Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

99 KB

Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimini tuzish Reja : 1. Almashlab ekishni tashkil etishning ilmiy asoslari. 2. O‘g‘itlash tizimini tuzish uchun kerakli hujjatlar. 3. Iqlim sharoitlari, tuproq xossalari, agrotexnika sharoitlari va rejalashtirilgan hosil. 4. Mineral o‘g‘itlardan foydalanishni rejalashtirish va o‘g‘itlar miqdorini belgilash.

Mavzuni o‘rganishda foydalaniladigan tayanch iboralar. O‘g‘itlash tizimini tuzish uchun zarur bo‘lgan hujjatlar, xo‘jalikning tashkiliy – xo‘jalik rejasi, tuproqharitasi, agrokimyoviy haritanoma, haqiqiy hosildorlik; o‘g‘itlash tizimini ketma-ketligi, go‘ng to‘plash, ularni taqsimlash, qo‘llash meyorlari, ayrim ekinlar uchun o‘g‘itlarni taqsimlash, almashlab ekish dalasidagi ekinlar uchun o‘g‘itlar miqdorini rejalashtirilgan hosil bo‘yicha taqsimlash, tuzilgan o‘g‘itlarni qo‘llash tizimini to‘g‘riligini oziq moddalarni balansi bo‘yicha tekshirish, o‘g‘itlarni qo‘llashni yillik va kalendar rejasini tuzish, zarur bo‘lgan jami o‘g‘itlar miqdorini hisoblash, o‘g‘itlarni qo‘llash uchun zarur bo‘lgan texnika vositalarini aniqlash; iqlim sharoitlari – yog‘ingarchilik miqdori, havo haroratini o‘g‘itlar samaradorligiga ta’siri, tuproqxossalarini (oziq moddalar bilan ta’minlanganligi, mexanikaviy tarkibi, eritma muhiti va boshqalar), rejalashtirilgan hosil salmog‘i, o‘simliklarni kimyoviy tarkibi, oziq elementlarini hosil bilan olib chiqib ketilishi, o‘g‘itlar miqdorini belgilashni turli usullari va ulardan foydalanish. 1. Qishloq xo‘jaligida almashlab ekishni tashkil etish eng muhum agrotexnik tadbirlardan biri hisoblanadi. Ekin maydonlari ilmiy asoslangan ratatsiya jadvali asosida o‘zaro almashinib ekilishi tuporq unumdorligini va hosildorligini oshiruvchi asosiy omil hisoblanadi. Qishloq xo‘jalik ekinlari o‘zaro navbatlanib ekilganda tuproq tarkibidagi oziq moddalardan unumli iste’mol qiladi. O‘simlik fiziologiyasi va oziqlanishi asoslaridan ma’lumki bir turdagi ekin tuproqdan qandaydir ozudalarni ko‘proq, qaysilarini kamroq o‘zlashtiradi. Bir dalaga bir ekinni ko‘p yillab ekinganda oziqalarning bir tomonlama o‘zlashtirilishi ya’ni qaysi oziqaning tuproqdagi zaxirasi, konsintratsiyasi pasayib ketadi. Bu holat o‘simlik oziqlanishiga hosilning oshirishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Misol uchun: Paxta 10 s hosil bilan 45 kg azot, 15 fosfor va 50 kg sof kaliyni o‘zlashtiradi. Oziqalar nisbati 3,0:1:3,3 tashkil etadi. Ikkinchi yili shu dalaga qayta ekilganda bu nisbatni tiklash amaliy jihatdan qiyin bo‘ladi. Bundan tashqari, ayrim ekinlar o‘zlashtirolmaydigan holatga o‘tgan oziq moddalarni o‘zlashtiriladigan holatga o‘tishga yordam beradi. Shu bilan birga tuproqni oziqa bilan boyitadi. G‘alla don ekinlari va

g‘uza ekilgan dalalarda oziq moddalarni o‘zlashtirilishi boshqa ekinlarga nisbatan kuchli bo‘ladi. Shuning uchun boshqa qishloq xo‘jalik ekinlari bilan navbatlanib ekishi yaxshi natija beradi. Ekinlardan asosiy maxsulot yig‘ishtirib olingandan so‘ng ang‘iz va ildiz qoldiqlari qoladi. Bu qoldiqlar ham tuproqni oziqa bilan boyitib tuproq unumdorligini oshiradi. (jadval) Dukkakli don ekinlarini almashlab ekish ratatsiya jadvaliga kiritish muhim hisoblanadi. Dukkakli ekinlar ildizida tuganak bakteriyalari simbioz holatda yashaydi. Ular tuproqni biologik azot bilan boyitadi. Almashlab ekish dalasida ekinlarni hosildorligi va o‘zidan qoldirgan o‘simlik qoldig‘i, undagi oziqalar miqdori. (N.I.Krivenya ma’lumoti) Ekin turi Aosiy hosil s/ga O‘simlik qodig‘i s/ga Quruq modda nisbatan, % Ang‘iz qoldiq Ildiz qoldiq Yig‘in- disi N P 2 O 5 K 2 O 1. Kuzgi bug‘doy 34,2 2,3 19,1 21,4 2,46 0,98 3,29 2. Kuzgi javdar 21,2 8,4 15,7 24,1 3,33 0,46 1,16 3. Qand lavlagi 130,3 - 7,3 7,3 1,44 0,41 0,52 4.So‘li 21,1 6,1 15,8 21,9 1,34 0,54 1,19 5. Makkajo‘hori 130 3,6 12,7 16,3 1,97 0,45 0,93 6. Beda 2,90 9,6 32,4 42,0 3,76 0,97 0,88 7. Kartoshka 150 1,1 7,5 8,6 2,14 0,57 0,40 8. Arpa 30 6,6 19,1 25,7 1,94 0,44 0,69

Monokultura va almashlab ekishda paxta hosili, s/ga Tuproq va tajriba joyi Rotatsiya Yillar Monokultura Almashlab ekish 2:6, 3:6, 3:7O‘g‘itsiz NPK Go‘ng NPK + go‘ng Tipik bo‘z tuproq O‘zPITI - I II III IV V VI 1926-1936 1937-1941 1944-1947 1950-1954 1957-1963 1965-1971 1974-1984 ў ртача 15,3 21,1 14,2 12,0 14,7 13,6 15,3 14,9 20,9 37,7 35,5 37,0 38,7 30,7 31,6 32,2 21,8 34,0 31,8 29,8 35,5 32,7 32,3 30,8 - - - - - - - - - 42,2 42,5 43,1 43,8 33,9 36,3 39,4 Paxta – Aral Qozog‘iston Och tusli bo‘z tuproq I II III IV V VI VII 1925-1931 1940 1949 1958 1967 1976 1984 - - - - - - - 14,8 25,4 30,2 32,5 30,4 29,2 28,1 - - - - - - - - - - - - - - 20,8 38,2 46,4 48,3 45,8 43,0 37,9

Jadval ma’lumotidan ko‘rinib turibdiki, ekinlar orasida eng ko‘p ildiz va ang‘iz qoldig‘i bedada 42 s, arpada 25 s, kuzgi bug‘doy va javdarda 21,4-24,1 s ni tashkil etgan. Shu qoldiqning quruq moddasi tarkibida NPK turlicha ekanligini bilish mumkin. Bu natija ham almashlab ekish dalasida o‘tmishdosh ekindan qolgan oziqani bilishga imkon beradi. Xo‘jalikda almashlab ekishni tashkil etishda maydonning tuproq-iqlim sharoiti, xo‘jalikning iqtisosi, eqiladigan ekinlar turi va ekinlarni o‘tmishdoshlik hususiyatiga qarab tashkil etish maqsadga muvofiqdir. 1. O‘g‘itlar konkret tuproqva iqlim sharoitlarini, ayrim ekinlarning oziqlanish xususityalarini hamda ularning almashlab ekishda navbatlashishini, agrotexnika tadbirlarini, o‘g‘itlarning xossalari va boshqa ko‘pgina omillarni hisobga olib, ilmiy asoslangan holda qo‘llanilgandagina yuqori samara beradi. O‘g‘itlarni qo‘llash tizimini tuzishda qo‘yidagilar asosiy hujjat hisoblanadi: xo‘jalikni tashkiliy – xo‘jalik rejasi; xo‘jalikni rivojlanishini istiqbolini ko‘rsatuvchi (ekinlar hosildorligini o‘sishi, almashlab ekish, mineral o‘g‘itlar bilan ta’minlanishi, qoramollar soni va chorvachilik mahsuldorligi va h.k.) .Ma’lumotlar, tuproqharitasi, agrokimyoviy haritanomma, keyingi besh yilda ekinlarni haqiqiy hosildorligi, qo‘llanilgan mineral va mahalliy o‘g‘itlarni meyori, dalalarning tarixini ko‘rsatuvchi daftar. Shuningdek, xo‘jalikni tashkiliy – texnikaviy imkoniyatlarini, ya’ni mineral va mahalliy o‘g‘itlarni o‘z vaqtida qo‘llash va uni qattiq nazorat qilishni bilish kerak. O‘g‘itlash tizimi deganda xo‘jalikda ekinlarning hosildorligini va tuproqning unumdorligini oshirish maqsadida o‘g‘itlardan imkoni boricha unumli hamda rejali foydalanish borasida amalga oshiriladigan kompleks agrotexnikaviy va tashkiliy xo‘jalik tadbirlari tushu-niladi. O‘g‘itlash tizimi xo‘jalikda dehqonchilik tizimi-ning tarkibiy qismi hisoblanadi. O‘g‘itlash tizimini xo‘jalikda tuzishda qo‘yidagilar asosiy zveno hisoblanadi: 1. Qishloq xo‘jalik tarmoqlarini analiz natijalari, femer xo‘jalik faoliyatini istiqbollari (ekin turi bo‘yicha hosildorlik rejasi), qishloq xo‘jaligiga yaroqli yerlarning hamda ekin maydonlarining strukturasi va boshqalar.

2. Iqlim va tuproqsharoitlarini bahosi, tuproqlarni agrokimyoviy kuzatishlar natijalariga ko‘ra yerlarning unumdorlik darajasi. 3. Maksimal darajada go‘ng to‘plash, har xil kompostlar va boshqa organik o‘g‘itlar jamg‘arish, ularni to‘g‘ri saqlash va foydalanish tadbirlarini rejalashtirish. 4. Xo‘jalikka mineral o‘g‘itlar keltirishning real imkoniyatlari, mahsulot yetishtirish va xo‘jalikning iqtisodiy imkoniyatiga qarab mineral (mikroo‘g‘it) o‘g‘itlarga bo‘lgan talabni aniqlash. 5. O‘g‘itlarni xo‘jalikka o‘z vaqtida yetkazib berilishi, ularni to‘g‘ri saqlash va yerga solish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni mexanizatsiyalash. 6. O‘g‘itlarni qo‘llash bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlarni xo‘jalikning umumiy tashkiliy-xo‘jalik rejasi bilan uzviy bog‘lash. Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimi – almashlab ekishda tuproqunumdorligini, o‘simliklarni biologik xususiyatlarini, o‘g‘itlarning tarkibi va xossalarini hisobga olgan holda har bir a.eng to‘liq rotatsiyasi uchun tuzilgan o‘g‘itlardan foydalanishning ko‘p yillik rejasidir. Uni ishlab chiqishda o‘g‘itlar nisbatini to‘g‘ri belgilash, o‘simliklarni oziqlanish xususiyatiga, ularni navbatlanishiga, tuproq-iqlim sharoitlariga qarab, organik va mineral o‘g‘itlarni qo‘llashni eng qulay miqdorlarini va yerga solish usullarini belgilash zarur. 2. O‘g‘itlarning turini tanlashga, miqdori, muddati, qo‘llash usuli va samaradorligiga iqlim sharoiti katta ta’sir ko‘rsatadi. Yog‘in – sochin miqdori va harorat, vegetatsiya davrida muhim ahamiyatga ega. Suv rejimi yaxshi, ayniqsa, sug‘oriladigan rayonlarda o‘g‘itlarning samaradorligi ancha yuqori bo‘ladi. Nam yetishmaganda o‘g‘itlashdan olinadigan qo‘shimcha hosil miqdori kamayadi. Yerga o‘g‘itsolinganda o‘simlik tuproqdagi namdan ancha tejab va unumli foydalanadi. Qurg‘oqchil rayonlarda o‘g‘itlarni tuproqni namli qatlamiga solish kerak. Kuzda bizning sharoitda N o‘g‘itlarni berish mumkin emas. O‘g‘itlar turi va formasini tanlashda, ularning miqdori va yerga solish usullarini aniqlashda tuproqning xossalari-ni hisobga olish zarur. Tuproqdagi oziq moddalar

zahirasi, uning harakatchan miqdori, ularning mexaniq tarkibi, singdirish xususiyati, reaksiyasi va buferligi juda muhim. Och tusli, bo‘z tuproqlarda azotli hamda fosforli o‘g‘itlarning nisbati juda muhimdir. Kaliyli o‘g‘itlar faqat azotli hamda fosforli o‘g‘itlar fonida yaxshi samara beradi. Bunday tuproqlar neytral yoki ishqoriy reaksiyaga ega. Fosforli o‘g‘itlarni qiyin eriydigan tuzlarini qo‘llash esa maqsadga muvofiq emas. Unumdorlik darajasi va tarkibidagi harakatchan oziq moddalarning miqdori jihatdan xo‘jalikdagi ayrim dalalar tuprog‘i ham bir-biridan katta farq qiladi. Shunga ko‘ra o‘g‘itlar miqdorini tabaqalashtirib qo‘llash zarur. O‘g‘itlash tizimi almashlab ekish jumlasiga kiruvchi ekinlarni parvarishlashda bir-biri bilan yaqindan o‘zaro munosabatda bo‘lgan birga kompleks agrotexnika qoidalari asosida ishlab chiqiladi. Yuqori agrotexnika (tuproqni ishlashdan tortib, konditsion urug‘lik material tayyorlash, urug‘ ekish, ekinlarni parvarish qilish) o‘simliklarni tuproqdan, yerga solingan o‘g‘itlardan samarali foydalanish uchun eng zarur sharoitdir. Belgilangan agrotexnikaga rioya qilmaslik o‘g‘itlarning samaradorligini keskin pasaytiradi. Almashlab ekishda o‘g‘itlash tizimni tuzishda rejalashtirilgan hosil salmog‘ini, uni yetishtirish uchun kerak bo‘ladigan oziq elementlar miqdorini bilish zarur. O‘simlikni oziq moddalarga bo‘lgan talabini uni kimyoviy tarkibi bo‘yicha, bunda asosiy qo‘shimcha hosil tarkibidagi oziq elementlar miqdori bilan belgilash kerak. Bir turdagi o‘simlikni kimyoviy tarkibi tuproq-iqlim sharoitiga, tuproqunumdorligiga va boshqa ko‘rsatkichlarga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Qishloq xo‘jalik ekinlari boshlang‘ich rivojlanish davrlarida juda kam oziq elementlariga muhtoj bo‘ladi. Lekin, uni shu vaqtda yetishmasligi o‘simlikni keyingi rivojlanish davrlariga juda kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Kritik va maksimal o‘zlashtirish davr farqlandi. Masalan, donli ekinlar maysa chiqargandan keyin 10-15 kun orasida fosfor yetishmasligi juda kritik davr hisoblansa, naycha hosil qilishdan to boshoqlanish davrida esa oziq elementlarini maksimal darajada o‘zlashtiradi.

Tezpishar navlar kechpishar navlarga qaraganda oziq moddalarni nisbatan qisqa davr ichida o‘zlashtira olishi va oziqlanish sharoitiga birmuncha talabchanligi bilan harakterlanadi. Yerga solingan o‘g‘ito‘simlikning butun o‘suv davri davomida ularning talabiga muvofiq ravishda eng yaxshi oziqlanish sharoiti bilan ta’minlanishi kerak. 3. Qishloq xo‘jalik ekinlari vegetatsiya davrining uzoqligi bir xilda bo‘lmagan holda, asosiy oziq elementlar, azot, fosfor va kaliyni o‘zlashtirishi hajmi ham har xil bo‘ladi. Oziq elementlariga bir muncha talabchan ekinlar (qand lavlagi, makkajo‘xori, kartoshka va h.k.) Ni har qanday bir xil sharoitda ham bir muncha katta miqdorda o‘g‘itlash zarur. Almashlab ekishda o‘g‘itlar tizimini tuzishda eng muhim va murakkab masalalardan biri o‘g‘itlash miqdorini belgilashdir. Ekinlar hosildorligining ortishi o‘g‘itlar miqdori ortishi bilan qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorligi bevosita ortadi, bunda olinadigan mahsulot sarflangan oziq moddalarni ancha ortig‘i bilan qoplashga erishiladi. Bunda, ortiqcha o‘g‘ithisobiga olingan qo‘shimcha hosil ekin maydoni birligi hisobiga ham, shuningdek o‘g‘itbirligi hisobiga ham ortadi . H О С И Л Oziq moddalar bilan ta’minlanganligi ҳосил Энг юкори хосил Дисперсия

O‘g‘it miqdorini yanada oshirish gektaridan olinadigan hosilni ko‘paytirishi mumkin, lekin ortiqcha o‘g‘it hisobiga olingan qo‘shimcha hosil va o‘g‘it birligi hisobiga olingan mahsulot asta-sekin kamayib boradi. Gektaridan olinadigan hosil maksimal darajaga yetgandan keyin kelgusida o‘g‘itlash meyorini oshirishning hojati yo‘q. Respublikamizning ayrim tumanlari uchun tavsiya etiladigan o‘rtacha o‘g‘itlash normalari u yoki bu hudud haqiqatda o‘g‘itlar bilan qanchalik ta’minlanganligiga va tuproqni unumdorlik darajasiga qarab rejalashtiriladigan darajadagi hosilni yetishtirish uchun belgilanadi. Hududlar uchun tavsiya qilinayotgan o‘rtacha o‘g‘itlash meyoriga xo‘jaliklardagi yerlarning agrokimyoviy xossalariga qarab tegishli o‘zgartirishlar kiritish kerak. Ekinlarga solinadigan o‘g‘itlardan foydalanish, eng asosiy qulay meyerlarini belgilash va o‘g‘itdagi oziq moddalarining nisbatini rejalashtirishda dala tajribasi natijalari asos qilib olinadi. U yoki bu ekindan rejalashtirilgan hosilni yetishtirish uchun tuproqlarni harakatchan oziq elementlari bilan qanday darajada ta’minlanganligini hisobga olgan holda EHM yordamida mineral o‘g‘itlar meyorini belgilashda balans usulidan foydalaniladi. Rejalashtirilgan yoki qo‘shimcha hosil uchun mineral o‘g‘itlarga bo‘lgan talabni belgilashda hisoblashning boshqa usullaridan ham foydalanish mumkin, bunda oziq elementlarning hosil bilan chiqib ketgan miqdori o‘simliklarning o‘g‘it tarkibidagi oziq elementlardan foydalanish koeffitsiyentlari va tuproqning unumdorlik darajasiga doir ma’lumotlar asos qilib olinadi. Qishloq xo‘jalik ekinlarining hosildorlik darajasini va o‘g‘itlash meyorini rejalashtirishda tabiiy-iqtisodiy omillarning barcha majmuasi, tashkiliy – xo‘jalik sharoitlari va o‘simliklarning oziqlanish xususiyatlari hisobga olinishi kerak. Shuningdek, seleksiya va qishloq xo‘jalik ekinlarining o‘g‘itga yuqori darajada talabchan, serhosil navlarini ishlab chiqarishga joriy etishi ham katta ahamiyatga ega.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. «O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida:Xavfsizlikka tahadid, barqarorlik shartlari va taraqiyot kafolatlari».T.O‘zbekiston, 1997. 1998-2000 yillar davrida qishloq xo‘jaligida iqtisodiy islohatlarning chuqurlashtirish dasturi. (qishloq xo‘jaligida islohatlarni chuqurlashtirishga doir qonun va meyoriy hujjatlar to‘plami).T., «Sharq» nashriyot matbuot konserni. 1998. 2. Agronomiya, P/r prof. B.A. Yagodina. M., Agropromizdat 1989. 3.Gulyakin M.V., «Sistema primeneniya udobreniy». M., Kolos, 1977 4.Musayev B.S. «O‘g‘it qo‘llash tizimi» Respublika o‘quv uslubiyot markazi. T.1998. 5.Smirnov PM., Muravin E.A. – AgroximiY. M., “Kolos”, 1984. 6.Yefimov V.N., Donskix I.N., Sinitsin G.I. Sistema primeneniya udobreniy. M, Kolos, 1984. 7.Nauchniye osnovi udobreniy v respublike Sredney Azii. (Kollektiv avtora). Tashkent, «Uzbekistan» , 1977.

Похожие

Almashlab ekish tizimida sholini o‘g‘itlash

O‘g‘it qo‘llash tizimi fanining maqsadi vazifasi va asosiy masalalari

Almashlab ekish

G‘o‘zani o‘g‘itlash

Sabzavot ekinlarini o‘g‘itlash