Лойиҳаларнинг иқтисодий қисми - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Лойиҳаларнинг иқтисодий қисми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

273.5 KB

Лойиҳаларнинг иқтисодий қисми Режа: 1.Пунктнинг технологик харитасини (бизнес режасини) тузиш. 2.Пунктнинг маҳсулотнинг таннархи, маҳсулотнинг (хизматнинг) солиштирма миқдори солиштирма капитал харажатлар, йиллик фойда ва капитал харажатларни қоплаш муддати ва бошқа кўрсаткичларни аниқлаш.

Таянч иборалар ва тушунчалар Сервис, сервис хизмат, воситаларининг техник сервиси, двигател, ҳаракат узатиш механизми, иш машинаси, ишлаб чиқариш агрегати, бошқарувчи система, механик хизмат курсатиш Пунктдаги технологик жараёнларнинг йиллик, кунлик сменалик ва соатлик унумдорлиги. Сервис пунктларининг асосий кўрсатгичи бўлиб пунктга энг кўп иш билан ишлаётган даврадаги сменалик ёки кунлик иш ҳажми хисобланади ва шунга қараб ҳисобланилади. Пунктдаги йиллик, й Q кунлик, к Q сменалик см Q ва соатлик с Q иш миқдори қуйидаги формулар тизими орқали аниқланилади. йТ Q Q   к й ; и к йТ Q Q   ; см к см   Q Q ; Тсм см с cn Q Q   бу ерда й Q - пунктнинг йиллик иш миқдори (кг, т, м 3 дона, м 2 ва бошқа ўлчов бирлигида); к Q - пунктнинг кунлик иш миқдори;  - кунлик нотекслик коэффициенти; см - смена вақти; (Т см =7соат) см Q - пунктнинг сменада бажарадиган иш миқдори; с Q - пунктнинг соатлик иш миқдори; йТ - мавсум муддати, кун см - сменадан фойдаланиш коэффициенти.

Пункт фаолиятининг технологиясини асослаш ва технологик схемасини ишлаб чиқиш Ҳозирги вақтда пункт фаолииятининг технологик схемасини турли хил шаклда ифодалаш усулари мавжуд (жадвал, график ва бошқалар). Уларни ишлаб чиқиш тартиби қуйидагича амалга оширилади: - пунктда бажарилиши лозим бўлган операциялар (ишлар) асосланади ва тартиб билан ёзилади; - ҳар бир операция (иш) учун қўйиладиган талаблар, унинг сифат ва миқдор кўрсаткичлари аниқланади; - ҳар бир операцияни бажариш тури (қўлда, машинада, автоматик) аниқланилади; - хизмат кўрсатиш (ишлаб чиқариш) технологиясига киритилаётган янгликлар, янги операциялар алоҳида қайд этилади, уларни бажаришнинг бир неча усулларини синаб кўриш кўзда тутутилади ва уларнинг энг самарадорлари танланади. Ҳар бир операциянинг бажарилиш тартиби, улар учун қўйиладиган технологик талаблар тизими, иш ҳажми ва бошқа керакли кўрсаткчилар ҳолатда ишлаб чиқилади. жадвал № Операция номи Машина ва қурулмалар усули Технологик талаблар Кунлик иш ҳажми. т. Эсла тма т/ р 1 2 3 4 5 1. Донни ўлчаш Авто торози Намлиги ва ифлослигини лабораторияда техника учун намуна олиш лозим 12 2. Бункерга ГАП-2 Ц Нобудгарчиликга тўкилишга йўл 12

тўкиш транспорт воситаси қўймаслик Материаллар ва заҳира қисмларни ҳисоблаш Машина ва қурулмаларга сервис хизмат кўрсатиш учун сарфланиладиган материаллар ва заҳира қисмлари ўтказиладиган хизмат турлари, уларнинг интенсивлигига боғлиқ ҳолда норматив миёрлар асосида аниқланилади. Бир хил машина ёки машиналар гуруҳига йил давомида сарфланиладиган материаллар миқдори қуйидаги формула орқали аниқланилади. n m N Q    м й , кг (2.7.1) бу ерда м N - маълум турдаги сервис хизмати сх учун сарфланиладиган материалларнинг нормаси, кг; m - шу турдаги машина ёки қурулманинг сони; n - шу турдаги сервис хизматининг умумий сони; Сервис хизматида сарфланиладиган мойлаш материалларининг миқдори қуйидагича аниқланилади. m V Q    t Т (2.7.2) бу ерда V - мойлаш ваннасининг сиғими, м 3 ;  - мойлаш материалининг зичлиги, кг/м 3 ; Т - режалаштирилган вақтдаги машина ёки қурулманинг ишлаш вақти, соат; t - мойлаш материалини алмаштиришгача ишлаш вақти, соат; m - бир хил маркали машина ва қурулмаларнинг сони. Сервис хизмати учун сарфланиладиган металл материалларининг миқдори ўз навбатида қуйидаги формула орқали топилади кг, 4 ) Д( 2 2 м l d n G   

бу ерда Д - жорий таъмирлашда вал ёки ўқли деталларнинг ташқи диаметри, м; d - подшипник ўрнатиладиган диаметр, м; l - наиловка қилинадиган деталнинг узунлиги, м;  - металлнинг зичлиги кг/м 3 Янги турдаги деталларга ясаш учун сарфланиладиган металл миқдори l Q G  я (2.7.4) бу ерда Q -1 м металланинг массаси, кг; l -заготовканинг узунлиги, м; Сервис хизматини ўтказишдаги сарфланиладиган электрод миқдори. кг, э l q G   (2.7.5) бу ерда q - 1 м пайвандлашдаги электрод массаси, кг l - пайвандлаш узунлиги, м. Сервис хизмати ўтказишдаги лак ва краскаларнинг сарфланиш миқдори қуйидагича аниқланилади у к P F G   , кг (2.7.6) бу ерда F - лакланадиган ёки краскаланадиган юзаларнинг йиғиндиси, м 2 ; 2 у 1м P  юзани лаклаш ёки краскалаш нормаси, кг/м 2 . Сервис хизмат ўтказиш пунктида заҳира қисмлари ҳар бир турдаги машина ва қурулмалар учун аниқланади. ,t T mi К  бу ерда К - сервис хизматида алмаштириладиган детал ва қисмларнинг сони; m - бир хил маркали машина ва қурулмалар сони; i - бир машинадаги бир хил деталлар сони; T - сервис хизмати ўтказиш оралиғидаги машинанинг ишлаш вақти, соат; t - деталнинг ишлаш муддати, соат.

