O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

127 KB

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari Reja: 1. O‘g‘it qo‘llash tizimining tuzilishi va vazifalari. 2. O‘g‘it qo‘llash tizimining asosiy ko‘rsatkichlari. 3.Dehqonchilikda o‘g‘it – hosildorlikni oshiruvchi bosh omil. Mahalliy va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llashning ahamiyati.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. Almashlab ekish sharoitida o‘g‘itlardan oqilona foydalanish, tashkiliy xo‘jalik, agrokimyoviy va agrotexnikaviy tadbirlar, o‘qt ishlab chiqishda o‘simliklarni biologik xususiyatlari, rejalashtirilgan hosil miqdori, tuproq-iqlim sharoitlari, agrotexnika, o‘g‘it qo‘llash tizimini tuzish bosqichlari, asosiy ko‘rsatkichlari, xo‘jalikda o‘g‘it qo‘llash tizimini, o‘g‘itlarni qo‘llash rejasi, mahalliy mineral o‘g‘itli, faqat mineral o‘g‘itli va faqatgina mahalliy o‘g‘itli tizimlar, mineral va mahalliy o‘g‘itlar, ularni birgalikda qo‘llash samaradorligi. 1. O‘g‘it qo‘llash tizimi – bu, almashlab ekish dalalarida o‘g‘itlardan oqilona foydalanishga yo‘naltirilgan tashkiliy xo‘jalik, agrokimyoviy va agrotexnikaviy tadbirlarni hisobga olgan holda qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori hosil yetishtirish uchun o‘g‘itlarning iqtisodiy samarali meyorlarini, turi va qo‘llash muddatlarini har bir ekin uchun belgilash rejasidir. O‘g‘it qo‘llash tizimini ishlab chiqishda: ekinlarning biologik xususiyatlari, rejalashtirilgan hosil miqdori, tuproq– iqlim sharoitlari, o‘g‘itlarning keyingi yillardagi qayta ta’siri, almashlab ekish jarayonidagi oziq moddalari balansi, o‘g‘itlarning ekinlarni hosili sifatiga va tuproq unumdorligiga hamda ekologiyaga ko‘rsatadigan ta’siriga alohida ahamiyat beriladi. Ma’lumki, har bir xo‘jalikda ularning ixtisoslashganligidan kelib chiqqan holda bir nechta almashlab ekish tizimi bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham, bunday sharoitda har bir almashlab ekish tizimi uchun alohida – alohida o‘g‘itlash tizimi tuziladi. Bu xo‘jalikda o‘g‘itlarning qo‘llashni umumiy rejasi bilan bog‘liq bo‘lib, - u xo‘jalikda o‘g‘itlash tizimi deyiladi. Demak, xo‘jalikda o‘g‘itlash tizimi – bu katta tushuncha bo‘lib, u har bir almashlab ekish dalasida o‘g‘itlarni qo‘llash tizimidan tubdan farq qiladi.

Shunday qilib, xo‘jalikda o‘g‘itlash tizimi deyilganda – kompleks tashkiliy – xo‘jalik, agrotexnikaviy va agrokimyoviy ishlar, ya’ni ma’lum tuproq– iqlim sharoitida mahalliy va mineral o‘g‘itlarni to‘plash, saqlash va ulardan samarali foydalanib, tuproq unumdorligini oshirish va qishloq xo‘jalik ekinlaridan yuqori sifatli hosil yetishtirish tushuniladi. O‘g‘it qo‘llash tizimi xo‘jalikda dehqonchilik tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Xo‘jalikda o‘g‘itlash tizimi qo‘yidagi tuzilishda bo‘ladi : Kimyoviy meliorantlardan foydalanish rejasi O‘g‘itlarni qo‘llash rejasi 1.mahalliy o‘g‘itlarni to‘plash va saqlash. 2.Mineral o‘g‘itlarni harid qilish va saqlash. 3.Mineral o‘g‘itlarni saqlash uchun omborxo-nalar qurish. 4.Mexanizatsiya bilan ta’minlanish darajasi. 5.Mehnatga haq to‘lash. 1.Ohaklash 2.Fosforitlash 3.Xaritanoma asosida gipslash 1.Turi 2.Dozasi 3.Shakli 4.Muddati 5.Tuproqdagi oziq moddalar miqdori va rejalashtirilgan hosil miqdoriga qarab, o‘g‘itlarni

6.O‘g‘itlarni qo‘llashni iqtisodiy samarador-ligini hisobga olish qo‘llash usullari. Xo‘jalikda o‘g‘itlash tizimini tuzish jarayonida yuqorida ko‘rsatilgan har bir ko‘rsatkich uchun alohida – alohida tavsiya beriladi. O‘g‘itlash tizimini tuzish ikki bosqichda amalga oshiriladi: O‘g‘itlarni qo‘llash tavsiyanomalari tuzilib, u iqtisodiy jihatdan asoslanadi; Ushbu tavsiyanomani amalda, ya’ni xo‘jalikning dalalarida amalga oshirish. Birinchi bosqichda mahalliy va mineral o‘g‘itlarni qo‘llash rejalashtirilib, unda tuproq-iqlim sharoitiga qarab o‘g‘itlarni turi, meyori, qo‘llash muddati va usullari belgilanadi. Bunday rejani xo‘jalikda – agronom agrokimyogarlar tuzishi kerak. Buning uchun keyingi 3 yilda xo‘jalik dalalarida yetishtirilgan hosil miqdorini, agrokimyoviy va tuproq xaritanomasi va mahalliy o‘g‘itlarni to‘plash rejasi bo‘lishi kerak. O‘g‘it qo‘llash tizimida eng muhimi, o‘g‘itlarni qo‘llash rejasini amalda xo‘jalik dalalarida amalda qo‘llash hisoblanadi. Bu bosqichda kompleks tashkiliy – xo‘jalik va agrotexnikaviy ishlarni amalga oshirish kerak bo‘ladi. Shuni alohida ta’kidlash kerakki, agronomchilik tajribasida alohida ekinlar uchun ham o‘g‘itlash tizimi tuziladi, ya’ni ma’lum bir ekin turi uchun o‘g‘it meyori, turi, shakli va mineral – mahalliy o‘g‘itlarni qo‘llash muddatlari va usullari ko‘rsatiladi. Alohida ekinlar uchun o‘g‘itlash tizimi rejalashtirilgan hosil salmog‘ini, ekinlarni oziqlanishini biologik asoslarini, almashlab ekish dalasida tutgan o‘rni, agrotexnikasini, tuproq-iqlim sharoitini (tuproqlarni agrokimyoviy tavsifi, tabiiy unumdorlik, iqlim ko‘rsatkichlari), o‘g‘itlarni xususiyatlarini, mahalliy va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash, va xo‘jalikni iqtisodiy ahvolini bilgan holda tuziladi. O‘g‘itlash tizimining asosiy ko‘rsatkichi – iqtisodiy samaradorlik. O‘g‘it qo‘llash tizimi o‘zoq muddatda har bir dalada reja asosida o‘g‘itlarni qo‘llashga asoslangan.

O‘g‘it qo‘llash tizimining asosiy vazifalari bo‘lib, qo‘yidagilar hisoblanadi: - Ekinlar hosildorligini oshirish va hosil sifatini yaxshilash; - Tuproqlar unumdorligini doimo oshirib borish va ularni unumdorlik bo‘yicha bir xilda bo‘lishiga erishish; - O‘g‘itlardan samarali foydalanish, jadal dehqonchilik yuritish va atrof – muhit muhofazasini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish; - O‘g‘itlarni qo‘llash hisobiga olinadigan sof daromad miqdorini oshirish. Ko‘rsatib o‘tilgan vazifalarni amalga oshirish uchun: o‘g‘it turlarini, meyorlarini, qo‘llash muddati, usullari va texnikasini har bir ekin uchun tanlaganda: o‘tmishdosh ekin turini, oxirgi 3 yilda qo‘llanilgan o‘g‘itlarning qayta ta’sirini bilish zarar. O‘g‘itlash tizimini to‘g‘ri joriy qilish, qishloq xo‘jalik ekinlari hosildorligini o‘rtacha 30-40 foizga oshirishni ta’minlaydi. Buning uchun xo‘jaliklar ixtisoslashganligi va almashlab ekish dalalarining chorvachilik fermalaridan qanday masofada joylashganligiga qarab, qo‘yidagi o‘g‘it qo‘llash tizimlaridan bittasini qo‘llashlari mumkin: Mahalliy – mineral o‘g‘itli tizim. Bunday tizimda mahalliy o‘g‘itlar (go‘ng, kompostlar, ko‘kat o‘g‘itlar) mineral o‘g‘itlar bilan birgalikda qo‘llaniladi; Faqat mineral o‘g‘itlarni qo‘llashga asoslangan tizim; Faqatgina mahalliy o‘g‘itlarni qo‘llashga asoslangan (sanoat – chorvachilik yo‘nalishidagi ayrim xo‘jaliklarda qo‘llaniladi) tizim. 2 . Xo‘jaliklarda o‘g‘it qo‘llash tizimini ishlab chiqishda o‘g‘itlarning samaradorligiga ta’sir etadigan barcha tabiiy, agrotexnika, tashkiliy-iqtisodiy va boshqa shart-sharoitlarni hisobga olish bilan bir vaqtda qo‘yidagi ko‘rsatkichlarni ham hisobga olish juda zarur.

Rejalashtirilgan hosil miqdori – almashlab ekish dalasida o‘g‘itlash tizimini tuzishda rejalashtirilgan hosil miqdorini, ana shu hosilni yetishtirish uchun kerak bo‘ladigan oziq moddalar miqdorini o‘simlikni turli rivojlanish davrlarida oziqlanish asoslari bo‘yicha bilish kerak. O‘simliklarni oziq moddalarga bo‘lgan talabini aniqlashda ularning kimyoviy tarkibi (asosiy hosil: don, tola, ildizmeva va qo‘shimcha hosil: poxol, poya) hisobga olinadi. Chunki, bir botanik turga kiradigan o‘simliklarning kimyoviy tarkibi bir-biridan keskin farq qiladi. Bunday farq nav xususiyatiga, tuproq va iqlim sharoitiga, agrotexnikaga, qo‘llaniladigan o‘g‘it meyoriga bog‘liq bo‘ladi. Qishloq xo‘jalik ekinlari unib chiqqandan boshlab oziq moddalarni o‘zlashtira boshlaydi. O‘simliklarni oziqlanishida tanglik (kritik) va eng ko‘p (maksimal) o‘zlashtirish davrlari farqlanadi. O‘simlik rivojlanish davrining boshida oziq moddalarni kam o‘zlashtiradi, lekin, shu davrda oziq moddalarning yetishmasligi o‘simlikni keyingi rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatib uning hosildorligini kamaytirib yuboradi. Maysa unib chiqqan davrda yetishmagan oziq elementlarini keyinchalik ko‘p miqdorda o‘g‘itlar qo‘llash hisobiga ham qoplab bo‘lmaydi. Ko‘pchilik qishloq xo‘jalik ekinlari uchun oziq moddalarning tanglik davri maysa unib chiqqanda kuzatilsa, eng yuqori miqdorda o‘zlashtirish o‘simlikni keyingi rivojlanish fazalariga to‘g‘ri keladi. Masalan, bahori bug‘doy uchun maysa hosil qilgandan keyin 10-15 kunda fosfor yetishmasligini eng tanglik (kritik) davri bo‘lsa, naychalash – boshoqlanish davrlarida juda ko‘plab o‘zlashtirish davri boshlanadi. Shuning uchun ham, o‘g‘itlash tizimining asosiy vazifasi – o‘simliklarni butun rivojlanish davrlarida oziq moddalarga bo‘lgan talabini qondirishdir. Ilg‘or xo‘jaliklarda ekinlarni turli rivojlanish davrlarida oziq moddalarga bo‘lgan talabi aniqlanilib yuqori hosil yetishtirishga erishilmoqda. Tuproq xususiyati – o‘g‘itlash tizimini tuzishda tuproq xususiyatlarini: uning tipini, mexanikaviy tarkibini, muhit reaksiyasini, oziq moddalar bilan ta’minlanishini, suv rejimini va madaniylashtirilganlik darajasi hisobga olinadi. O‘g‘itlarni almashlab

ekish dalalarida taqsimlaganda tuproqeritmasining reaksiyasini, buferligini, asoslar bilan to‘yinganlik ko‘rsatkichini va boshqa agrokimyoviy xossalarini bilish juda muhimdir. Agrotexnika – o‘g‘itlash tizimi almashlash ekish tizimiga kiruvchi ekinlarni yetishtirishda bir-biri bilan o‘zaro munosabatda bo‘lgan kompleks agrotexnika qoidalari asosida ishlab chiqiladi va amalga oshiriladi. Yuqori agrotexnika (tuproqni ishlashdan boshlab, urug‘lik material tayyorlash, urug‘ ekish, ekinlarni parvarish qilish va boshqalariga) o‘simliklarni tuproqdagi oziq elementlaridan va yerga solingan o‘g‘itlardan samarali foydalanish uchun eng zarur sharoitdir. Belgilangan agrotexnika qoidalariga rioya qilmaslik (yerlarga sifatsiz ishlov berish, urug‘lik sifatini pastligi, ekinlarni begona o‘tlar bosib ketishi va boshqalar) o‘g‘itlar samaradorligini kesin pasaytiradi. Shuning uchun ham V.D. Pannikov “agrotexnika jarayonida yo‘l qo‘yilgan xatoni hech qanday o‘g‘itlar meyori bilan to‘g‘rilab bo‘lmaydi” deb ta’kidlaydi. O‘tmishdosh ekinlar – almashlab ekish dalasidagi ekinlar uchun o‘g‘itlarni taqsimlaganda o‘tmishdosh ekin turini bilish juda muhimdir. Chunki, har qanday ekinni eng yaxshi o‘tmishdoshdan keyin ekish – yuqori hosildorlikni va o‘g‘itlar samaradorligini oshiradi. Masalan, g‘o‘za uchun – beda; kartoshka uchun – beda va donli dukkakli ekinlar yaxshi o‘tmishdosh bo‘ladi. Ko‘p yillik o‘tlardan va donli dukkakli ekinlardan keyin eqiladigan kartoshka birinchi yili fosforli – kaliyli o‘g‘itlarga juda talabchan bo‘ladi. Chunki, o‘tmishdosh ekinlar tuproqdan ko‘plab fosfor va kaliyni o‘zlashtirib, tuproqda shu oziq elementlarini yetishmovchiligiga olib keladi va aksincha, tuproqlarni azot bilan boyitadi. Demak, o‘g‘itlar meyorini o‘tmishdosh ekin turiga qarab to‘g‘rilash kerak bo‘ladi. 3 .Tuproqdagi oziq moddalarning kamayshi ekinlarning hosili bilan uzlashtirilgan mikdoriga qarab aniqlanadi. Tuproqda kamaygan oziqa elementlarining o‘rnini qoplash ekinlarning ildiz va boshka qoldiqlari , urug‘ bilan yerga tushgan elementlar, xavodagi molekulyar azot, suv va boshqa manbalar orkali yerga tushgan oziqa elementlari bilan birga o‘g‘it vositasiga qoplanadi.

Har xil ekinlarning oziqa elementlariga bo‘lgan talabi har xil bo‘ladi shu sababli har xil ekinlar tuproq tarkibidagi oziqa elementlarining har xil mikdorda uzlashtiradi. Agar ekinlar o‘g‘itsiz o‘stirilsa, yerdagi oziqa elementlari yildan -yilga kamayaveradi. Shuning uchun ham O‘zbekiston hukumati yerni o‘g‘itlashga alohida ahamiyat bermoqda. Va mineral o‘g‘itlar xom-ashiyolarining yangi-yangi tabiiy zahiralarini izlab topmokda. O‘simliklar hosildorligi, o‘sish, rivojlanishi asosan beshta omilning yegindisi: yoruglik, issiklik, namlik., oziqa va havoga bog‘liq. Biroq o‘simliklar uchun zarur o‘lgan omillarni dala sharoitida boshkarish har xil. Xozirgi vakda o‘g‘it hosildorlikni oshirishda salmoqli urinni egalamoqda. Qaysi davlatda mineral o‘g‘it yerga ko‘p solinsa undagi hosildorlik muvofiq ravishda yuqori bulmokda. Masalan: Niderlandiyada har bir gektar bugdoy maydoni 758 kg/ga azot, fosfor va kaliy ishlatib 52 s/ga hosil olingan.Fransiyada- 269 kg/ga mineral o‘g‘it ishlatib 42 s/ga, Ispaniyada – 106 kg/ga ishlatib 21 s/ga, Xindistonda – 20 kg/ga ishlatib –14 s/ga bugdoy doni olishga erishilgan. Rivojlangan mamlakatlarda jon boshiga 55 kg dan 145 kg gacha, rivojlayetgan mamlakatlarda – 7 kg dan 23 kg gacha o‘g‘it ishlatilishi rejalangan. Mineral o‘g‘itlar ishlab chiqarilishiga juda ko‘p energiya sarflanadi. Hozirgi vakda yer yuzida 600 dan ortiqroq ammiakni sintez qiladigan zavod va qurilmalar mavjud bo‘lib ularga 125 mln. litr neft hajmidagi energiya sarflanadi. Shunga qaramasdan o‘g‘it ishlab chiqarishga sarflangan harajat qo‘shimcha hosil bilan qoplamoqda. Dehqonchilik tizimida mahalliy o‘g‘itlar muhim rol uynaydi. Shuning uchun ham D.N.Pryanishnikov “Go‘ngga e’tiborsizlik mineral o‘g‘itlar tarkibidagi oziq moddalarga bo‘lgan e’tiborsizlik” deb hisoblangan. Dehqonchilikda qishloq xo‘jalik ekinlarini o‘g‘itlashda mahalliy va mineral o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llashning ahamiyati juda muhimdir. Akademik D.N. Pryanishnikov – “mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash hisobiga eng yuqori hosil yetishtirish imkoniyati vujudga keladi chunki, mineral o‘g‘it o‘simliklarni boshlang‘ich rivojlanish davrlarida, mahalliy o‘g‘itlar esa keyingi rivojlanish fazalarida oziq modda bilan ta’minlaydi” deb yozgan edi. Dala tajribalarini

ko‘rsatishicha, go‘ng va mineral o‘g‘itlar meyorini yarmisini aralashtirib yerga solinganda har bir gektar hisobiga olinadigan qo‘shimcha hosil bu o‘g‘itlarni o‘zini alohida–alohida tavsiya etilgan meyorda solingandagiga qaraganda bir muncha yuqori bo‘lar ekan. Chunki, go‘ng bilan birgalikda tuproqqa NPK dan tashqari ko‘plab mikroelementlar tushadi va ular ko‘plab SO2 ajralib chiqishini ta’minlaydi va fotosintez jarayonini yaxshilaydi. Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llaganda, fosforli o‘g‘itlarning tuproqbilan mustahkam birikmalar hosil qilishi kamayadi. Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llashga ayniqsa, tuproqda oziq moddalari konsentratsiyasining ortib ketishiga o‘ta sezgir, lekin butun o‘suv davri davomida ularni yetarli miqdorda bo‘lishini talab qiladigan bodring, piyoz, makkajo‘hori kabi ekinlar talabchandir. Asosiy masala, mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash natijasida tuproqlar tarkibidagi gumus miqdori ortadi. Qishloq xo‘jalik ekinlarini o‘g‘itsiz bir yerda qayta-qayta ekish turokdagi gumus miqdorini kamayishiga olib keladi. O‘zbekiston respublikasi paxtachilik ilmiy teshirish instituti (O‘zPITI) olimlarining ta’kidlashicha, umuman o‘g‘it qo‘llamaslik yoki ko‘p miqdorda mineral o‘g‘itlarni qo‘llash oqibatida keyingi 50-60 yil ichida tuproqdagi gumus miqdori 25-50 foizga kamaygan. Tuproqda gumus hosil bo‘lishi almashlab ekish turiga, qo‘llaniladigan mineral, ayniqsa, mahalliy o‘g‘itlar miqdoriga bog‘liq bo‘ladi. Tuproqdagi gumus tengligi (balansi) yerga tushadigan organik modda miqdoriga, o‘simlik qoldiqlariga, ularni gumifikatsiyaga uchrashiga (15-25 foiz), tuproqdagi chirindini – mineralizatsiyaga uchrash tezligiga bog‘liq. Bu esa o‘g‘itlar miqdorini ortishi bilan yanada tezlashadi. Almashlab ekish tipiga, uni o‘g‘itlash darajasiga qarab tuproqda qoladigan o‘simlik va ildiz qoldiqlari miqdori 30-40 foizga ortishi mumkin, bu esa har bir gektar hisobiga 0,5-0,8 tonna quruq massa tushishini ta’minlaydi. Ko‘pchilik ilmiy tajriba natijalarini ko‘rsatishicha, tuproqlar tarkibidagi gumus miqdorini oldingi holatda saqlab turish uchun mexanikaviy tarkibi o‘rtacha va og‘ir tuproqlarga har yili 10 t/ga, yengil tuproqlarda – 15 t/ga go‘ng solishni yo‘lga qo‘yish zarur. Go‘ng bilan birgalikda

