Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

69.5 KB

Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash Reja: 1. Sholining ahamiyati, biologik xossalari va oziqlanish asoslari. 2. Turli rivojlanish davrlarida sholi tomonidan oziq moddalarni o‘zlashtirilishi. 3. Almashlab ekish dalasida sholini o‘g‘itlash asoslari.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. Sholi issiq va yorug‘sevar o‘simlik, tuproq xususiyatlariga bo‘lgan talabi, anaerob sharoitni ildiz tizimini rivojlanishiga ta’siri, oziq elementlarini o‘zlashtirishda tuproq sharoitlarini ta’siri, azotli o‘g‘itlarni shakli, oziq elementlarini o‘zlashtirib ketilishi, tuzlar konsentratsiyasini ta’siri, hosildorlik va guruch sifatiga nav va biologik xususiyatlarini ta’siri, rivojlanish davrlari bo‘yicha oziq moddalarni o‘zlashtirishi, azotli, fosforli va kaliyli o‘g‘itlarni meyorlari, qo‘llash muddati va usullari, mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash, sholichilikda joriy etilgan almashlab ekish tizimlari, ulardagi ekinlarini o‘g‘itlash asoslari va qo‘llanilgan o‘g‘itlarni samaradorligi. 1. Sholi dunyoda eng keng tarqalgan ekinlardan biri hisoblanadi. Uning asosiy maydonlari sug‘orilib dehqonchilik qilinadigan Markaziy Osiyo respublikalari, Kavkaz orti, Primore o‘lkasi, Volga, Don, Dnepr va Dunay darayolarining qo‘yi qismlarida joylashgan. Respublikamizda 150 ming gektar suv bilan ta’minlangan maydonga sholi eqiladi. Bizning sharoitda 80-100 s/ga hosil olinmoqda. Sholining o‘suv davri qisqa bo‘lganligi uchun O‘zbekistonning janubida takroriy ekin hisoblanib tez pishar navlari eqiladi. Sholi issiqsevar va yorug‘sevar o‘simliklar jumlasiga kirib, suvga o‘ta talabchan ekin hisoblanadi. Sholi tuproqeritmasining muhiti neytral va neytralga yaqin bo‘lgan sharoitda yaxshi o‘sib rivojlanadi. Eritma muhiti kuchsiz ishqoriy va kuchsiz nordon sharoitlarda ham sholidan yuqori hosil yetishtirish mumkin. Sholi har xil tuproqtiplari hududlarida yetishtiriladi. Asosiy maydonlari sho‘rlangan tuproqlarda joylashgan. Sholi chirindiga boy, mexanikaviy tarkibi o‘rta va og‘ir soz hamda loyli tuproqlarda yaxshi rivojlanadi. Mexanikaviy tarkibi yengil qumli va qumloq tuproqlar sholichilik uchun yaroqsizdir. Vaqti-vaqti bilan suvga bostirilib turilganligi sababli tuproqda ko‘plab anaerob jarayonlar sodir bo‘ladi. Ildiz rizosferasi atrofida aerob mikroflora (nitrifikatsiyalovchilar, azotobakter, sulfofiksatsiyalovchilar) ishtirokida oksidlanish jarayoni ham ketadi. Kislorod ildiz va rizosferaga o‘simlikning

barglaridan uning biologik xususiyatiga xos bo‘lgan kuch bilan haydab beriladi. Suv bostirilgandan keyin bir kun o‘tganda tuproqlardagi kislorod yo‘qoladi va oradan 5 kun o‘tganda unda qaytarilish jarayonlari boshlanadi. Hosil bo‘ladigan ayrim oksidlar o‘simlik uchun juda zararlidir. Lekin, ular ildizning mikrozonasidagi aerob sharoitda parchalanib, qisman cho‘kmaga tushadi va o‘simlik uchun zararsiz oziqa manbaiga aylanadi. O‘simlikka oziq moddalarni bir meyorda o‘tishga tuproqda hosil bo‘ladigan vodorod sulfid juda kuchli to‘sqinlik ko‘rsatadi. Tuproqdagi vodorod sulfidni mo‘tadillashtirishda temir ikki oksidining xizmati katta, uning ta’sirida suvda erimaydigan temir sulfid hosil bo‘lib, u sholi uchun zararsiz hisoblanadi. Sholi asosan ammiak shaklidagi azot bilan oziqlanadi, chunki nitrat shaklidagi azot cheklar suvga bostirilgandan keyin oradan 5-6 kun o‘tgach tuproqdan butkul yo‘qoladi. Shuning uchun, azotli o‘g‘itlarni qo‘llashda ularga nitrifikatsiya ingibitorlarini (azot massasiga nisbatan 1 foiz) aralashtirilib ishlatish azotli o‘g‘itlar samaradorligini oshiradi. Sholi dalalarida o‘sgan suv o‘tlari bir vegetatsiya davrida gektariga 20 kg dan 200 kg gacha azot va bir tonnaga yaqin organik modda to‘playdi. Cheklarni suv bilan bostirganda, tuproqtarkibidagi fosfatlarni o‘simlikka layoqatligi ortadi. Sholining murg‘ak nihollari tuproqdagi tuzlar konsentratsiyasi: xloridli sho‘rlanish – 0,1 foizdan, sulfatli sho‘rlanish – 0,2 foizdan ortib ketganda zararlanadi. Ulg‘ayib qolgan nihollarga tuzlar konsentratsiyasining 0,7 foizga yetishi ham unchalik zararli ta’sir ko‘rsatmaydi. Sholi yon-atrofga tarmoqlangan, yutish qobiliyati unchalik kuchli bo‘lmagan popuk ildiz tizimiga ega bo‘lib, ildizlarning asosiy qismi, taxminan 80 foizi tuproqning ustki 4-6 sm li qatlamida joylashadi. Sholi uchun eng yaxshi o‘tmishdosh ekinlar: beda, sebarga, donli dukkaklilar va sholini o‘zi hisoblanadi. Ko‘p yillik o‘tlar sholi almashlab ekish dalasida uch yil turgandan keyin haydab tashlanadi. Ko‘p yillik o‘tlar haydab tashlangandan keyin, sholi uchun beriladigan azot meyorini kamaytirib, fosfor va ba’zi vaqtlarda kaliy me’rlarini oshirib qo‘llash tavsiya etiladi. Keyingi 3-4-yillarda takroriy ekilgan sholi uchun azot miqdorini oshirib berish kerak.

Sholining ildiz tizimi uning biologik hususiyatiga ko‘ra kuchsiz bo‘lib, oziq moddalarni kam o‘zlashtiradi, yuqori hosil olish uchun sholining oziq moddalarga bo‘lgan taladi keskin oshadi. Ma’lumotlarga qura 100 s dan va somoni bilan 242 kg azot, 124 kg fosfor va 315 kg kaliy o‘zlashtiradi. Sholi boshka ekinga nisbatan organik va neytral o‘g‘itga talabchan, ayniqsa azotli fosforli o‘g‘it ko‘p isle’mol qiladi. Kuban sholichilik tajriba stansiyasining ma’lumotiga ko‘ra, 40 t/ga go‘ng bilan mineral o‘g‘it solinganda sholi hosildorligi 28 s/ga oshgan, O‘zbekiston SHITI ma’lumotlariga qaraganda ko‘k no‘xat, mosh,soya va boshqa dukkakli ekilar ko‘kat o‘g‘it sifatida yerga haydab tashlab keyin sholi ekilganda hosildorlik 35 % ga oshgan. Azot normal meyorda berilganda dondagi oqsil 2-3 % ga oshgan. 2. Bir tonna sholi hosili bilan (shunga mos keladigan miqdordagi poxoli bilan) tuproqdan o‘rtacha 24 kg azot, 12 kg fosfor va 31 kg kaliyni o‘zlashtirib olib chiqib ketadi. Sholi maysa hosil qilgandan to‘planish (3-4 ta barg hosil qilish davri) davrigacha tuproqda fosfor va azot yetishmasligiga juda sezgir bo‘ladi. To‘planish davridan to naycha hosil bo‘lish davrigacha bo‘lgan muddatda azot yetishmasligi gushshagulni rivojlanishini sekinlashtirib, uning donlanishini pasaytirib yuboradi. To‘planish davridan boshlab gullash davrigacha sholi eng yuqori darajada oziq elementlarini, ayniqsa, fosforni o‘zlashtiradi. Sholi tomonidan oziq moddalarining o‘zlashtirish dinamikasi, foiz Rivojlanish davrlari Azot Fosfor Kaliy Maysa – to‘planishi 26 2 20 Gullash 99 100 100 Pishib yetilish 100 100 100 Sholi maydonlari suvga bostirilib sug‘oriladi. Bunda tuproqdagi oksidlanish jarayonining qaytarilishi sodir bo‘ladi. Harakatchan shakldagi temir, marganits, fosfor

va organik moddalar ko‘payadi va ishqoriylik oshadi. Dinetrafikatsiya jarayoni kuchayadi, sholi uchun birinchi minemum azot, fosfor hisoblanadi. Alohida kaliy berish hosilni oshirmaydi. Tuproq tarkibidagi oziq moddalarni naychalash-gullash fazasida maksimal darajada o‘zlashtiradi. 3. Sholiga mahalliy o‘g‘itlardan go‘ng, kompostlar va ko‘kat o‘g‘itlar qo‘llaniladi. Go‘ng va kompostlarni kuzda, shudgor ostiga 20-40 t/ga miqdorida qo‘llash sholi hosildorligini gektariga o‘rtacha 20-35 foizga oshiradi. Sholining hosili va guruchning sifati navning biologik xususiyatlari va tashqi muhit sharoitlariga bog‘liq. Ushbu sharoitlar orasida, ayniqsa, mineral oziqlantirishning ahamiyati katta. Sholi azotga juda talabchan ekin. Azotni o‘suv davrining boshidan oxirigacha o‘zlashtiradi. Azot yetishmagan sharoitda maysalarning rivojlanishi sekinlashadi, barglari sarg‘aya boradi, fotosintez va shoxlanish susayadi, ro‘vaklar kam donli bo‘lib, hosildorlik sezilarli darajada pasayadi. O‘tkazilgan qator ilmiy tadqiqot ma’lumotlariga qaraganda, azotli o‘g‘itlar miqdorini oshirib borish, ma’lum qadar sholi hosildorligini oshiradi. Lekin, har bir gektar hisobiga 150-200 kg azot qo‘llash sholi uchun eng maqbul miqdor hisoblanadi. Azotli o‘g‘itlarning yillik meyori bo‘lib-bo‘lib, ekish oldidan va qo‘shimcha oziqlantirishda beriladi. Asosiy o‘g‘itlashda ammiak shaklidagi azotning nitrifikatsiyalanishini kamaytirish maqsadida ekish oldidan o‘tkaziladi. Bunda, azotning yillik meyorini 1/2-2/3 qismi kultivator yoki diskali tirma yordamida tuproqning 8-10 sm chuqurligiga solinadi. Mexanikaviy tarkibi og‘ir tuproqlarda asosiy o‘g‘itlashdagi azot miqdorini bir muncha oshirish mumkin. Azotli o‘g‘itlarning qolgan qismini 1-3 ta qo‘shimcha oziqlantirishda beriladi. Ko‘pchilik hollarda qo‘shimcha oziqlantirish ikki muddatda: 2-3 chin barg va to‘planish davrlarida o‘tkaziladi. Ho‘shimcha oziqlantirish oldidan sholipoyalarga suv kiritilishi tugatiladi, o‘g‘itlashdan keyin 2-4 kun o‘tgach, cheklar yana suv bilan bostiriladi. Almashlab ekish sharoitida fosforli o‘g‘itlar azotli o‘g‘itlar bilan birgalikda qo‘llanilgandagina yaxshi samara beradi. Sholi uchun eng samarali fosforli o‘g‘it- superfosfat hisoblanadi. Markaziy Osiyo respublikalari sharoitida har bir gektar

