Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70 KB

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum Тоқ туёқлиларнинг Африка ўлати юқумли касаллик бўлиб, ҳарорат кўтарилиши, шиш ва геморрагик ҳолат билан кечади. Тарихий маълумот. Касаллик биринчи марта Жанубий Африкада, 1719 йилда эса Голландияда қайд қилинган. 1700 йилқи ўлган. 1943-1944 йилларга қадар ўлат фақат Африкада учраб турган. 1959-1960 йиллардан бошлаб узоқ ва яқин шарқ мамлакатларига тарқала бошлаган. Иордания, Сурия, Афғониетон, Эрон, Ироқ, Туркия, Эфиопия мамлакатларида учрай бошлаган. Касалликни ўрганишда Тадиан, Тейлерлар салмоқли ҳисса қўшдилар. Вирус билан Александер ва Тойтлар шуғулландилар. Ниёшульц ва Александер 1935 йилда касалликнинг олдини олиш учун ишлатиладиган вакцина тайёрладилар. Иқтисодий зарар. Касалланган йилқиларнинг деярли ҳаммаси ўлади. 1960 йилда Ироқда йилқилар ўлати учраб, 13572 бош йилқи касалланган ва шундан 12360 боши ўлган. Шу йилнинг ўзида Туркияда 25 минг йилқи ўлатдан ўлган. Иқтисодий зарар жуда катта. Қўзғатувчиси. Вирус бўлиб, қон, ички аъзолар, экссудатлар, сийдик ва сутда кўп тўпланади. У оқ сичқон, каламуш, денгиз чўчқачалари учун патогендир. Товуқ эмбрионида, фибриобластида ва маймуннинг буйрак тўқимасида яхши ўсиб ривожланади. Ҳозирги пайтда ўндан ортиқ антиген структураси бўлиб, умумий комплемент боғловчи антигенлик хусусиятига эга. Чидамлилиги. Ўлат вируси ташқи муҳит таъсирига чидамли. Глицеринли қонда тўрт йилгача тирик сақланади. Чириётган қон таркибида бир неча ҳафтагача яшай олади. Ерда эса 37°С да 11 кунгача яшайди.

Эпизоотологияси. Ўлат билан йилқилар, хачир, эшак ва зебралар касалланади. Касаллиқдан ўлган йилқилар гўштини еб итлар ҳам касалланган. Сунъий равишда эчкиларга юқтирилса, касалланиши мумкин. Қулунлар касалликка ўта мойил. Эмланган байталдан туғилган қулунлар касалланмаслиги ҳам мумкин. Касаллик қўзғатувчисининг манбаи касал ҳайвонлар ҳисобланади. Ўлат касаллиги нам ва пастлик жойларда кўпроқ учрайди. Юқиш кўп ҳолларда кечаси яйловда боқилганда кузатилади. Шу яйловларда кундузи боқилганда эса касаллик тарқалмаган. Кечалари йилқихоналарда сақланган пайтларда ҳам юқиши кузатилмаган. Ўлат асосан ёзда, айниқса ёмғирли кунларда ҳарорат жуда юқори бўлганда тарқалади. Бундан хулоса қилиш мумкинки, ўлат трансмиссив ҳолатда ёйилади. Бунда асосий ролни қон сўрувчи ҳашаротлар ўйнайди. Табиатда вирус ёввойи ҳайвонлар организмида сақланади. Ўлат эпизоотик ҳолатда учраб, қисқа муддатда 150-200 км масофагача тарқалиб кетади. Кечиши ва килиник белгилари. Касалликнинг яширин даври 3 кундан 10 кунгача давом этиб, ўта ўткир, ўткир ва ярим ўткир ҳолатда кечади. Ўткир кечганда ўпка шаклида, ярим ўткир кечганда эса юрак шаклида ёки шиш ҳолатида намоён бўлади (6-расм). Ўта ўткир кечганда тана ҳарорати 42°С га кўтарилиб, томир уриши тезлашади, касал йилқи бўшашади ва эти учиб қалтироқ тутади. Юрак фаолияти бузилиши натижасида 3-6 кун ичида касал йилқи ўлади. Ўткир кечганда ҳарорат 40-42°С га кўтарилиб, ҳолсизланади, нафас олиш тезлашади ва оғирлашади. Юрак-қон томир системасининг фаолияти издан чиқади. Кўздан ёш оқиб, ёруғдан ўзини четга олади. Конъюнктива қизариб, қонталашган сарғишроқ рангда кўринади. Касалликка хос белгилар 6-7 кундан кейин аниқ намоён бўлади, ўлимдан 1-2 кун олдин ўпка кучли шишади, йўтал тутади, бурундан кўпиксимон суюқлик оқади, шиллиқ пардалар эса кўкимтир рангда кўринади.

Африка ўлатининг юрак шакли билан касалланган йилқи Ярим ўткир кечганда касаллик секин ривожланади. Тана ҳарорати 40-40,5° С га кўтарилади. Касалликнинг иккинчи ҳафтасида бош жуда шишиб кетади. Қовоқ ва кўз атрофи ҳам шишади. Шиш ҳалқум, бўйин ва кўкрак, қорин ҳамда оёқларга тарқалади. Айрим касал йилқилар бу шаклда кечганда соғайиб кетиши ҳам мумкин. Бу ҳолат асоратли кечиш бўлиб, қизилўнгачнинг фалажи ҳисобланади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ўлакса кузатилганда, бурундан шилимшиқ суюқлик оққанлиги кўрилади. Кўринадиган шиллиқ пардалар сарғиш-қизғимтир бўлиб кўзга ташланади. Лаб, кўз қовоғи, кўкрак ва бошқа жойларда шиш бўлади. Кўкрак, қорин бўшлиғи, перикардда тиниқ сарғишроқ экссудат тўпланади (1,5-2,5 литрга қадар). Йилқилар ўлат ўткир кечганда ўлган бўлса, ўпканинг шишганлиги қайд этилади. Ўлим ярим ўткир кечганда содир бўлса, сероз пардалар, мускулларда иифильтрация бўлиб, лимфатик тугунлар шишиб кетади. Коронар қон томирлар теварагида, эндокард тагида, буйрак паренхимасида қон қуйилиш кузатилади. Худди шундай қон қуйилиш ошқозонда, йўғон ва ингичка ичак шиллиқ пардаларида, бош миянинг моддалари жойлашган жойларда ҳам содир бўлади. Жигар қонга тўлган ҳолатда учраб, талоқ катталашади.

Диагноз. Ўлатга диагноз қўйиш учун эпизоотологик маълумот (тоқ туёқлилар касалланади, ёзда учрайди, трансмиссив ҳолатда тезлик билан жуда кўп сонли йилқиларга тарқалади), клиник белгилар (иситма, шиш, ҳансираш, йўтал, бурундан шилимшиқ суюқлик оқиши, юрак-қон томирлар системаси фаолиятининг бузилиши) ҳисобга олинади. Патологоанатомик ўзгаришлар (тери ости клетчаткасида шиш бўлиши, бўшлиқларда кўп миқдорда суюқлик тўпланиши, ўпка шишиши, ҳар хил аъзоларга қон қуйилиши), биосинама натижалари - йилқилар венасига, оқ сичқонлар мияси ичига касал йилқининг қони юборилади ва натижаси хулоса қилинади. Лабораторияда РГА, РЗГА, РП, РН ва РЕК реакциялари қўйилади. Дифференциал диагноз. Куйдирги касаллигидан ажратиш керак. Куйдиргида ҳамма тур моллар касалланади. Асосан ўткир кечиб, куйдиргига хос карбункуллар пайдо бўлади, ўлакса қотмайди, талоқ бир неча марта катталашиб кетади. Якунловчи хулоса учун бактериологик текшириш ўтказилади. Пироплазмоз ва нутталиозларда клиник белгилари фарқ қилади, талоқ катталашиб, тайёрланган суртмада гемоспоридий топилади. ИНАНда касал йилқилар даволанмайди. Иммунитет. Касалликнинг махсус профилактикаси 1900 йилларда бошланиб, узоқ муддат ҳар хил вакциналар ишлатиб келинган. Собиқ иттифоқда қуруқ полиштаммли вирус вакцина ишлаб чиқилган. Бу вакцина қон сўрувчи ҳашаротлар чиқишидан 1-2 ой аввал ишлатилади. Вакцина носоғлом хўжаликларда 12 кун оралиқ билан икки марта тери остига 1-3 мл дан юборилади. Олдини олиш. Энг асосий вазифалардан бири четдан касаллик кириб келишига йўл қўймасликдир. Инфекцияланган қон сўрувчи ҳашаротлар жуда хавфли ҳисобланади. Чунки уларнинг узоқ масофалардан (чет эл ва қўшни мамлакатлардан) турли транспорт воситаларида келиб қолиш хавфи ҳам йўқ эмас. Чегарадаги карантин постлари ишини қатъий назорат остига олиш ҳам муҳим тадбирлардан биридир. Касалликка мойил йилқиларни ҳашаротлардан

асраш зарур. Уларга вақти-вақти билан инсектицид препаратларини сепиб туриш тавсия этилади. Йилқиларни кундузи боқиб, кечаси тўр тутилган йилқихоналарда сақлаш, иложи борича баланд тоғли зоналарга олиб чиқиб кетиш зарур. Махсус эмлаш ишлари кўрсатмага мувофиқ режа асосида қатьий амалга ошириб турилиши керак. Ўлат чиққан жойда карантин эълон қилинади. Касал йилқилар ўлдириб йўқотилгач, бир йилдан кейин карантин бекор қилинади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Туялар ўлати Pestis camelorum

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Ит ва мўйнали ҳайвонлар касалликлари Гўштхўрлар ўлати Pestis carnivorum