Қорамоллар ўлати Pestis bovum - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69 KB

Қорамоллар ўлати Pestis bovum Режа: 1. Эпизоотологияси 2. Патогенези 3. Дифференциал диагноз

Ўлат ўткир юқумли касаллик бўлиб, тана ҳарорати ўта кўтарилади, шиллиқ пардаларда крупоз дифтеритик яллиғланиш кузатилади. Тарихий маълумот. Юқумли касаллик эканлигини биринчи марта 1911 йилда Раммасини аниқлаган. Лекин 1895 йили Тартаковский касаллик қўзғатувчиси бактерия эмаслигини, уни фақат махсус микроскопда кўриш мумкинлигини исботлади. Гамалей қонда қўзғатувчи бўлмасада, юқтирганда юқишига ва контакт йўли билан тарқалишини ёзган. 1902 йилда касалликнинг қўзғатувчиси вирус эканлигини Адил-Бей аниқлаган. Тарқалиши. Касаллик Осиё ва Африка қитъаларида тез-тез учраб туради. Вирус эпизоотия оралиғи даврида ёввойи ҳайвонларда (антилопа - оҳу, ғизол, жайрон, жирафа) сақланади. Ўлат 1965-70 йилларда кенг тарқалди. 1965 йили Индонезияда 50 минг бош мол нобуд бўлган. 1970 йиллар арафасида Эрон, Туркия ва Афғонистонда 100 мингдан ортиқ бош мол ўлган. Собиқ СССРда 1928-1929 йиллардан бери учрамаган. Лекин СССР тарқаб кетиши муносабати билан чегара ветеринария назорат пункти ўз вазифасини бажармаяпти. Энг хавфлиси шундаки, Афғонистон, Эрон, Туркия мамлакатларида ўлат тез-тез қайд қилиб турилади. Иқтисодий зарар. Илгариги пайтларни ҳисобга олгудек бўлсак, ўлатдан келадиган зарарни ҳеч қайси касаллик билан тенглаштириб бўлмайди. Европа қитъасида XVIII асрда 200 миллион бош қорамол ўлган ва йўқ қилинган. Германия давлатининг ўзида 28 миллион бош мол ўлган ҳамда йўқотилган. Россияда 1881-1906 йиллар орасида 3,5 миллион бош мол ўлган ва йўқ қилинган. 1970 йилда Эрон, Туркия ва Афғонистонда 100 минг бош мол ўлган. Ҳозир Африка ва Осиё мамлакатларида ўлат кўп учрайди. Даволаш мумкин эмас, касал моллар ўлдирилиб, йўқ қилинади. Ўлат биринчи марта қайд қилинса, ўлим 90-100 фоизгача етади. Карантин тадбирлари учун ҳам жуда кўп маблағ сарфланади. Қўзғатувчиси. Қўзғатувчи вирус парамиксовируслар гуруҳига киради. 60° С қиздирилганда бир неча дақиқада ўлади. Манфий ҳароратга ўта чидамли. Ўлакса ва гўнгда 20-30 соат ичида ўлади. Кислота ва ишқорлар

одатдаги концентрацияда вирусни ўлдиради. Ош тузи эса консервация қилади. Вирус материалини тоза ҳолда олиш учун 6-12 ойлик бузоқларнинг буйрак тўқималари ишлатилади. Ўлат вирусини ўстириш ва биопрепаратлар тайёрлаш учун культура ҳужайраларидан фойдаланилади. Эпизоотологияси. Табиий шароитда қорамоллар, зебу, қўтослар касалланади. Қўй ва эчкиларда кам учрайди. Як ва туяларда енгил кечади. Чўчқалар касалланиб, баъзан касаллик қўзғатувчининг манбаи бўлиб қолиши мумкин. Баъзи зот моллар (япон қора рангли моли ва корейцларнинг сариқ рангли моллари) ўта мойил. Стационар носоғлом хўжаликларда мойиллик пасайиб боради. Лаборатория ҳайвонларидан денгиз чўчқачаси, сичқон, каламушлар мойил эмас. Юқтириш учун қуён ва итлар яхши объектдир. Касал ҳайвонлар касаллик қўзғатувчисининг манбаи ҳисобланади. Вирус касал ҳайвон организмидан сўлак, кўз ёши ва бурундан оққан шилимшиқ суюқлик ҳамда сийдик ва нажас орқали ташқи муҳитга ажралиб чиқади. Ўлат енгил кечадиган жирафа, антилопалар ўта хавфлидир. Касаллик асосан нафас йўллари, бевосита контакт йўли ва озиқ-овқат орқали юқади. Эпизоотия 1-2 бош мол касалланишдан бошланадида, 2-3 ҳафта ичида 50-80 фоиз молга тарқалади. Касаллик йилнинг ҳар қандай фаслида учрайверади, айниқса мол кўп тўпланганда тез тарқалади. Патогенези. Вирус пантроп хусусиятига эга бўлиб, шиллиқ пардаларнинг эпителий тўқималари ва лимфоид тўқималар жароҳатланади. Касал ҳайвонларда қоннинг шаклли элементлари кучли ўзгаради. Касаллик бошланиши билан эритроцит ва лейкоцитлар сони ошиб кетади. Бу лимфоцитлар ҳисобига рўй беради, 2-3 кундан кейин лейкоцитоз лейкопения билан алмашинади (1 мм 3 да 3-4 минг лейкоцит). Кейинчалик тўлиқ дегенерацияга ўтади. Ҳайвон ҳолсизланиб кейин ўлади. Клиник белгилари. Касалликнинг яширин даври 3 кундан 17 кунгача давом этади. Ўлат ўткир, ўта ўткир (шиддатли), ярим ўткир ҳолатларда кечади.

Ўткир кечиш. Касаллик оғир ўтиб, тана ҳарорати жуда тез ошиб кетади (41-42°С). Бу ҳолат бир неча кун давом этиши мумкин. Биринчи кунлари бошқа клиник белгилар намоён бўлмасдан, бир оз безовталаниш кузатилади ва иштаҳа пасаяди. Кейинчалик оғриқли йўтал тутади, иштаҳа йўқолади. Касал моллар тишини ғичирлатади, жунлари ҳурпайиб қолади, йилтироқлигини йўқотади, тумшуғи қурийди. 2-3 кундан кейин касалликка хос ўзгаришлар рўй беради, яъни оғиз, бурун, кўз шиллиқ пардаларида кучли геморрагик яллиғланиш кузатилади. Оғиз бўшлиғининг шиллиқ пардаларида диффуз ёки локал қизарган ўчоқлар пайдо бўлади ва танглайга ҳам тарқалади. Кейинчалик тариқ донидек катталикда кўкимтир-сариқ тугунчалар ҳосил бўлади. Улар емирилиб, кўчиши натижасида аталасимон массага айланади, қўланса ҳид чиқаради. Ўша тугунчалар ўрнида четлари нотўғри шаклли эрозия ва яралар пайдо бўлади. Шиллиқ пардалар зарарланиши натижасида оғиздан кўп сўлак оқади. 4-5 кун ўтгач, оғизнинг шиллиқ пардасидаги яралар чуқурлашиб, қонталашади, некротик участкалар пайдо бўлиб, фибрин қопламаси юзага келиши мумкин. Кўпик аралаш сўлак оқиши натижасида пастки жағ тўлиқ шу масса билан қопланиб қолади. Айни вақтда конъюнктивит, ринит, вагинит бошланиб, олдин шилимшиқ, кейин шилимшиқ йирингли суюқлик оқади. 5-6 кундан кейин ошқозон ва ичак фаолияти бузилиб, ич кетади. Аввалига ич ярим суюқ, кейинчалик қон аралаш кетади ва тўхтовсиз давом этаверади. Ич кетганда кучли оғриқ бўлади. Молнинг кўтани чиқиб кетади, қонталашиб қорамтир-қизғиш рангга киради. Кейинчалик ич кетиши ихтиёрсиз давом этади, анус очилиб қолади, мол бошини хам қилиб туради. Нафас олганда оғриқ сезади, кўкрак билан нафас олиб, кучанади, тез озиб кетади. Ошқозон-ичак зарарланиши билан тана ҳарорати тушиб, ўлим олдида нормадан паст бўлади. Касал мол кучсизланиб, ётиб қолади, калласини ёнига ташлаб, 7-8 кундан кейин ўлади. Касаллик биринчи марта чиққан жойларда ўлим 90-100 фоизни ташкил этади.

