Сутнинг таркиби ва хусусиятларига таъсир қилувчи омиллар - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Сутнинг таркиби ва хусусиятларига таъсир қилувчи омиллар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Сутнинг таркиби ва хусусиятларига таъсир қилувчи омиллар Режа: 1. Сутнинг таркиби ва хусусиятларига физиологик омилларнинг таъсири 2. Сутни соғиб олиш билан боғлиқ бўлган омилларнинг таъсири 3. Сутнинг таркиби ва хусусиятларига ташқи омилларнинг таъсири

Таянч иборалар. Физиологик омил; зоти; мактация; елин бўлмалари; икки тактли; уч тактли; нордонлик; меъёрли озиқлантириш; оғиз сути; ҳақиқий сут; сутдан чиқиш олди сути; витамин; гормон; фермент; сут синтези; индивуидуал хусусити; елин сили; ўпка сили; мастит; сомотик тўқима; албулин; глобулин; куйиқиш; альвсола; цистерна; безли тўқима; сурғич; сфинктер. Сутнинг таркиби ва хусусиятларига қуйидаги физиологик омиллар таъсир этади; сигир зоти, лактация даври, қуруқ даврининг давомийлиги, ёши, тўлаш, соғлиги ва семизлик даражаси, индевидуал хусусияти, елин бўлимларида турлича миқдорда сут ҳосил бўлиши. Сигир зоти Турли зотга мансуб сигирлар ўзига хос сут маҳсулдорлигига эгадир. Сигирларнинг сут маҳсулдорлиги, сутнинг таркибидаги қуруқ модда, ёғ, оқсил, сут қанди моддаларининг сақланиш даражаси, уларнинг зотига боғлиқлигини жуда кўплаб олимлар тажрибаларида аниқланган. Масалан, Литва қора – ола зотли сигир сутининг таркибида қуруқ модда, ёғ, сут қанди кам бўлиб, лебедин зотининг сутида қуруқ модда сут, ёғ ва сут қандининг микдори купдир. Аммо, бир зотга мансуб сигирлар турли шароитларда озиқлантирилиб, сақланса, албатта уларнинг сунининг таркиби турли бўлади. Масалан, щвиц зотига мансуб сигирлар Озорбайжон ва қиргизистон шароитларида ўргатилаётир, улар сутнинг микдори, таркиби буйича бир-биридан кескин фарқ қилади. Сут махсулдорлиги буйича 1248 кг, қуруқ модда 1,09% ёғ-0,11% ва оқсил – 0,57% фарқ қилади. Турли зотга мансуб сигирлар сутининг таркибидага ёғ ва оқсилларнинг нисбати хам турличадир. қора – ола зотда 161, Кострома 1:0,91, симментал зотида 1:0,9 га тенг.

Турли зотга мансуб сигирлар сутининг нордонлиги, кацеин фракцияларининг нисбати, зардоб оқсиллари ва оқсил масаласининг массалари турлича бўлишлиги аниқланган. Турли зотга мансуб сигирлар сутининг таркибидаги оқсил, ёғ ва бошқа моддаларнинг сақланиш дажасини билиш муҳим оммовий аҳамиятга эгадир, наслчилик ишини яратишдан меъёрли озиқлантиришда хамда турли сут маҳсулотлари тайёрлашда қўлланилади. Лактация даври Лактация даврида сигирларнинг физиологик холати ўзгариб боради. Сигирларнинг лактация даври ўртача 305 кун бўлиб, бу даврнинг турли фазаларида сутнинг миқдори ва таркиби турлича бўлади. Лактация даври оғиз сути (7-12 кун) даври, ҳақикий сут даври (277-285 кун) ва сутдан чиқиш олди (7-10 кун) сути даврларига бўлинади. Оғиз сути, ҳақиқий сут ва сутдан чиқиш олди сутларининг таркиби ва хусусиятлари турличадир. Бу даврда соғиб олинган сутлар бир-бирига қўшилмаслиги лозим. Оғиз сути органолитик хусусиятларининг кимёвий таркиби ва бошқа хусусиятлари хақиқий сутдан кескин фарқ қилади. У бироқ тахир - шур, ранги сариқдан сариқ-қурғиргача бўлади. Сариқ рангни таркибидага каротин ҳосил қилади. Консистенцияси қуюқ, ёпишқоқ, баъзан донадор ҳам бўлиши мумкин. Менирал моддалар оқсил моддаларига бойдир. Бошланғич соғиш сутларида оқсил миқдори 23-24 %, шундан албулин ва гилбулин 20 % бўлиши мумкин. Биринчи соғим сигирларида ёғ миқдори юқори, бешинчи соғимдан кескин камаяди ва ўттиз соғимда ҳақиқий сут ёғлигини ифодалайди. Сут қанди биринчи соғимларда ҳақиқий сутга қараганда 15-16% кам, секин-аста бу миқдор кутарилиб боради. Оғиз сутининг таркиби қон таркибига яқин, шунинг учун янги туғилган бузоқга алмаштириб бўлмайдиган озиқа ҳисобланади. Сутдан чиқиш олди сути кам таркиби ва хусусиятлари билан ҳақиқий сутдан кескин фарқ қилади. Унинг таркибида қуруқ модда, оқсил, ёғ,

менирал моддалар кўп, сут қанди кам ва нордонлиги пастдир. Бу сутнинг нордонлиги А.П.Белоусова маълумотлари бўйича 5-6 0 Т – гача пасайиши мумкин. Бундай сутлар қайта ишлаш учун яроқсиз ҳисобланади. Сутдан чикиш олди сути умумий сутга қўшилмайди, у бузоқ, чучқа болалари ва жужаларга озиқа сифатида ишлатилгани маъқул. Сигирнинг ёши Сигирларнинг сут маҳсулдорлиги, сутининг ёғлиги, оқсил ва сут қанди миқдори ёшининг ортиши билан ўзгариб боради. Сигирларнинг сут маҳсулдорлиги ва сутининг таркибидаги ёғ ва 6-чи лактациягача ортиб, сўнгра секин пасая боради. Бунинг асосий сабаби сут синтези ёшининг ортиши билан сусаяди. Лекин сигирларга яхши озиқлантириш ва сақлаш шароитлари яратилса то X-XI лактацияларга юқори маҳсулдорлигини сақлаш мумкин. Жуда кўп мисоллар келтириш мумкин. Масалан, кастрома 3 зотли Опытница лакабли сигир IX лактациясида 11589 кг сут булади. С. Новиков таъкидлашича турли зотга мансуб сигирлар сутининг ёғлиги ёшини ортиши билан маълум қонуният бўйича пасаяр экан. Масалан, Холибюр зотли сигирларда ёг 11 туғилгандан сўнг ҳар йили 0,017%, Яраславль зотли сигирларда 0,015 % -га камаяр экан. 1-11 турли сигирлар сутининг таркибида минерал моддалар катта ёшли сигирларга қараганда кам булади, чунки улар ўзлари усиши учун сарфлайди. Катта ёшли сигирлар сутидаёш сигирларга қараганда 6-8% витамин А ва 26- 30% витамин А, ўрта ёшли сигирларда В 1 кам ва В 2 кўп сақланади. Сигирнинг индивидуал хусусияти Бир зотга мансуб, бир хил озиқлантириш ва сақлаш шароитида подадаги турли сугирларнинг сут маҳсулдорлиги, сутининг таркиби турлича бўлади. Бунга асосий сабаб сигирларнинг индивидуал хусусиятларидир. Сутининг нордонлиги 13-17 0 Т, ёғлиги 2,5-5%, оқсил 2-4% бўлиши мумкин. Ёғ, оқсил, сут қандлари хусусиятлари билан ҳам фарқланади., уларнинг технологик ва биологик хусусиятлари ҳам турлича бўлиши аниқланган.

Сигирнинг соғлиги Сигирнинг соғлиги ўзгариши дарҳол улар сутининг миқдори, сифати ва хусусиятларига таъсир қилади. Касаллик дажасига қараб бу ўзгаришлар турлича бўлади. Агар касаллик жуда оғир кечса сут бериш умуман тўхталиши мумкин. Енгил шаклдаги туберкулёз касаллиги сутда жуда кам ўзгариш ҳосил қилса, оғир шаклида сутнинг таркиби жуда кескин ўзгаради. Агар елин сили касаллигибБилан касалланса ёғ, калинлактоза камаяди, ольбулин, глобулин миқдори ортади. Мастит касаллигида (енгил шакли) сутнинг қуруқ моддаси, ёғ, оқсил, сут қанди, минерал моддалар ортади. Кучли ўткир шаклда сутнинг барча компонентлари кескин камаяди. Оқсим касаллигида соғин миқдори ва сут таркиби кескин ўзгаради. Сут миқдори 4 марта, ёғ 4,4-8,6%, оқсил 3,7-4,6 % камайиши мумкин. Сутнинг таркиби ва хусусиятига сигирни қуйга келиши ва қуруқ даври ҳам кескин таъсир қилади. кундаги соғин сони Сигирларни кунига неча марта соғилиши хўжаликда аниқ имкониятига, молларнинг маҳсулдорлигига, елин сиғими ва бошқа бир қанча омилларга боғлиқ. Жуда кўп омиллар таъкидлашича, ҳамда илғор хўжаликлар тажрибаси шуни кўрсатадики, сигирларни суткада икки марта соғилганда ҳам юқори маҳсулдорлик хусусиятини сақлаб қолади. Россия чорвачилик илмий тадқимот институти маълумотлари шуни кўрсатадики, 1- туғум сигирлар 1 лактацияда суткада 2 марта соғилганда 2 лактатацияда 1 лактацияга қараганда 8,2 % сутини кўпайтирган бўлса, 1 туғим сигирлар суткада 3 марта соғилиб 2 лактацияда 2 марта соғилганда сут 2,6 % ортган. Сут микдори ва таркибига соғимлар оралиғидаги вақт ҳам таъсир қилади. Соғим оралиғидаги вақт бир хил бўлганда сут миқдори ва таркиби унча ўзгармайди.Соғим оралиғидаги вақт бир хил бўлганда сигирларнинг сутт маҳсулдорлиги 10 % ортиши жуда кўп тажрибаларда аниқланган.

Соғиш усули. Сигирларни соғишни энг яхши усули машинада соғишдир. Бунда елинниг барча бўлимларидан сут бир меёрда чиқарилади. Бу жуда мухим физиологик ҳолат бўлиб, сут бериши бир хил бўлади. Машинада соғиш оралиқлари ва усуллари жуда кўплаб адабиётларда келтирилиб, фермаларда энг оғир иш механикация ҳаммасига юкланганлиги уқтирилган. Сигирлар қўлда соғилганда, энг қулай усул мушт билан соғиш ҳисобланади. Бошқа қўлда соғиш усулларига қараганда мушт билан соғилганда 5 % сут кўп соғиб олинади. Соғиш тезлиги . Соғиш тезлиги сут таркиби ва сифатига маълум миқдорда таъсир қилади. Сигирлар тез соғилганда сут тартибидаги ёғ миқдори юқори бўлади. сигирлар машинада соғилганда 4-6 мин. Ичида тез соғиб олиниши мақсадга мувофиқ, акс ҳолда қолдиқ сут миқдори кўпайиб, сут миқдори камаяди, ёғи пасаяди. Елинни уқалаш ва тула соғиш. Сигир елинини доимий равишда уқалашни ташкил қилиш, сут миқдорини 10-12 % ва ёғлилигини 0,9 % ошириш мумкин. Елинни уқалаш тўхтатилгандан сигирнинг сут маҳсулдорлиги пасаяди. Елинни уқалашни қулда ва машинада амалга оширилади. Елинни машинада уқалаш бир қанча афзалликларга эгадир. Дастлабки парция сутда ёғ 0,5 -0,7 % бўлса, энг охиргиларида 9-12% бўлади. К.А. Парядкова маълумотига ҳисбланади тўпланган сут ёғлиги 1,07% алъвеоларада тўпланган сутда 9,97% бўлган ўртача ёғлик 3,6% ташкил этган . Шуниннгг учун сигирларни тулиқ соғиш сутининг умумий миқдорини кўпайтиради, ҳамда таркибидаги ёғ, оқсил моддаларни ошириб келгуси сут сифатини яхшилайди. Молхона кун тартибини ўзгариши, молхонадаги турли товушлар, бегона кишилар бўлиши соғин сигирлар учун стрессомия бўлиб сут маҳсулдорлигига салбий таъсир қилади .

Сигирни озиқлантириш Сигирларни озиқлантириш шароитини уларнинг сут масулдорлигига ҳамда сутнинг таъсирини ўрганиш бўйича охирги 10 йилликларда жумҳурятимиз чет-эл олималар томонидан жуда кўп илмий изланишлар олиб борилган. Сутнинг миқдори, шароити, таркиби технологик хусусиятлари сигирларин озиқлантириш даражаси билан узвий боғлиқдир. Сигирлардан юқори кўп миқдорда сут соғиб олиш учун сутнинг сифатини ошириш учун уларни тўла қийматли ратион билан боқиш, яъни оқсил, ёғ, углевод, менерал моддалар ва витаминлар миқдори истеъмол бўлиши, ҳамда рационга турли озиқлар киритиши ва улар сифати оптимал бўлиши керак . 1кг сутга 1 озуқа бирлиги ва 100-120 кг ҳазмланувчи протеин сарфланиши керак. Агар протеин миқдори 125 г оширилса ёғ 0,16 % ва оқсил 0,21 % ортиши мумкин. Сигирларни турлича озиқлантиришни сутнинг микдори ва таркибига турлича таъсир қилади, соғин сигирларни озиқлантирганда рацион тўйимлилиги ва ундаги озуқалар турига ҳам аҳмият беради. Сақлаш шароити Сигирларни сақлаш шароити деганда, биринчи навбатда молхонанинг микроиқлими тушунилади. Сигирлардан максимал сут соғиб олиш ва сутини сифати яхши бўлиши учун молхона хавосининг ҳарорати 8-10 0 С, намлиги 6075% бўлиш керак. Ёзнинг иссиқ кунларида сут миқдори ва унинг ёғлиги (0,2-0,5%) кескин пасайиши мумкин. Бундай вақтларда сигирларнинг расмий равишда душ остида чумилтириш ва тозалаб туриш яхши натижа беради. Бу борада ЎзЧИТИ олимларининг тажрибалари катта ахамиятга эгадир. Мацион – актив ҳаракат Соғин сигирлар учун актив ҳаракат катта ахамиятга эгадир. Сигирлар суткада 1-2 соат ичида 2-3 км масофага юритиб турилса, сутининг миқдори ортади. Ёғлиги 0,2-0,3% кўпатириш аниқланган .

Йил фасли Сут таркиби йил фаслларида ўзгариб туради. Жуда кўп олимлар тажрибалари шуни кўрсатадики, ёзги сут таркибидаги ёғ миқдори, қишки сутга қараганда 0,2-90,3% баъзан 0,5% га бўлишлиги аниқланган. А.А.Соловиева маълумоти шуни кўрсатадики, хаво очиқ кунлар сигирлар махсулдорлиги (сут бериш тезлиги интенсив 2-2,5 кг /мин/), хаво булут, тўполон кунлари сут маҳсулдорлиги 12-15% пасайиб сут бериш тезлиги 1,2- 1,5 кг /мин/, сутнинг ёғлиги 0,6 % пасайган. Авто таъкидлашича организмда оксидланиш жараёни пасайиши натижасида, унинг умумий ҳолати биотонуси пасаяди, натижада елинда сутнинг сақланиб қолишига олиб келади. Физиологик омиллар Зоти, лактация даври, қуруқ даврини давомийлиги, ёши, туллаш, соғлиги ва семизлик даражаси, индивидуал хусусияти, елин бўлимларида сутнинг турли таркибда бўлиши. Сигирни соғиб олиш билан боғлиқ омиллар Соғимлар оралиғи, соғиш усули, соғиш даражаси, елинни уқалаш, оператор массажи ва бошқалар. Ташқи омиллар Озиқлантириш, сақлаш, кун тартиби, йил фасли, мацион, ҳаво ҳароратини ўзгариши.

Адабиётлар 1. Исанов В.А., Обухов П.А. Сиравочник исловотновода молояной фермы и комплекса. М. Россельхозиздат. 1985. 2. Моджон В.А ва бошкалар. Сировочник бригадира отделения дойного стада М. Россельхозиздат. 1991.

Похожие

Узумни сақлаш ва уларга таъсир қилувчи омиллар

Сутнинг биохимик ва физик хусусиятлари

Сутнинг таркибий қисми ва хусусиятлари

Кишлок хужалик хайвонларининг махсулдорлиги

Алт жиҳозлари ва таркиби