Пунктдаги йиллик иш ҳажми шу сервис пункти тузган шартномалар аосида аниқланилади. Бу шартномлар йил бошида тузулади ва лозим бўлган ҳолларда айрим ўзгартиришлар киритилиши кўзда тутилади. Маҳсулотларга бирламчи ишлов бериш пунктларида маҳсулотлар етиштирадиган ҳудудларга яқин бўлиш транспорт харажатларни камайтиради. Республикамизнинг суғориладиган ҳудудларида сервис пунктларининг хизмат кўрсатиш радиуси ...105  R км дан ошмаслиги лозим. У ҳолда пункт хизмат кўрсатадиган экин майдонинг ўртача тақрибий миқдори. га м K nR 4930 49298000 2,0 ,14(850)3 F 2 2 2 лn       бу ерда R - пунктнинг хизмат кўрсатиш ҳудудий радиуси, км  - ғалла экинларининг жойлаштиришнинг тақрибий коэффиценти ; ,15...0,250  2,0  У ҳолда пунктнинг йиллик донга ишлов бериш миқдори 9860 т 98600 ц 0,4 246500 ц 50 4930 К У й         nF Q ;4,0 К  K фермерларнинг ўзида қоладиган дон миқдори коэффиценти ;4,0  К бу ерда  У ғалланинг ўртача ҳосилдорлиги, ц/га га ц У / 50  К фермернинг ўзида қоладиган дон миқдорининг ҳиссаси 4,0 К ёки % 40 миқдори Пунктнинг кунлик иш ҳажми 6, 98 100 9860 Тй й    Q Qk тонна бу ерда йТ пунктнинг сезонда ишлаш кунлари сони, 100иТ кун. Кунлик максимум иш ҳажми 120 118 1,2 ,6 98 max.       L Q Q k k тонна. Пунктнинг сменалик иш ҳажми

60 2 120 см .max см     kQ Qтонна бу ерда  см пунктдаги сменар сони ;2 см Пунктдаги соатлик иш ҳажми 10 52,9 9,0 7 60 Тсм см       см c Q Q  тонна бу ерда  смТ смена вақти, 7 смТ соат  см смена вақтидан фойдаланиш коэффиценти 9,0 см Автомобил двигателининг ёнилғи таъминлаш тизимига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси Карбюраторли двигателларнинг ёнилғи таъминлаш тизимига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш технологияси. Автомобил бўйича носозликлар ва бузилишларнинг 5 га яқини таъминот тизимига тўғри келади. Тизимнинг асосий элементи бўлган карбюраторнинг меъёрий тўғри созланганлиги, ёнилғи тежамкорлигини таъминлаш билан бир қаторда чиқинди газлар таркибидаги заҳарли бирикмаларнинг рухсат этилган концентрациядан ошмаслигини таъминлашда муҳим рол ўйнайди. Ёнилғи таъминот тизимининг асосий носозликлари: зичликнинг бузилиши, ёнилғи баки ва трубкаларидан ёнилғининг оқиши, тезлатувчи насоснинг ишламаслиги туфайли дроссел қопқоғини бирданига очилганда двигателнинг бўғилиб ишлаши, ёнилғи ва ҳаво тозалагичларининг ифлосланиши, калибрланган тешик ва жиклёрларнинг ўтказувчанлик қобилиятининг ўзгариши, салт юриш жиклёрларининг ифлосланиши, игнали клапан зичлигининг бузилиши, пўкакли камерада ёнилғи сатҳининг ўзгариши, ёнилғи насосидаги диафрагманинг тешилиши ва пружина эластиклигининг йўқолишидан иборат. Карбюратор, ёнилғи насоси ва уларнинг алоҳида элементларининг кўзга ташланмайдиган носозликлари жиҳозлар ёрдамида ва автомобилни юргазиб

синаш йўли билан, ҳамда улар автомобилдан ечилганда бўлакларга ажратиб, устахонадаги синаш жиҳозлари ёрдамида аниқланади. Ёнилғи таъминот тизимининг диагностика қилиш кўрсаткичлари: двигателнинг оғир ўт олиши, ёнилғи сарфининг ошиши, двигател қувватининг пасайиши, қизиб кетиши, чиқинди газлар таркибидаги заҳарли газлар миқдорининг ошиб кетишидан иборат. Таъминлаш тизимининг диагноз қўйиш ишлари қуйидагилардан иборат бўлиб, двигател салт ишлаганда, тирсакли валнинг энг кичик айланишлар сони билан бир текис айланиши текширилади ва созланади; карбюраторнинг пўкакли камерасидаги ёнилғи сатҳи ва игнасимон клапаннинг зичлиги текширилади ҳамда тезлатиш насосининг ишлаши созланади, жиклёрларнинг ўтказувчанлик қобилияти аниқланади, карбюратор ифлосликлардан ва смолалардан тозаланади. Двигател салт ишлаганда, карбюраторни кичик айланишлар сонига созлаш унинг бир текис ва тежамкор ишлашини таъминлаб туради. Ёнилғи таъминот тизимини диагностикалашда автомобилни юргизиб ёки жиҳоз ёрдамида синаш усуллари қўлланилади. Иккала ҳолда ҳам автомобилга махсус қурилма "сарфаниқлагич" ўрнатилиб, белгиланган режимдаги ёнилғи сарфи аниқланади. Автомобилни синашдан аввал тўлиқ навбатдаги даврий ТХК ҳажмидаги ишларни бажариш зарур. Ишлаш шариоитида таъминот тизимини диагностикалашда 1 км текис йўлда ёнилғининг сарфи аниқланади. Бу ишни двигателни тортиш сифатини аниқловчи жиҳозда ҳам бажариш мумкин. Карбюраторли двигателлар чиқинди газлар таркибидаги СО гази миқдори салт юришда (0.6nном  +100) 1978 йилгача чиққан автомобиллар учун 2-3.5%, замонавий автомобиллар учун эса 1.5% дан ошмаслиги керак. Кундалик хизмат кўрсатишда таъминот тизимининг зичлиги текширилади. Автомобил ҳавода чанг миқдори кўп бўлган йўлларда ишлатилганда, ҳаво филтри тозаланади. Бакдаги бензин сатҳи текширилади ва зарур бўлса бензин қуйилади.

Навбатдаги даврий ТХК да таъминлаш тизимидаги барча асбобларнинг ҳолати ва уларнинг бирикмаларини зичлиги кўриб чиқилади, топилган носозликлар бартараф этилади. Тизимдаги асбоблар ва агрегатларнинг двигателга маҳкамланиши ҳамда уларнинг деталларини ўзаро мустаҳкамланиши, ҳаво заслонкаси ва дроссел юритмаларининг тўла очилиши ва ёпилиши яъни тўғри ишлаши текширилади. Ёнилғи ва ҳаво филтрлари бўйича зарур профилактик ишлар ўтказилади, бензин насосини двигателдан ечмасдан, унинг ишлаши НИИАТ (527Б русумли) асбоби ёки манометр ёрдамида текширилади, пўкакли камерадаги ёнилғи сатҳи ва двигателнинг осон ўт олиши ҳамда бир текс ишлаши текширилади. Зарурат бўлганда карбюратор салт ишлаш режимида, ишлатилган газлардаги углерод оксидининг миқдорини назорат қилган ҳолда ростланади. Ҳаво филтрига хизмат кўрсатиш мой ваннасидаги мойни алмаштириш (агарда мой ваннасига эга бўлган филтр бўлса), филтрловчи элементни ювиш (агарда кўп марта ишлатиладиган бўлса, акс ҳолда янгисига алмаштирилади) ва унинг двигателга маҳкамланишини текширишдан иборат. Филтрловчи элемент ювилади, сўнг тоза мойга ботириб қўйилади, у ердан олиб мой оқиб бўлгунча кутилади ва ўз ўрнига қўйилади. Филтр корпусининг ички томони кирлардан, мойдан ва чўкиндилардан тозаланади. Филтр ваннасига двигател учун мўлжалланган мой (тоза ёки ишлатилган) қуйилади. Ёнилғини дағал тозаловчи филтрдан даврий равишда кир ва сув қолдиқларини тўкиб туриш, филтрловчи элементни эса бензин ёки астетонда ювиб, сиқилган ҳаво билан пуркаш зарур. Филтрловчи элементни қисмларга ажратиш тавсия этилмайди. Карбюраторларни қисмларга ажратганда қистирмалар ва деталларга зарар етмаслиги учун эҳтиёт бўлиш зарур. Жиклёрлар, клапанлар, игналар ва каналлар тоза керосинда ёки этилланмаган бензинда ювилади. Бу ишларни ҳавоси сўриб туриладиган постларда ёки шкафларда бажарилади. Карбюратор корпусидаги каналлар ва жиклёрлар ювилгандан сўнг, сиқилган ҳаво билан пуркалади. Жиклёрлар, каналлар ва тешикларни

