Miqdoriy va sifat o’zgaruvchanliklari, bosh mutanosiblik, ularning statistik ko’rsatkichlari va grafik usulda tasvirlanishi - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Miqdoriy va sifat o’zgaruvchanliklari, bosh mutanosiblik, ularning statistik ko’rsatkichlari va grafik usulda tasvirlanishi

Загружено в:

27.04.2023

Скачано:

0

Размер:

100 KB

Miqdoriy va sifat o’zgaruvchanliklari, bosh mutanosiblik, ularning statistik ko’rsatkichlari va grafik usulda tasvirlanishi Mashg’ulotning maqsadi. Bosh va tanlangan mutanosibliklar, belgilar taqsimlanishining turli xildagi turlari bilan tanishish, miqdoriy o’zgaruvchanlikning asosiy ko’rsatkichlarini hisoblash, taqsimotni grafik orqali tasvirlash ko’nikmalariga ega bo’lish. Uslubiy ko’rsatmalar. Alohida belgilar bo’yicha har doim ham barcha individlar to’plamini o’rganish mumkin bo’lavermaydi. Shuning uchun uning umumiy xulosa qilinadigan qismidan foydalaniladi. O’rganish mumkin bo’lgan ob'ektlar guruhi bosh to’plam, o’rganish uchun ajratilganlarini bo’lsa – tanlab olingan to’plam yoki tanlanma deyiladi. Kuzatishlar jarayonida absolyut yoki nisbiy sonlarda ifodalanuvchi har bir tayin bir tanlab olingan a'zoda o’rganilayotgan belgining son qiymati haqidagi ma'lumotlar olinadi. Variantlarni o’sish (yoki kamayish) tartibida joylashishi ranjirlash deyiladi. Variantlarni ranjirlash uning har bir qiymatining bir xil bo’lmagan sonlarda uchrashini aniqlashga imkon beradi. Berilgan to’plamdagi belgining har bir qiymati takrorlanishlarini tavsiflovchi sonlarga belgining chastotalari aytiladi va f harfi bilan belgilanadi. Barcha chastotalar yig’indisi (∑f) tanlanma hajmiga, ya'ni p qator a'zolarining soniga teng bo’ladi. Dastlabkiy kuzatishlarni bunday qayta ishlash natijasida variatsion qator yoki taqsimlash qatori olinadi. Variatsion qatorda odatda variatsiyalanuvchi belgining mumkin bo’lgan qiymatlari o’sish yoki kamayish tartibida hamda ularga mos bo’lgan chastotalar ko’rsatiladi. Ma'lumotlarning tartibli holda joylashishi belgining minimal qiymatidan maksimal qiymatigacha bo’lgan o’zgarishlarini ko’rsatadi. Eng ko’p variant uchraydigan guruh modal guruh deyiladi. Variatsion qatorni tuzish uchun: 1) tayin bir tanlanma uchun minimal va maksimal variantlarni topish; 2) ular o’rtasidagi farq (variatsiyalanish kengligi R) ni aniqlash $ 3) tanlanma hajmiga bog’liq bo’lgan va undan olingan kvadrat ildiz (K)ga taxminan teng bo’lgan guruh (sinf)lar soni

hamda uni sinflar soniga bo’lib guruh (sinf) intervalini aniqlash; 4) guruh intervali kattaligi belgisining minimal qiymatiga qo’shish yo’li bilan guruh intervali boshini aniqlash; 5) 56 dan kichikroq bo’lishi zarur, belgini o’lchash aniqligiga teng bo’lgan guruh intervali oxirini aniqlash; 6) tanlanmaning barcha variantlarini birinchisidan boshlab guruhlar ketma-ketligida joylashtirish zarur bo’ladi. Variatsion qatorni grafik usulda gistogramma deb ataluvchi va berilgan to’plamdagi belgining taqsimotini ko’rsatuvchi zinapoyali egri chiziq ko’rinishida tasvirlash mumkin. Belgining o’zgaruvchanligi tiplari. O’zgaruvchanlikning 2 xil tipi mavjud bo’lib, ulardan birinchisi o’lchanishi mumkin miqdoriy hamda ikkinchisi esa o’lchab bo’lmaydigan sifat (atributli) tiplaridir. Miqdoriy o’zgaruvchanlik bu shunday o’zgaruvchanlikki, bunda variantlar orasidagi farqlar miqdor (massa, balandlik, hosildorlik, o’ldirilgan zararkunandalar soni va hokazolar) bilan ifodalanadi. U uzilishlarga ega bo’lgan ko’rinishda (diskret) va uzluksiz bo’lishi mumkin. Diskret miqdoriy o’zgaruvchanlikda belgilar variatsiyalanadi va bir-biridan butun sonlar bilan ifodalanuvchi ma'lum bir qiymatlarga farq qiladi. Uzluksiz miqdoriy o’zgaruvchanlikda belgilar qiymatlari bir-biridan berilgan miqdoriy belgini tavsiflash uchun qabul qilingan aniqlik darajasiga qarab har qanday kichik qiymatga farq qiladi. Sifat (atributli) o’zgaruvchanligi. Biologik izlanishlarda ko’pincha hodisaga sifat jihatidan baho berishga to’g’ri keladi. Bunda ba'zi bir variantlar u yoki bu sifat ko’rsatkichiga ega bo’lishi, boshqalari bo’lsa ega bo’lmasligi mumkin. Atributli o’zgaruvchanlikning xususiy holi bu muqobil o’zgaruvchanlik bo’lib, bu variatsiyalanuvchi belgilarning har ikkala imkoniyatdan biri (muqobili) – belgining borligi yoki yo’qligi (masalan, zararkunanda tomonidan zararlangan va zararlanmagan o’simliklar va hokazolar) hisoblanadi. To’plamni tavsiflovchi statistik ko’rsatkichlar 2 ta guruhlar yordamida: o’rtacha qiymat (o’rtacha arifmetik, o’rtacha geometrik, moda va mediana)lari va belgining o’zgaruvchanligi ko’rsatkichlari (limitlari, o’rtacha kvadratik chetlashish, dispersiya, variatsiya koeffitsienti) bilan tasvirlanadi.

O’rtacha ko’rsatkichlar. O’rtacha arifmetik qiymati – bu to’plamning to’laligicha umumlashgan abstrakt tavsifidir. Agar barcha variantlar yig’indisi (x1 + x2 + ... + xp) ni ∑x, variantlar sonini esa p deb belgilansa, u holda oddiy o’rtacha arifmetik qiymat uchun formula quyidagi ko’rinishda yoziladi: . O’lchangan o’rtacha arifmetik qiymat bo’lsa suyidagi formula orqali hisoblanadi: .. bu yerda x – variant belgisining qiymati, f – har bir variant belgisining takrorlanishi chastotasi, p – o’lchangan qiymatlarning umumiy soni, hamma chastotalar yig’indisi (∑f). O’rtacha geometrik qiymat ( ) jarayonni vaqt bo’yicha o’rganishda, masalan zararkunanda, fitopatogen, o’simlikning o’sishi va hokazolarning populyasiyasi sonining o’zgarishida qo’llaniladi. xg= formula yordamida hisoblanadi, bu yerda – variantlar, ya'ni o’zgarayotgan belgi, n – o’rganilayotgan to’plamdagi a'zolarning umumiy soni. Bu qiymat logarifmlash orqali ham o’rganilishi mumkin . O’rtacha geometrik qiymatni topish uchun x g = formuladan ham foydalanish mumkin, bu yerda n x – barcha xususiy o’sishlar ko’paytmasi, n – davrlar soni, x 1 + x 2 + x 3 ... x p bo’lsa alohida davrlar uchun o’sishlar. O’rtacha geometrik qiymat massa, chiziqli o’lchamlar, ma'lum bir vaqt oraliqlari uchun populyasiyaning o’rtacha o’sishining o’rtacha qiymatlariga qo’shimchalarni tavsiflaganligi sababli u absolyut sonlarda emas, balki farqlar yoki nisbatlar orqali hisoblanadi. Bu ko’rsatkich ayniqsa belgi vaqt bo’yicha o’zgarib, o’lchov birligining ulushlarida ifodalanganida qulaydir. O’rtacha geometrik qiymatni boshlang’ich va oxirgi davrlardagi o’lchash ma'lumotlari asosida

formulasi yordamida hisoblash ham mumkin. Bu erda xp – oxirgi, x1 – dastlabki kuzatishning qiymatlari. Logarifmlashda ifodadan foydalaniladi. O’rtacha kvadratik qiymat (Q) masalan, zararkunanda gemolimfa shakli elementlari diametrlari, to’qimali yadro hajmi va hokazolar o’rtacha diametrlari, radiuslari, yuzalarini aniqlash uchun xizmat qiladi. Bu kattalik formulasi yordamida hisoblanadi. Bu erda yig’indi belgisi, n – tanlanma hajmi, f – chastotasi. O’rtacha garmonik qiymat (o’rganilayotgan belgi boshqasiga funksional ravishda teskari proporsional ravishda bog’langan hollarda qo’llaniladi) formulasi yordamida hisoblanadi. Bu erda – variantlarning teskari qiymatlari, n – tanlanma hajmi. Guruhlangan ma'lumotlar uchun Strukturalangan o’rtacha qiymatlari bo’lib, tanlanmada eng ko’p uchraydigan variant – moda (Mo) va variatsion qator markazida joylashgan va uni teng 2 qismga bo’luvchi medianasi (Me) hisoblanadi.

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

Похожие

Sifat o’zgaruvchanligi va uning statistik harakteristikasi

O’simliklarni zararli organizmlardan himoya qilish bo’yicha o’tkaziladigan dala tajribasidagi kuzatishlarlarning va aniqlashning zaruriy miqdorlari

O’zgaruvchanlik ko’rsatkichlari

Vegetatsion va lizimetrik tajribalar

Bir faktorli va ko’p faktorli statistik kriteriyasi