёғ кислоталари ва глюкоза),, озуқанинг минерал моддалари билан сув эритмаларни хосил қилади ва ингичка ичаклар қилчалари орқали қон ва лимфага сурилади. Ичакнинг ингичка бўлимида озуқавий моддаларнинг асосий қисми сурилади. Қийин хазм бўлувчи ўсимлик озуқаси кўп камерали ошқозон ва жуда узун ичаклар ёрдамида амалга ошади. Ичак танадан 20-25 марта узун; қорамолда у 50 метргача бўлади; битта ингичка ичакнинг узунлиги 40 метрга яқин. Овқатликнинг қолган хазм бўлмаган қисми ичакнинг қалин бўлимига ўтади, бу ерда кавшовчиларнинг овқатлик хазм бўлиши ва озуқавий моддаларни, сувни ва минерал тузларнинг сўрилиши якунланади. Овқатликнинг хазм бўлмаган қолдиқи нажосатга шаклланади, улар ортки чиқарув тешигидан вақти – вақти билан ташқарига чиқарилади. Одатда кавшовчи ҳайвонларда овқатлик ошқозон – ичак йўлидан 7-9 кун мобайнида ўтади. Қон озуқавий моддаларнинг парчаланиш махсулотлари билан турғун венага йиғилади, у жигарга киради ва бу ерда капиллярларга бўлинади. Жигар капиллярларидан ўтиб қонга тушган захарли моддалар, зарарсизланади, кам зарарли енгил эрийдиган бирикмаларга айланади, кейин организмдан чиқарилади. Жигарнинг химоя воситаси ана шунда. Жигардан қон ортки ичи бўш венага тушади, сўнг юракнинг ўнг бўлмасига, ундан бутун тана бўйлаб озуқавий моддаларнинг парчаланиш маҳсулотларини етказади. Тана ҳужайраларида улар хазм бўлади: оқсилга, углеводларга ва ёғларга айланади. Оқсилсиз ҳаёт бўлиши мумкин эмас, чунки улар тана ҳужайралари таркибига киради. Организмдаги барча ҳаётий жараёнлар хужайрада бетўхтов оқсиллар алмашинуви билан боғлиқ. Оқсиллар тананинг янги хужайраларини тузишга, сут, жун ва ҳоказолар хосил бўлишига кетади. Улар азотсиз моддалар билан алмашиниши мумкин эмас. Ёғлар протоплазма ва хужайралар пўстлоғини асосий қисмининг таркибига киради, ёғнинг бир қисми тери ости клетчаткада, қорин ёғда, ички органлар

атрофида бириктирувчи тўқимада захирада сақланади ва энергия манбаи бўлиб фойдаланилади. Углеводлар глюкоза шаклида қон билан жигарга ўтказилади, бу ерда глюкозанинг зиёди глюкогенга, (ҳайвонот крахмали),, айланади ва захирада сақланади. Ундан ташқари глюкоген мускулларда тўхтаб қолади. Углеводлар билан сероб озиқлантирилганда, (масалан, бўрдоқига боқиладиган),, улардан ёғ синтезланади. Углеводлар энергиянинг асосий манбаидир, у мускуллар ишига, тана ҳ ароратини са қ лашга, нерв системасининг ишига сарфланади. Минерал моддалар – кальций, фосфор, натрий, калий, темир ва бош қ алар тузлари – суяк ва мускул тўқималари, тери, ҳ ужайра ва тўқима ширалари, қ он, сут плазмаси таркибига киради. Улар ҳ айвон организмининг нормал ҳ аётий фаолияти учун керак.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Абдолниёзов Б.О. - Хоразм чорвачилиги. Қизил чўл зотли қорамолларнинг насл ва маҳсулдорлик сифатларини яхшилашнинг илмий асослари, докторлик диссертацияси, 1999 йил. 2. Абдолниёзов Б.О. - Аҳоли хонадонида қорамол асраш, “Фан” нашриёти, Тошкент, 2006 йил. 3. Акмальханов Ш.А. - Биологические и зоотехнические основ ы ведения скотоводства в Узбекистан е , “Меҳнат”. Ташкент, 1993 йил. 4. Акмалхонов Ш. Ражабов А. - Сут соғувчи оператор китоби, “Меҳнат”, Тошкент, 1988 йил. 5. Богданов Е.А. - Происхождение домашних живот ных, М, 1937 год. 6. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик асослари, «Ўқитувчи», 1986 йил. 7. Икрамов Т.Х. - Чорвачилик маҳсулотларини қайта ишлаш технологияси, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1997 йил. 8. Кияткин П.Ф. - Ўзбекистонда қўйчилик, Ўздавнашр, Тошкент, 1962 йил. 9. Мавлонов Н.О. - Қорамолчилик, “Ўқитувчи”, Тошкент, 1968 йил. 10. Мавлонов Н.О. - Чўчқачилик, « Ўқитувчи”, Тошкент, 1969 йил.

Похожие

Қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг озиқлантириш асослари

Мўйна ҳайвонларининг хўжалик, фойда ва биологик хусусиятлари

Қишлоқ хўжалик хайвонларининг биологик хусусиятлари

Турли қишлоқ хўжалик ҳайвонлари сутининг таркиби ва хусусиятлари

Ёпиқ грунт учун мос навларни яратиш селекцияси