Чўчқалар ўлати Pestis suum - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

205.5 KB

Чўчқалар ўлати Pestis suum Режа: 1. Иқтисодий зарар 2. Клиник белгилари 3. Чўчқалар ўлатининг клиник кўриниши 4. Олдини олиш

Бевосита юқадиган хавфли касаллик бўлиб, чўчқалар зоти ва ёшидан қатъий назар йилнинг ҳар қандай фаслида касалланади. Жуда тез тарқалиб , ўткир кечганда ҳар доим тана ҳароратининг кўтарилиши , геморрагик диатез , ярим ўткир ва сурункали кечганда эса сальмонеллёз ва пастереллёз асорати билан ўтади . Асоратли кечганда крупоз пневмония ва йўғон ичакда крупоз дифтериоид яллиғланиш намоён бўлади . Тарихий маълумот . Ўлат биринчи марта 1833 йили АҚШнинг Огайо штатида қайд қилинган . 1835 йилга келиб ҳамма жойга тарқалган . Кейинчалик касаллик Европа , Осиё , Африка ва Австралия қитьаларига ҳам тарқалади . 1887 йили Англияда эпизоотия кузатилади. 1893 йилда бутун Францияга тарқалади. Шу йили Россияга ўтиб жуда кучли эпизоотия бошланади. Собиқ СССР ўлкаларида тез-тез учраб туради. Касаллик айниқса 1980-йилларда жуда авжига чиқди. Ўзбекистоннинг катта чўчқачилик хўжаликларида ҳам бир неча марта қайд қилинди. Илгарилари ҳамма хўжаликларда чўчқачилик фермалари мавжуд эди, шунинг учун бу касаллик тез-тез қайд қилиниб турарди. Ҳозир чўчқачилик хўжаликлари ва чўчқалар боши камайиб бораяпти. Шунга қарамасдан касаллик вақти-вақти билан учраб туради. Қўзғатувчиси. Ўлатнинг қўзғатувчиси вирус бўлиб, 1908 йилда Дорсе ва Швейнитц томонидан аниқланган. Вирусни ўрганишга П. И. Притулин, Н. В. Еюринлар катта ҳисса қўшган. Вирус юқори ҳароратга чидамсиз. 70-75 °С да бир соат ичида ўлади. Тик тушган қуёш нури таъсирида 5-6 соатгача яшай олади. Чириётган гўнгда 2-3 кун сақланади. Боғ ёки томорқа ерларида 13 кунга, чириётган субстатларда эса 3-4 кунга чидайди. Музлатилган ҳолатда 6 йилгача сақланади. Музлатилган гўштда 3 ой, беконда 1 ой, тузланганда 2,5 ой, терида 1 ой яшайди, дудланганда умуман ўлмайди. Чўчқахоналарда бир йилгача сақланади. Дезинфекция учун ишқор гуруҳига кирадиган моддаларнинг 2% ли эритмаси, хлорли оҳакнинг 1:20, 3-6% ли эритмаси, крезол совунлари қўлланилади. 2,5% ли формальдегиддан ҳам фойдаланиш мумкин.

Иқтисодий зарар. Касал чўчқалар даволанмай гўшт учун сўйилиши туфайли жуда катта иқтисодий зарар келтиради. Карантин чора-тадбирлари ҳам катта маблағ сарфлашни тақозо этади. Ўлим 90-100 фоиз бўлиб, катта ёшдаги чўчқаларда 70-80 фоизни ташкил этади. Эпизоотологияси. Табиий шароитда чўчқалар ёши ва зотидан қатьий назар касалланади. Ҳар қандай фаслда учрайверади. Касаллик бевосита алиментар, яъни озиқ-овқат орқали, нафас йўлларидан, ерни тумшуқ билан титкилаб, ёриб кетганда юқади. Касаллик қўзғатувчисининг манбаи касал ва вирус ташувчи чўчқалар ҳисобланади. Сурункали касалланган, реконвалесцент, атипик ҳолатдаги касал чўчқалар касаллик тарқатишда ўта хавфлидир. Чунки улар эътибор берилмасдан ажратиб олинмайди ва узоқ вақт вирус тарқатувчи бўлиб юраверади. Булар ўз навбатида ҳар хил секрет ва экскретлари (сийдик, нажас, кўз ёши ва ҳоказолар) билан вирусни ташқи муҳитга чиқариб туради. Касалликнинг келиб чиқишида гўштхоналардан чиққан чиқиндилар ҳам маълум даражада роль ўйнаши мумкин. Касалланган ёввойи чўчқалар ҳам касаллик қўзғатувчисининг манбаи ҳисобланади. Вирус организмга тушгач, 18-24 соатдан кейин, ҳатто яширин даврдаёқ ташқи муҳитга ажралиб чиқади ва касаллик тарқатади. Касал дан тузалган чўчқалар 1 ойгача, айрим ҳолларда бир неча ойлаб вирус ташувчи бўлиб қолаверади (Г. Погоняйло, И. И. Кулееко). Касалланиб ўлган чўчқалар ўлаксаси, мажбурий сўйилган чўчқалардан олинган маҳсулотлар, бинолар, ер, сув, хашаклар, асбоб-анжомлар, чўчқа сўйилган жой, транспорт, кийим-кечак, одамлар ва бозорлар касаллик тарқатувчи омиллардан ҳисобланади. Ем- хашакнинг танқислиги, баланси, рацион бўлмаслиги касаллик тарқалишига олиб келади. Касаллик эмизикли чўчқаларда оғир кечиб, жуда тез тарқалади. Иммун фони бўлмаган чўчқаларнинг ҳаммаси ўлиб кетади. Моддий жиҳатдан танг хўжаликларда касаллик жуда оғир кечиб, катта талофат етади ва сальмонеллёз, пастереллёз иккиламчи инфекция сифатида қўшилади. Бундан ташқари, гастроэнтерит ва сарамас ҳам бирга учраши мумкин.

Патогенези. Ўлат вируси организмга тушгач, тез кўпайиб ҳамма аъзоларга тарқалади. У табиати бўйича гемотроп ҳисобланиб, 16-18 соатдан кейин қонда пайдо бўлади ва кўпая бошлайди. 5-6 кун ичида максимум ҳолатга етади. Эритроцитларда жуда кўп миқдорда тўпланади. Кейин талоқ, лимфатик тугунлар, кўмик, жигар ва қон томирларнинг эндотелийида пайдо бўлади. Вирус кўпайганда ажратган токсини таъсирида қон томирлари деворида гиалинизация ва некроз бўлиши натижасида томирлар ёрилиб кетиб, қон қуйилиш рўй беради ва тромб келиб чиқади. Лимфатик тугунлар ва талоқда содир бўлган атрофик жараён лейкопенияга олиб келади. Опсонофагоцитар ҳолат пасайиб, резистентлик сусаяди ва бактериялар тушиб ўз таъсирини кўрсатади. 7-8 кун ўтгач, организмда антитело пайдо бўлади. Клиник белгилари. Касалликнинг яширин даври бир ҳафтагача давом этади. Бу давр вируснинг вирулентлиги ва макроорганизмнинг резистентлигига боғлиқ. Ўта ўткир, ўткир ва сурункали кечади. Ўта ўткир кечиш ҳам учраб, ҳар доим соғлом бўлиб эмланмаган хўжаликларда кузатилади. Касаллик бирдан ҳарорат кўтарилиши (41-41,8° С) билан бошланади. Касал чўчқа ҳеч нарса емайди, ичи куяди, тез ҳолсизланади, бу айниқса орқа оёқда яхши сезилади. Баъзан бўйин ва қорин териларининг ташқи томонида симобсимон-қизғиш рангли қон қуйилиш доғлари кўринади. Юрак уриши ва нафас олиш тезлашади. 1-2 кундан кейин ўлим рўй беради. Ўткир кечиш. Бу ҳолат эпизоотиянинг бошланиш даврида кузатилади. Ҳарорат 41- 41,9°С гача кўтарилади. Конъюнктивит бўлади, кўздан оққан ёш йиринг аралаш бўлиб, киприк ва қовоқлар атрофида қотиб қолади ва шишиб кетади. Ҳарорат кўтарилгач, 2–3 кундан кейин иштаҳа йўқолиб, аҳвол оғирлашади. Бурундан шилимшиқ йиринг, кейинчалик қон аралаш суюқлик оқади. Касал чўчқалар кўпинча ётади, бошини тўшамага тиқиб олади, тез чарчайди (7, 8-расмлар). Орқа оёқлари қалтираб туради, юрганида оёқлари бир-бирига урилиб кетаверади, калласини хам қилиб, думи ҳалқасимон шаклда орқага бурилгандек бўлади, ич қаттиқ куяди.

расм. Чўчқалар ўлатининг клиник кўриниши. Тана терисининг сон қисми, қорин, бўйин ва қулоқ атрофида қон қуйилади. У қизғиш-кўкимтир бўлиб, линза ёки кичик тангача шаклида кўзга ташланади. Майда қон қуйилишлар кейинчалик ўзаро бирлашиб, катта шаклдаги доғларни ҳосил қилади. Бармоқ ёки ўтмас предмет билан босиб кўрилганда оқармай, аслича қолаверади. Терининг жунсиз юпқа қисмларида нўхатдек тошмалар, кейин улар ўрнида ярачалар пайдо бўлади. Чўчқалар қусиб, аввал ичи қотади, кейин кучли ич кетиш бошланади. Касаллик зўрайиб 4–5 кун ўтгач, аҳвол оғирлашиб, тумшуғини ерга тираб ётади, мадори қуриб юра олмайди. Ўлим олдидан ҳарорат тушади (35-36°С). Эмизикли чўчқачалариинг 80-100 фоизи, каттароқларининг эса 80-90 фоизи ўлиши мумкин. Жуда бақувватлари тузалиб кетади. Айрим олимлар асаб шаклда кечиши тўғрисида фикр юритишади. Марказ фаолияти бузилиб, мудроқ босади, юрганида ўзини бошқара олмай гандираклаб кетади, орқа оёқлари дармонсизланиб, судраб босади. Қисқа муддатли безовталанишдан кейин, мажолсизланиш бошланади ва коматоз ҳолатда ўлим рўй беради. Бундай ҳол кўпинча авлоди яқин чўчқаларни урчитиш туфайли содир бўлиши мумкин.

расм. Чўчқалар ўлатида кўздан йирингли шилимшиқ суюқлик оқиши. Ярим ўткир ёки сурункали кечиш. Ўткир кечишнинг давоми ёки асоратнинг секундар инфекция билан кечиши натижаси. Асоратли кечиш касаллик суст ўтаётганда ва 10-15 кунга чўзилиб кетганда юзага келади. Бундай кечиш ўзига хос белгилар билан ўтиб, асосан ошқозон-ичак йўли зарарланади ва ич кетиш кучаяди (қорин шаклида), нафас олиш аъзолари жароҳатланади (кўкрак шаклида). Кўкрак шакли (йўтал, ҳансираш, бурун оқиши) асосан пастерелла таъсирида, қорин шакли эса сальмонеллалар таъсирида юзага келади. Ўлат асоратли кечганда бир неча ҳафта, баъзан ойлаб давом этади. Асосий клиник белгиси тана ҳарорати ўзгарувчан бўлади, озиш, пневмония ва гастроэнтерит рўй-рост ривожланади. Тери экзематоз зарарланиб, дум ва қулоқда некроз бўлади. Соғайган чўчқалар 10 ойлаб вирус тарқатувчи бўлиб қолиши мумкин. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ўткир ёки септик кечганда геморрагик диатез, лимфаденит, талоқ инфаркти, юрак, жигар, буйрақда доначали дистрофия, ўткир, катарал гастроэнтерит, йирингли конъюнктивит, кекирдак танглай, ошқозон-ичак, буйрак, қовуқда жуда кўп нуқтали қон қуйилиш бўлади. Лимфатик тугунлар катталашиб, геморрагик яллиғланиш кузатилади. Улар кесиб кўрилганда мармар рангини эслатади. Бош ва орқа мия қонталашган ҳамда шишган ҳолатда кўзга ташланади. Кўкрак шаклида

кечганда крупоз пневмония, плеврит ва перикардит рўй беради. Пневмония лобар ҳолатда бўлиб, ўпканинг ҳамма бўлакчалари зарарланади. Ичак шаклида кечганда эса чўчқачалар ўлаксаси қонсизланган ва ориқ бўлади. Касалликка хос ўзгаришлар йўғон ичакда учраб, яллиғланиш дифтеритик ҳолатда намоён бўлади. Ёнбош ва кўричакнинг солитар фолликуласида дифтеритик яллиғланиш, некроз кўзга ташланади. Тугма шаклида қаттиқ терисимон 2-3 см катталикдаги бутонлар пайдо бўлади. Кучли дифтеритик яллиғланиш туфайли йўғон ичакнинг шиллиқ пардалари кир-кўкимтир кепаксимон қоплама билан қопланиб қолиши мумкин. Терида чечак доғларига ўхшаш ўзгаришлар бўлиб, талоқ ва лимфатик тугунларда гиперплазия, жигар, буйрак ва юрак мускулида доначали дистрофия кузатилади. Буйракнинг устки қисмида кўп миқдорда нуқтасимон қон қуйилган бўлиб, бу ўлат учун махсус патологоанатомик ўзгариш ҳисобланади. Аралаш ҳолатда кечганда (кўкрак ёки қорин шакли) морфологик ўзгаришлар иккала ҳолатдагидек кўзга кўринади. Кузатувчи олим А. Уранова қуйидаги маълумотни беради: лимфатик тугунларнинг катталашиши 63,1-100 фоизни, қизариш ва қон қуйилиш 63,1-92,7 фоизни, томоқда қон қуйилиш 9-13 фоизни, геморрагик пневмония 6,4-15,7 фоизни, ошқозон яллиғланиши 46-76,2 фоизни, ингичка ичакнинг яллиғланиши 56,5- 65,9 фоизни, йўғон ичакнинг яллиғланиши 34,2-82,3 фоизни, дифтеритик ўзгариш 5,2-29 фоизни, буйракда қон қуйилиш 41,8-64,6 фоизни, терида қон қуйилиш эса 30 фоизни ташкил этган. Диагноз. Ўлатга диагноз қўйиш учун унинг эпизоотологияси, клиник белгиси, патологоанатомик ўзгаришлар ҳисобга олиниб, вирусологик, бактериологик ва серологик текширишлар ўтказилади. Вирусни тўқима культурасидан ажратиб олиш учун чўчқача буйрагининг тўқимаси ишлатилади. Вирусни ажратиш учун қон, муртак, талоқ, лимфатик тугунлар, буйрак, ўпка ва бошқа аъзолардан бўлакча олиб лабораторияга юборилади. Серологик мақсадда эса РИФ, РП, РНГА реакциялари қўлланилади.

Биосинама қўйиш. Бунинг учун соғлом хўжаликдан оғирлиги 40-45 кг келадиган 6-8 бош чўчқача олинади. Қон ва паренхиматоз аъзолардан олинган намуналардан суспензия тайёрланиб, чўчқачалар териси остига 7-10 мл дан юборилади. Биосинама махсус режимга жавоб берадиган лаборатория шароитида қўйилади. Дифференциал диагноз. Африка ўлатидан фарқ қилиш зарур. Африка ўлати ўта контагиоз ва 100 фоиз ўлим билан тугаб, унинг учун геморрагик диатез характерлидир. Ўлатда қўлланиладиган вакциналар ва қон зардоблари бу касалликда мутлақо ёрдам бермайди. Сальмонеллёз билан эмизикли ва эмизишдан чиққан чўчқачалар эпизоотик ҳолатда касалланади, иқтисодий жиҳатдан аҳволи оғир (озуқа етишмаслиги, ветеринария-санитария ҳолатининг ёмонлиги) хўжаликларда кўп учрайди. Ич кетади, терида қон қуйилиш кузатилмайди. Тетрациклин қаторига мансуб антибиотиклар яхши ёрдам беради. Бактериологик текшириш орқали аниқ диагноз қўйиш мумкин. Сарамас билан бир ёшгача бўлган чўчқалар касалланади. Асосан ёзда, бизнинг шароитимизда эса қишда ҳам учрайди. Ўткир кечиб, ҳарорат 42°С гача кўтарилади. Пенициллин ва махсус зардоб қўлланилади. Гиперемия бўлади, қон қуюлмайди. Бармоқ билан терига босилса, қизарган жой оқаради, ўлатда оқармайди. Асосий усул бактериологик текширишдир. Пастереллёз кенг тарқалмайди, шамоллаш, иссиқ, совуқ таъсирида ва хўжалик шароити оғирлашганда кўп учрайди. Бактериологик текширишда пастерелла топилади. Ауески касаллигида асаб бузилади, чўчқаларда тутқаноқсимон ҳолат рўй беради, катта ёшдаги чўчқаларда ҳам асаб бузилади, лекин касаллик енгил кечади. Иммунитет. Чўчқаларни эмлаш учун қуйидаги вакциналар тавсия этилади. - Штамм «К»дан тайёрланган қуруқ вирус вакцина. Бўрдоқичилик хўжаликларида ҳамда ошхона ва гўштхоналарнинг қолдиқлари фойдаланиладиган хўжаликларда қўлланилиб, физиологик эритмада эритилади. Бўйнига ёки сонга ичкари томондан мускул орасига 2 мл

юборилади. Носоғлом хўжаликларда бир ойликгача ўлганлари биринчи марта 20 кун ўтгач, иккинчи марта, эмизишдан қолгандан бир ой ўтгандан кейин ревакцинация қилинади; - қуруқ лапинизирланган авирулент вирус вакцина (АВС) - штамм «К» дан олинган. Вакцина физиологик эритмада эритилиб, мускул орасига 2 мл дан юборилади. Бу вакцина ҳар хил эпизоотик ҳолатдаги хўжаликлар учун ҳам қўлланилаверади. Чўчқачалар 10 кундан бир ойликгача биринчи марта, 40-50 кунлигида эса ревакцинация қилинади, 3-4 ойликда яна ревакцинация ўтказилади. Олдини олиш. Чўчқачилик фермалари ва комплексларининг теварак- атрофи бутунлай ўралган бўлиши, ташқаридан бегона одам, мол ёки этхўр ва уй ҳайвонлари кира олмайдиган қилиб қурилиши керак. Дарвозада навбатчи туриб, кириш-чиқиш назоратга олиниши ва техника, арава каби транспорт воситалари дезинфекцияловчи моддалар билан ювилиб, дезобарьер эритмаси янгиланиб турилиши лозим. Чўчқалар фақат соғлом хўжаликлардан ветеринария гувоҳномаси билан олиб келиниши зарур. Ташқаридан келтирилган чўчқалар 30 кун профилактик карантинда сақланади. Ферма территориясига қочириш учун шахсий чўчқаларни киритиш мумкин эмас. Чивин, пашша ва каламушларга қарши мунтазам кураш олиб борилади. Агар хўжаликда ўлат чиқиб, диагнози тасдиқланса, дарҳол карантин эълон қилинади. Карантиннинг тартиб-қоидасига биноан қуйидагилар қатъий ман этилади: - хўжаликдан чўчқаларни чиқариш ва четдан келтириш; - чўчқа гўштини олиб чиқиш ва уни гўшт учун сўйиш; - бозорда чўчқалар билан олди-сотти қилиш ва унинг гўштини сотиш; - касал чўчқалар махсус транспорт воситаларида гўшт комбинатларига жўнатилади. Улар даволанмайди, ҳаммаси гўштга сўйилади. Агар гўшт комбинатига жўнатиш қийинроқ бўлса, хўжаликнинг ўзида махсус бино ёки

майдончада сўйиш тавсия этилади. Касал чўчқалар сўйиладиган жой ветеринария-санитария қоидаларига тўлиқ жавоб бериши зарур. Касал чўчқалар гўшти ўртача 2 кг оғирликда қилиб майдаланиб, 100°С да бир ярим соат қайнатилади. Кейин колбаса учун ишлатилади. Қон ва ички аъзолар йўқ қилинади. Териси шилинмасдан куйдирилади ва қайноқ сувда ювилади. Ўлган чўчқалар утил заводга жўнатилади, бундай завод бўлмаса, куйдириб ташланади. Карантин охирги касал чўчқа сўйилгандан ёки ўлгандан 40 кун кейин бекор қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum

Чўчқалар касалликлари Erysipelas suum

Туялар ўлати Pestis camelorum

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum