O’zgaruvchanlik ko’rsatkichlari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

O’zgaruvchanlik ko’rsatkichlari

Загружено в:

27.04.2023

Скачано:

0

Размер:

120 KB

O’zgaruvchanlik ko’rsatkichlari Limitlar (variatsiyalash kengligi) bu – to’plamdagi belgining minimal va maksimal qiymatlari. Ular orasidagi farq qanchalik katta bo’lsa, belgining o’zgaruvchanligi ham shunchalik katta bo’ladi. Dispersiya s 2 va standart og’ish s. Bu o’rganilayotgan belgi statistik tavsiflari variatsiyasi (sochilishi)ning asosiy o’lchamlari hisoblanadi. Dispersiya yoki o’rtacha kvadrat bu – og’ishlar kvadratlari yig’indisi ning barcha o’lchashlardan 1 taga kam bo’lgan songa nisbati: Standart yoki o’rtacha kvadratik qiymatni dispersiya ni kvadrat ildizdan chiqarish orqali olinadi. Guruhlangan kuzatishlar uchun esa bu kattaliklar quyidagicha aniqlanadi: Dispersiyani hisoblashning bir necha xil usullari mavjud. Ular ichidan eng ko’p uchraydigani quyidagicha: barcha variantlarning o’rtacha arifmetigidan og’ishi aniqlanadi, har bir og’ish kvadratga ko’tariladi va bu kvadratlar yig’indisi barcha o’lchashlr sonidan 1 ta kam bo’lgan songa bo’linadi. Standart og’ishni hisoblash uchun esa dispersiyadan kvadrat ildiz olinadi. Erkinlik darajalari soni yoki variatsiya erkinliklari darajasi soni bu – to’plamdagi erkin variatsiyalanuvchi kattaliklar miqdori. U ν harfi bilan belgilanadi hamda eng sodda holda p — 1 ga teng bo’ladi. O’rtacha kvadratik og’ish doimiy qiymatga ega bo’lmaydi va har bir to’plam uchun alohida hisoblanadi. Standart og’ish berilgan to’plamdan olinlan alohida 1 ta kuzatishning eng ko’p ehtimollikka ega bo’lgan xatoligi ko’rsatkichi bo’lib hizmat qiladi. Bundan tashqari uni yana asosiy variatsion qator og’ishi deb ham atashadi.

Ma'lum bir to’plamning alohida variantlarini o’rtacha arifmetik qiymatdan og’ishi sifatida tasvirlash va o’zgaruvchanlik birliklari sda ifodalash mumkin. Bunday usulda ifodalangan o’rtacha frifmetik qiymatdan og’ishlarni me'yorlashgan og’ishlar deb ataladi va tharfi bilan belgilanadi. U quyidagi formula yordamida hisoblanadi. Agar mabodo me'yorlashgan og’ishlar ko’rsatkichi +1 ga teng bo’ladigan bo’lsa, u holda bu variant standart og’ishdan 1 ta standart og’ishga ko’proq deganini anglatadi. Agar mabodo me'yorlashgan og’ishlar ko’rsatkichi -2 ga teng bo’ladigan bo’lsa, u holda bu variant standart og’ishdan 2 ta standart og’ishga kamroq deganini anglatadi. O’rtacha kvadratik og’ish me'yorlashgan og’ish tning o’lchov birligi hisoblanadi. Statistikada ko’plab turli-tuman bo’lgan va turli yo’nalishlarga yo’nalgan faktor (biologik ta'sir)larning doimiy ta'siri ostida joylashgan etarlicha katta hajmga ega bo’lgan to’plamlardagi o’zgaruvchanlik diapazoni o’rtacha arifmetik qiymatdan ±3s dan ortmasligi qabul qilingan. Bunday to’plamlar me'yoriy taqsimotga bo’ysunuvchi variantlar deb ataladi. Har bir o’rganilayotgan biologik to’plam uchun o’zgaruvchanlik diapazoni o’rtacha arifmetik qiymatidan ±3s oralig’ida joylashganligi sababli o’rtacha kvadratik og’ish s ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, shu to’plamdagi o’zgaruvchanlik belgisi ham shunchalik katta bo’ladi. O’rtacha kvadratik og’ishning qiymati o’rganilayotgan to’plamlardagi o’zgaruvchanlik belgilari o’zgaruvchanligining me'yoriy o’lchami hisoblanadi. O’rtacha kvadratik og’ishdan mustaqil ko’rsatkich va boshqa ko’rsatkichlar: variatsiya koeffitsienti (F), tanlangan o’rtacha qiymatning absolyut xatoligi, korrelyasiya va regressiya koeffitsientlari va boshqalarni hisoblash uchun asos sifatida foydalaniladi. Bu qiymat nomlangan bo’lib, taqsimot markazi – o’rtacha arifmetik ( ) atrofida o’rganilayotgan belgining o’zgaruvchanligini tavsiflaydi hamda uning variatsiyalanishining turli xildagi 2-darajali sabablari uchun me'yoriy o’lcham darajasi bo’lib xizmat qiladi. U o’zgaruvchan belgi birliklarida ifodalanadi. (V) yoki (C v ) variatsiya koeffitsienti.

Ko’pincha turli xil birliklarda o’lchanadigan turli xildagi biologik ko’rsatkichlarning o’zgaruchanligini taqqoslash zaruriyati tug’iladi. Bu maqsadda statistikada variatsiyalash koeffitsienti va berilgan to’plam o’rtacha arifmetigining foizlarida ifodalangan standart yoki o’rtacha kvadratik og’ishi kiritilgan: Variatsiya koeffitsienti o’rganilayotgan to’plamning o’rtacha kvadratik og’ishi o’rtacha arifmetik qiymatning qancha foizini tashkil qilishini ko’rsatadi. Demak, u o’zgaruvchanlikning nisbiy ko’rsatkichi hisoblanadi. YA'ni, agar variatsiya koeffitsienti 10 % dan ortmasa, u holda o’zgaruvchanlikni hisobga olmasa ham bo’laveradigan darajada, agar 10 % dan yuqoriroq bo’lsa, u holda – o’rtacha, va 20 % dan kattaroq bo’lsa hisobga olinadigan darajada deyiladi. Variatsiya koeffitsienti belgining absolyut qiymatiga bog’liq bo’lmaydi va bir o’lchamli turli xildagi belgilar o’zgaruvchanligi qiymatini taqqoslash uchun foydalanilishi mumkin. U bor yo’g’i belgi turli-tumanligi qiymatini aks ettiradi va ko’plab biologik qonuniyatlar: o’zgaruvchanlik hodisasi, tabiiy tanlashning ta'siri, ekologik faktorlarning ta'siri va boshqalarni oydinlashtirish uchun foydalanilishi mumkin. O’rtacha tanlanma xatoligi yoki tanlanma xatoligi( ). O’tkazilgan o’lchashlar yoki kuzatishlar guruhi hech qachon cheksiz katta bo’la olmaydi va har doim ham nazariy jihatdan mumkin bo’lgan cheksiz katta bosh to’plamning katta yoki kichik hajmli tanlanmasi bo’lib hisoblanadi. Biroq aynan ana shunday tanlanmaning ma'lumotlari asosida nazariy jihatdan umumlashtirishlar amalga oshiriladi. Masalan, hasharotlarning chekli guruhidagi gemolimfa tahlili shu turdagi hasharotlarning umumiy shakliy elementlari munosabati haqida xulosa chiqarishga imkon beradi.Har qanday izlanishda ham manzaraning asl mohiyatini buzuvchi xatoliklar ehtimolligi mavjud bo’ladi. Turli xildagi tavsifli bo’lishiga qaramasdan, xatoliklar asosan 2 xil kategoriyalarga bo’linadi. Bulardan birinchi kategoriyaga tajribani tashkil etilishi va qo’yilishi bilan bog’liq bo’lganlari: noto’g’ri tanlangan usulika tufayli usulik tavsifga ega bo’lgan

xatoliklar; tekshirib ko’rilmagan o’lchov asboblari tufayli aniqlik xatoliklari; ro’yxatga olish, namunalarni chalkashtirish va hokazolar natijasida ro’y beruvchi tasodifiy xatoliklar; noto’g’ri barcha sharoitlarni hisobga olmasdan tanlama uchun ob'ektlarni tanlash sababli tipik xatoliklar kiritiladi. Bunday turdagi xatoliklarni izlanishlarni batafsil o’tkazish orqali bartaraf qilish yoki minimallashtirish mumkin. Biror bir bo’lak butunni hech qachon to’laligicha tavsiflay olmaganligi sababli izlanishning tanlangan usulida izlanishning bunday usuli mohiyatidan kelib chiqadigan maxsus xatoliklar tipi bo’ladi. Ular reprezentativ (namoyon qiluvchi) xatoliklar deb ataladi va tanlangan ko’rsatkichlarning bosh to’plamning mos ko’rsatkichlaridan qay darajada farq qilishi, ya'ni ular qay darajada namoyon qiluvchi ekanligini ko’rsatadi. Bu xatoliklarni bartaraf qilib bo’lmasa-da, lekin ularni hisobga olish mumkin. Xatoliklarni hisoblashning turli xil usullari mavjud. Ta'kidlab o’tish joizki, ko’p martalab tekshirishlarda shakl elementlari va ularning guruhlari miqdori tekshirilgan individlar natijalari bilan bir xil bo’lmaydi. Boshqacha qilib aytganda, olingan o’rtacha qiymatlar o’zgaruvchanlik bilan tavsiflanadi. Ko’plab guruhlar o’rtacha ko’rsatkichlari o’zgaruvchanligi me'yoriy taqsimot qonuniga bo’ysunadi va uni ko’p martalik guruh izlanishlarida o’rtacha arifmetik qiymati o’zgaruvchanligi qiymatini tavsiflovchi o’rtacha kvadratik og’ish yordamida o’lchash mumkin. U tanlangan o’rtacha qiymat xatoligi yoki standart xatolikni namoyon qiladi va ( ) bilan belgilanadi. Standart xatolik o’rtacha bosh to’plam (µ) tanlangan o’rtacha qiymati og’ishi ning me'yoriy o’lchami hisoblanadi. Tanlanma xatoliklari tanlanma to’plami reprezentativligining to’liq bo’lmaganligi natijasida hamda tanlanmani o’rganishda olingan ma'lumotlarni bosh to’plamga ko’chirishda paydo bo’ladi. Xatolikning qiymati o’rganilayotgan belgi o’zgaruvchanligi darajasiva tanlanma hajmiga bog’liq bo’ladi. Standart xatolik tanlangan standart og’ish sga to’g’ri va o’zgarishlar soni ndan olingan kvadrat ildizga teskari proporsional bo’ladi:

s ning qiymatini qo’yib, quyidagiga ega bo’lamiz: Bu yerda n – to’plam hajmi, ya'ni o’tkazilgan o’lchashlar soni. Tanlanma xatoliklari o’zgaruvchi belgining o’lchash birliklarida ifolalanadi va mos o’rtacha qiymatlariga ± belgisi qo’shib qo’yiladi. Masalan . Me'yoriy o’rtacha qiymat qonuniga muvofiq Styudent jadvalidagi qiymatiga mos keladi deya kafolatli tasdiqlash mumkin. Bu o’rtacha bosh to’plam (µ) chegarasida joylashadi deya aytish mumkin bo’ladi. Tanlangan o’rtacha qiymatning absolyut xatoligi ilmiy izlanishlarda bosh to’plamdagi ishonchli chegaralar, tanlangan ko’rsatkichlar ishonchliligi va farqi hamda tanlanma hajmini o’rnatish uchun foydalaniladi. Tanlangan o’rtacha qiymatning nisbiy xatoligi bu – mos o’rtacha qiymat foizlaridan olingan tanlanma xatoligi: Bu ko’rsatkich C s deb belgilanishi va yoki formulalari yordamida hisoblanishi mumkin. Bu yerda V% - variatsiya koeffitsienti, n – tanlanma hajmi. C s koeffitsienti agronomiyada tajribalar natijalarini baholash uchun keng qo’llaniladi. Agar C s natijalari 3-5 % dan ortmasa, u holda natijalar qoniqarli deb hisoblanadi. ± ±

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

Похожие

Traktor va avtomobiilar uchun qo’llaniladigan ekspluatasion materiallar. Traktorlarning texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlari.

Miqdoriy va sifat o’zgaruvchanliklari, bosh mutanosiblik, ularning statistik ko’rsatkichlari va grafik usulda tasvirlanishi

Donning texnologik xususiyatlari

Qishloq xo’jalik mashinalarning ishonchlilik ko’rsatkichlari va ularni aniqlashning matematik usullari, mashinalarini ishlamay qolishlari klassifikatsiyasi

O’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish bo’yicha o’tkaziladigan dala tajribasidagi kuzatishlarlarning va aniqlashning zaruriy miqdorlari