Кривошип-шатунли механизми - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Кривошип-шатунли механизми

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

65.5 KB

Кривошип-шатунли механизми Режа: 1. Трактор двигателининг кривошип-шатун механизми (КШМ); 2. КШМ ишчи ва ёрдамчи деталлари; 3. Тирсакли вал; 4. КШМ га техник хизмат кўрсатиш ва унинг нуқсонлари.

Двигателнинг кривошип-шатун механизми поршеннинг тўғри чизиқли ҳаракатини тирсакли вални айланма ҳаракатига ўзгартиради. Бу механизм цилиндр, поршень, поршень бармоқи, шатун, тирсакли вал ва маховикдан иборат. Бу деталлар двигатель блок картери ичига жойлаштирилган. Блок-картер двигателнинг барча механизм ва тизими ўрнатиладиган асосий базис детал бўлиб, кўпинча чўяндан ва алюминий қотишмасидан қуйиб ясалади. Блок картер двигател асоси ҳисобланиб, унинг цилиндрлар жойлаштириладиган қисми цилиндрлар блоки дейилади. Тирсакли вал ва тақсимлаш вали жойлаштириладиган тешиклари бўлади. Пастки қисми двигатель картери дейилиб, у пастдан туб билан ёпилади. Блок картер ичига ва сиртига двигателнинг механизм ва асбоблари махкамланади. Бир цилиндрили двигателларнинг ва ҳаво совитиладиган двигателларнинг цилиндрлари алоҳида ясалиб, совитувчи қовурғалар қилинади. Цилиндр фланеци остига қистирма қўйиб, картерга махкамланади. Блокнинг тепаси цилиндрлар галовкаси билан беркитилади. Кўпчилик двигателларининг цилиндри, шунингдек юргизиб юбориш двигателининг цилиндрлари блок-картер билан бирга қўйилади. Баъзи цилиндрлари ичига бор буйича ёки фақат тепа қисмига ейилишга чидамли махсус чўян гильза ўрнатилиб, бундай цилиндр ичига киргизилган гильзалар "қуруқ гильза" дейилади. Сув билан совитиладиган трактор двигателларида асосан қуйма гильзалар қўлланилади. Блок девори билан цилиндрлар ўртасида совитадиган сув ўтадиган оралиқ бор, шунинг учун бундай гильзалар «ҳўл гильза» дейилади. Сув ғилофидан картерга сув ўтмаслиги учун гильзанинг блокка тегиб турадиган пастки қисмига зичловчи резина ҳалка ўрнатилади. Цилиндрлар головкаси - цилиндрлар устини беркитиб турадиган қопқоқ бўлиб, кўпинча барча цилиндрлар учун яхлит қилиб ясалади, баъзан головка вазнини оғирлаштириб юбормаслик учун 4-6 цилиндрли двигателнинг ҳар икки уч цилиндрига алоҳида головка қилинади. Ҳаво билан совитиладиган двигателларда ҳар бир цилиндрнинг головкаси алоҳида бўлади.

Клапанлари юқорига жойлаштирилган двигателларнинг головкасида киритиш ва чиқариш клапанлари уяси ва киритиш ҳамда чиқариш каналлари, уюрма ҳаракат хосил қиливчи диффузорли уюрма камера канали ва туртгич штангалари ўтказиладиган тешиклар бор. Сув ўтказиладиган тешиклар форсунка ўрнатиладиган тешик хам головкага жойлаштирилади. Клапан уяси тешигини клапан ёпиб туради. Двигателнинг ёниш камераси кўпинча галовкага жойлаштирилади. Клапанлари пастга жойлаштирилган двигателларда клапанлар блокда туради, шу сабабли головканинг киритиш ва чиқариш тешиклари булмайди. V - тарзда жойлашган двигателларнинг ҳар қатор цилиндрига алоҳида головка қилинади. Цилиндрлар головкаси махсус чўяндан ёки алюминий қотишмасидан қуйиб ясалади. Сув билан совутиладиган двигателларда головканинг девори икки қават қилиниб орасида совитадиган сув ўтадиган бўшлиқ бўлади. Головканинг блокка ўрнатиладиган текислиги силлиқ қилиб ишланади. Блок билан головка орасига металл-асбест қистирма қуйилади. Головка блокка шпилкалар ва гайкалар билан маҳкамланади. Поршень - иш йўли тактида кенгаядиган газлар босимини қабул қилиб, бармоқ ва шатун орқали тирсакли валга узатади, шунингдек ёрдамчи тактларни бажаради, бунда тирсакли вал шатун ва бармоқ орқали поршенни ҳаракатга келтиради. Поршень алюминий қотишмасидан, баъзан чўяндан қуйиб ясалади. Алюмин поршень енгил, иссиқни яхши ўтказади ва камроқ ишқаланади. Ҳар бир поршеннинг туби, ҳалқа ариқчалари жойлашган зичловчи қисми, йўналтирувчи қисми-юбкаси ва поршень бармоғи ўрнатиладиган бўртмаси бўлади. Поршеннинг туби текис ёки дўнг бўлади, баъзан ёниш камераси поршенга жойлаштирилади, поршень тубига клапанлар учун махсус ўйиклар, диффузор ости ўйиғи қилинади.Тубининг мустаҳкамлигини ошириш ва иссиқни тарқатиш учун баъзан ичига қовурға қилинади. Поршеннинг мой сидиргич ҳалқа ўрнатиладиган ариқчасига тешиклар қилинади.

Двигатель ишлаганда поршеннинг юбкасига нисбатан тепа қисми кўпроқ қизийди, шунинг учун зичловчи қисмининг диаметри юбкасидан кичикроқ қилинади ва цилиндр деворига жипс тегиши учун унинг махсус ариқчаларига поршен ҳалқалари ўрнатилади. Баъзи поршенларнинг юбкаси эллипс шаклида ясалади, яъни поршень бармоғи ўкига нисбатан тик ўки каттароқ бўлади, бу ҳам поршеннинг зичроқ туришини таъминлайди ва ишқаланишини камайтиради. Цилиндр билан поршень юбкаси орасида 0,18-0,30 миллиметр оралиқ бўлиши керак. Юбкаси эллипс шаклли ёки кесикли поршенларда бу оралиқ 0,05-0,10 миллиметр бўлади. Поршенлар цилиндрларга диаметри бўйича танлаб ўрнатилишидан ташқари, оғирлиги бўйича ҳам танлаб ўрнатилади. Поршен ҳалкалари - поршеннинг цилиндрга жипс тегишини таъминлаб, газларни цилиндрдан картерига ўтказмайди ва поршеннинг иссиғини қисман цилиндрга ўтказади. Поршен ҳалқалари махсус чўяндан қўйиб ясалади. Ҳалқалар цилиндрга киргизилмаганда уларнинг диаметри цилиндр диаметридан каттароқ бўлиб, кесилган учларининг ўртасидаги оралиқ 10-15 мм бўлади. Поршеннинг юқори қисмига ўрнатиладиган, газни ўтказмаслик учун хизмат қиладиган ҳалқалар компрессион ҳалқалари дейилади. Поршеннинг мой сидирувчи ҳалқалар ўрнатиладиган ариқчасида хам тешиклар очилади. Двигател ишлаганда мой сидирувчи ҳалқалар цилиндр деворидаги мойни сидириб, поршен тешиклари орқали картерга кайтаради. Поршен бармоғи поршен билан шатуннинг юқори каллагини шарнирли бирлаштиради. Поршен бармоғи бўртмаларда ва шатуннинг втулкасида бурила оладиган типда қилинади. Шатун-поршенни тирсакли валнинг шатун бўйнига бирлаштириб, иш йўли тактида поршендан тирсакли валга куч узатади. Шатунга газ босимидан ташқари йўналиши ўзгарувчан инерция кучи ҳам таъсир этади. Шатун

махсус пўлатдан штамповка қилиб ясалади. Шатун юқорига каллак, пастки каллак ва стержендан иборат. Шатуннинг юқориги каллаги поршен бармоғига, пастки каллаги эса тирсакли валнинг шатун бўйнига бириктирилади. Шатуннинг пастки каллагига шатун подшипниги ўрнатилади. Кўпчилик шатунларда сирпаниш подшипниклари қўлланилади. Бундай подшипниклар сифатида алюмин қотишмаси, баббит ёки қўрғошинли бронза қўйилган юпқа пўлат вкладишлар қўлланилади. Тирсакли вал қисмларга ажраладиган қилиб ясалган бўлса, шатуннинг пастки каллаги яхлит қилиниб, унга юмалаб ишлайдиган подшипниклар ўрнатилади. Тирсакли вал - поршенлардан шатунлар орқали олган тўғри чизиқли ҳаракатни айланма ҳаракатга, босим кучини эса буровчи моментга айлантиради ва уни маховик орқали куч узатиш қисмларига ўтказилади. Шунингдек, газ тақсимлаш механизми, сув, мой ва ёнилғи насослари, вентилятор, генератор ва бошқалар тирсакли валдан ҳаракатга келтирилади. Тирсакли валнинг ўзак ёки таянч бўйинлари, шатун ёки кривошип бўйинлари жағлари, маховик махкамланадиган фланеци ёки қуйруғи ва баъзан посангилари бўлади. Тирсакли вал двигателнинг зўриқиб ишлайдиган муҳим қисми бўлиб, пўлатдан штамповка қилиб ёки махсус таянчдан қуйиб ясалади. Валнинг бўйинлари юқори частотали ток билан тобланади, жилвирланади, зарур ўлчамга етқазиб пардозланади. Цилиндри бир қатор жойлаштирилган двигателларда цилиндрларнинг сони қанча бўлса, тирсакли валнинг шунча шатун бўйинлари бўлади. Икки ва тўрт цилиндрли двигателларда валнинг шатун бўйинлари бир-бирига нисбатан 180 0 , олтицилиндрлиларда эса 120 0 бурчак билан жойлаштирилади. Бир ва икки цилиндрли двигателлар тирсакли валининг фақат икки учида ўзак бўйинлари бўлади.

Тўрт цилиндрли двигателлар валининг кўпинча бешта, баъзан эса иккита, учта ёки тўртта ўзак бўйини бўлади.Олти цилиндрли двигателлар валнинг тўртта ёки еттита ўзак бўйини бўлади. Тирсакли валнинг пасангилари ўзак подшипникларга тушадиган марказдан қочирма кучларни мувозанатлайди.Пасангилар вал билан бирга яхлит ёки алоҳида ясалиб, вал жағига болтлар билан махкамланади. Тирсакли валнинг олдинги учига тақсимлагич механизмнинг ҳаракатлантириш, шестерняси ўрнатилиб, ундан ёнилғи насоси, мой насоси ва бошқалар ҳаракатга келтирилади. Кўпинча валнинг учига вентилятор ва генераторни ҳаракатга келтирадиган шкив ҳамда вални қўл билан айлантиришда дастанинг учи киргизиладиган храповик ўрнатилади.Двигател ишлаган вақтда тирсакли вал қизиб узайиб, ўз ўки бўйича силжиши мумкин. Валнинг ўк йўналишида силжишини чеклаш учун бирор ўзак подшипниги тираладиган қилинади. Масалан, бешинчи ўзак подшипник ич қўймалари бўртиқли қилинади, у вал жағининг тирак сиртига ва мой қайтарувчи резьба бўртиғига тиралади. Тирсакли валнинг ўзак подшипниклари ҳам кўпинча шатун подшипниклари сингари тузилиб, уларнинг юпқа деворли ич қўймалари каттароқ қилинади, юқориги ич қўймалар блокдаги уяга, пасткиси эса қопқоққа ўрнатилади. Қопқоқ блокка болтлар билан махкамланади. Ўзак подшипниклардан шатун подшипникларга мой ўтказиш учун валнинг танасида пармаланган каналлари бўлади. Тоза мой трубка орқали чиқиб подшипникни мойлайди. Иккита ўзак бўйинли тирсакли валларнинг ўзак подшипниклари кўпинча шарикли, гоҳо роликли қилинади. Маховик чўяндан қуйилган оғир диск бўлиб, двигателни равон ишлашини таъминлайди, кривошип-шатун механизмини қўзғалмас нуқталарда силжитади, трактор ва ўзи юрар ҚХМ юритмаларининг ўрнидан қўзғалишини осонлаштиради. Двигателни ўт олдиришда стартёр ёки юргизиб юбориш двигатели узатмасининг шестерняси маховикнинг тишли тожи билан тишлашиб тирсакли вални айлантиради.

Двигател картери ва сапуни - двигателнинг блоки билан бирга қўйилган пастки қисми картер дейилиб, унинг ичига тирсакли вал ва бошқа деталлар жойлаштирилади. Двигател ишлаганда сиқиш ва иш йўли тактларида поршен билан цилиндр орасидан картерга оз бўлса ҳам газ ўтади. Цилиндрлар ва ҳалқалар ейилган сари газларнинг ўтиши ортади. Картер ичидаги босимнинг ошмаслиги учун двигателга сапун ўрнатилади. Сапун ортиқча газларни чиқариб мойни тутиб қолади, двигател совиганда картерга ташқаридан ҳаво киргизиб чанг ўтишига йўл қўймайди. Сапун корпус ва унинг ичига жойлаштирилган сим тўр ёки тиқиндан иборат. Сапун картерга ёки цилиндрлар головкасига ўрнатилади. Сапуннинг тўғри ишлаши учун техник қаровларда тиқинни чиқариб олиб, керосинда ювиш ва мой билан намлаб жойига қўйиш зарур. Ўзи юрар ҚХМ юритмалари двигателларида сапун кўпинча картернинг вентиляция тизими билан бирга ясалган бўлади. Двигател кривошип - шатун механизмининг деталлари юқори температура, кучли босим ва инерция кучлари таъсир этадиган оғир шароитда ишлайди. Бу механизм қисмларининг узоқ вақт бузилмасдан ишлаши учун машиналардан фойдаланиш қоидаларига риоя қилиш зарур. Кривошип - шатун механизмининг деталлари ейилган двигателни ишга тушириш қийин бўлади, қуввати камаяди, мой ва ёнилғи сарфи ортади, сапундан тутун чиқади, двигател тақиллаб ишлайди. Иш вақтида назорат ўлчов асбобларининг кўрсатишини доим кузатиб бориш, шунингдек ёнилғи, мой ва сув сизишига ҳамда жипслиги бузилиши сабабли газ чиқишига йўл қўймаслик керак. Агар мойнинг босими пасайиб кетса двигател тутаб, тақиллаб ишласа ёки нотекис ишласа уни дарҳол сабабини аниқлаш ва камчиликларни бартараф қилиш зарур.

Кривошип - шатун механизми деталларидан поршен ҳалқалари тезроқ ейилади, уларнинг қулфидаги ва поршен ариқчасидаги оралиқ ортади. Цилиндрларнинг ҳалқалар ҳаракат этадиган юқори қисми кўпроқ ейилиб, конус ва эллипс шаклига келади. Поршен бармоғи бўртма тешиги ва шатуннинг втулкаси ейилганда, уларнинг орасидаги масофа кенгаяди. Тирсакли вал подшипниклари ва бўйинлари ейилганда, оралиқ катталашиб, валнинг бўйни эллипс бўлиб қолади. Двигател деталлари ейилганда, уларнинг орасидаги оралиқ ортиб ўзига хос тақиллаш овозлари чиқариб ишлайди, буни стетоскоп билан аниқлаш мумкин. Поршен ҳалқалари, бармоқлар, шатун втулкаси, ич қўйма ва поршенлар ейилганида янгисига алмаштирилади. Цилиндр ейилганда йўниб кенгайтириб каттароқ поршен ўрнатилади ёки гильзаси янгиланади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Гуревич А. М. Тракторы и автомобили, Москва, «Колос», 1993. 2. Скотникова В. А. Тракторы и автомобили, Москва, Агропромиздат, 1995. 3. Худойбердиев Т.С. Трактор ва автомобиллар назарияси ҳамда ҳисоби. Тошкент «Ўқитувчи» 1984. 4. Белов С.М. Тракторлар. Тошкент «Ўқитувчи» 1980. 5. Шоумарова М., Абдуллаев Т. Қишлоқ хўжалик машиналари. Тошкент. Ўқитувчи. 2002 й. 6. Хамидов А.Х. Қишлоқ хўжалик машиналарини лойиҳалаш. Тошкент; Ўқитувчи.1991 й. 7. Рахимов А, Тракторланинг асосий механизмлари лойиҳалаш, Тошкент «Ўқитувчи», 1994 й.

Похожие

Ем-хашак етиштириш ва йиғиб олиш машиналари

Машиналарга техник ташхис қўйиш ва назорат қилиш

Двигателнинг механизм ва тизимлари

Газ-тақсимлаш механизми

Донли экинлар ҳосилини йиғиш машиналари