Tuproq o`stidan va tomchilatib sug’orish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Tuproq o`stidan va tomchilatib sug’orish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Tuproq o`stidan va tomchilatib sug’orish Reja: 1. Tuproq’ostidan sug’orish usulini qo’llash shartlari 2. Tuproq’ostidan sug’orish usulining afzallik va kamchiliqlari. 3. Sug’orish tarmoqlari tizimi konstruksiyasi. 4. Tomchilatib sug’orish tizimi hisobi .

Umumiy tushunchalar. Tuproq’osti sug’orish tarmoqlari 45-50 sm chuqurlikda quriladi. Yer osti sug’orish tarmoqlarri sopol quvur, shox bog’lamlari, ichiga chakik tosh yoki shagal solingan novlardan va boshqa govak materiallardan quriladi. Nasos stansiyasining bosimi ta'sirida suv bu tarmoqka yuboriladi. Sug’orish quvurlariga (nov yoki shox bog’lamlariga) keltirilgan suv uning govak joylari (quvur govak bo’lsa) yoki kuvo’rning ulangan joylarida maxsus koldirilgan tirqish (erik) lar (agar quvur govak bulmasa) orqali chiqib, kapillyar ko’tarilish konuniga hamda tuproq’ning suv shimish (surish) xossasiga binoan tarmoq atrofidagi maydonni namiqtiradi. Tuproq’ostidan sug’orishning ko’pgina afzalliklari bor : 1) yoki n maydonlarida egat olinmaydi , muvaqqat shoxobchalar qurilmaydi, demak, q’ishloq’xo’jaligi ishlarini mexanizasiyalashtirishga qulay sharoit yaratiladi; 2) er tyoki slash ishlari kamayadi; 3) sug’oriladishgan e.f.k. oshadi; 4)er sug’orilgach, uning ustidan qatqaloqhosil bulmaydi, tuproq’faol qatlamining strukturasii buzilmaydi; 5)erning nami uzoq vaqtgacha saklanadi, chunki bunda tuproq’ning ustki 10-115 sm qalinlikdagi qatlami quruqligicha koladi ; 6)begona utlar va o’simlik zararkunandalari rivojlana olmaydi; 7)erni chikindi suvlar bilan sug’orishda saniratiya qoidalari buzilmaydi; 8)ertangi sabzavotlarni etishtirish maqsadida ilitma sug’orish (iliqsuv berish) ga imkon yaratiladi; 9)sug’orish ishi avtomatlashtirilganligidan kam mehnat sarflanadi. Tuproq’ni ostidan sug’orishning bunday afzalliklariga karamasdan bu usul xozircha turli tuproq’–gidrogeologik sharoitlar xiisobga olingan tarzda yaxshilab ishlab chiqilgani yuk. Tuproq’ostidan sug’orishning kamchiliqlari: -sug’orish tarmog’ini qurishning kimmatga tushishi;

-sug’orish suvining filtrasiyaga ko’proq sarf bo’lishi; -mexaniqaviy tarkibi engiil bo’lgan qumli va qumoq, shuningdek, toshlok tuproq’larda bu usuldan foydalanishning mumkin emasligi; -quvurlarning ichiga loyqa tiqilib kolish kabi kamchiliqlari bor. Tuproq’ ostidan sug’orishga quyidagi tizimlar kiradi: 1) nasos stansiyasi; 2)suv keltirish kanallari yoki quvurlari; 3)sug’orish quvurlari, inshootlari, ventillari, jumraklari va boshqalar. rasmda tuproq’ ostidan sug’orish sxemasi ko’rsatilgan. Tuproq’qa suv berish usuliga qarab tuproq’ni ostidan sug’orish tizimi uchga bo’linadi: 1) bosimli tizim; 2) bosimsiz (okma) tizim; 3) vakuumli tizim (V.G.Qornev tizimi) Bosimli tizim bosh quvur, sug’orish quvurlari va quvur-zovurlardan iboratdir. Bosh quvurlar kalta-kalta (uzunligi 75,0 sm, diametri 10-12,5 sm) sirlangan sopol quvurlardan tuziladi. Sug’orish quvurlari ham kalta-kalta (uzunligi 30-40 sm , diametrii 5-6 sm ) sopol quvurlardan tuziladi va qator oraliklarini 1,75-2,0 m dan qilib, 40-50 sm chuqurlikda etkiziladi. Sug’orish quvurlari bosh quvurga ulanadi. Quvurlarning bir-birlariga ulangan joylari sement qorishmasi bilan suvab quyiladi. Quvurlar govak bulmasa, quvurlarning tutashgan joylarida suv o’tadigan tirqishlar koldiriladi. Sug’orish quvurlari 0,0025-0,0040 nishablikda etkiziladi. Quvurdagi suv bosimini rostlash maqsadida quvur boshida va uning uzunligi buylab xar 30- 120 m da ventillar (jumraklar) urnatiladi. Sug’orish quvurlarining etak uchlari quvur-zovurga tutashtiriladi. Quvur- zovurlar diametri 150-200 mm li asbest- sement quvurlardan iborat.Tuproq’ uta namikib koladigan bo’lsa, tarmoq ichidagi suv quvur zovurlarga tushirib yuboriladi. Quvur - zovurlardan zax q’ochirish maqsadida ham foydalanish

mumkin. Qish faslida tarmoqdagi suvni chiqarib yuborishda ham quvur zovurlardan foydalaniladi. Bosimsiz (okma) tizim. Bu tizimda suv katta quvurlardan namiqtirish (sug’orish) govak quvurlarga uz-uzidan oqib kiradi. Namiqtirish quvurlarning etak uchlari doimo ochiqturadi. Bu quvurlarda quyilgan suvning miqdori tuproq’ning tula sura olishi mumkin bo’lgan miqdorda teng bo’ladi . Quvur buylab uz-uzidan okaetgan suv borgan sari tuproq’qa shiimilib kamaveradi. Katta quvurlar bir-biridan 200-400 m masofada etkiziladi. Katta quvurga ulanadigan sug’orish quvurlari o’zaro parallel holda, bir-biridan 1: 2 m masofada etkiziladi. Ularning uzunliklari 100- 200 m (chunki katta quvurlar ikki tomonga suv beradigan bo’lsa) bo’ladi. Vakuumli tizim juda govak (mayda teshikli) quvurchalardan iborat. Bu quvurlar 40-50 sm chuqurlikda, 0,002- 0,003 nishablikda etkiziladi va ulanish joylari (uchlari) suv utmaydgan qilib suvab quyiladi. Tuproq’ning suv shimuvchanligiga qarab quvur qatorlar oraligi 1,75- 2,0 m dan bo’ladi. YEtkizilgan quvurlar ustiga alibastr va gildan taYerlangan qorishma quyiladi. Bu qorishma quvur bosh q’ismi (kulok boshi) suv keltirish kanaliga ulanadi. Suv keltirish kanalidagi suvning sathi quvurdagi suv sathidan pastda saklanadi. Tizimni ishga tushirish uchun barcha quvurlar suvga to’ldiriladi. Govak quvurdagi suvning tuproq’qa shimilib borishi natijasida , quvur ichida siyraklashish-vakuum hosil bo’ladi. Vakuum ta'sirida kanaldan quvurga yana suv keladi. Tuproq’ ma'lum qalinlikda namikkanicha va tuproq’niing surish kuchi quvur ichidagi vakuum kuchiga tenglashguncha, bu prosess davom etaveradi. Shunday qilib, tuproq’uzluksiz namligicha turaveradi. Tuproq’juda namikkach, bu prosessning aksi bo’ladi. Quvurda vakuum hosil bo’lish xodisasini tug’ri belgilash yo’li bilan tuproq’qa o’simlik uchun zarur namlikni saqlab turish mumkin. Sug’orish quvurlarning etak uchlari kollektorga - boshi berk quvurga biriqtiriladi va unga surish sifoni urnatiladi. Bu quvur ichiga kirgan havo sifon erdamida surib olinadi. Demak, quvur ichidagi siyraklashish kuchi bu sifon

erdamida rostlab turiladi. Tuproq’ni ostidan uzluksiz sug’orishning quyidagi kamchiliqlari bor: a) tizimni qurish juda murakkab va kimmat; b) suv ostki qatlamlarga utib ko’proqisrof bo’ladi; v) quvur ichida doimo vakuum hosil kiilib turishga tug’ri keladi. Bunda sug’orish quvurlari o’rniga novlardan foydalanish ham mumkin. Novlar suv utkazmaydigan materialdan taYerlanadi, uning ichiga govak sopol quvur etkiziladi va ustiga qum tuqilib, nov tulgaziladi. Suv sopol quvur va qumdan utib yuqoriga qarab tuproq’qa singadi. Tuproq’ ostidan uzuluksiz sug’orish oqibatida suv pastki qatlamlarga utib, unda suv qatlami hosil qilishi mumkin. Bunday xodisa xaydalma qatlam ostiga suv utkazmaydigan qatlam joylashgan xollarda yuz beradi. Shuning uchun uzuluksiz sug’orish usulidan foydalanish uncha maqsadga muvofiqemas. Tomchilab sug’orish niisbatan yangi usul bo’lib, o’simliklarni sug’orishning mahalliy (lokal) usuli hisoblanadi. Bunda sug’orish suvining minimal xajmi sarflanadi. Tomchilab sug’orishning ishlashi quyidagicha : - suv er usti yoki er ostida joylashgan truba orqali bevosiita rizosfera (tirik qatlam) ga kichik xajmda beriiladi. Bunda suv bosimi 5…20 m gacha hosil qilinadi. Tomchilab sug’orish - ko’p yillik o’simlikdan (bog’, uzumzor, ba'zi poliz) larni sug’orishda keng qo’llaniladi va suv kichik sarf orqali (0,9…9,0 l/soat) bevosita daraxt ildiziga tushib ular orasi quruqbo’ladi. Suv uchastkaga taqsimlagich quvurlar tizimi orqali beriladi. Sug’orish quvurlariga xar bir daraxt eniga kapelnisa - tomchilatgichlari urnatiladi. Tomchilatgichlar - mikro suv kuygich, mikro bosim pasaytirgichlardan iborat bo’ladi. Tomchilab sug’orish tizimi quyidagilardan iborat : (sxema) kontrol – taqsimlash bloki – (KTB), (nasos, filtr, monometrlar – filtr oldi va orkasiga, suv sarfi va bosimini rostlagichlari, bak – ug’it aralashtirgich, ug’it eritmasini sepuvchi ejektor. ) magistral, taqsimlagich, sug’orish quvurlari va tomchilatgichlari.

boshqaruv pulti va namlik datchiklari. Tomchilagichlar sug’orish quvuridagi bosimni tuligicha sundiradi. Suv tomchilatgich orqali bosimsiz tomchilab daraxt asosiy ildiz sistemasi joylashgan zonaga beriladi. Suv berish tezligi xar bir tuproq’uchun uning shimish xususiyatiga bog’liq. Shuning uchun xar bir tomchilatgichlar suv sarfi konstruktiv ravishda 4-12 l/soat qabul qilinadi. Xar bir daraxt ostiga sug’orishlar oraligida qancha suv buglansa , shunchalik suv beriladi. Tomchilab sug’orishda o’simlik eshiga, soniga eqish qalinligiga , tuproq’ va iqlim sharoitiga qarab 0,1…0,5 q’ismi qo’llanadi. Aktiv ildizlar tarkalgan zonada namlanish konturi hosil qilinadi. Tomchilab sug’orishni notyoki s , i = 0,6 gacha bo’lgan erlarda qo’llash mumkin. Tomchilab sug’orish – barcha zonalarda samara berdi , asosan esa arid zonada, qachonki suv resurslari chegaralangan zonalarda yaxshi samaralidir. Tomchilab sug’orishda q = 0,1 … 0, 15 л / с . га Tomchilab sug’orishda barcha turdagi tuproq’larda, ular mexaniqtarkibidan kat'iy nazar qo’llaniladi. Ayniqsa og’ir tuproq’larda er osti yaqin erlarda va sho’rlangan joylarda yaxshi samara beradi. Tomchilab sug’orishning o’ziga xos xususiyati shundaki, bunda suv sifatiga alohida talab quyiladi. Sistemani loyqa bilan tulib kolishiga karshi suv filtr orqali utkaziladi. Tomchilatgichlarning begona utlar o’sishi natijasida tulib kolishini oldini olish uchun mis ko’porosi kushiladi. (1 m2/l). Tomchilab sug’orishda 12…19 yoki 25 mm li quvurlar ishlatiladi. Tomchilagichlar diametri asosan 2mm dan oshmaydi. Сув oqish rejimiga qarab - tomchilab sug’orish asosan quyidagicha bo’lishi mumkin: tomchi kurinishda (Moldaviya, Ukraina), kichik oqim (Tavriya) va davriy porsiya oqimi kurinishda (Kolomna) bo’ladi. Ishlatish xarakteriga qarab - stasionar va bir mavsumda foydalanishga mo’ljallangan bo’ladi. Tuproq’ yuzasida joylashishiga qarab - er ustidan, tuproq’ustidan va tuproq’ostidan. Keltirilgan usul asosan Moldaviya, Shimoliy Kavkaz, Krimda ishlatib

kelinadi . YEmg’irlatishga nisbatan tomchilab sug’orishda bir xil hosil olish uchun unga 50…80 % kam suv sarflanadi,filtrasiya va bug’lanish keskin kamayadi. Afzalliklari : -Ko’p yillik daraxt , uzumlarni sug’orishda yaxshi samara beradi . -Suv sarfi iqtisod qilinadi. -Sug’orishni avtomatlashtirish imkoniyati . -Katta tyoki slash ishlari shart emas. -Ildiz qatlam zonasiga suv bilan birga ozuqa elementlarini berish mumkin. -Energiya sarfi kam. -Foydalanish qulay, barcha tizimni kayta qurish mumkin. -Ug’it , gerbisid va zaxarli ximikatlar kam sarflanadi; -Mehnat kam sarflanib, unumdorlik oshadi. Kamchiliqlari : -Tomchilatgichlarning teshiklari tiqilib kolishi natijasida ularning ishdan chiqishi; -Ildiz qatlami namlik rejimini alohida kontrol qilish muxim. -Namlanish konturi atrofida kapillyar suv almashinishi natijasida tuzlarning yigilishi.5,02) 0,2 0,2( ) ( 100 k k H b k xK K x K h m        h - namlanish markazi chuqurligi, m ; ( α - tuproq’xajm og’irligi , т / м 3 ; K 1 – umumiy maydonga nisbatan namlangan maydon kattaligi, ga ; b - H - o’rtacha namlikning yuqori va pastki chegarasi. Sug’orish normasining kiymati olma daraxti uchun maksimal – 400 m3/ ga ,minimal - 200 m3/ga bo’lishi mumkin. Y о ki: 200 m3/ga da 652 l/ daraxt – q томч = 5,0 l/soat 400 m3/ga da 1271 l / daraxt - q томч = 5,2 l/soat YEngok daraxti uchun: m= 86,4 m3/ga l da 553 l/daraxt- q томч = 6,4 l/ soat

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Axmedov X.A. Zax q’ochirish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1975. 2.Axmedov X.A. Sug’orish melioratsiyasi. Toshkent., «O’kituvchi»., 1977. 3.Kostyakov A.N. Osnov meliorasii. M., «Seldxozizdat», 1960. 4.Raximbaev F.M. Shukurlaev X.I. «Zax q’ochirish melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat»., 1996 . 5.Raximbaev F.M. Hamidov M.X. «Q’ishloq’ xo’jalik melioratsiyasi»., Toshkent., «Mehnat», 1996 .

Похожие

Sug’orish turlari va usullari. Yer ustidan sug’orish

Sug’orish manbalari va ularning turlari. Manbaning sug’orish qobiliyati

Yomg’irlatib sug’orish

Qishloq xo’jalik ekinlarini sug’orish usullari va texnikasi

O`rmon va shamol, namlik, tuproq hamda uning turi