Ўта ўткир (шиддатли) кечиш. Тана ҳарорати бирдан кўтарилиб, касал мол бир оз безовталанади. Иштаҳа сақланиб, бошқа белгилар кўзга ташланмайди. 3-4-кунлари безовталаниш кучаяди, касал мол ҳадиксираб қўрқади, иштаҳаси йўқолади. Кучли оғриқ билан йўтал тутади, кўздан ёш оқади, ҳамма шиллиқ пардалар кучли қизариб кетади. Тана ҳарорати 41-42° С га кўтарилиб, кома ҳолатида ҳалок бўлади. Ярим ўткир кечиш. Бу ҳолат стационар носоғлом хўжаликларда кўпроқ учрайди ва енгилроқ кечади, чунки иммунитет қолдиқлари сақланган бўлади. Белгилар яхши ривожланмасдан, шиллиқ пардаларда некротик ўзгаришлар бўлмайди. Кўпинча ёш моллар нобуд бўлади, ўлим 20-40 фоизни ташкил этади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Умумий геморрагик диатез, шиллиқ парда ва лимфоид тўқималарда эса некроз бўлади. Оғиз бўшлиғининг шиллиқ пардасида некротик ўзгариш ва эрозия ҳолати кўзга ташланади. Эрозия кўпинча бўтқасимон масса билан қопланиб, кўкимтир-сарғиш рангда бўлади ва асосан ўлган тўқималардан ташкил топади. Қатқоринда озуқа қотиб қолади, ширдонда эса қизариш ва қон қуйилиш бўлади. Кўпинча ширдонда яра ва қон аралаш суюқлик кузатилади. Ингичка ичакда қон қуйилиш, кучли яллиғланиш бўлиб, йиринг аралаш фибринли қоплама қоплаб олади. Қоплама кўтарилса, тагида қон қуйилиш кўзга ташланади. Илеоцекал клапан катталашиб, тасмасимон қон қуйилиш кузатилади. Ўт пуфаги тўлиб, қон қуйилган бўлади, баъзан ярага айланиб, ич қисми зарарланади. Ўт қуюқлашиб қўланса ҳид келади. Тўғри ичак яллиғланиб, нуқтасимон қон қуйилиш кўзга ташланади. ўпка яллиғланиши, шишиб эмфиземага айланиши мумкин. Лимфатик тугунлар катталашиб, қизариб яллиғланган ва юзаси некротик ўзгарган бўлади. Асосий патологоанатомик ўзгаришлар оғиз бўшлиғи, ширдон, илеоцекал клапан, тўғри ичак ва ўт пуфагининг жароҳатланиб зарарланиши ҳисобланади. Диагноз. Ўлатга диагноз эпизоотологик маълумотлар, клиник белгилар, патологоанатомик ўзгаришлар ва вирусологик текшириш

натижаларига қараб қўйилади. Эпизоотологик текширганда касаллик чиққан жой, соғлом ёки носоғломлик, тез тарқалиб, ўлим кўп ёки озлигига эътибор берилади. Клиник белгилардан: кўз, бурун, оғиз бўшлиғи шиллиқ пардаларининг зарарланиши, жинсий аъзолардаги яра, кучли ич кетиши (қон аралаш), кескин озиб, қаттиқ оғриқли йўталиш каби ҳолатлар ҳисобга олинади. Патологоанатомик ўзгаришлардан оғиз бўшлиғи шиллиқ пардаларида четлари нотекис яралар пайдо бўлиши, ширдоннинг геморрагик яллиғланиши, ўт пуфагининг қон аралаш яллиғланиши, илеоцекал клапаннинг қонталашиши, тўғри ичакда қон қуйилиши, кучли яллиғланиб яра бўлиши ва бошқалар касалликка хос белгилардандир. Қўзғатувчини ўстириб, аниқлаш учун бузоқлар буйрагининг кулътура ҳужайрасидан фойдаланилади. Вирус антигенини аниқлаш учун ўлаксадан олинган намуналар билан РСК ва РДП реакциялари қўйилади. Дифференциал диагноз. Катарал горячкадан ажратиш зарур. Бунда кўзни оқ қоплаб, кератит, итит ва асаб бузилиши кўзга ташланади. Касал ҳайвоннинг қони орқали касаллик пайдо бўлмайди. Пастереллёз ўткирроқ кечади. Шиллиқ пардаларда эрозия бўлмайди, пастерелла сунъий муҳитларда ўсади. Касал ҳайвоннинг қони лаборатория ҳайвонларини 1-2 кун ичида касаллантиради ва ўлдиради. Ўлатда эса касалланмайди. - Оқсил ўта конгагиоз ҳолда юқади, оғиз бўшлиғи, туёқ ораси, тумшуқ ва елинда афталар пайдо бўлади. Денгиз чўчқачаси осон касалланади. - Диарея секин тарқалиб, енгил кечади, умумий геморрагик диатез рўй бермайди, ошқозон-ичак ва лимфоид тўқималарда некротик геморрагик ўзгаришлар бўлмайди. - Ошқозон-ичак, кўз шиллиқ пардалари зарарланмайди. Сийдик қон аралаш чиқади, сарғайиш бўлади. Қон суртмасида паразит кўзга кўринади. Даволаш тақиқланади (ўлат). Иммунитет. Касалликнинг олдини олиш учун ЛТ (лапинизирланган тўқимали) қуруқ вирус вакцина ишлатилади. Вакцина физиологик эритмада эритилиб, бўйин териси остига 1 мл дан юборилади. Эмланган

ҳайвонларнинг айримларида йўтал бўлиб, тана ҳарорати 40,5-40,8° С гача кўтарилиши мумкин. Хавфли зоналарда бир ойликдан бошлаб ҳаммаси эмланади. Иммунитет 5-6 кундан кейин пайдо бўлиб, катта молларда 2 йил, ёш молларда эса бир йилга чўзилади. Кураш чоралари қуйидагилардан иборат: 1 . Мамлакатга ўлат касаллигининг кириб келишига йўл қўймаслик керак. Бунинг учун хавфли зонада чегарадан 30-50 км ичкарига қараб молларнинг ҳаммасини эмлаб чиқилади. Эмланган молларнинг қони нейтрализация реакцияси билан текширилганда 90 фоиздан кам моллар мусбат натижа берса, қайта вакцинация ўтказилади. Чегарадаги ветеринария пунктларининг назорати кучайтирилиб, сув ичадиган манбалар ва яйловлар тартибга келтирилиши керак. Мол фақат қушхоналарда сўйилиши керак. Чегарада мол ўлаксаси учраса, бегона моллар пайдо бўлса, дарҳол махсус ветеринария-санитария тадбирлари амалга оширилади. 2. Касалликка гумон қилинган ҳолда унинг тарқалмаслик чоралари кўрилади. Касал ва гумон қилинган моллар изоляторга ўтказилиб, бўлак молбоқарлар тайинланади. Махсус кийим-кечак билан таъминланади. Ўлаксалар комиссия иштирокида ёриб кўрилади, жойи эса 2%ли ишқор эритмаси билан дезинфекция қилинади. Ветеринария врачи молларнинг жойини алмаштирмаслик, бир фермадан иккинчисига ўтказмасликни ўз назоратига олади. Касал моллар, гумон қилинганлар сони аниқланади. Туман бош ветеринария врачи чуқур эпизоотологик таҳлил ўтказиб, касалликнинг тарқалиш чегарасини, хавфли зоналарни аниқлаб чиқиб, диагнозни тасдиқлаш учун энг яқин ветеринария илмий текшириш институтига мурожаат қилади. Хўжаликка бош эпизоотолог келиб ишни ташкил қилишга киришади. 3. Касалликни йўқотиш чоралари. Касаллик қайд қилингач, хўжалик носоғлом деб ҳисобланади ва карантин эълон қилинади. Карантин тадбирларини амалга ошириш учун милиция бўлими ва ҳарбий қисмлар жалб қилинади.

Карантин қоидаларига кўра қуйидагалар ман этилади: - носоғлом хўжаликдан мол, маҳсулот ва бошқа нарсаларни чиқариш; - уй, ёввойи ва цирк ҳайвонларини келтириш; - мол сўйиш ва уларнинг маҳсулотини сотиш; - кўргазма ўтказиш. Касал ва касалликка гумон қилинган моллар қон чиқармасдан ўлдирилиб, териси билан куйдириб ташланади. Соғломлари эмланади. Эмланган молларни ҳар куни 2 марта термометриядан ўтказилиб, касаллари юқорида қайд қилингандек йўқ қилинади. Агар касаллик янги ферма ва хўжаликларга тарқаб кетаверса, вилоят ҳокимиятининг фавқулодда комиссияси носоғлом зонадаги ҳамма молларни ўлдириб йўқ қилишга келишади. Ўлдирилгандан кейин териси олинмасдан куйдириб ташланади. Бу қоида қўтос ва якларга ҳам тегишли. Карантин охирги касал мол ўлдириб йўқ қилингач, 21 кундан кейин якунловчи дезинфекция ўтказилиб бекор қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Туялар ўлати Pestis camelorum

Қорамоллар диареяси Diarrhea viralis bovum

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum