Машиналарни сақлаш технологияси ва жойлари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Машиналарни сақлаш технологияси ва жойлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

159 KB

Машиналарни са қ лаш технологияси ва жойлари Режа: 1. Машиналарни узоқ муддат сақлашга тайёрлаш 2. Машиналарни сақлашдан олиш 3. Машиналарнинг бузуқликлари ва уларни ремонт қилиш усуллари 4. Машина деталларини ремонт қилиш усуллари 5. Деталларни пластик деформациялаш усулида ремонт қ илиш 6. Деталларга слесарлик-механик ишлов бериш

Тракторлар ва қ ишло қ хўжалик машиналарини са қ лаш машина-трактор паркига техник хизмат кўрсатиш режа ли-олдини олиш тизими да му ҳ им а ҳ амиятга эга. Тўғри сақлаш деталлар ва бутун машиналарнинг емирилиши хамда шикастланишининг олдини олади, шунингдек, уларга техник хизмат кўрсатиш ва уларни ремонт қилиш харажатларини камайтиришга ёрдам беради. Қ ишло қ хўжалигида техникадан йил давомида ва қ т-ва қ дида фойдаланилади. Баъзи машиналар умумий календар вақтнинг 10% дан кам ишлайди, қолган вақтда улар сақлашда бўлади. Машиналар фақат ишлаётган вақтдагина эмас, хатто уларни сақлаш вақтида хам ейилади. Ёмон сақланганда баъзи қишлоқ хўжалик машиналари ишлаш жараёнидагига қараганда кўп ейилади. Машиналарни сақлашга оид тадбирлар умумий ташкилий ишларни, сақлаш жойларини танлаш ва тайёрлашни, машиналарни тайёрлашни, сақлаш вақтида текшириш ва уларга техник хизмат кўрсатишни, уларни сақлашдан олишни назарда тутади. Сақлашни ташкил қилиш. Одатда машиналарни тракторчилар бригадир ёки механик раҳбарлигида сақлашга қўядилар. Бироқ ишларнинг бундай ташкил қилиниши механизация воситаларидан самарали фойдаланиш имконини бермайди, техникани сақлашга тайёрлаш сифатини пасайтиради. Илғор хўжаликларда техникани сақлашга оид қисман ёки тўлиқ ихтисослаштириш қўлланилади. Қисман ихтисослаштиришда техник хизмат кўрсатиш пунктларининг ходимлари техникани механизаторлар иштирокида сақлашга қўядилар. Тўлиқ ихтисослаштиришда барча ишларни махсус жиҳозлар, мосламалар ва керак-яроқ, шунингдек, техник хизмат кўрсатишда ишлатиладиган механизация воситалари (АТО-1500Г, АТО-4822 ва ҳоказолар) билан таъминланган ихтисослаштирилган звенолар (постлар) бажаради.

Сақлаш турлари. Қишлоқ хўжалик корхоналарида техникани қисқа муддатли сақлашга қўйиш билан бирга узоқ муддатга хам сақлашга қўйилади. Қисқа муддатли сақлашга 10 кундан 2 ойгача муддат билан ишдан бўшаган машиналар, шунингдек 2 ой ичида ремонтга жўнатиладиган, машиналар кўйилади. Машиналар майдончага комплект ҳолатда (улардан фақат резина конвейерлар олиб қўйилади) қўйилади ва уларга техник хизмат кўрсатилади. Иш органлари, шарнирли бирикмалар, ростлаш болтлари сақлаш мойлари суркаб қопланади. Тракторларни қисқа муддат сақлашда ёнилғи аппаратларига ёнилғи тўлдирилади, двигателларнинг чиқариш трубалари зич беркитилади, аккумуляторлар батареяси узиб қўйнлади. Машиналарни бир ойдан ортиқ сақлашда батареялар олиб қўйилади. Техникадан фойдаланиш мавсуми тугагач ва ишлар орасидаги танаффус 2 ойдан кўп чўзилганда техника узоқ муддат сақлашга қўйилади. Бунда қабул қилиш-топшириш акти тузилиб, у бухгалтерияда сақланади. Саклаш усуллари. Машиналарни сақлашнинг учта асосий: берк, очиқ ва аралаш усули бор. Машиналарни са қ лашга қ ўй иш да жараён лар технологияси ва серме ҳн атлилиги са қ лаш усулига бо ғ ли қ . Берк са қ лаш усулида машиналар усти берк сарой ва гаражларга жойлаштирилади. Очи қ са қ лаш усули трактор, комбайи ва қ ишло қ хўжалик машиналарини очи қ майдончаларда ёки бостирмалар остига ўрнатишдан иборат. Аралаш са қ лаш усулида ё ғ оч ва резина тў қ има деталлари бор мураккаб х амда қ имматба ҳ о машиналар ( ғ алла тозалаш, маккажўхори йи ғ иш, картошка йи ғ иш ва бош қ а машиналар) берк хоналарда, арзонро қ лари очи қ майдончаларда са қ ланади.

Техникани са қ лаш учун жойлар хўжаликларнинг марказий ус тахона лари худуди да (машина қ ўйиладиган ҳ овлиларда) ва брига- далардаги техник хизмат кўрсатиш пунктлари худудлар ида ( са қ лаш секторларида) ажратилади. Машиналар турлари ва русумларига қараб жойлаштирилади: бир қатордаги машиналар орасидаги минимал масофа камида 0,7 м, қаторлар орасидаги масофа эса камида 6 м бўлиши керак. Мавсум тугагач, машиналарни сақлашга қўйишда уларга техник хизмат кўрсатилади. Улар ифлосликдан, ўсимлик қолдиқларидан, захарли химикатлардан, ўғитлардан тозаланади. Уларнинг техник ҳолати текширилади, техник ҳолати натижаларига қараб ремонт қилиш зарурлиги аниқланади. Агар машина ремонтталаб бўлмаса, унда сақлашга қўйишга тайёргарлик жараёни давом эттнрилади. Металл ва ёғоч деталлар сиртларидаги шикастланган бўёқ тикланади. Омборларда сақланиши лозим бўлган йиғиш бирликлари ва деталлар олинади. Олинадиган йиғиш бирликлари, агрегатлар хамда деталлар номи ва сони машинани ишлатишга оид қўлланмада кўрсатилган. Олинадиган деталларни маҳкамлаш гайкалари ва болтлари ўз жойларига қўйилади. Машинани сақлашда рамалари қийшайиб қолмаслиги ва пневматик ғилдираклар хамда рессорларга нагрузка тушмаслиги учун машина тагликка горизонтал ҳолатда жойлаштирилади. Ўрнатма машина ва қуроллар уларда махсус мосламалар бўлмаганда чорпоя ёки тагликларга ўрнатилади. Шиналар билан майдончанинг таянч юзи орасида 10 см гача тир қ иш қ олдирилади. Маши н аларни узо қ муддат са қ лашга тайёрлаш Тракторлар қ ишло қ хўжалик ишлари тўгагач, камида ўн кун ўтгандан кейин узо қ муддат са қ лашга қ ўйилади. Улар лой, захарли химикатлар, ўғит, зангдан тозаланади ва обдан ювилади. Мой алмаштирилади (агар у белгиланган муддатини ўтаган булса) ва йиғиш бирликлари ювилади. Тракторнинг техник ҳолати текширилади, чунки саклашга фақат техник

жиҳатдан яроқли машина қўйилади. Совитиш тизимидаги қуйқа олиб ташланади ва у ювилади. Асосий двигател тайёрланади: ёнилғи баки ювилади, ёнилғи филтрлари алмаштирилади, хаво тозалагич тозаланади ва ювилади, двигател хамда ёнилғи насоси консервация қилинади. Мойнинг сизиб оқиши бартараф қилинади, гидравлик тизим ювнлади ва мой алмаштирилади, шлангларга нурдан химоялайдиган таркиб суркалади. Рул бошқармаси гидрокучайтиргичидан мой тўкилади, қуйиш филтри ювилади, тизимга янги мой қуйилади. Двигател герметикланади (барча тешиклар, бўшлиқлар, бак ва редукторларнинг қўйиш бўғизлари; чиқариш трубалари, полимер материаллардан тайёрланган қопқоқлар, тиқинлар ёки бошқа мосламалар билан беркитилади). Генератор, карбюратор, реле-регулятор, стартер, магнето, аккумуляторлар батареяси, фаралар, юритиш тасмалари, асбоблар комплекти олиниб омборга топширилади. Уларга тракторнинг хўжалик номери ёзилган бирка осиб қўйилади. Лак-бўёқ билан қопланмаган ташқи сиртларга ҳимоя мойи ёки таркиб суркалади. Кабина эшиклари зич беркитилиб, пломбаланади, ойналарга қоғоз ёпиштирилади. Трактор тагликка горизонтал ҳолатда ўрнатилади ва шиналардаги босим нормал даражадан 70% га етказилади, уларга ҳимоя таркиб суркаланади. Ғалла комбайнлари ҳосил йиғиб олингач, сақлашга кўйилади. Барча люклар ва молотилка шнекларининг қ оп қ о қ лари очилади, двигател юргизиб юборилади ва молотилка 10—15 дақиқа буралади. Барча йиғиш бирликлари ифлослик ва экин қолдиқларидан тозаланади. Кейин молотилка, жатка ва юриш қисми тозаланади, хамда қишлоқ хўжалик экинларига касалликлар ва зараркунандалар тарқалмаслигининг олдини олиш учун комбайн дезинфекция қилинади. Двигателни консервация қилиш, агрегатлар картерлари ва корпусларидаги мойни алмаштириш учун техник хизмат кўрсатиш

агрегатлари, механизациялаштирилган ёқилғи қуйиш агрегатлари ва бошқа жиҳозлардан фойдаланилади. Белгиланган муддатини ўтамаган мой кейинги иш мавсумигача қолдирилади. Комбайн ўзига ажратилган жойга жойлаштирилади. Ундан юрит и ш тасмалари, аккумуляторлар батареяси, генератор, стартер олиниб, улар ифлосликдан тозаланади. Генератор ва стартердан ҳ имоя лентаси олинадп, коллектор ва чўткалар ҳ олати текширилади. Коллекторнинг ифлосланган пластиналари бензин шимдирилган латта билан артилади ва ўз ўрнига қ ўйилади. Двигателдан олинган агрегат ва деталлар омборга топширилади. Пичоқ, бармоқли брус, бармоқлар, шарсимон каллаклар ва коромисло ифлослик ва зангдан тозаланиб, уларга ҳимоя мойи суркалади. Қирқиш аппаратларининг пичоқлари стеллажларда горизонтал ҳолатда ёки осиб қўйиб сақланади. Таранглаш юлдузчаларини бўшатиб, втулка-роликли юритиш занжирлари олинади, керосинда ювилиб, артилади ва сиқилган ҳаво билан қуритилади. Кей и н ўлар исси қ (80—90°С) мой солинган ван н ага 15—20 дақиқа ботириб қ ўйилади. Втулка-роликли занжирлар, қ исмалар ва фаралар х амда сигнал гардишларига техник вазелин суркалади. Комбайннинг бўялмаган сиртлари, болтли бирикмалар резбаси, шкив ва таранглаш роликларининг иш сиртлари, мотовилонинг ё ғ оч подшипникларига СХК ҳ имоя сурков мойи суркалади. Ғилдираклар шиналарининг сирти АКС алюминий бўёғи билан бўялади. Техник хизмат кўрсатилгандан ва комбайнни сақлашга тайёрлашга оид барча жараёнлар бажарилгандан кейин кетинги ўқ ва етакчи ғилдираклар кўпригининг остига тагликлар қўйилади. Дон комбайни жаткаси тагликка тушириб қўйилади. Йиғиш бирликларини сақлаш хусусиятлари. Машинани ўн кундан кам сақлашда шиналардаги босимни нормалдан бир оз ошириш, узоқроқ сақлашда эса шинадаги босимни нормалга нисбатан 70—80% пасайтириб

машинани тагликка қўйиш тавсия этилади. Шиналар сирти АКС-4 алюминий бўёғи (алюминий пастасининг 1 : 5 нисбатда уайт-спири билан аралашмаси) ёки АКС-3 алюминий бўёғи (алюминий упасининг 1 : 5 нисбатда ранги оч мойли лак билан аралашмаси) билан бўялади. Омбор хоналари етарли бўлган хўжаликларда пневматик шиналар ғилдираклар дискига монтаж қилинган ҳолда стеллажларда сақланади. Шиналар қўйилган стеллажларни иситиш ускуналари яқинига жойлаштириш ярамайди. Шина ва резина деталлар сақланадиган хонада керосин, бензин, кислоталар, ишқорлар, минерал мойлар ва резинага зарарли таъсир этадиган бошқа моддаларни сақлаш тақиқланади. Юритиш тасмалари берк хоналарда сақланади. Тасмалар ифлослик, нефт маҳсулотларидан тозалангандан кейин сақлашга қўйилади. Машинани сақлашга қўйишдан олдин у тозаланади ва ювилади. Шундан кейин демонтаж қилишга кўп меҳнат сарфлашни талаб қилмайдиган тасмалар олиниб, артиш материали билан артилади ва яроқли- яроқсизга ажратилади. Аккумуляторлар батареяси тўлиқ зарядланган ҳолда сақлашга қўйилади. Электролит зичлиги х амда сат ҳ и текширилади ва зарур бўлса нормал даражага етказилади. Машиналар н и са қ лаш ва қ тида уларга техник хизмат кўрсатиш. Очи қ майдончалардаги ва бостирмалар остидаги машиналар ҳ олати хар 2 ойда текшириб турилади. Берк хоналарда са қ ланадиган машин а лар са қ лаш даврида икки марта кўздан кечирилади. Бунда тагликлар ҳолати, салникли зичламалар, двигателни герметиклаш тикмалари ва қопқоқларининг ишончлилиги; ҳимоя қопламаларининг ҳолати, шиналардаги ҳаво босими, деталларнинг комплектлилиги (йиғиш бирликларини ҳисобга олган ҳолда) текширилади. Сақлаш вақтида топилган барча камчиликлар бартараф этилади. Қишки совуқ кунларда машиналарни қорда сақлашга йўл кўйилади. Деталлар бўёғи шикастланмаслиги учун қор эриганда уни ёғоч кураклар, супургилар билан тозалаш керак. Машиналардан олинган резина тўкима деталлар хар 3 ойда текширилади. Тасма ва покришкалар букилиб

қолмаслиги учун бураб қўйилади. Замбуру ғ ли мо т ор формалин эритмаси билан кетказилади, кейин тасма ва покришкалар қ уру қ лайин артилади. Машиналарни са қ лашдан олиш. Са қ лаш муддати тугагач, машина тагликлардан олиниб, са қ лаш мойи, чанг ва ифлосл и клардан тозаланади, ти қин лар ва бош қ а герметиклаш қ урилмалари олиб ташланади. Сақлашга қўйишдан олинган агрегатлар, йиғиш бирликлари ва деталлар, пневматик шиналар ва асбоблар омбордан олиниб тозаланади, машиналарга ўрнатилиб, ростланади. Ҳаво тозалагич поддонидаги мой сатҳи текширилади. Консервацион мой ёнилғи насоси каналларидан олиб ташланади ва дизел ёнилғисида ювилади. Двигателнинг тирсакли вали стартер ёрдамида ёки форсункалар (свечалар) ни олиб қўйиб, қўлда бир неча айланишга буралади. Сўнгра двигател юргизиб юборилиб қиздирилади. Айни вақтда айланиш частотаси хар хил бўлганда унинг механизмлари ва ускуналарининг ишлаши текширилади. Двигател секин айланишида иш органлари ва механизмлар ишлатиб кўрилади, уларнинг яроқлилигига ишонч ҳосил қилинади, топилган камчиликлар бартараф этилади. Трактор ва ўзиюрар шассиларда трансмиссия хамда юриш қисмининг ишлаши текширилади. Ўзиюрар ғалла комбайнларида, бундан ташқари, ўз жойида иш органлари ва механизмлар ишлатиб кўрилади (двигател секин айланаётганда). Машиналарнинг бузуқликлари ва уларни ремонт қилиш усуллари Машина ва деталларнинг бу з у қ ликлари . Машиналариинг ишга яро қ лилигининг пасайиши ва йў қ олиши — улар деталларининг бузу қ лиги натижасидир. Бузуқликларнинг асосий келиб чиқиш сабаблари: деталлар

сиртларининг ейилиши, уларда ўтиринди ҳосил бўлиши, деформация, толиқиш, коррозия натижасида емирилиши ва ҳоказолар бўлиши мумкин. Ейилиш — ишқаланувчи сиртлардан металлнинг кўчиши туфайли деталлар ўлчамининг аста ўзгариб бориш жараёнидир. Масалан, цилиндрик деталлар ейилганда овал шаклида бўлиб қолади, унинг диаметри кичраяди, ишқаланиш сиртида тирналиш ва дарзлар пайдо бўлади. Унинг келиб чиқиш сабабларига қараб ейилиш механик, молекуляр-механик ва коррозион- механик хилларга ажратилади. Механик ейилиш механик таъсирлар оқибатида содир бўлади. Масалан, бир детал иккинчи детал устида силжиганда улар сиртларидаги чиқиқ ва ўйиқларнинг ейилиши хамда текисланиши натижасида деталлар ейилади. Ейилиш тезлиги сиртлар ғ адир-будурлик даражасига ва улар орасида мой пардаси борлигига бо ғ ли қ . Агар деталлар орасида мой бўлмаса, улар тезроқ ейилади. Шу сабабли ейилишни камайтириш ва машиналарнинг ишга яроқлилигини сақлаш учун уларни вақт-вақтида мойлаб турнш керак. Механик ейилишнинг турлар и дан бири абразив ейилишдир. Бу металл ёки абразив зарралар таъсирида ишқаланувчи деталларнинг емирилиши бўлиб, уларнинг қаттиқлиги шу сиртлар қаттиқлигидан юқори бўлади. Шу сиртлар орасига тушган зарралар уларда қиринди йўниб туширади. Ишқаланиш сиртлари орасига абразив зарралар тушишининг олдини олиш учун картер мойи, ёнилғи ва бошқа иш суюқликларини тозалаш хамда филтрлашга мўлжалланган жихозлар яроқлилигини кузатиш зарур. Абразив муҳитда (грунт, тупроқ, чанг) ишлайдиган деталлар хам — қишлоқ хўжалик машиналари, трактор ва ҳоказоларнинг иш органлари абразив ейилишга дучор бўлади. Молекуляр-механик ейилишлар — молекуляр ва атом кучларининг бир вақтда таъсир этиш натижаси. Ейилишнинг бу тури ишқаланувчи сиртларнинг айрим қисмларида молекуляр боғланишлар пайдо бўлганда ва кейин ишлаш жараёнида бу қисмларнинг емирилиши туфайли содир бўлади. Катта солиштирма босимни қабул қилувчи ва мойсиз ишлайдиган (масалан,

гусеницалар звеноларининг қулоқлари) йиғиш бирликларининг ишқаланиш деталлари молекуляр-механик ейилишга дучор бўлади. Коррозион-механик ейилиш — атроф-муҳит билан химиявий таъсирда бўлган материал ишқаланганда содир бўладиган ейилиш. Деталлар сиртларида ўтириндилар ҳосил бўлиши уларнинг нормал ишлашини бузишга сабаб бўлади. Анорганик ( қ уй қ а) ва органик (углеродли) ўтириндилар анча характерли ўтириндилардан ҳ исобланади. Қ уй қ а двигателларнинг совитиш тизим ларида пайдо бўлади. У сувда кам эрийдиган кальций ва магний тузлари цатламидан, шунингдек, механик ва органик аралашмалардан иборат. Углеродли ўтириндилар ички ёнув двигателларида ҳ осил бўлиб, улар қ урум ва асфальт-смоласимон ўтириндиларга ажратилад и . Қурум двигателлар деталлари (ёниш камераси деворлари, клапанлар, свечалар, поршен туби, коллектор) га ажралиб чиқадиган углеродли қаттиқ модда. Асфальт-смоласимон ўтириндилар — картерлар деворларига, мой насоси, филтрлар ва мой трубалари деворларига ўтириб қолган мойсимон қуюқ нарса. Углеродли ўтириндиларнинг ҳосил бўлишига асосий сабаб — ёнилғи ва мойнинг оксидланиши ва бузилишидир. Деталларнинг деформацион емирилиши катта эгувчи кучлар ва буровчи моментлар таъсирида уларнинг эгилиши, буралиши ёки тоб ташлаши билан ифодаланади, Кўпинча валлар, шатунлар, рамалар ва бошқа деталлар деформацияланади. Деформацион емирилиш асосан машиналарни ишлатиш қоидалари бузилганда (ортиқча нагрузка билан ишлаш, машинани уқувсиз бошқариш ва ҳоказо) кузатилади. Толиқиб емирилиш катта ўзгарувчан нагрузкалар таъсирида деталнинг синиши билан характерланади. У белгиси ўзгарувчан катта 'нагрузкаларни қабул килувчи деталлар (тирсакли валлар, шестерня шатунлари ва ҳоказолар) учун характерли. Толиқиб емирилишни тезлаштирувчи сабаблар детал материалининг бир жинсли эмаслиги (ўйиқлар, бўшлиқлар борлиги), юзаки ишлов нуқсонлари (дағал ишлов бериш, кесиклар борлиги) ва деталларнинг

конструктив хусусиятларидан (шпонка ариқчалари, резбалар, пармаланган тешиклар ва ҳоказо) иборат. Деталларнинг коррозион емирилиши уларнинг сирти ташқи муҳитнинг химиявий ёки электрохимиявий таъсирида емирилиши билан характерланади. Емирилишнинг бундай турига ҳаводаги кислород (тупроқни ишлаш машиналарининг иш органлари, кузовлар, корпуслар, шассилар ва ҳоказолар сиртлари), ёнилғининг ёниш маҳсуллотлари (двигателлар блок- цилиндрлари, клапанлар, двигателнинг шатун-поршен группаси деталлари ва ҳоказолар), шунингдек электролитлар ва сувлар (двигателнинг совитиш тизими) таъсиридаги сиртлар дучор бўлади. Коррозион емирилиш тезлиги асосан деталлар сиртига, шунингдек, атроф-муҳит таркиби ва температурасига боғлиқ. Деталлар, иш органлари ва туташмаларнинг ейилиши детални ташқи кўздан кечиришда ва махсус асбоб билан ўлчаб аниқланади. Деталларнинг эгилиши, буралиши, тоб ташлаши, синиши, сиртларнинг кўп ейилиши, қурум ва қуйқанинг ҳосил бўлиши одатда ташқи кўздан кечириб аниқланади. Деталлар ва улар элементларининг (валлар, шлицлар, шестерняларнинг тишлари ва бошқалар) чизиқли ўлчамлари универсал асбоблар: штангенциркул, микрометр, нутромер ва бошқалар билан текширилади. Баъзан махсус асбоб: калибр, шаблон ва мосламалардан фойдаланиш қулайроқ. Деталлар (туташмалар)нинг техник ҳолати хақиқий ўлчамни техник хужжатлардаги маълумотлар билан таққослаб аниқланади. Бу хужжатларда деталлар (туташмалар) ўлчамларининг нормал, йўл қўйилган ва энг катта қийматлари келтирилган бўлади. Нормал ўлчамлар чизмалардаги маълумотларга мос келади, энг катта ўлчамлар авариядан олдинги ҳолатга яқин ва зудлик билан яроқли-яроқсизга чиқаришини талаб қилувчи детал (туташма) ни характерлайди. Ремонт вақтида йўл қўйилган ўлчамлар машина (йиғиш бирлиги) нинг навбатдаги ремонтга қадар қониқарли ишлашини таъминловчи деталлар туташмалар) ҳолатини ифодалайди.

Машина деталларини ремонт қилиш усуллари Ремонт қилишдаги асосий жараён — туташ деталларнинг ейилиши оқибатида ўтқазишларни, яъни дастлабки зазор ва.тарангликларни ростлашдан иборатдир. Ўтқазишлар деталларнинг бошланғич ўлчамларини ўзгартириб ёки ўзгартирмай тикланади. Биринчи ҳолатда туташ деталларнинг ейилган сиртлари (масалан, вал ва тешикни) бирор усул билан ўстирилади, кейин эса номинал ўлчамгача ишлов берилади. Бундай деталлар янгиси билан ўзаро алмашинувчандир. Бироқ бу усул хар доим хам технологик жиҳатдан қўл келавермайди ёки иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ эмас, шунинг учун хам деталлар ўлчамларини ўзгартирган маъқул. Масалан, бунда ун и нг шакли тў ғ риланади ва сиртнинг номинал ғ адир- будурлиги тикланади. Ўз навбатида тешикнинг ейилган ўтқазиш жойи ўстирилади ва нормал ўтқазишга риоя қилгаи холда вал ўлчамигача ишлов берилади. Аксинча — тешик диаметрини катталаштириш, туташувчи вал сиртини эса ўстириш ва унинг номинал ўлчамига мослаб ишлов бериш мумкин. Одатда сиртнинг геометрик шакли ва ғ адир-будурлиги анча қ иммат деталларда тикланади. Қ ўшимча деталлардан фойдаланиб ёки детал қ исмини алмаштириш йўли билан ўт қ азишни т ик лаш усулида детални ремонт қ илиш ва ўт қ азишни тиклаш мумкин. Муҳим туташмаларда ўтқазишларни асосий тиклаш усули ремонт ўлчамлари усулидир. Муҳим ва мураккаб деталлар (подшипниклар вкладишлари, тирсакли валлар, поршенлар, поршен бармоқлари ва халқалар) машинасозлик заводларида ясалади. Ремонт корхоналарида ейилган деталларга маълум ремонт ўлчамигача ишлов берилади (тирсакли валларнинг бўйинлари, поршен бармоқлари жилвирланади, подшипникларнинг вкладишлари йўниб кенгайтирилади).

Ремонт ўлчамли деталларга нормал ўтқазишларга риоя қилиб ишлов берилади, бу йиғиш вақтида нормал ўтказишни таъминлайди. Стандарт ва эркин ремонт ўлчамлари бўлади. Стандарт ремонт ўлчамлари туташ деталлар сиртлари ейилишини ўрганиш асосида аввал белгиланади ва тасдиқланади. Чунончи, Д-240 двигателини ремонт қилиш учун тайёрловчи завод тирсакли вал подшипниклари вкладишларини тўрт ремонт ўлчамида етказиб беради. Ремонт қилишда деталларнинг бир хил сортларига (двигател блокининг цилиндрлари ёки тирсакли валнинг ўзак бўйинлари) хақиқий ўлчамга анча яқин бўлган ремонт ўлчамига мослаб ишлов берилади. Эркин ремонт ўлчамлари ремонт корхоналарида ани қ ланади. Бунда ишлов беришда геометрик шакл ва фақат ғадир-будурликнинг тўғрилигини таъминловчи металл қатлами йўнилади. Туташ детални индивидуал мослаш зарурати эркин ремонт ўлчамларини қўллашни мураккаблаштиради ва чеклайди. Одатда эркин ремонт ўлчамлари кам партияда ишлаб чиқариладиган машиналарнинг (станоклар, махсус машиналар ва хоказолар) мураккаб сиртларини ремонт қилишда танланади. Бу усулнинг камчилиги турли ремонт ўлчамли деталларнииг катта запас и кераклигидадир. Қ ўшимча деталлардан фойдаланиш усули шундан иборатк и , бунда ейилган сиртларга қ ўшимча деталлар — втулка, х алка гилзалари ва ҳ оказоларни ўрнатиб дастлабки ўт қ азиш тикланади. Кейин қўшимча деталларга туташманинг номинал ўлчамига мослаб ишлов берилади. Қўшимча деталлар асосий детал қайси материалдан ясалган бўлса, шу материалдан тайёрланади. Уларнинг ўлчамлари асосий детал материали, конструкцияси ва ўлчамларини хамда улар ўрнатиб бўлингач ишлов беришга қўйим қолдиришни ҳисобга олиб танланади. Қўшимча деталлар асосий деталларга гарантияланган тарангликда (пресслаб) ўтқазиш йўли билан маҳкамланади, пайвандлаб ўрнатилади, елимлаб ёпиштирилади, стопорлар билан маҳкамланади. Резбали тешиклар, двигателлар клапанларининг уялари, корпус деталлариники думалаш подшипниклари ўтқазиладиган жойлар ва ҳоказолар қўшимча деталлар

қўйиш усули билан ремонт қилинади. Бу усул технологик жиҳатдан оддий бўлиб, энг кўп ейилган деталларни (ейилган резьба, ишқаланиш сиртлари, подшипниклар ўтқазиладиган жойларни) тиклаш имконини беради. Детал қисмларини алмаштириш усули шундан иборатки, шикастланган ёки ейилган қисм олиб ташланиб, унинг ўрнига эса янгиси қўйилади. Бу усул йирик габаритли шикастланган ёки ейилган деталларни (рамалар, корпус деталлари ва ҳоказони) ремонт қилишда қўлланилади, бунга энг кам меҳнат ва метериал сарфланади. Деталларни ремонт қ илиш технологияси уларнинг вазифаси, кон- струкцияси, материали, шунингдек и қ тисодий муло ҳ азаларга бо ғ ли қ . Ю қ орида келтирилган ремонт усуллари амалда турли технологик ремонт жараён ларида қ ўлланилади. Пайвандлаш, суюқлантириб қоплаш, кавшарлаш, елимлаб ёпиштириш, электролитик ўстириш, металлаш, пластик деформациялаш, слесар-механик ишлов бериш, полимер қопламалар суркаш — бу жараёнларнинг барчаси у ёки бу даражада ремонт қилишда қўлланади. Деталларни пластик деформациялаш усулида ремонт қ илиш Пластик деформациялаш усулида (босим билан) ремонт қ илиш металлнинг қ айта та қ симланиши ҳ исобига деталларнинг ўз шаклини ўзгартириш хусусиятига асосланган. Пластик деформациялаш детални қ издирмай (кичик ўлчамли деталлар) ва қ издириб (катта ўлчамли деталлар) бажарилади. Пластик деформациялашнинг асосий турлари: тўғрилаш, чўктириш, кенгайтириш, сиқиш, чўзишдан иборат. Тўғрилаш деталлар шакли бузилганда, масалан, валлар, ўқлар, рамалар эгилганда, юпқа деворли деталлар пачоқланганда қўлланилади. Бунда болға, кувалда, пресс ва ҳоказолар асбоб ролини ўйнайди. Чўктириш (расм, а) яхлит деталларнинг ташқи диаметрини катталаштириш ва ҳавол деталларнинг ички диаметрини кичрайтиришда

қўлланади. Чўктиришда детал диаметри бўйининг қисқариши ҳисобига катталашади. Ташқи ва ички диаметрлари ейилган втулкалар, масалан, шатун юқориги каллагининг бронза втулкалари шу усул билан ремонт қилинади. Кенгайтириш (5- расм, б) пуассон ёки горн ёрдамида бажарилиб, у ташқи диаметри ейилган деталларни ремонт қилишда қўлланилади. Поршен бармоқлари кенгайтириш усулида ремонт қилинади. расм. Деталларни пластик деформацяялаб ремонт қ ил и ш схемаси: а — чўктириш, б — кенгайтириш, в — си қи ш Си қ иш ( 5 - расм, в) ҳ авол деталларнинг, масалан, втулкаларнинг (уларнинг таш қ и ўлчамларини кичрайтириш ҳ исобига) ички ўлчамларини кичрайтиришда қ ўлланади. Деталлар махсус мосламалар ёрдамида прессда сиқилади. Кейин уларнинг ташқи сирти электролитик ёки бошқа усулда қопланади, ички сирт эса зарур ўлчамгача развёрткаланади. Чўзиш деталлар кўндаланг кесимини кичрайтириш ҳисобига бўйини узайтиришда қўлланади. Тортқилар, штангалар ва ер ишлаш машиналарининг иш органлари (лемехлар, панжалар, бармоқлар ва ҳоказо) ана шу усулда ремонт қилинади.

Деталларга слесарлик-механик ишлов бериш Слесарлик-механик ишлов бериш деталларни эговлаш, пармалаш, резба қирқиш ва бошқалардан иборат. Слесарлик-механик ишлов беришда деталлар сиртидан унга чизмага биноан шакл ва ўлчам бериш учун металл қатлами қирқиб олинади. Бу жараён турли мослама ва қирқиш асбобларидан фойдаланиб қўлда ёки махсус металл қирқиш станокларида бажарилади. Станоклар детал ва асбобнинг зарур харакатланишини таъминлайди, мосламалардан деталларни маҳкамлаш ва уларни тўғри чамалашда фойдаланилади. Қирқиш асбоби ишлов бериладиган детал шаклини ўзгартиради. Машиналарни ремонт қилишда қўлланадиган механик ишлов беришнинг асосий турлари эговлаш, йўниш, фрезалаш, пармалаш, жилвирлаш ва резба қирқишдан иборат. Механик ишлов бериш дастлабки (шилиш, хомаки) ва узил-кесил (тозалаб, аниқ) турларга бўлинади. Дастлабки ишлов беришда асосий детал йўнилиб, узил-кесил ишлов беришга қўйим қолдирилади. Эговлаш қ ирқиш асбоби — эгов билан материал қатламини эговлашдан иборат. Қўйими кўпи билан 2—3 мм бўлган детални эговлаган маъқул, эговлашда ишлов бериш аниқлиги 0,02—0,05 мм. Йўнишда детал айлантирилади, кескич эса илгарилама х аракатлантирилади. Айланиш жисми — валлар, ўқлар, втулкалар ва ҳоказоларга шу усулда ишлов берилади. Фрезалашда айни ва қ тда фреза тез айлантирилади, детал секин силжитилади. У текисликлар, шпонка ари қ лари, пазлар ва бош қ аларга ишлов беришда қ ўлланилади. Фреза кўп тиғли кескичдан иборат. Пармалаш деталларда думалоқ тешиклар ҳосил қилишда қўлланилади. У қ ир қ иш асбоблари —пармалар билан бажарилади. Жилвирлашда детал секин, абразив асбоб эса тез айлантирилади, бунда детал ўз ўқи бўйлаб илгариланма-қайтма харакатланади. Турли профилли,

хар хил ўлчамли ва донли жилвирлаш тошлари абразив асбоб сифатида ишлатилади. Резьба қ ўлда, станокларда, асосан, пармалаш х амда токарлик-винт қ ир қ иш станокларида очилади. Ички резьбалар метчиклар, ташқи резбалар эса плашкалар билан очилади. Метчиклар хомаки ва тозалаб резба очишга мўлжалланган комплектлар тарзида (2—3 тадан)

Адабиётлар: 1. П.П.Вавилов -Растениеводство М.,Колос.1986. 2. В.Н.Чирков-Ўсимликшунослик/практикум Т.,Ўқитувчи.1978. 3. Б.Виноградов,Х.Атабаева,А.Дементьева-РастениеводствоТ., Мехнат.1987. 4. В.Н.Чирков-Дон экинлари Т., Ўқитувчи-1975. 5. Технические культурў М., ВО Агропромиздат, 1986. 6. К.Н.Кеферов Биологические основў растениводста. М., Вўсхая школа, 1975. 7. Д.Зауров, М.Сборшикова, Рисоводство, Т., Мехнат, 1989. 8. Д.Т.Абдукаримов, С.Х. Хушвақтов, Э.У.Умурзоқов, Тамакичилик, Т., Мехнат, 1985.

Похожие

Машиналарни қисмларга ажратиш ва йиғиш технологияси

Машиналарни чиниқтириш ва синаш технологияси асослари

Канопни тайёрлаш ва сақлаш технологияси

Чигитли пахтани сақлаш технологияси

Картошка етиштириш, сақлаш ва қайта ишлаш технологияси