O‘g‘itlar meyorini belgilash - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

O‘g‘itlar meyorini belgilash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

O‘g‘itlar meyorini belgilash Reja : 1. O‘g‘it meyori va dozasi. Mineral o‘g‘itlarning maqbul, oqilona va eng yuqori meyorlari haqida tushuncha. 2. O‘g‘it meyorini dala tajribalarining natijalari va agrokimyoviy xaritanoma ma’lumotlari asosida belgilash. 3. O‘g‘itlar meyorini balans usulida aniqlash. 4. Mineral o‘g‘itlar meyorini belgilashning uyg‘unlashtirilgan usuli.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. O‘g‘it meyori va dozasi; mineral o‘g‘itlarining maqbul, oqilona va eng yuqori meyorlari qo‘llaniladigan mineral o‘g‘itmeyorlarini aniqlash yo‘llari; o‘g‘itmeyorlarini belgilashda dala tajribalari va agrokimyoviy tekshi-rishlarning natijalaridan foydalanish; mineral o‘g‘itmeyorlarini hisoblash usuli-ma’lum birlikdagi hosil bilan oziq moddalarni o‘zlashtirilib ketishi, oziq elementlarini tuproqva o‘g‘itlar tarkibidan o‘zlash-tirilishi, ekin turi, go‘ng tarkibidan oziq elementlarini o‘zlashtirilishi; hisoblash yo‘li bilan o‘g‘itlar meyorini aniqlashning elementar, balans, normativ balans va qo‘shimcha hosilni hisobga olish usullar; rejalashtirilgan hosil, tuproqning oziq elementlari bilan ta’minlanganligi, bonitirovka balli, o‘tmishdosh ekin; mineral o‘g‘itmeyorlarini aniqlashning kompleks usuli va boshqa ko‘rsatkichlar. 1. Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini ishlab chiqishda eng muhim va murakkab masalalardan biri o‘g‘itlash meyorini belgilashdir. Respublikamizda yetishtiriladigan ekinlardan yuqori va sifatli hosil olish uchun qishloq xo‘jaligiga ko‘p miqdorda mineral va mahalliy o‘g‘itlar yetkazib berilmoqda. O‘g‘it meyorlarini to‘g‘ri belgilash agrokimyo va o‘g‘it qo‘llash tizmi fani va amaliyotining asosiy vazifasi bo‘lib qolmoqda. O‘g‘itlarni qo‘llash tizimini tuzishda har bir ekin turi bo‘yicha o‘g‘itlar meyorini aniqlash juda muhimdir. O‘g‘itlar meyorini aniqlashda o‘simlik-tuproq-o‘g‘itlar o‘rtasidagi bog‘liqlikni bilish zarur. Bu bog‘lanish qanchalik aniq bo‘lsa, ekinlardan olinadigan hosildorlik va har bir kilogramm o‘g‘ithisobiga yetishtiriladigan qo‘shimcha mahsulot miqdori ham aniqlaniladi. Har xil turdagi ekinlar uchun o‘g‘itmeyorini belgilashda mahalliy qishloq xo‘jaligi va ilmiy muassasalarning tavsiyalaridan yoki ma’lumotnoma adabiyot-larida ko‘rsatilgan miqdorlardan foydalanish mumkin. Ilmiy tekshirish institutlarining ma’lumotiga ko‘ra mineral o‘g‘itlar meyoriga mos ravishda qo‘shimcha hosil shakllanadi. Meneral o‘g‘itning hosilga hissasi g‘alla ekinlariga 11,0-37,9 %, kartoshkada 18,5-26,8 %, qand lavlagidan 17,5-26,0 %, paxtada