maydonga beriladigan fosfor meyorini, tuproqlarning harakatchan fosfor bilan ta’minlanganligini hisobga olgan holda, 60-90 kg fosfor ( Р 2 О 5 ) hisobida qo‘llash lozimligi aniqlangan. Sholichilik xo‘jaliklari uchun fosforning o‘rtacha meyori 60-120 kg/ga. Fosforning yillik meyori ko‘pincha to‘laligicha kuzgi shudgor ostiga beriladi. Ayrim mutaxasislar fosforli o‘g‘itlarning yillik meyorini 1/2-2/3 qismini shudgor ostiga, qolgan qismini esa to‘planish davrida qo‘shimcha oziqlantirish sifatida qo‘llash tarafdoridirlar. Kaliyli o‘g‘itlarning meyori tuproqlarning almashinuvchan kaliy bilan ta’minlanganlik ko‘rsatkigichiga bog‘liq holda belgilanadi. Kaliyli o‘g‘itlar eskidan haydalanadigan va kayir tuproqlarda yaxshi samara beradi. Kaliyli o‘g‘itlarning sholi uchun tavsiya etiladigan o‘rtacha meyori-gektariga 50-100 kg. Kaliyli o‘g‘itlarning tavsiya etilgan yillik meyori to‘liq tuproqni asosiy ishlash paytida beriladi. Ba’zi hollarda yillik miqdorining 50-70 foizi ekishgacha, qolgan qismi qo‘shimcha oziqlantirish holida to‘planish yoki naychalash davrida qo‘llaniladi. Sholi uchun har qanday shakldagi kaliyli o‘g‘itlarni qo‘llash mumkin, bu maqsadda ko‘proq kaliy xloridi va kaliy tuzi ishlatiladi. Ko‘pchilik tadqiqot natijalarini ko‘rsatishicha, asosiy sholi yetishtiradagan huddudlarda, har qanday o‘tmishdoshdan keyin gektariga 90-180 kg azot, 60-150 kg fosfor va 100 kg gacha kaliy qo‘llash, har bir gektar hisobiga o‘rtacha 10-15 sentnergacha qo‘shimcha guruch olishni ta’minlar ekan. Mineral o‘g‘itlarning samaradoroligi ko‘pincha sholining navi bilan bevosita bog‘liq bo‘ladi. Masalan, sholining uzros-7-13 navi. Uzros-59 naviga nisbatan mineral o‘g‘itlarga ko‘proq talabchandir. Qo‘yidagi jadvalda sholini almashlab ekish dalasida o‘g‘itlash tizimi bayon etilgan. Sakkiz dalali almashlab ekish dalasida sholini o‘g‘itlash (go‘ng t/ga, mineral o‘g‘itlar kg/ga hisobida)

T/n Ekin- larni navbatl a-nishi Asosiy o‘g‘itlash Qo‘shimcha oziqlantirish Go‘n g Azot Fosfor Kaliy Azot Fosfo r Kaliy 1. Beda - 100 120 60 - - - 2. Beda - - 120 60 - - - 3. Beda - - 120 60 - - - 4. Sholi - - 30-50 - 80- 100 30- 40 - 5. Sholi - - 30 - 110 30 - 6. Band shud- gor (oq jo‘xori ) - 50 90 100 100 - - 7. Sholi 30-40 40 30 30 100 0- 30 30 8. Sholi - 40- 50 30 30 120 0- 30 30 Sholiga mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash yaxshi samara beradi. Bu vaqtda tavsiya etilgan mineral o‘g‘itlar meyori bir muncha kamaytiriladi. Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash nafaqat sholi hosildorligini balki guruch sifatini ham yaxshilaydi. S.majidov ma’lumotiga qaraganda, bo‘z tuproqlar sharoitida uch yil surunkasiga sholi ekilgandan keyin, ko‘kat o‘g‘itsifatida ekilgan ko‘k no‘xatning ko‘k poyasi guruchdagi oqsil miqdorini 1,7-2,7 foizga oshirganligi aniqlangan. Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir

qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Almashlab ekish

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

G‘o‘zani o‘g‘itlash

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash