Сутнинг таркибий қисми ва хусусиятлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сутнинг таркибий қисми ва хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

Сутнинг таркибий қисми ва хусусиятлари Режа: 1. Сут тўғрисидаги тушунча. Сутнинг кимёвий таркиби ва бу моддаларнинг хусусиятлари. 2. Сутнинг қуруқ моддаси. Оқсиллар ва уларнинг фракциялари, сут шакари ва сут ёғи, сутчилик ишидаги аҳамияти. 3. Сут таркибидаги минерал моддалар, витаминлар, гармонлар, ферментлар, иммун таналар, пегментлар, газлар ва уларнинг аҳамияти.

Таянч иборалар. Тўла қийматли, алмаштириб бўлмайдиган, фармацевтика, лактоза, макро ва микроэлементлар, дисперс фаза, дисперцион муҳит, фракция, эмулция, коллоид, амфотер хусусият, адсорбцион, гидрофил гурух, ёғ доначалари, ёғни гидролизланиши, оксидаланиши, ёғни полимёризацияланиши, йод сони, Рейхертмейсел сони, совунланиш сони, казеин фракциялари, корбоксил гурух, амин гурухи, коагуляция, дисахарид, гидролиз. Сут мураккаб кимёвий таркибга эга бўлган биологик суюқлик бўлиб, сут эмизувчиларнинг сут безларида хосил бўлади. У қишлоқ хўжалик ҳайвонлари ва барча ёшдаги инсонлар учун тўлақийматли ва алмаштириб бўлмайдиган озуқавий махсулотдир. Унда организм учун керак бўладиган барча моддалар мавжуд. Сут қандолатчилик ва нон саноатида, фармацевтика, авиация (казеиенклейи) ва бошқа саноатларда қўлланилади. Сутни юқори қийматли озуқавий махсулотлиги ва саноат учун хомашёлиги кундан-кунга ортиб бормоқда. Шунинг учун уни ишлаб чиқаришга талаб ортиб бормоқда. Бу ҳол сутдор қорамолчиликни ривожлантиришни тақозо этади. Сигир сути бир хил консистенцияли, оқ сарғич ёки оқ рангли, бироз ширин ва ўзига хос хидга эга суюқликдир. Сут парҳезбоп, даволаш хусусиятига ҳам эгадир. Унинг таркибидаги оқсил, ёғ ва сут қандининг ҳазм бўлиш хусусияти юқоридир (95-98%). Шунинг учун ҳам бу маҳсулот парҳезбоп ҳисобланади. Металлургия, кимё ва бошқа инсон хаёти учун хавфли саноат корхоналари ишчилари албатта сут билан таъминланади. У инсон соғлигини сақлаш хусусиятига хам эга. Сут таркибидаги оқсил инсон организмига тушган турли заҳарли моддаларни нейтраллаш хусусиятига эга.

Сут қўйидаги қисмлардан иборат; сув, қуруқ модда ва газ. Қуруқ моддага ёғ, оқсил, сут қанди (лактоза), макро ва микроэлементлар, витаминлар, ферментлар ва бошқа моддалар киради. Ёғ сутда эмулсия, оқси эса коллоид ҳолатда, сут шакари молекулярдисперс ҳолатда бўлиб ҳақиқий эритма ҳосил қилади. Шунинг учун сут полидисперс таркибли мураккаб суюқликдир. 1кг сут таркибида 650 ккал энергия мавжуд. 1 кг сут таркибида 33 г оқсил, 38 г ёғ, 47 г углевод мавжуд. 0,5 л сут ичилганда кишининг кунлик эҳтиёжини 50 % ёғга ва 30 % оқсилга бўлган талаби қондирилади. Сутнинг таркибий қисми юқори ҳазм бўлиш хусусиятига эга. Калций95%, альбумин 97%, сут ёғи-95%, қанд-98%. Сут парҳезбоп озуқавий ичимликдир.Сутнинг табий таркиби, елинда ҳосил бўлади. Сутнинг таркиби ҳақиқий ва қўшимча бўлади. Сутнинг ҳақиқий таркиби елинда сутнинг секрецияси натижасида ҳосил бўлади. Сутнинг қўшимча таркиби ҳар хил қишлоқ хўжалик экинларини дорилаш, қишлоқ хўжалик ҳайвонларини даволаш даврида сутга турли кимёвий моддалар ўтиши мумкин. Сутнинг асосий ва иккинчи даражали таркибий қисмлари мавжуд. Асосий таркибий қисмларига сув, қуруқ модда, ёғ, оқсил, сут қанди, иккинчи даражали таркибга ҳар хил тузлар, минерал моддалар, фосфатидлар, стеринлар, ферментлар, гормонлар, газлар ва ҳоказолар киради. Сув – сутнинг асосий таркибий қисми бўлиб, сув қондан хосил бўлади. Сув сутда соф (эркин) ҳолда, бириккан (адсорбсияланган) ҳолда, кристалланган ҳолда учрайди. 95-97% сув эркин ҳолда учрайди. Бу сувда хар хил тузлар, кислоталар бўлиб, сут қанди эриган ҳолда учрайди. Сутда ўртача 12,5% қуруқ модда бўлиб, уни 102-105 о С да қиздириш йўли билан аниқлаш мумкин. Сутнинг қуруқ моддасига турли омиллар таъсир қилади. Қуруқ модда ёғ, оқсил, сут қанди, минерал моддалар, витаминлар, фарментлар киради.

Қуруқ моддадан, ёғ ажратиб олинса сутнинг ёғсиз қуруқ қисми хосил бўлади. Қуруқ моддадан 6,6-10,3%ча, ўртача 8,7% ташкил қилади. Сутнинг қуруқ моддаси ва ёғсизлантирилган қуруқ қисмини аниқлаш формулалари С = 4,9 хжхА + 0,5 4 СЁҚҚ (СОМО) = ж + А + 0,76 5 4 СЁҚҚ (СОМО) = Қ-Ё Сутнинг қуруқ қисми ва ёғсизлантирилган қуруқ қисми унинг тўйимлилигини билдириб, сут махсулотлари ишлаб чиқаришда хомашёга сарфланадиган сут миқдорини аниқлаш мумкин. Шунинг учун сигирларни сут махсулдорлигини баҳолашда, нафақат соғиб олинган сут миқдори, унинг ёғлилиги, балким сут таркибидаги қуруқ моддага катта эътибор бериш лозим. Ёғ сутнинг энг енгил қисми бўлганлиги учун, сут 2 соат қўзғатилмай турса унинг таркибидаги 60% ёғ доначалари сутни юзасига чиқади ва қаймоқ қатламини хосил қилади. Агар сут яхшилаб аралаштирилса ёғ доначалари сутнинг барча қисмига бир хил тарқалади. Шунинг учун ҳам намуна сут олинса сут албатта яхшилаб аралаштирилган намуна олинади. Ёғ доначалари сирт қисмидан оқсил ва лецитин қобиғи билан қопланган бўлиб, улар бир хил зарядга эга бўлганлиги учун бир-бирига бирикмайди. Оқсил қобиғи механик урилиш ва кимёвий моддалар таъсирида емирилиб ёғ доначалари ичидан ёғ чиқиб бир-бири билан бирикади. Масалан, сарёғ ишлаб чиқаришда қаймоққа механик ишлов бериш ва сутнинг ёғлилигини аниқлашда яққол кўриш мумкин, яъни ёғ доначалари ёрилиб ёғлар ажралиб бирлашади. Сут ёғи кимёвий таркиби бўйича глециридлар аралашмасига ўхшайди. Глециридлар глицерин спиртининг мураккаб эфирлари ва монакорбон кислоталар бирикмаси ҳисобланади. Глицеринлар уч атомли спирт бўлиб, сут ёғи таркибида 12,5 % ташкил қилади.

Сут ёғи сутнинг асосий таркибий қисмларидан бири бўлиб, мураккаб глицеринлар спирти ва ёғ кислоталаридан таркиб топиб, сутда ўртача 3,8% ташкил этади. Сут ёғи асосан озуқадан, яъни озуқа таркибидаги ёғ, протеин, углеводлардан ҳосил бўлади. Учувчи ёғ кислоталари (уксус, ёғ, пропеон) ёғ ҳосил қилувчи кислоталари бўлиб хизмат қилади. Г.А.Азимов маълумотича 1 кунда 1,5 кг уксус, 0,5-0,8 кг пропион ва 0,30,4 кг ёғ кислота сигирларни ширдон қорнида тўпланади. Сут ёғи энергия манбаи бўлиб хизмат қилади, 1г ёғнинг ёнишидан 9,3 ккал энергия хосил бўлади. Ёғ қиздирилган сутда эмульсия ҳолатида совутилган сутда суспензия ҳолатида бўлади. Сутда ёғ, ёғ доначалари ҳолатида бўлади. Унинг диаметри ўртача 3-4 мкм (0,1-10 баъзан 20) ташкил қилади. 1 мл сутда 1-12 млрд, ўртача 3-5 млрд дона ёғ доначалари мавжуд. Бу кўрсаткич лактация даврида ўзгариб тўради. Ёғ доначаларининг катталиги муҳим технологик аҳамиятга эга. Уларнинг ҳажми қанча катта бўлса сутни сеператорлашда ёғ енгил ажралади ва обрат таркибига ёғ кам ўтади, сарёғ ишлаб чиқаришда қаймоққа ишлов бериш осон кечади, айрон таркибида ёғ кам бўлади, ёғ доначаларининг ҳажмига сигир зоти, индивидуал хусусиятлари, лактация даври, озиқлантириш типи ва даражаси таъсир қилади. Оқсили оқ кристал кукун. Сутда ўртача 3,3% оқсил бўлади (2-5%) турли зотга мансуб сигирлар сутида оқсил турлича, жерсей (5%), қизил горбат (3,6) ва қора-ола зотли сигирларида (3,3%) ташкил қилади. Сутда бир неча хил оқсил бўлиб, шулардан асосийси казсиндир-82%. Албумин 12 ва глобулин 6 %га тенг. Сут таркибида казсиннинг бир неча фракциялари казеин l − , b − , g мавжуд. l -казеин мицеллалари сутчилик ишида катта аҳамиятга эга. Казеин оқсили уюш хусусиятига эгадир.

Казеинда l фракция 36%, b фракция 56 % ва g фракция 7,8% ташкил қилади. l -казсин яхши уюйди, В-сустроқ ва γ-уюмайди. Казсин сутга оқ ранг беради. Казеиннинг уюш хусусияти натижасида сутдан турли сут махсулотолари (суюқ, ярим суюқ, қуюқ ва қаттиқ) тайёрлаш мумкин. Сут қанди оқ кристалл кукун. Сут қанди фақат сут ва сут махсулотларида учрайди. Сигир сутида сут қанди ўртача 4,7 % (4,5-5,2%) ташкил қилади. 1грамм сут қанди 4,1 ккал энергияга, 98% хазмланиш хусусиятига эга. Лактоза шакари лактоза ферменти таъсирида галактоза ва глюкоза дисахаридларига ажралади. Сутда икки хил шаклда l ва b шаклда учрайди. Сут қанди бир шаклдан иккинчи шаклга ўтиб тўради. Сут қанди турли уюш жараёнида қатнашади. Сут кислотали уюш. Бу уюш жараёни сут кислотали бактериялар ферменти асосида юзага келади. Бу жараёнда сут қандидан сут кислотаси хосил бўлади. Бу кислота оқсилларни уютади ва уни хусусиятини ўзгартиради. Бу уюш процесси асосида жўда кўп нордон сут махсулотлари ва пишлоқлар тайёрлашда қўланилади. Пропионкислотали уюш . Бу уюш жараёнини пропион кислотали бактериялар ферменти юзага келтиради. Бу уюш жараёнида Швецария , совет ва бошқа қаттиқ пишлоқлар хосил қилинади. Ёғ кислотали ачиш. Бу уюш жараёни спора ҳосил қилувчи ёғ кислотали бактериялар ферменти юзага келтиради. Бу ачиш процесси ҳар хил сут махсулотлари тайёрлашда салбий таъсир қилади. Спиртли уюш . Бу уюш жараёни сут ивитқи ферментлари таъсирида юзага келади. Бу процесс сут кислотали уюшдан, айрон ва кефир ишлаб чиқаришда қўлланилади. Спирт ва карбонат ангдрид гази хосил бўлади. Минерал моддалар сутда ўртача 0,7% (0,5-10) ташкил қилади.бу моддалар сутда органик ва анорганик кислоталарни тузлари ҳолатида учрайди. Улар

молекуляр, коллоид ва эримаган ҳолатда бўлиши мумкин. Сутчилик саноатида фосфор ва лимон кислота тузлари катта аҳамиятга эга. Макроэлементлардан сут таркибида калций, фосфор, калий, натрий, магний, темир, олтингугурт ва хлор учрайди. Улар органик ва анорганик тузлар ҳолида бўлади. Сут таркибида микроэлементлардан мис, кобалт, йод, рух, рубидий, гелий, кумир, ванадий, титан, қалай, қўрғошин, хром, мишяк, никел, литий, ва бошқалар учраши мумкин. Витаминлар- Сут таркибида ҳаёт фаолият учун керакли барча витаминлар учрайди. Ёғда эрувчи – А,Д,Е витаминлари. Сувда эрувчи – С,Р, В гуруҳли витаминлар сақланади. Ферментлар . Сутдаги ферментлар асосан сут безида ва сутдаги микроорганизмлар фаолиятидан ҳосил бўлади. Гидролазалар, фосфорилазалар (липаза, фофотаза, протеиназа). Карбагидразалар (лактаза, амилаза). Парчаловчи ферментлар (каталаза). Оксидловчи – қайтарувчи ферментлар (пероксидаза, редуктаза, алдалаза). Гармонлар . Сутга гармонлар қондан ўтади. Пролактин, тироксин гармонлари– сут ҳосил бўлишини тезлаштиради. Лютестрон гармони сут ҳосил бўлишини секинлаштиради. Бундан ташқари сутда фолликулин, тироксин, окцитоцин, адреналин, инсулин гармонлари ҳам учрайди. Улар организмда турли вазифаларни бажаришда қатнашади. Масалан, окситоцин гармони елиндан сутни тез соғилишини таъминлайди.

Адабиётлар 1. Кугенев П.В. Молоко и молочные продукты. М. Россельхозиздат. 1985. 2. Акмалхонов Ш.А. ва бошқалар. Сут соғувчилар учун қўлланма. Тошкент Ўқитувчи 1989. 3. Иванов В.А., Обухов П.А. Спрвочник жсивотноводство молочной фермы и комплекса.М. Россельхозиздат. 1985

Похожие

Сутнинг биохимик ва физик хусусиятлари

Сутнинг таркиби ва хусусиятларига таъсир қилувчи омиллар

Лойиҳаларнинг энергетик қисми

Лойиҳаларнинг чизма қисми

Лойиҳаларнинг иқтисодий қисми