тозалаш учун қаттиқ сим ёки бошқа металл буюмлар ишлатиш мумкин эмас. Шунингдек йиғилган карбюраторни бензин бериладиган штуцер ёки балан- сирлаш тешиклари орқали, сиқилган ҳаво билан пуркашга йўл қўйилмайди, чунки бу пўкакни шикастланишига олиб келади. Карбюратор деталларини қатқалоқлардан тозалаш учун уларни бир неча дақиқа ацетон ёки бензолга солиб қўйиш керак. Шундан сўнг, деталлар ҳўлланган тоза латта билан яхшилаб артилади. Карбюраторнинг пўкакли камерасидаги беркитувчи игнада зичловчи шайба бўлса, бу шайбани игнадан ечиш ҳам, уни бензин ва керосиндан ташқари бошқа эритувчиларда ювиш ҳам тавсия этилмайди. Пўкакли камерасидаги бензин сатҳи, автомобилни горизонтал майдончага қўйиб, двигатели ишламай турганда текширилади. Игнасимон клапаннинг зичлигини етарлича аниқлик билан, двигателдан ечиб олинган карбюраторда ёки алоҳида унинг қопқоғида, резина ҳаво бергич (груша) ёрдамида текшириб кўриш мумкин. Агар резина ҳаво бергич ёрдамида штуцерда сийракланиш ҳосил қилингандан сўнг, тахминан 15 сония мобайнида асбобнинг эзилган шакли ўзгармаса клапаннинг зичлиги етарли деб ҳисобланади. Карбюраторда кўп миқдорда ҳаво ва ёнилғи жиклёрлари мавжуд бўлиб, эксплуатация жараёнида уларнинг тешиклари кенгайиб кетиши ёки ёнилғи таркибидаги заррачалар таъсирида кичрайиб кетиши мумкин. Шунинг учун ТХК вақтида жиклёрларнинг ўтказувчанлик қобилияти текширилади. Агарда унинг ўтказувчанлик қобилияти меъёридан фарқ қилса, янгисига алмаштирилади. Пўкакли камерадаги ёнилғи сатҳи растланиб, жиклерларнинг ўтказувчанлик қобилияти текширилиб сўнгра йиғилган карбюратор махсус жиҳозда текширилади. У карбюраторни двигателда ҳар қандай ишлашини акс эттира олади. Автомобилга ўрнатилган карбюраторни созлашдан аввал двигателнинг совитиш тизимидаги суюқлик ҳарорати 75-80 0 С гача қиздирилиб олинади ва

ўт олдириш тизими тўлиқ назоратдан ўтказилади. Карбюраторни коллекторга ўрнатиш жипслиги ва ёнилғи киритувчи каналлар зичлиги текширилади. Ундан сўнг двигателни салт ишлашга мослаб созлаш ишлари қуйидаги тартибда бажарилади: ёнилғи сифатини созлаш винтини охиригача қотириб, сўнгра 1.5-2 маротаба айлантириб бўшатилади ва дросселнинг таянч винтини ёки миқдор винтини бураб, мумкин бўлган энг кичик айланишда равон ишлашига эришилади. Яна сифат винти буралиб двигателни энг катта айланишлар сонидаги равон ишлаш режимига келтирилади ва миқдор винти орқали кичик равон айланишлар сони созланади. Бу жараён бир неча марта қайтарилиб, двигателни энг паст айланишлар сонида равон ишлаш ҳолатига келтирилади. Сўнгра дроссел бирданига очилиб ҳамда беркитилиб, карбюратор ишлаши текширилади. Бунда двигател ўчиб қолмаслиги зарур. Двигателнинг тирсакли валини энг кичик ва бир текис ишлашига эришилгандан сўнг, чиқинди газлар таркибидаги углерод оксиди миқдори текширилади ва созланади. Ёнилғи ўтказгич ва ёнилғи бакини текширишда ўтказгич ва фильтрларнинг ҳолати текширилади, ҳамда уларнинг ўрнатилиш зичликлари, яъни зичлиги аниқланади ва зарур бўлса тозаланади. ТХК даврида резьбали бирикмалар маҳкамланади. Бир йилда бир марта (МХ даврида) ёнилғи баки ювилиб, ёнилғи ўтказгичлар сиқилган ҳаво билан пуркаб турилади. Ёнилғи бакидан ёнилғини керакли миқдорда сўрилишини таъминлаш учун, қабул қилиш найчасидаги фильтр тозаланада ва бакнинг қопқоғидаги шамоллатиш тешиги назорат қилинади. Ёнилғи насоси ТХК даврида назорат қилинади ва унга хизмат кўрсатилади ёки бу жараён ўрта ҳисобда 5-10 минг км масофа юрилгандан кейин ҳам бажарилиши мумкин. Бу вақтда унинг ички қисми ва фильтрлаш тўри тозаланади, шунингдек насос ҳосил қиладиган энг юқори босим ва ҳавонинг сийракланиши, клапанлар зичлиги ва иш унуми текширилади. Ёнилғи насоси автомобилнинг ўзида ёки ечиб олиниб текширилиши мумкин.

Ёнилғи насоси автомобилда текширилганда, у билан карбюратор орасига монометрли мослама ўрнатилиб, двигател ишлаётган ҳолатда ҳосил бўлган босим аниқланади. Ёнилғи насоси ҳосил қиладиган босим 0.02-0.03 МПа, ишлаб чиқариш қобилияти 0.7-2 л минут ва 30 секунд мобайнида босимнинг пасайиши 0.008-0.010 МПа ни ташкил қилиши керак. Текшириш натижаларига кўра насос қисмларга ажратилиб барча деталларнинг ҳолати текширилади, тозаланади ҳамда диафрагма остидаги пружинанинг юк билан ва юксиз ҳолатдаги узунлиги аниқланади ҳамда меъёрий қийматлари билан таққосланади. НЕКСИЯ, ЭСПЕРО ва МАТИЗ туридаги автомобилларнинг ёнилғи таъминот тизими ёнилғи баки, ёнилғи насоси, ёнилғи филтри, тақсимловчи ёнилғи қувурўтказгичи, босим ростлагич, электрон бошқариш блоки (ЭББ) ва датчиклардан тузилган (7.33-расм). Электр юритмали ёнилғи насоси ва ёнилғи сатҳини назорат қилувчи датчик ёнилғи бакига жойлашган. Насос бакдан ёнилғини олиб, филтр ва ёнилғи ўтказгичлар орқали уни тақсимловчи қувурўтказгичга етказади. Ёнилғи насоси тизимда кераклигидан ортиқ босим(0.35-0.8МПа) ҳосил қилади. Босим ростлагич тақсимловчи ёнилғи қувурўтказгичига ўрнатилган бўлиб, у тизимда 284-325кПа босимни ушлаб туриш учун хизмат қилади. Ортиқча ёнилғи тўкиш қувурўтказгичи орқали бакка қайта қуйилади. Бензинли пуркаш (инжекторли) таъминот тизими схемаси 1-ёнилғи баки; 2-электр бензин насоси; 3-фильтр; 4-редукцион клапан; 5- температура датчиги; 6-температура датчиги; 7-электромагнит клапани (инжектор); 8-ишга тушириш электромагнит клапани; 9-қайта ўтказиш клапани; 10-бурилувчи пластинка; 11-байпас канали; 12-ўт олдириш тизими; 13-электрон блок; 14-аккумулятор батареяси; 15-потенциометр; 16- бурилувчи пластина; 17-дроссел заслонка датчиги; 18-дроссел заслонка Ўт олдириш калити ёқилганда ЭББ ёнилғи насоси релесини 2 сонияга улайди. Бу вақт оралиғида насос тизимда керакли миқдорда босим ҳосил қилади ва тўхтайди. Стартер улангач двигател ишга тушади ва насос

ишлашни давом эттиради. Тақсимловчи ёнилғи қувурўтказгичи (7.34-расм) киритиш коллекторининг устида жойлашган бўлиб, у инжекторларни ва босим ростлагични қотириш ҳамда инжекторларга ёнилғини бир текис етказиб бериш учун хизмат қилади. HUNDAI автомобили двигателининг ёнилғи таъминот тизимини ишлаши двигателни бошқариш модули (ДБМ) ёрдамида таъминланади. Ёнилғи босим остида бакда жойлашган электр насоси ёрдамида тақсимлаш қувурига босим билан узатилади. Ёнилғи насоси 0,36...0,5 МПа босим ҳосил қилади, аммо босим ростлагич тизимда меъёрий босимни таъминлаб туради. Ўт олдириш калити ёқилгач ДБМ 2 секундга ёнилғи насоси релесини ёқади. Бу вақтда насос зарурий босим ҳосил этиб ишдан тўхтайди. Стартер ишга туширилгач, насос тўхтовсиз ишлай бошлайди. Двигател ҳар қандай тартибда ишлаганда ёнилғининг иқтисодий сарфи ДБМ ёрдамида таъминланади. Абсолют босим датчиги (МАРS), совитиш суюқлиги датчиги (ECTS), дроссел заслонкасининг ҳолати датчиги (TPS), тирсакли валнинг буралиш бурчаги ҳолати датчиги (CKPS), тақсимлаш вали ҳолати датчиги (CMPS), кислородни ёниш ҳолати датчиги (HO2S, 1-датчик), кислородни ёниш ҳолати датчиги (HO2S, 2-датчик), детонация датчиги, транспорт тезлиги датчиги (VSS), чиқинди газлар ҳарорати датчиги (IATS), мой ҳарорати датчиги (OTS) орқали маълумотлар ДБМ га етказилади, у орқали зарурий буйруқлар инжекторга, ўт олдириш ғалтагига, салт юришни бошқариш пультига (PCSV), бош релега, ёнилғи насоси релесига ва мойнинг босимини созлагичига (OCV) етказилади. Қуйида HUNDAI автомобилининг ёнилғи таъминот тизимини бошқариш шакли (расм) келтирилган. Диагностикалаш вақтида тизимдаги босим текширилади. Бунинг учун қувурўтказгичга уланган ёнилғи етказиш шлангаси ечиб олиниб, унга махсус монометрли қурилма(расм) ўрнатилади ва ўт олдириш калити буралади

ҳамда босим текширилади. Агар босим меъёридан кам бўлса, ёнилғи насоси алмаштирилади. Меъёрий шароитларда ҳар 10000 км дан сўнг ёнилғи тизимининг зичлиги кузатиш йўли билан текшириб турилади, зарур бўлса қотириш ишлари бажарилади. Ҳар 30000 км дан сўнг ёнилғи насосидаги қабул қилиш ва ташқи филтрлар алмаштирилади. Инжекторларнинг техник ҳолати, уларни бирин-кетин кучланишдан узиш йўли билан аниқланади. Инжекторнинг ишламаётганлигини двигател тирсакли вали айланишлар сонининг ўзгармаслигидан билиш мумкин. Инжекторларнинг зичлигини аниқлаш учун, тақсимловчи қувурўтказгич киритиш коллекторидан ечиб олинади ва ўт олдириш калити буралади. Агар биронта инжекторнинг сачратиш тешигидан ёнилғи томчиласа ёки намланса, шу инжекторнинг зичлиги йўқолган ҳисобланади. У ҳолда, бу инжекторни янгисига алмаштириш тавсия қилинади. Ҳар 10000 км дан сўнг двигателнинг салт ишлаши датчиги ечиб олиниб, унинг клапани қурумдан тозаланади ва бензинда ювилади. Сўнгра бирикиш юзасидан клапан учигача бўлган масофа-А (28мм бўлиши керак) меъёрига келтирилади. Бунинг учун клапанни чиқиш тешигига итариб киритиш ёки тортиб чиқариш зарур. Замонавий инжекторли автомобилларнинг ёнилғи таъминот тизимини такомиллаштириш ва ёнилғи буғларини экологияга салбий таъсирини камайтириш мақсадида Hundai автомобилларида ёнилғи буғларини бошқариш тизими қўлланилади. Hundai автомобилларининг ёнилғи буғларини бошқариш тизими Ёнилғи филтрида ва бензин бакида пайдо бўлган ёнилғи буғлари бакда жойлашган А ва В клапанлари ёрдамида “Ganister”га тўпланади. Ёнилғи буғлари ўз навбатида канистрдаги ёғоч кўмирига шимилади. Агарда ДБМ ёнилғи буғларини ишлатмоқчи бўлса, буғ ёниш камерасига етказилади.

Бу кўпинча, ҳаво сийраклиги энг кўп бўлганда, яъни двигателнинг салт ишлаш тартибида юз беради. Тозалаш бошқаруви соленоиди клапани (PCSV) киритиш коллектори ва “Ganister”ни боғланиш қисмига ўрнатилган. У ютилган буғларни ECM/PCM сигнали бўйича киритиш коллекторига етказиб беради. Канистр бензин буғларига тўлгандан сўнг PCSV клапани очилади ва буғлар двигателнинг киритиш коллекторига узатилади. Бензин буғлари канистрда тугагач, бакдан ҳам сўриб олина бошлайди. Ҳосил бўлган сийраклашиш натижасида ёнилғи бакининг қопқоғидаги клапан очилиб, атмосферадан тоза ҳаво буғ ўрнига сўрилади. Бак тоза ҳаво билан тўлади. Дизел двигателларининг ёнилғи тизимига техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш. Дизел двигателлари таъминот тизимига автомобиллар асосий носозликларининг тахминан 9 % тўғри келади. Тизимнинг асосий носозликларига юқори босимли насос ва форсунка зичлигининг бузилиши, ҳаво ва ёнилғи фильтрларининг кирланиши, плунжер жуфтининг ейилиши ва созлигининг бузилиши, форсунканинг пуркаш тешигини қурум босиб қолиши, ёнилғи пуркашни бошлаш вақтининг ўзгариши мисол бўла олади. Бу носозликлар ёнилғи насосларини бир маромда ишламаслигига, яъни унинг ишлаб чиқариш қобилиятига ва ёнилғини пуркаш сифати пасайиши, ўз навбатида двигателнинг тутаб ишлаши ва унинг қуввати 3-5% га пасайишига сабаб бўлади. Двигател таъминлаш тизимининг носозлиги ва ишламай қолишининг ташқи белгилари (аломатлари) двигателни ишга туширишнинг қийинлашиши, нотекис ишлаши, туташи, қувватининг камайиши, қаттиқ тўқиллаб ишлаши ва ёнилғи сарфининг ортиб кетиши кабилардан иборат. Двигателни ишга туширишининг қийинлашишига асосий сабаб ёнилғи камерасига кам миқдорда ёнилғи узатилишидир. Тизимга ҳаво кириб олиши, фильтрловчи элементларнинг ифлосланиши, паст босимли насоснинг носозлиги (ёки юқори босимли ёнилғи ҳайдаш насоси-ЮБЁН), плунжер жуфтининг ейилиши натижасида босимнинг камайиши ва форсунка

пуркагичи каллаги тешигининг ейилиши, ҳамда пуркаш тешигини қурум тўсиб қолиши натижасида ёнилғиниг пуркалиши ёмонлашади. Двигателнинг турғун ишламаслиги - (тирсакли вал айланишлар сони камлигида) таъминлаш тизимига ҳаво сўрилиб қолишидан, ёнилғи насоси секцияларидан ёнилғи нотекис етказилиб берилиши ва форсунка ҳолатининг носозлигидандир. Двигателнинг тутаб (қора тутун чиқариб) ишлаши: ЮБЁН дан ёнилғининг эрта ёки кеч етказиб берилиши сабабли тўла ёнмаслиги, форсунканинг пуркаш каллаги тешигининг кенгайиши натижасида пуркаш босиминининг камайиши, ёнилғи кеч етказиб берилиши, форсункадан сизиб оқиши, ҳаво фильтрининг ифлосланиши, пуркалиш тешигининг қурум босиб кетиши натижасида пуркашнинг ёмонлашиши, форсунка сепиш каллагининг ифлосланиши ва ёнилғида сув тўпланиб қолиши сабаблидир. Двигател қувватининг камайиши таъминлаш тизимига ҳаво сўрилиб қолиши, ҳаво фильтрининг ифлосланиши, ёнилғининг етарли миқдорда етказиб берилмаслиги, пуркаш бурчаги созланишининг бузилиши, форсункадан ёнилғи пуркалишининг ёмонлашиши, ЮБЁН дан ёнилғини нотекис ва кам етказиб берилиши, компрессиянинг кам бўлиши, ҳамда тегишли (белгиланган) ёнилғидан фойдаланмаслик сабаблидир. Таъминот тизимини диагностикалаш ва созлашда, тизим зичлиги, ёнилғи ва ҳаво тозалагичлар ҳолати, ёнилғи ҳайдаш насоси ва юқори босим насоси ишлаши текширилади. Тизим зичлиги алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, у ишдан чиқса бакдан ёнилғи ҳайдаш насосигача бўлган қисмида тизимга ҳаво сўрилишига ва ёнилғини кўпроқ сарф бўлишига, ҳамда аппаратларни яхши ишламаслигига олиб келади. Бу қисм махсус асбоб-идиш ёрдамида текширилади, қолган қисми эса кўздан кечириш йўли билан текширилади. Ёнилғи ва ҳаво фильтрлари назорат йўли билан текширилади. Исузу автобусларининг ёнилғи насоси, юқори босимли насоси ва форсункалари Bosch фирмасининг махсулоти бўлиб, уларга хизмат кўрсатиш

фақат фирма мутахассислари томонидан амалга оширилади, акс ҳолда уларга кафолатли хизмат кўрсатиш муддати ўз кучини йўқотади. Ёнилғи ҳайдовчи насос ва юқори босимли насосларнинг техник ҳолати автомобилнинг ўзида ёки ечиб олиниб маҳсус жиҳозлар ёрдамида текширилади. Устахона шароитида юқори босимли ва ёнилғи ҳайдаш насослари махсус жихозлар ёрдамида текширилади (7.38, 7.39-расм). Ёнилғи ҳайдаш насосининг берилган қаршиликдаги иш унумдорлиги ва ёнилғи канали тўла ёпиқ бўлганда, у ҳосил қиладиган босим текширилади. Ёнилғи ҳайдаш насосини текшириш учун ундан филтрга кетган найча ўлчов бакчасига туширилади, ёнилғининг насосдан чиқиши эса, чиқишдаги босим 60-80 КПа гача кўтарилиши учун, кран воситасида бир оз ёпилади. КамАЗ-740 двигателининг соз ҳолатдаги паст босимли насоси ва ёнилғи ҳайдаш насоси кулачокли валнинг 1300 мин-1 бўлган айланишлар частотасида ўлчов бакчасига 2,5 л мин миқдорда ёнилғи бериши керак. Шу айланишлар частотасида ёнилғи ҳайдаш насоси ҳосил қиладиган босим, манометрнинг (9) кўрсатишига қараб, насосдан ёнилғи чиқиши кран билан аста беркитган ҳолда аниқланади. Агар насос 0,4 МПадан оз босим ҳосил қилса, у ҳолда клапанларнинг зичлигини, поршенларнинг ейилганлигини ва турткичнинг эркин ҳаракатланишини текшириш зарур. Юқори босимли ёнилғи насоси ҳар бир форсункага бериладиган ёнилғини бошланғич пайтига, бир текислилигига ва миқдорига текширилади. Ёнилғи беришнинг бошлангич пайтини аниқлаш ва ростлаш учун СДТА жиҳозларида, ҳар бир секциянинг чиқиш штуцерига ўрнатилган (7.40- расм) моментоскоплар ички диаметри 1,5-2,0мм бўлган шиша найчалар(1) ишлатилади. Насоснинг кулачокли вали айлантирилиб, шиша найчалар ҳажмининг ярми ёнилғи билан тўлдирилади, сўнг вал юритмаси соат стрелкаси бўйича аста айлантирилиб трубкалардаги ёнилғи сатҳи кузатилади.

Насос секцияларидан ёнилғи беришнинг бошланиши, моментоскопларнинг шиша трубкаларидаги ёнилғи ҳаракатланишининг бошланишига қараб аниқланади. СДТА жиҳозлари корпусининг насосни айлантирадиган вали томонига даражаларга бўлинган диск насоснинг кулачокли валини, жиҳоздаги юритма вал билан бириктирадиган муфтага эса стрелка ўрнатилган. Биринчи цилиндр трубкасидаги ёнилғининг ҳаракатланишини бошлангич они саноқ боши 0° деб қабул қилинади. КамАЗ-740 двигатели цилиндрларининг ишлаш тартибига (1-5-4-2-6-3-7-8) мос равишда, бошқа цилиндрларга ёнилғи берилишини бошланиши насоснинг кулачокли вали қуйидаги бурчакларга бурилганда содир бўлади: 5-цилиндрга (насоснинг 8-секцияси)-45°, туртинчига (4-секция)-90°, иккинчига (5-секция)-135°, олтинчига (7 секция)- 180°, учинчига (3 секция)-225°, еттинчига (6-секция)-270° ва саккизинчига (2 секция)-315°. Бунда биринчи секцияга нисбатан ҳар бир секциядан ёнилғи беришнинг бошланиши орасидаги интервалнинг ноаниқлиги 0,5°дан ортиб кетмаслиги керак. Ёнилғи беришнинг бошланиши ёнилғи пуркалишини илгарилатиш муфтасини ечиб қўйган ҳолда текширилади. КамАЗ-740 двигателидаги юқори босимли ёнилғи насоси конструкциясининг ўзига хос томони шундан иборатки, секциялар насос корпусидан алоҳида қилиб тайёрланган ва секция ўз корпуси билан йиғилган ҳолатда алмаштирилиши мумкин. Кулачокли валнинг бурилиш бурчагига қараб, ҳар бир секциядан ёнилғи беришнинг бошланиши, турткич товонининг қалинлигини ўзгартириши билан ростланади; товон қалинлигини 0,05 мм га ўзгариши 0° 12' бурилиш бурчагига тўғри келади. Насос жиҳозда синалаётганда (7.39-расмга қаранг), ҳар бир секция бераётган ёнилғининг миқдори, жиҳознинг форсункалар (2) остидан махсус тўсиқчани автоматик равишда олиб қўядиган қурилмасидан фойдаланган ҳолда, мензуркалар (3) ёрдамида аниқланади. Синов соз ва ростланган форсункалар тўплами билан биргаликда ўтказилади. У форсункалар насос секциялари билан бир хил (600±2мм) узунликдаги юқори босимдаги

найчалар воситасида бириктирилади. Плунжернинг битта йўлида секция берадиган ёнилғи миқдори (даврий узатиш) КамАЗ-740 двигатели учун 75,0- 77,5 мм 3 / циклни ташкил қилиши керак. Насос секциялари бераётган ёнилғининг нотекислиги ±5 дан ошмаслиги лозим. Секциялар ишлаб чиқариш қобилиятининг (Vф) фарқи қуйидагича аниқланади: % 100) ( min max min max V V V V Vф    бу ерда : Vmax - энг кўп ишлаб чиқариш қобилиятига эга бўлган секциянинг кўрсатгичи , мм 3 Vmin - энг кам ишлаб чиқариш қобилиятига эга бўлган секциянинг кўрсаткичи , мм 3 Насосдаги ҳар бир секциянинг ёнилғи бериши секция корпусини насос корпусига нисбатан буриш орқали ростланади. КамАЗ-740 двигатели насосининг секциялари соат стрелкасига қарши бурилса, циклик ёнилғи узатиш ортади, соат стрелкаси бўйича бурилса, камаяди. Дизел форсункаларида зичлик, игнани кўтарилиши бошланадиган босим ва ёнилғини пуркаш сифати текширилади. Носоз форсункани ишлаб турган дизелда, текширилаётган форсунканинг ташлама гайкасини бир оз бўшатиб аниқлаш мумкин. Форсункалар гайкасини навбатма-навбат бўшатиб, тирсакли валнинг айланишлар частотасини кузатиш керак. Агар соз форсунка узиб қўйилса, у ҳолда дизел нотекис ишлайди. Носоз форсунка узилса, двигателнинг ишлаши ўзгармайди. Форсункалар ҳолатини НИИАТ-1609 асбобида (7.41-расм) тўлиқ текшириш мумкин. Бу асбоб ёнилғи бакчасидан (1), дастаси билан ҳаракатга келтириладиган ёнилғи насосидан ва манометрдан иборат. Форсунка-2 асбобга ўрнатилгандан сўнг, ричаг (7) воситасида босим аста-секин оширилади.

КамАЗ-740 дизели форсункасидаги ёпиқ тўзитгич корпусининг зичлигини жиҳозда, босимни 17-17,5МПа, Исузу автомобили форсункасини 18,1- 21,6 МПа оралиғида бир дақиқа мобайнида ушлаб туриб, аниқланади. Тўзитгич тумшуғидан 1 дақиқа давомида икки томчидан ортиқ ёнилғи ҳосил бўлиб томса, бундай тўзитгич ишлатишга яроқсиз деб ҳисобланади. Бу ҳолатда плунжер жуфтлиги янгисига алмаштирилиши лозим. Қуйида форсунканинг ёнилғини сепиш ҳолати шакллари келтирилган (7.42- расм). Тўзитгич тешикларини қурум босганда, уларни (форсункани қисмларга ажратилгандан сўнг) ингичка пўлат сим билан тозалаш ва этилланмаган бензинда ювиш керак бўлади. Ёнилғи бакларига хизмат кўрсатишда улар ечиб олинади ва аввало, қуйқалардан тозалангунча каустик соданинг 5 фоизли иссиқ сувдаги эритмаси билан, сўнг оқиб турган сув билан ювилади. Чиқинди газларнинг туташи тутун ўлчагич ёрдамида аниқланади. Туташни ўлчаш ТХК да ва таъмирдан сўнг ёки ёнилғи аппаратураларини ростлаш пайтида, кўзғалмасдан турган автомобилнинг двигателини салт ишлашидаги икки хил режимда: эркин тезланишда (тирсакли валнинг айланишларини минимал частотадан максимал частотага етгунча тезланиши) ва валнинг энг юқори максимал частотали айланишларида амалга оширилади. Ишлатилган газларнинг туташи уларнинг оптик зичлигига қараб баҳоланади ва фоизларда ифодаланади. КамАЗ, МАЗ ва КрАЗ автомобилларининг двигателларида ишлатилган газларнинг туташи, эркин тезланиш режимида 40 фоиздан, энг юқори (максимал) частотали айланишларда 15 фоиздан ошмаслиги керак. Газ ёнилғисида ишлайдиган двигателларнинг ёнилғи тизимига техник хизмат кўрсатиш ва уни таъмирлаш технологияси. Суюлтирилган ва сиқилган газларда ишловчи автомобиллар учун мўлжалланган газ ускуналарига техник хизмат кўрсатиш кўпгина умумийликка эга. Чунки улар тузилиши ва ишлаш тартиби бири бирига жуда ўхшаш бўлади.

Карбюраторли автомобилларнинг учинчи авлод газ-баллон жиҳозлари билан қуролланган ёнилғи таъминот тизими (7.43-расм) ишлаганда баллондан (1) суюлтирилган нефт гази (пропан-бутан) босим остида юқори босимли газ магистралига (3) ўтади. Баллондаги газ сарфи мультиклапан (2) орқали содир бўлади, ўз навбатида газни тўлдириш ҳам мультиклапанга уланган тўлдириш мосламаси (4) орқали амалга оширилади. Магистрал орқали суюқ ҳолатдаги газ филтрли газ клапанига (5) келади, у газни тозалаш, двигател ўчирилганда ёки бензинга ўтказилганда газни ўчириш учун хизмат қилади. Сўнгра тозаланган газ редуктор буғлатгичга(6) ўтади, бу ерда газнинг босими 1,6 МПа дан 0,1 МПа гача тушади. Газ буғланиб редукторни совутганлиги учун двигателнинг совитиш тизими билан боғланган. Совитиш суюқлигининг доимий ҳаракати редуктор ва унинг мембранасини яхлаб қолишдан сақлаб туради. Ишлаб турган двигателнинг киритиш коллекторида ҳавонинг сийраклиги пайдо бўлиши ҳисобига, газ редуктордан паст босимли шланга бўйича дозатор (7) орқали карбюраторнинг дроссел заслонкаси ва ҳаво филтри оралиғига жойлашган аралаштиргичга (8) етиб келади. Ишлаш тартибини ўзгартириш (газга ёки бензинга ўтказиш) асбоблар панелига ўрнатилган ёнилғи турларини улагич (10) орқали амалга оширилади. Агарда улагич “ГАЗ” ҳолатига ўтказилса, газ электромагнит клапани (5) очилади, бензин электромагнит клапани (9) ёпилади. Ёки тескари бўлиши мумкин. Ёритиш диодларининг ҳолатига қараб, двигател қандай ёнилғида ишлашини аниқлаш мумкин. Инжекторли автомобилларда қўлланиладиган 3-авлод газбаллон жиҳозларида бензин клапани ўрнида форсунка эмуляторлари ишлатилади. Газга ўтганда бу эмулятор бензин форсункалари ишини ўзида намоён қилади, бу ўз навбатида компьютерни авария ҳолатига ўтишидан сақлайди. Шунинг учун лямбда-зонд эмуляторларидан фойдаланиш зарур. 4-авлод газбаллон жиҳозлари (7.44-расм) қўлланилганда, газ махсус форсункалар орқали тўғридан-тўғри киритиш коллекторларига етказилади.

Улар ўзининг шахсий электрон бошқариш блокига эга бўлиб, ўз иш тартибларини назоратлагич орқали муқобиллаштиради ва эмулятор ролини ҳам ўйнайди. 4-авлод газбаллон жиҳозлари қуйидаги афзалликларга эга: 1- ёнилғини кам сарфлаш; 2- газ ёнилғисида двигател қувватини кам йўқотиш (1-2%); 3- ЕВРО-2, ЕВРО-3, ЕВРО-4 экологик меъёрларини бажариш; 4- двигателлардаги пақиллашнинг йўқлиги; 5- автомобилга ўрнатилган ўз-ўзини диагностикалаш қурилмаси билан нуқсонсиз ишлаш (қўшимча эмуляторлар талаб қилинмайди); 6- ўрнатишда кам хатоликка йўл қўйилиш ва кам меҳнат талаб қилиниш; 7- нархининг эскирган лямбда-текширувчи тизимлар билан бир ҳиллиги. Алоҳида сепиш тизимлари универсал ва инжекторли автомобиллар учун мўлжалланган. Бундай тизим билан жиҳозланган автомобил ўз қувватини йўқотмайди. Чиқинди газларнинг заҳарлилик даражаси бензинда ишлагандагига қараганда анча паст. Ҳозирги вақтда Ўзбекистон Республикасида фойдаланилаётган газ баллонли автомобилларнинг аксарияти 2000 йилларгача “Россия” ишлаб чиқилган газ ёнилғи тизими билан жиҳозланган. Шунинг учун биз сиқилган ва суюлтирилган газда ишловчи ЗиЛ-138 автомобилининг ёнилғи-газ тизимига ТХК таркиби билан танишиб чиқамиз. Авваламбор эксплуатация жараёнида тизимда пайдо бўлувчи носозликлар ва уларнинг аломатлари билан танишамиз. Газ баллонли ускуналарнинг носозликларини аниқлаш, унга техник хизмат кўрсатишни махсус тайёргарликдан ўтган ва тегишли гувоҳномага эга бўлган малакали авточилангарлар ўтказиши мумкин. Тизимнинг асосий носозликлари тизим зичлигининг бузилишига ва газнинг сизиб чиқишига боғлиқдир. Тизим клапанлари ва корпус деталларининг бирикмаларини зич эмаслиги юқори босим редукторининг асосий носозликлари ҳисобланади. Дроссел заслонкалари очилганда

редукторнинг чиқиш жойида босимнинг кескин пасайиши филтрни ифлосланганлигидан далолат беради. Паст босимли газ редукторининг асосий носозликлари – двигател ишламаётганда клапанлар орқали газни қўйиб юбориши ҳамда газни умуман ёки етарли даражада узатмаслигидир. Биринчи босқич клапанининг зичсизлигини паст босим манометри ёки эшитиш орқали аниқлаш мумкин. Иккинчи босқич клапанининг зичсизлиги двигателнинг ўт олишини қийинлаштиради, салт ишлаш режимида двигателнинг ишлашини ёмонлаштиради, двигател тўхтагандан сўнг, газ капот ости бўшлиғига сизиб чиқади. Биринчи босқич диафрагмаси зичлигининг бузилиши натижасида пружинанинг ростлаш гайкасидаги тешик орқали газ сизиб чиқади. Иккинчи босқич диафрагмасининг зичлиги бузилганда эса, газ шу босқични ростлаш ниппелининг қопқоғи орқали сизиб чиқади. Техник хизмат кўрсатиш. Кундалик хизмат кўрсатишда, газ баллонларининг маҳкамланиши ва газ тизимининг ҳамма бирикмалари зичлиги кўриш орқали текширилади. Иш кунининг охирида эса баллонлар арматуралари ва сарфлаш вентиллари зичлиги текширилади. Паст босимли газ редукторидан қуйқум тўкилади. Бензин ўтказувчи бирикмаларда ва электромагнитли клапан-филтрда бензиннинг томчилаши бор-йўқлиги текширилади. Даврий ТХК да КХК да бажариладиган ишлардан ташқари, юқори босимли газ редуктори сақлаш клапанининг ишлаши ҳам текширилади. Магистрал, тўлдириш ва сарфлаш вентилларининг штокларидаги резбалар мойланади. Магистрал ва юқори босимли редуктор филтрларининг элементлари ечиб олинади, тозаланади ва ўз ўрнига ўрнатилади. Газ тизимининг зичлиги сиқилган азот ва сиқилган ҳаво билан текширилади. Двигателнинг ўт олиши ва салт ишлаш режимида қандай ишлаши, ҳам газда, ҳам бензинда текширилади. Паст ва юқори босимли редукторларнинг

зичлиги текширилади ва лозим бўлганда чиқишдаги босим ҳамда сақлаш клапанининг ишга тушиш босими ростланади (юқори босимли редукторда). Паст босимли редукторнинг биринчи ва иккинчи босқичидаги босим қиймати ростланади. Газ баллонининг сақлаш клапанини ҳамда юқори ва паст босим манометрларини қандай ишлаши текширилади. Карбюраторнинг маҳкамланиши ҳамда аралаштиргич ўтказгичини карбюраторга махкамланиши текширилади. Иситгич ечилади, тозалаб ювилади ва унинг зичлиги текширилади, заслонкани ҳамда унинг юритмасини қандай ишлаши текширилади, сўнг ўз жойига ўрнатилади. Ҳаво филтри ечилади ва тозалаб ювилади, унинг ваннасига тоза мой қуйилади. Аралаштиргич текширилади ва лозим бўлганда, ишлатилган газ таркибидаги углерод оксидининг энг кам миқдорига ростланади. Мавсумий хизмат кўрсатиш карбюратор-аралаштиргич, редукторлар, филтрлар ва элекромагнитли тўсиш клапанларини қисмларга ажратиш, тозалаш ва ростлаш ишларини ўз ичига олади. Юқори босимли редуктори сақлаш клапанининг ишга тушиш босимини ҳам текшириб кўриш лозим. Уч йилда бир марта газ баллонлари кўрикдан ўтказилади. Қишда ишлатишга тайёрлашда чўкиндилар тўкилади ва автомобилнинг бензин баки ювилади. Газ ўтказгичлар ва бирикмаларни нозичлиги қуйидагича бартараф этилади: 1. Юқори босимли редуктор ва баллонлар орасидаги трубкани таъмирлаш ёки алмаштириш учун (ташқи томони қизил бўёқ билан бўялган) баллонларни сарфлаш вентиллари беркитилади, тизимдаги газ ишлатиб бўлингандан ёки чиқариб юборилгандан сўнг қисмларга ажратилади ва трубка алмаштирилади. 2. Бирикмаларни зичсизлиги гайкаларни қўшимча бураш билан тузатилади. Агар бу натижа бермаса, у ҳолда бирикма қисмларга ажратилади, трубка учини ниппел билан биргаликда кесиб ташланади ва янги ниппел кийдирилиб бирикма йиғилади, бунда трубканинг юза қисми штуцернинг ички юза қисмига қадалиб туриши лозим.

3. Шикастланган резинали шланглар алмаштирилади. Юқори босимли редуктор газнинг босими редуктордан чиқишда 1,2 МПа бўлишини таъминлаши керак. Ростлаш ишларини бажаришда босимни кўпайтириш учун винт(1) соат стрелкаси бўйича айлантирилади. Паст босимли редуктор филтрининг тўрини тозалаш учун крестовинадаги магистрал вентил беркитилади, газни ишлатиб бўлиб, ўт олдириш тизими учирилади, филтрловчи элементни бўшатиб чиқарилади, тўрни ечиб олинади ва уни бензин, ацетон ёки бошқа эритувчида ювилади, сўнг сиқилган ҳаво билан пуркалади. Редукторни автомобилда ростлаш мумкин, бунинг учун қисқа чиқариш қувурининг тешигига (7.46-расм), пезометрни (2) улайдиган трубкаси бўлган тиқин (4) ўрнатилади. Тагқопқоқнинг қисқа қувурини пьезометрга(1) шланг ёрдамида, олдиндан тайёрланган учлик (5) орқали уланади. Трубкалар(6 ва 8) орқали вакуумли насос ёрдамида редукторни юксизлантириш қурилмасидаги бўшлиқда сийракланиш ҳосил қилинади. Биринчи босқич бўшлиғини кириш жойига филтр штуцерига уланган шланг (15) орқали, компрессорда 0,22- 0,6МПа босимгача сиқилган ҳаво узатилади. Биринчи босқич бўшлиғидаги газ босими 0,18-0,20 МПа бўлиши лозим. У гайка (1) билан ростланади (қотирилган ҳолатда босим кўпаяди) ва манометр (10) орқали назорат қилинади. Ростлашдан сўнг контргайка (13) қотириб қўйилади. Сўнгра иккинчи босқич клапанининг очилиши ростланади. Бунинг учун қопқоқ (3) ечиб олинади, чегараловчи гайка бўшатилади ва ростлаш винтини, иккинчи босқич клапанидан ҳаво чиқиши бошлангунча бўшатилади. Ростлаш винтини 1 8 -1  4 марта айлантириб қотирилади, клапан орқали чиқаётган ҳаво тўхтаганини эшитиш йўли билан аниқлаб, сўнг чегараловчи гайка қотириб қўйилади. 6 ва 8 трубкалар орқали юксизлантириш қурилмаси бўшлиғида сийракланиш ҳосил қилинади ва унинг миқдори пезометрга(1) қараб 0,7-0,8кПа чегарагача келтирилади. Бунда иккинчи босқич клапани очилиши керак. Уни ростлангандан сўнг иккинчи босқич бўшлиғида, пезометр(2) бўйича, ниппелни (18) айлантириш

билан атмосфера босимидан 0,05-0,07кПа га ортиқ бўлган босим ҳосил қилинади, бу пайтда юксизлантириш қурилмасида аввалги сийракланиш мавжуд бўлади. Сўнг контргайка(17) қотирилади ва стерженнинг(19) йўли текширилади. Агар стерженнинг йўли иккинчи босқич клапани очилганда 5мм дан кам бўлса, редукторни ечиб носозликни бартараф этиш лозим. Редукторни ростлашда, аввал, иккинчи босқич клапанининг йўли текширилади: текширишни иккинчи босқич диафрагмасининг стержени йўли бўйича амалга оширилади (бу йўл 5мм дан кам бўлмаслиги керак). Газ двигателини юргизиш пайтида юқори босим манометри бўйича баллондаги газ миқдори текширилади (босим 1,2МПа дан кўп бўлиши лозим), баллонлардаги сарфлаш вентиллари ва крестовинадаги магистрал вентил очилади. Ёнилғи турини алмашлаб улагичи «Газ» ҳолатига қўйилади, дроссел заслонкасини қўл билан бошқариладиган тугмачасини эса шундай ҳолатга қўйиш лозимки, бунда қизиган двигател 700-800 мин-1 айланиш частотасини ҳосил қилсин. Ўт олдириш тизими ва стартер уланади (айлантириш вақти 5с дан ошмаслиги лозим). Двигател ишлай бошлаши биланок стертер узилади ва 1-2 дақиқадан сўнг дроссел заслонкасини секин- аста бир оз очилади ҳамда валнинг 800-1000 мин-1 айланишлар частотасида двигател қиздирилади. Дроссел заслонкасини қўл билан бошқариладиган тугмачаси тўла очиқ ҳолатга келтирилади. Двигателни газ билан ўт олдиришда ҳаво заслонкаларини беркитиш тавсия этилмайди, чунки бунда аралашма бойиб, двигателни ўт олдириш қийинлашади. Агар двигател ўт олган ёки бензинда ишлаётган бўлса, у ҳолда уни газга ўтказиш учун баллонлардаги ва крестовинадаги вентиллар очилади, ёнилғи турини алмашлаб улагичини «О» ҳолатига, сўнгра пўкакли камерадаги бензин ишлатиб бўлингандан кейин (двигател нотекис ишлай бошлайди) алмашлаб улагични «Газ» ҳолатига ўтказилади ва шу билан двигател газда ишлай бошлайди. Газдан бензинга ўтишни тескари тартибда амалга оширилади.

Адабиётлар : 1. Хабатов Р.Ш. и др. Эксплуатиция машина – тракторного парка. 2. Заволишин Ф.С. Основы расчета механизираванных процессов в растениеводстве М.Колос.1973 3. Общеесоюзные нормы технологического проектирования ОНТП. М.Колос.1990-1991. 4. Завражнов А.И.Технологическое проектирование ферм и комплексов. Алма-Ата. Кайнар, 1982. 5. Рыбоков М.И. Проектирование механизации произвадстваннтх процессов в жавотноводстве. Алма-Ата. 1986. 6. Романович Ж А Сервесноя деятельност 6 Учебник М. 2007 г. Калацев С Л 7. Зайченко Ю.П. Исследевоние операции Киев «Вища Школа» 1978. 8.Санаев Н.С. ва бошқалар. Фермер хўжаликларида бизнес режа тузиш ва амалиётга жорий этиш

Похожие

Лойиҳаларнинг энергетик қисми

Лойиҳаларнинг чизма қисми

Лойиҳаларнинг техник-санитария қисми

Лойиҳалaрнинг қурулиш қисми

Сутнинг таркибий қисми ва хусусиятлари