tuproqqa qo‘shimcha ravishda azotli o‘g‘itlar kiritish lozim, chunki o‘simliklar birinchi yili go‘ng tarkibidagi azotni fosfor va kaliyga nisbatan juda kam o‘zlashtiradi. Respublikamizda turli xil tuproq turlari mavjud bo‘lib, ularning unumdorligi ham turlichadir. Unumdorligi past bo‘lgan tuproqlar: och tusli bo‘z va haqiqiy bo‘z tuproqlar hisoblanadi. O‘g‘itlarning samaradorligini aniqlash uchun turli hududlarda dala tajribalari o‘tkaziladi. Ilmiy tadqiqot institutlarining tajriba natijalarini ko‘rsatishicha, o‘g‘itlardan to‘g‘ri foydalanilganda 1 tonna mahalliy o‘g‘it hisobiga 1 sentner don, 1 sentner mineral o‘g‘itlar hisobiga esa: qo‘shimcha 1-1,5 s don, 5-7,5 s kartoshka, 12 s gacha sabzavot, 2,6-5,5 s paxta hosili yetishtirish mumkin ekan. Bir vaqtning o‘zida yetishtirilgan hosilning sifati ham yaxshilanadi. O‘rtacha miqdorda ishlatilgan o‘g‘itlar hisobiga asosiy qishloq xo‘jalik ekinlaridan olinadigan qo‘shimcha hosil miqdori quyidagi jadvalda berilgan . Mineral o‘g‘itlarning ta’siri (M.P.Petuxov ma’lumoti) Ekin turi 1 ga uchun qo‘llanilgan, kg 1ga hisobiga olingan qo‘shimcha hosilN P 2 O 5 K 2 O Donli ekinlar (don) 30-45 40-50 40-50 5-8 G‘o‘za 80-120 80-120 - 6-10 Kartoshka 40-60 40-60 40-60 35-60 qand lavlagi 60-75 65-75 60-75 40-70 Beda (xashaki) - 50-90 50-90 20-25

Keyingi 10-15 yil ichida O‘zbekistonda mineral o‘g‘itlardan foydalanish (tarkibidagi oziq modda 100 foiz hisobida) -728,0 dan to 1407,0 ming tonnaga yetib, boshqa kimyolashtirish vositalaridan foydalanish hajmi ham ancha ortdi: Diagramma 1 Rivojlangan davlatlarda o‘g‘it ishlab chiqarish va sotishГарбий Европада 150 йил ичида бугдой хосилдорлигини узгариши 7 16 30 60 0 10 20 30 40 50 60 70 1170-80 (урта аср учдалали алм ашлаб экиш) 1840-60 (себер га лиалм ашлаб эк иштаъсири) 1935-55 (себер гафонида м инералугитлар 60-109 к г/га NPK. 1980-2000 (себер гава м инерал угитлар400-600 к г/га NPK) йиллар ц/га ц /га

№ Davlatlar O‘g‘it ishlab chiqarish, mln. tonna Import Eksport 1 Xitoy 30 7 2 AQSH 17 14 8 3 Hindiston 15 2 4 Kanada 13 11 5 Rossiya 12 10 6 Germaniya 4 7 Braziliya 3 Dunyo bo‘yicha 142 л Dunyoda mineral o‘g‘itlarni qo‘llanilishi O‘g‘itlar Yillar 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 Azotli 19,1 14,9 31,8 24,4 44,4 33,8 60,8 45,6 70,4 51,3 77,2 55,8 78,4 57,0 81,6 59,8 Fosforli 15,8 12,3 21,1 16,2 25,6 19,5 31,7 23,8 33,5 24,4 36,1 26,1 30,7 22,3 32,6 23,9 Kaliyli 12,1 9,4 16,4 12,6 21,4 16,3 24,2 18,2 25,7 18,7 24,7 17,9 20,7 15,1 22,2 16,3 Jami 47,0 36,6 69,3 53,2 91,4 69,6 116,7 87,6 129,6 94,4 137,8 99,8 129,7 94,4 136,4 100,0 Eslatma: birinchi raqam – mln. tonna; ikkinchi raqam kg/ga

Monokultura va almashlab ekishda paxta hosili, s/ga Tuproq va tajriba joyi Rotatsiya Yillar Monokultura Almashlab ekish 2:6, 3:6, 3:7O‘g‘itsiz NPK Go‘ng NPK + go‘ng Tipik bo‘z tuproq O‘zPITI - I II III IV V VI 1926-1936 1937-1941 1944-1947 1950-1954 1957-1963 1965-1971 1974-1984 ў ртача 15,3 21,1 14,2 12,0 14,7 13,6 15,3 14,9 20,9 37,7 35,5 37,0 38,7 30,7 31,6 32,2 21,8 34,0 31,8 29,8 35,5 32,7 32,3 30,8 - - - - - - - - - 42,2 42,5 43,1 43,8 33,9 36,3 39,4 Paxta – Aral I 1925-1931 - 14,8 - - 20,8

Qozog‘iston Och tusli bo‘z tuproq II III IV V VI VII 1940 1949 1958 1967 1976 1984 - - - - - - 25,4 30,2 32,5 30,4 29,2 28,1 - - - - - - - - - - - - 38,2 46,4 48,3 45,8 43,0 37,9

Shuni alohida ta’kidlash lozimki, xo‘jaliklarda almashlab ekish dalalarining barchasi uchun ham mahalliy o‘g‘itlar yetarli miqdorda bo‘lavermaydi. Shuning uchun bunday hollarda mahalliy va mineral o‘g‘itlar aralashmasini birinchi navbatda kuzgi bug‘doyga solish tavsiya etiladi. Chopiq talab ekinlar bir tonna go‘ng hisobiga anchagina yuqori qo‘shimcha hosil beradi. Shuning uchun go‘ngni qator oralariga ishlov beriladigan ekinlarga solish yaxshi samara beradi. Chunki, ishlov berish natijasida, go‘ng tarkibidagi organik moddani mineralizatsiyalanishi tezlashadi, o‘simlik go‘ng tarkibidagi oziq moddalarni ko‘plab o‘zlashtiradi, ayniqsa, vegetatsiya davri cho‘zilgan ekinlar. Mineral va mahalliy o‘g‘itlarni birgalikda qo‘llash almashlab ekish dalasining samaradorligini oshiradi.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Mashinalar ishonchligi va remonti fanining maqsadi, vazifasi va mazmuni. Qishloq xo’jaligida remont soxasini rivojlanish bosqichlari

O‘simliklar karantinining umumiy asoslari fani tarixi, maqsadi va vazifasi

Kirish Qishloq xo’jligi o’quv fanining maqsadi va vazifalari

O‘simliklarni kimyoviy himoya qilish vositalari, fanning maqsadi, vazifasi va rivojlanish tarixi

Agrokimyo fanining maqsadi va vazifalari va boshqa fanlari bilan bog’liqligi. Agrokimyo fanining rivojlanish tarixi