22,8-51,8%, zig‘irda 20,4-25,0% ni tashkil etadi. Qo‘shimcha hosildagi NPK hissasi ham turlicha bo‘ladi. Iqlim sharoitiga qarab NRK ning hosildagi hissasi o‘zgarib turadi. Qishloq xo‘jalik ekinlarini qo‘shimcha hosil shakllanishida o‘rtacha o‘g‘it hissasi, % (L.M.Derjavin ma’lumoti ) Ekin turi N Р 2 О 5 К 2 О Don ekinlari 28,3-63,0 16,9-61,9 6,2-28,2 Makkajo‘hori (don) 35,4-58,3 33,5-61,4 0,0-31,1 Kartoshka (tuganak) 36,1-41,9 24,2-36,0 29,6-40,0 Qand lavlagi (ildizmeva) 27,8-40,6 35,9-50,0 22,1-27,3 Zig‘ir (somonida) 30,5-56,8 22,1-43,2 0,0-38,2 Paxta (tolasi) 20,4-48,4 22,8-51,8 26,0-49,8 Tavsiya etiladigan o ‘ g ‘ itmeyorlariga muayyan tuproq , xo ‘ jalik sharoitlari hamda rejalashtirilgan hosil asosida tegishli aniqlik va o ‘ zgartirishlar kiritiladi . O ‘ g ‘ itmeyorini rejalashda xo ‘ jaliklarning mineral o ‘ g ‘ itlarni harid qilishga bo ‘ lgan iqtisodiy ahvoli hamda to ‘ planadigan mahalliy o ‘ g ‘ itlar miqdoriga ham alohida e ’ tibor beriladi . O‘g‘itlarning maqbul, oqilona va eng yuqori meyorlari farqlanadi. O‘g‘itlashning maqbul meyori deb, har gektar maydondagi tuproqunumdorligini saqlagan yoki oshirib borgan hamda yuqori va sifatli hosil hamda yuqori darajada sof daromad olish uchun kerak bo‘ladigan o‘g‘itmiqdoriga aytiladi. Ma’lumki, o‘g‘itmeyorining ortib borishiga bog‘liq ravishda hamma vaqt ham qo‘shimcha hosil miqdori ham oshib bormaydi, aksincha ma’lum bir meyordan keyin qo‘shimcha hosil miqdorini kamayishi kuzatiladi. O‘g‘itlashning oqilona meyori – ishlab chiqarishning muayyan tashkiliy- xo‘jalik sharoitida bir gektar maydondan imkon qadar yuqori hosil olishni va shu bilan bir qatorda ma’lum miqdordagi iqtisodiy samaradorlikni ta’minlaydigan o‘g‘itmeyoridir. O‘g‘itlashning eng yuqori meyori deganda, talab darajasidagi sifatga ega bo‘lgan, maksimal miqdordagi hosil yetishtirish uchun qo‘llaniladigan o‘g‘itmeyori tushuniladi. O‘g‘itlashning bu usuli xo‘jaliklar o‘g‘itbilan juda yuqori darajada ta’minlangan

hollardagina o‘zini oqlashi mumkin. Hozirgi vaqtda o‘g‘itmeyorlarini belgilashning bir qator usullari mavjud. 2. O‘g‘itmeyorini dala tajribalarining natijalari va agrokimyoviy haritanoma ma’lumotlari asosida belgilash. Respublikamizdagi ilmiy-tadqiqot institutlari tomonidan o‘tkazilgan dala tajribalari natijalarini umumlashtirish asosida turli ekinlar uchun umumlashtirilgan o‘g‘itmeyorlari ishlab chiqilgan Sabzavot, poliz ekinlari va kartoshka uchun tavsiya etilgan mineral o‘g‘itlar meyori, kg/ga Ekin turi Hosil s/ga Bo‘z tuproqlar O‘tloqi va o‘tloqi Botqoq tuproqlar Azot Fosfor Kaliy Azot Fosfor Kaliy K artoshka 120-150 120-150 100 60 100-120 120-150 60-80 Pomidor 280-300 180-200 140-150 90-100 140-180 140-150 100 Karam 250-300 150-200 100-150 75-100 120-150 140-150 80-100 Piyoz 200-220 250 150 75 160 160 80 Bodring 200-250 150-200 100-150 50-75 120-150 120-150 60-75 Sabzi 150-200 120-150 80-100 40-50 80-100 100-120 50-60 Poliz ekinlari 250-300 100-150 100-150 50 80-100 100-120 50-60 Dala tajribalaridan olinadigan natijalar ishlab chiqarish sharoitida olinadigan hosildorlikdan sezilarli darajada yuqori bo‘lishi (masalan, g‘alla ekinlarida 30 foiz, kartoshkada 50 foizgacha)ni albatta hisobga olish kerak. Tavsiya qilingan fosforli va kaliyli o‘g‘itlar meyoriga tuproqlarning harakatchan fosfor va kaliy bilan ta’minlanganligiga qarab tegishlicha tuzatish koeffitsiyentlari kiritiladi. Tuproqdagi azot miqdori bo‘yicha agrokimyoviy

haritanoma tuzilmasligi sababli azot meyoriga tuzatish fosfor miqdori asosida belgilanadi. 3. O‘g‘itlar meyorini balans usulida aniqlash. Rejalashtirilgan hosil uchun o‘g‘itlar meyorini hisoblashlar yo‘li bilan ham aniqlash mumkin. Mazkur usul asosida hosilning shakllanishi uchun sarflanadigan oziq elementlari hamda tuproqva o‘g‘ittarkibidan o‘zlashtiriladigan oziq elementlari miqdorini taqqoslash yotadi. Ma’lum bir miqdordagi hosil bilan tuproqdan o‘zlashtirib ketiladigan oziq moddalarining miqdori doimiy bo‘lmasdan, ekinlarni yetishtirish sharoitlariga bog‘liq ravishda o‘zgaradi. Shuning uchun hisoblash ishlarida o‘zlashtirilib ketiladigan oziq elementlari miqdorini belgilash uchun xo‘jalikda yoki unga yaqin ilmiy muassasalarda olingan ma’lumotlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir. Go‘ng va mineral o‘g‘itlar tarkibidagi azot, fosfor va kaliyning o‘zlashtirilish koeffitsiyentlari ham ekin turi, tuproq-iqlim sharoitlari, o‘g‘itlarni qo‘llash dozasi, muddati va usullari ta’sirida sezilarli darajada o‘zgaradi. O‘g‘it meyorini belgilashda albatta o‘g‘it ishlatilmagan sharoitda shakllanadigan hosil miqdori yoki shu davrgacha qo‘llanilib kelinayotgan o‘rtacha o‘g‘it meyori aniq bo‘lishi kerak. Rejalashtirilgan hosil uchun o‘g‘itlar meyorini hisoblashda tuproqtarkibidagi harakatchan shakldagi oziq elementlarining olib chiqib ketiladigan qismi ham hisobga olinadi. Lekin, tuproqdagi harakatchan oziq elementlaridan foydalanish koeffitsiyenti doimiy kattalik bo‘lmasdan fosfor uchun 2 dan 20 foizgacha, kaliy uchun esa 10 dan 55 foizgacha o‘zgarib turadi. Shuning uchun bu ko‘rsatkichlardan faqat tajriba ma’lumotlari mavjud bo‘lgan hollardagina foydalanish mumkin. 4. Mineral o‘g‘itlar meyorini belgilashning uyg‘unlashtirilgan usuli. Ushbu usulda rejalashtirilgan hosil, tuproqning oziq elementlari bilan ta’minlanganligi, bonitirovka balli, o‘g‘itlar ustida o‘tkazilgan tajribalarning natijalari, o‘tmishdosh ekin va tuproqning bir qator xossalari yotadi. Bunda qo‘yidagi tartibda ish yuritiladi: 1.hosildorlik belgilanadi:

Х = х р хв бл / в ўр Bu yerda, Х – muayyan sug‘oriladigan maydon uchun hisoblangan hosil, s/ga; Х р – rejalashtirilgan hosil, s/ga; В бл – sug‘oriladigan maydonning bonitirovka balli; В ўр – xo‘jalik uchun chiqarilgan o‘rtacha bonitirovka balli. O‘rtacha bonitirovka balli (bur) qo‘yidagicha hisoblanadi: Б ур = в бл х s 1 + б бл х s 2 + … б бл х s n / s 1 + s 2 + … s n Bu yerda, S 1, s 2, … s n – sug‘oriladigan maydonning yuzasi, ga Azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘it me’rini belgilashda agrokimyoviy haritanomada bayon etilgan tuproq unumdorlik darajasi va boshqa o‘simlikni oziqlanish sharoitiga ta’sir ko‘rsatadigan barcha omillar darajalanib koeffitsiyent asosida ifodalanadi. Har bir dehqonchilik qilinayotgan dalada mavjud bo‘lgan barcha omillar koeffitsiyentlari o‘zaro ko‘paytirilib umumiy tuzatish koeffitsiyent aniqlanib hisoblangan o‘g‘it meyoriga tuzatish kiritiladi. Tuzatish koeffitsiyentlari 1-ilovada ko‘rsatilgan. 2. Tuproquchun o‘rtacha koeffitsiyent (k) aniqlanadi: К = к тт х к ум х к ш х к мт х к шк х к с х к т х к уэ Bu yerda, К – tuproquchun o‘rtacha koeffitsiyent; К тт – tuproqtipi; К ум – o‘zlashtirilish muddati; К ш – tuproqlarni sho‘rlanishi; К мт – tuproqni mexanikaviy tarkibi; К ш – shag‘alli qatlam chuqurligi, sm К с – skeletligi;

К т – tekislanganligi; К уэ – o‘tmishdosh ekin. 3 . Topilgan ma’lumotlar qo‘yidagi formulaga qo‘yiladi: M n = x x ч n x k т х к уэ х к u Bu yerda, M n – azotning hisoblab topiladigan meyori, kg/ga; X – rejalashtirilgan hosil, s/ga; Ч n – 1 sentner hosil uchun sarflanadigan azot miqdori, kg/ga ; K т – tuproquchun umumlashtirilgan koeffitsiyent; К уэ – o‘tmishdosh ekin uchun koeffitsiyent; К u – ishlab chiqarish sharoiti uchun koeffitsiyent (1, 20). 1 sentner hosil yetishtirish uchun sarflanadigan azotning maksimal miqdori Ekin turi Olib ketila- digan azot, kg/ga Tuproq xossalariga bog‘liq ra- vishda azot sarfi, kg Fosfor va kaliyning azotga nisbati Bug‘doy 3,33 4,42 0,7 0,3 Javdar 2,73 6,83 0,7 0,3 Arpa 2,73 3,63 0,3 0,7 Suli 3,13 4,16 0,3 0,7 Dukkakli-don ekinlari 3,00 3,98 1,0 1,5 Makkajo‘xori (don) 2,81 3,73 0,5 0,7 Ok jo‘xori 3,50 4,65 0,5 0,7 Paxta (o‘rta tolali) 6,00 7,97 0,5 0,7 Paxta (ingichka tolali) 6,90 9,17 0,5 0,7

Kanof 1,03 1,37 0,5 0,7 Tamaki 4,40 5,84 0,5 0,7 Moyli ekinlar 5,47 7,27 0,3 0,7 Kungaboqar 5,27 7,00 0,3 0,7 Kartoshka 0,68 0,90 0,5 0,7 Sabzavot ekinlari 0,47 0,62 0,4 0,7 Pomidor 0,47 0,62 - - Azot meyori asosida fosfor va kaliyning meyorlari osonlik bilan hisoblab topiladi: N : P : K = 1 : 1,5 : 1 - bedapoya buzilgach 1-chi yilda; N : P : K = 1 : 1 : 1 - ikkinchi yilda N : P : K = 1 : 0,7 : 0,5 - 3-chi va keyingi yillarda; 4. Mp = m n x KP; M к = m n x K К formulalar yordamida fosfor va kaliy meyorlari aniqlanadi. Formulardagi kr va kk lar (fosfor va kaliy uchun tuzatish koeffitsiyentlari) qo‘yidagicha hisoblanadi: Кр = 1,375 – 0,01667 х СР Кк = 1,375 – 0,0025 х ск; Bu yerda, Sr va sk lar tuproqning harakatchan fosfor va kaliy bilan ta’minlanganligi.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Issiqxonalarda sabzavot ko‘chatlarini mineral o‘g‘itlar bilan oziqalantirish

Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash