Туялар ўлати Pestis camelorum - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Туялар ўлати Pestis camelorum

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

52 KB

Туялар ўлати Pestis camelorum Режа: 1. Қўзғатувчиси. 2. Клиник белгилари 3. Олдини олиш.

Туялар ўлати — ўткир кечадиган юқумли касаллик бўлиб, геморрагик лимфоденит, ўпкалар жароҳатланиши, кўпчилик аъзолар ва тўқималарга қон қуйилиши билан ўтади. Тарихий маълумот. Касаллик биринчи марта 1876 йилда Бағдодда қайд қилинган. Бу ҳолатни араблар одамлар орасидаги ўлат оқибати деб тушунишган, лекин аниқ исботлаб бера олишмаган. 1907—1914 йилларда Астрахан чўлларида ўлат одамлар ўртасида қайд этилган, бунга мажбурий сўйилган туялар гўштини истеъмол қилиш сабаб бўлган. Ўлган туялар ва одамлар организмида қўзғатувчи борлиги исботланган (Н. Н. Клодницкий). XX асрга келиб касаллик кескин камайиб дунёнинг ўлат ўчоғи Осиёда (Ҳиндистон, Покистон, Индонезия, Хитой саҳролари ва Ўрта Осиё) қолади. Кейинги 10 йил мобайнида улар яна авжга чиқиб, саҳроли ва қумли яйловлари бор мамлакатларда учрамоқда. 1994 йилнинг кузида ўлат эпизоотологияси Ҳиндистонда қайд қилинди. Иқтисодий зарар. Касал туялар ўлади, бу қанчалик иқтисодий зарар келтириши ҳаммага маълум. Энг катта иқтисодий зарар касалликнинг одамларга юқиши ва касал одамларнинг нобуд бўлишидир. Қўзғатувчиси. Васt реstis — калта таёқчасимон бактерия бўлиб, капсуласи бор, спора ҳосил қилмайди. Аэроб, биполяр бўялади. Айрим томонлари пастереллани эслатади. Оддий сунъий муҳитларда яхши ўсади, ривожланиш давомида кучли токсин (заҳар) ажратади, у ўз навбатида эритроцитларни гемолизга учратиб, фибринларни эритади. Антигенлик хусусияти ўта мураккабдир. Чидамлилиги. Ўлат бактерияси юқори ҳароратга чидамсиз. Қайнаш ҳароратида бир дақиқада ўлади. 60 °С қиздирилганда бир соатда нобуд бўлади. Дон таркибида 40 кун, музлатилган гўштда 18 ойгача, тупроқ ёки ерда 7 ой сақланади. Дезинфекция учун 5% ли лизол, 5% ли фенол, 20% ли хлорли оҳак эритмаси тавсия этилади. Эпизоотологияси. Ўлат билан асосан кемирувчилар (каламуш, юмронқозиқ, қумсичқон, суғур) касалланади ва табиатда касаллик

тарқатувчи манба бўлиб юради. Уй ҳайвонларидан туялардан ташқари эшаклар, чўчқа, қўй-эчкилар ҳам касалланади. Туялар ўлати одамлар учун ўта хавфлидир. Туялар учун касал туялардан ажратиб олинган микроорганизмлар, кемирувчи ва одамларники ҳам вирулентлидир. Касаллик асосан оғиз бўшлиғи орқали, нафас аъзолари ҳамда бурга ва каналарнинг чақиши натижасида юқади. Касал ҳайвонлар бактерияни бурундан оққан суюқлик орқали, жароҳатланганда қон билан, бола ташлаганда, сут ва сийдик орқали ташқи муҳитга чиқаради. Тузалган туяларда бактерия ташиш 4—5 ҳафтагача чўзилиб кетади. Касаллик одамларга асосан туянинг гўшти, сути ва «шубати» орқали юқади. Туя мажбуран сўйилганда, уни сўйган қассоблар ҳамда ёрдамчиларига қон сачраши оқибатида, қўл ва юздаги тирналган, ёрилган ёки шилинган терилар орқали ҳам юқади. Трансмиссив узатувчилар жуда хавфлидир. Патогенези. Касалликнинг ривожланиши микробнинг организмга қайси аъзо орқали киришига боғлиқ. Тери орқали ўтганда, терида ҳеч қанақа из қолмайди, лекин шу жойга энг яқин бўлган лимфатик тугунда кучли яллиғланиш боради (бубон), кейин микроб ва унинг токсини қон орқали лимфатик системага ўтиб, қолган лимфатик тугунларни ҳам зарарлаб, иккиламчи бубон ҳосил қилади. Геморрагик некротик жараён содир бўлиб, шу (бубон) лимфатик тугунларга жуда кўп миқдордаги бак- териялар тўпланади. Улар қонга тушиб септик ҳолатни пайдо қилади. Агар юқиш аэроген ҳолатда ўтса, ўпка зарарланиб, биринчи ўпка шаклида намоён бўлади. Аввал яллиғланиш сероз-геморрагик, кейинчалик некротик ҳолатга ўтади. Ўлат қай шаклда кечишидан қатъий назар, организмда кучли заҳарланиш боради ва оғир геморрагик септицемия ҳолати юзага келади. Клиник белгилари. Касаллик 3 кунлик яширин даврдан кейин бубон, септик ўпка шаклларида намоён бўлади. Бубон ҳолатида кечганда ҳам ички, ҳам ташқи лимфатик тугунлар зарарланади. Улар катталашиб, кучли оғриқ пайдо бўлади. Лимфатик тугунлар атрофидаги тўқималар ҳам шишиб кетади. Тана ҳарорати 39-40° С бўлиб, умумий аҳвол оғирлашади, касал

туялар ҳолсизланади, иштаҳаси бузилади, кавш қайтармай қўяди, юрак-қон томирлар фаолияти оғирлашади. Лимфатик тугун қаттиқ шишиб жароҳатланиши натижасида агар жароҳат оёққа яқин жойларда бўлса, туя оқсаб юради, кейинчалик бутунлай ётиб қолади. Бу шакл кейинчалик септик ва ўпка шаклига айланиб кетиши ҳам мумкин. Септик ва ўпка ҳолатда кечиш кўпинча ўткир, ярим ўткир ва сурункали тусда намоён бўлади. Ўткир кечиш. Тана ҳарорати 40—41,5°С га кўтарилиб, касал ҳайвон ҳолсизланади, қалтироқ тутади, иштаҳаси пасайиб, кейин йўқолади, кавш қайтармайди, нафас олиши қийинлашиб, қон томирлари ва юрак фаолияти сусайиб кетади. Тез оза бошлайди. Юриши қийинлашиб гандираклаб кетаверади. Касал туя кўп ётавериб, жунининг майинлиги ва ялтироқлиги йўқолади, бўғозлари эса бола ташлайди. Ўпка ҳолатида кечганда, ўпка яллиғланиб, пневмония бўлади, йўтал тутиб, ўпка шишади. Туя ёнбоши билан ётиб, оёқларини қоқади, бошини эса орқага ташлаб олади. Бу ҳолат 3 —15 кун давом этиши мумкин. Ярим ўткир кечганда бу белгилар юқоридагидек яққол кўзга ташланмайди. Сурункали кечганда эса баъзан аҳвол енгиллашиб, соғайишига ҳам олиб келиши мумкин. Патологоанатомик ўзгаришлар. Ёриб кўрилганда жуда кўп аъзолар (талоқ қопламаси, эпикард таги, плевра, лимфатик тугунлар атрофи)да қон қуйилган бўлади. Ўпка, жигар, талоқ, юраклар қонга тўла ва қонталашган ҳолатда кўзга ташланади. Лимфатик тугунларда йирингли ўчоқлар, паренхиматоз аъзоларда дегенератив ўзгаришлар, ўпкада пневмония учрайди. Диагноз. Диагноз қўйишда эпизоотологик, эпидемиологик ҳолат, касалликнинг клиник белгиси ва патологоанатомик ўзгаришлар ҳисобга олинади. Албатта бактериологик текшириш ўтказилади. Лабораторияга талоқ, ўпка, жигар, лимфатик тугундан бўлакча олиб юборилади. Ёриб кўриш, лабораторияга юборишда ўлатга қарши кураш станциясининг ходимлари иштирок этиб, лозим бўлган ҳамма эҳтиёткорлик чораларига

риоя қилиниши керак. Лаборатория ишларини олиб боришда ўлатга қарши махсус кийим кийиш ва шахсий гагиена қоидаларига қатъий амал қилиш керак. Текшириш қуйидагича олиб борилади: 1. Грам усулида ва метил кўки билан бўялган суртмалар микроскопда текширилади. 2. Сунъий муҳитга экиб, кулътура ажратилади. 3. Денгиз чўчқачаларида биосинама қўйилади. Буни албатта кемирувчиларнинг псевдотуберкулёз касаллиги микробидан ажратиш зарур. Псевдотуберкулёз микроби ҳаракатчан, фибринолитик хусусияти йўқ, адонит ва рамнозада ферментация бўлади, денгиз чўчқачаларига патогенлиги ўта паст, қуёнлар учун эса ўта патогендир. Даволаш. Касал туяларни даволаш қатьий ман этилади. Иммунитет. Носоғлом хўжаликларда тирик «ЕВ» штаммидан тайёрланган вакцина ишлатилади. Эмлашда кўрсатмага қатъий амал қилиш зарур. Олдини олиш. Касаллик қайд қилинса, карантин эълон қилинади (кемирувчилар ўлати). Қоидага биноан қуйидагалар ман этилади: — туя олиб келиш ва олиб чиқиш; — туяларни гўштга сўйиш; — туя маҳсулотларини тайёрлаш; — назоратсиз туя ушлаш. Туялар маълум жойда боғлаб ёки ёпиқ боқилади. Ҳамма туялар тиббиётда ишлатиладиган вакцина билан эмланади. Туялар ҳар 5—7 кунда эктопаразитларга қарши ишланади. Касалликка гумон қилинган туялар бўлак сақланади ва клиник кузатиш ўтказилади. Лимфатик тугунлардан пунктат, қон, бурун шилимшиқ моддасидан олиб лабораторияга бактериологик текшириш учун юборилади.

Ташланган бола лабораторияда текширилади. Бактериологик текшириш соғлиқни сақлаш вазирлигининг ўлатга қарши курашиш станцияси ходимлари иштирокида ўтказилади. Карантин давомида туялардан олинган жун ва терилар куйдирилиб, йўқ қилинади. Касалликка гумон қилинган туяларга қарайдиган туябоқарлар махсус кийим-кечакда бўлиб, тиббиёт ходимлари назоратида туради. Патологик материал олиш, ўлган туяларни, ташланган болани йиғиштириб олиб, йўқ қилиш тиббиёт ходимлари билан биргаликда олиб борилади. Карантин, кемирувчилар орасида тугатилгач, охирги касал туя ўлгандан ёки йўқотилгандан камида 60 кун кейин бекор қилинади. Саҳро зоналарда ўлат тарқалса, ветеринария бош бошқармаси катта отряд тузади ва уни керакли кийим-кечак, асбоб-анжомлар билан таъминлайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

Похожие

Чўчқалар ўлати Pestis suum

Қорамоллар ўлати Pestis bovum

Йилқиларнинг африка ўлати Pestis africana equorum

Чўчқаларнинг африка ўлати Pestis Africana suum

Ит ва мўйнали ҳайвонлар касалликлари Гўштхўрлар ўлати Pestis carnivorum