Q’ishloq’xo’jaligi melioratsiyasi fani, Respublikamiz taraqqiyotida uning tutgan o’rni. - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Q’ishloq’xo’jaligi melioratsiyasi fani, Respublikamiz taraqqiyotida uning tutgan o’rni.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

35.5 KB

Q ’ ishloq ’ xo ’ jaligi melioratsiyasi fani , Respublikamiz taraqqiyotida uning tutgan o ’ rni . Reja: 1.Melioratsiyaning fan sifatida shakllanishi va uning rivojlanish tarixi. 2.O’zbyoki ston Respublikasi va Qashqadaryo viloyati sharoitida sug’oriladigan erlar ko’lami va suv resurslaridan foydalanish samaradorligi. 3.Yer-suv resurslari , ulardan foydalanish samaradorligini oshirish usullari. 4.Yerlar meliorativ holatiga salbiy ta'sir etuvchi omillar va ularni bartaraf etish choralari.

Yer (tuproq’) tirik organizmdir. Shuning uchun ham unga asosiy haetiy faktorlar- suv, havo, ozuqa, eruglik va issiqlik zarur. Bu faktorlar optimal darajada bo’lsa, yoki lgan yoki ndan ko’zda tutilgan hosilni olish mumkin. Yuqoridagi unsurlar bir-biriga uzviy bog’liqdir. Ulardan birining buzilishi qolganlarining ham izdan chiqishiga sabab bo’ladi. Ayniqsa, tuproq’ning suv rejimi asosiy faktorlardan hisoblanadi. Shundan kelib chiqib “melioration” – so’zi yaxshilash degan ma'noni anglatadi. Demak , q’ishloq’xo’jalik melioratsiyasi bu tashkiliy xo’jalik va sosial iqtisodiy tadbirlar majmuasi bo’lib, noqulay gidrologik tuproq’, gidrogeologik va agroiqlim sharoitlarini yaxshilashga qaratilgandir. Uning asosiy maqsadi er va suv resurslaridan samarali foydalanishdir. Melioratsiyaning rivojlanishi juda qadim tarixga borib taqaladi. Arxeologlarning aniqlashicha bundan o’n ming yillar muqaddam daryo toshqinidan foydalanib erlarni loyqa bostirish natijasida er unumdorligini oshirish usuli qo’llanilgan. 1904 yildagi qazish ishlari natijasida Ashxabod shahri yaqinida eramizdan taxminan 8250 yil muqaddam sug’orish ishlari qo’llanilganligi aniqlangan. Sug’orish ishlari O’zbyoki ston , shu jumladan Xorazm viloyatida ham qadimdan qo’llanib kelingan. Daryodan suv sepoyalar orqali ko’rilgan tug’onlar erdamida olingan. Chigirlar , qovg’a orqali suv chiqarganlar, qorizlar qazib erlarni sug’organlar . XV asrda Alisher Navoii o’zining “Farxod va Shirin ” dostonida kanal qazib erlarni sug’orish ishlari olib borilganligini baen etgan. Xozirgi davrda meliorativ tadbirlarning 40 ga yaqin turlari mavjud. Ularni vazifasiga qarab 3 ta katta guruhga bo’lish mumkin. Ya'ni , suv bilan bog’liq, tuproq’ melioratsiyasi va suv , havoning mexaniqta'siriga uchragan erlar melioratsiyasi. Chuchuk suv resurslari er yuzida juda notyoki s taqsimlangan bo’lib, O’rta Osie mamlakatlarida juda katta suv tanqisligi mavjud. Vaholanki bu mamlakatlarda q’ishloq’xo’jalik maxsulotlarning asosiy q’ismi etishtiriladi. O’zbyoki ston bo’yicha 4,206 mln. ga q’ishloq’xo’jaligida ishlatib kelinaetgan sug’orma erlar mavjud bo’lib, xar bir qishiga 0,18 – 0, 20 ga er tug’ri keladi. Shu jumladan , Qashqadaryo viloyatida 487 ming ga erlar sug’oriladi. Suv nafaqat q’ishloq’xo’jaligida balki , sanoat , komunnal

xo’jalik sohalarida ham foydalanilganligi tufayli suv tanqisligi yanada kattaroqahamiyat kasb etadi. Shu tufayli suvdan tejab – tergab foydalanish maqsadida quyidagilarni joriy etish zarur : - suv tejaydigan texnologiyani joriy etish ; - birlik erga va birlik hosilga sarflanadigan suv miqdorini kamaytirish ; - kanallar tizimi FIK va erdan foydalanish samaradorligini oshirish ; - sizot suvlari sathini zax q’ochirish me'eri darajasida ushlab turish (drenaj) . Axolini q’ishloq’xo’jaligi maxsulotlari bilan ta'minlash uchun potensial yuqori hosil olishimiz , buning uchun esa , agrotexnik , meliorativ tadbirlar bilan birga xo’jaliklarda moddiy , tashkiliy bazani ham mustahkamlash zarur. Potensial hosil ko’rsatkichi bo’lib, tuproq’boniteti xizmat qiladi. Bunda begona utlar bosganligi , sho’rlanish darajasi va mahalliy , ma'danli ug’itlar bilan ta'minlanganligi hisobga olinadi. Shuning uchun barcha erlarda pasportizasiya qilish ishlari bajarilishi zarur. Bundan tashqari sholi yoki nlari maydonlarini qisqartirish , suv kam talab qiluvchi yoki nlar eqish va adir , tog’ oldi zonalarida bog’, uzumzorlar barpo etish ham yaxshi samara beradi. Keyingi yillarda eppasiga yangi erlar o’zlashtirish , Amudaryo va Sirdaryo suvining asosiy q’ismini yangi erlarga burish natijasida o’zlashtirilgan va unga yaqin joylashgan maydonlar meliorativ holati keskin emonlasha boshladi. Sug’orish rejimiga amal qilmaslik , sug’orish tarmoqlari texnik holati koni-karsizligi va suv hisobi yaxshi yo’lga quyilmaganligi oqibatida sizot suvlari sathi keskin ko’tarila boshladi. Bu o’z navbatida erlar sho’rlanishiga sabab bo’ladi. 1997 yilgi ma'lumotlarga ko’ra respublika bo’yicha 1970,7 mln. ga sho’rlangan erlar mavjud bo’lib, shundan 1117,7 mln. ga kam sho’rlanngan , 611,2 ming . ga o’rtacha sho’rlangan va 241,8 ming . ga erlar esa , kuchli sho’rlangandir. Yaqin kelajakda sug’oriladigan erlar 4,8 mln ga. etsa , shundan 3,8 mln. ga er drenaj o’tqazishga muhtoj bo’ladi. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki , q’ishloq’xujaligida melioratsiyaning o’rni beqiesdir. Prezident I.A.Karimov o’zining Surxondaryo, Namangan,

Qashqadaryo va Farg’ona viloyatlardagi chiqishlarida ham erlar melioratsiyasiga alohida e'tibor berishni ta'kidlab o’tdi .

Foydalanilgan adabiyotlar ruyxati: 1.Axmedov X.A. Zax q’ochirish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1975. 2.Axmedov X.A. Sug’orish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1977. 3.Kostyakov A.N. Osnov meliorasii. M., «Seldxozizdat», 1960. 4.Raximbaev F.M. Shukurlaev X.I. «Zax q’ochirish melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat»., 1996 . 5.Raximbaev F.M. Hamidov M.X. «Q’ishloq’ xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat», 1996 .

Похожие

Q’ishloq’xo’jaligi melioratsiyasi va uning turlari. Sug’orish melioratsiyasi.

Sug’orish tarmog’ining o’tkazuvchi q’ismi va uning konstruksiyasi

Meliorativ tizimlarni loyihalash va qidiruv ishlari

Zax qochirish myeliorasiyasining rivojlanish tarixi va uning asosiy vazifalari

Tuproq o`stidan va tomchilatib sug’orish