Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режими, ўсимликларнинг сувга бўлган талаби - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режими, ўсимликларнинг сувга бўлган талаби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Қишлоқ хўжалик экинларини суғориш режими, ўсимликларнинг сувга бўлган талаби Режа: 1.Экинларнинг суғориш режими. 2.Ўсимликнинг сувга бўлган талаби ва унинг ўзгариши. 3.Суғориш режимига таъсир этувчи табиий,иқтисодий ва хўжалик шароитлари. 4.Суғориш ва мавсумий сув бериш нормаси. 5.Суғориш нормасининг сарфланиш муддати.

Тупроқнинг актив қатламида муайян табиий ва агротехникавий шароитда белгиланган экин майдонини оптимал нам ва озиқ режимлари билан таъминлайдиган суғориш нормалари, суғориш муддатлари ва суғориш сони йиғиндиси суғориш режими деб аталади.Белгиланган суғориш режими қуйидаги шартларга : а) муайян агротехникавий талабларга асосан, ўсимлик ривожланишининг хар қайси фазасида унинг сувга бўлган талабига; б) тупроқнинг сув, озиқ моддалар, туз ва иссиқлик режимларини тартибга солиб туришига; в) суғориладиган ерларнинг ботқоқланишига, шўрланишига ҳамда тупроқ эрозиясига йўл қуймасликка риоя қилиш керак. Хар бир хўжаликда белгиланган суғориш режимига қаттиқ амал қилинса, меҳнат яхши ташкил этилса, техника шу режимга мослаштирилса , экинлардан доимо мўл ҳосил етиштириш мумкин. Турли ўсимликларнинг сувга талаби ривожланишининг хар хил фазасида турлича ўзгаради. Ғўзанинг ривожланиши униб чиқиш, шоналаш, гуллаш ва етилиш фазаларида, ғалласимонларники эса униб чиқиш, тўпланиш, гуллаш ва етилиш фазаларидан иборат. Ғалла экинларининг сувни энг кўп истеъмол қилиши бошоқ чиқариш (тўпланиш) фазасига туғри келади. Ғўза гуллаш фазасида умумий сунъий 55-65 % ини истеъмол қилади. Тупроқда шу билан бирга тупроққа унумдорлик берадиган элементлар (кислород, водород, углерод, калий, кальций, магний,темир, азот, фосфор, олтингугуртлар) ҳам бўлиши керак. Ғўзанинг 67-77 % и сувдан иборат . Экинлар озиқ моддаларни ўзлаштириши ва ҳосил тугиши учун улардаги сув ва озиқ моддалар маълум нисбатда бўлиши шарт.Ривожланишнинг хар бир фазасида ўсимликнинг сувга талаби агротехникавий тадбирлага , табиий шароитларга ва гектардан олиниши мўлжалланган ҳосил миқдорига қараб ўзгаради. Турли экинлар тупроқ намлигини турлича талаб қилади. Масалан, техника экинлари , илдизмевалар ва картошка тупроқда тулик нам сигимининг 60- 70 % ; кўп йиллик утлар, дуккаклилар ва ғалласимонлар 70-80 % ; товар

аҳамиятига эга донли экинлар 40-50 % ; бошқа донли экинлар 50-60 % нам бўлишни талаб қилади. Суғориладиган территориядаги табиий, хўжалик ва иқтисодий шароитлар комплекси ҳам экинларнинг суғориш режимига таъсир этади. Бу шароитларнинг энг мухимлари қуйидагилардан иборат : иқлим шароити: ҳаво температураси , еғин миқдори ва унинг йил фаслларига тақсимланиши ; ҳаво намлиги , буғланиш тезлииги ; шамол ва унинг кучи, эсиш йўналиши , такрорланиши ; тупроқ-грунт шароити : механиқавий таркиби , тузилиши, сув- физикавий хоссалари, тупроқнинг шўрланиш даражаси ; гидрогеологик шароитлар: ер ости сувларининг чуқурлиги ва минераллашганлик даражаси, уларнинг йил фаслларига қараб ўзгариши, сизот сувларининг оқиб кетиши ва оқиб келиш шароити, яъни гидрогеологик зоналарга бўлиниш шароити ; иқтисодий хўжалиик шароитлари : экинларни парвариш қилиш учун қўлланилаетган агротехника, тупроқ унумдорлиги, экинларнинг ҳосилдорлиги ва шу кабилар . Юқорида кўрсатилагн факторларниинг хар бир тупроқнинг нам режимига ва тупроқдагни тузлар таркибининг ўзгаришига таъсир этади. Суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолати емон бўлганида, экинни шамолдан химоя қилиш учун ихота дарахтзорлари барпо қилинади, Суғориш техникаси яхшиланади. Ер уз вақтида ишланиб, унга уғит солинади. Ўрта Осие ва Жанубий Қозоғистон территориясини зоналарга бўлишда иқлим шароити асос қилиб олинган. Бу хақда кейинроқ батафсил тўхтаб ўтилади. Тупроқнинг физикавий хоссалари унинг механиқавий таркибига боғлиқ . Тупроқнинг механиқавий таркиби эса унда диаметри 0,01 мм дан кичик бўлган гил зарраларининг миқдорига қараб белгиланади. Бу зарралар % билан ҳисобланади;

Экинларнинг нави ва ривожланиш фазалари; Суғориш усуллари, суғориш техникаси; Экинларнинг ҳосилдорлиги ва сув истеъмоли коэффиценти. Ўрта Осие тупроқларининг кўпчилик қисми қумлоқ тупроқлардан иборат. Шуни кўзда тутиб, В.М.Легостаев ва Б.С.Коньков тупроқ турларини, механиқавий таркиблари; оғир, ўртача, енгил бўлган 3 гуруҳга ажратдилар. Хажмий оғирлиги катта (1450 кг/м3) бўлган оғир тупроқлар таркибида гил тупроқ (40-66 %) ва ундан кўп ҳамда серковаклиги ва кўп нам сигдириши жихатидан бошқа (ўртача ва енгил) тупроқлардан фарқ қилади. Енгил тупроқларнинг нам сигими оз ва сув ўтказувчанлиги кўп бўлади. Шунинг учун енгил тупроқларда экилган экинлар кичик суғориш нормалари билан тез-тез суғорилади. Экинларнинг хар гектарига суғориш мавсумида берилган сув миқдори мавсумий суғориш нормалари деб аталади. Мавсумий суғориш нормаси шу районнинг иқлимига, сизот сувларининг қандай чуқурликда туришига суғориш техникасига, экиннинг турига, навига ва шу кабиларга боғлиқдир. Экин экилган 1 га ерни бир марта суғориш учун сарфланадиган сув миқдори суғориш нормаси деб аталади. Мавсумий суғориш нормаси хар галги суғориш нормаларининг йиғиндисига тенг бўлади : n m m m m m m M       ... 4 3 2 1 еки 1m M m   Бу ерда М т- мавсумий суғориш нормаси, м3/га ; m 1 + m 2 + m 3 + m 4 +…,+ m n – хар галги суғориш нормалари, м 3 /га . Мавсумий суғориш нормасини ўсимликнинг ривожланиш фазаларига қараб суғориш сони ва суғориш нормаси сифатида

тақсимланишнинг аҳамияти катта. Мавсумий суғориш нормаси ривожланиш фазаларига ва хар бир гидро модуль районда хар қайси экин учун алоҳида суғориш схемаси тузилади. Масалан, бу схема ғўза учун 2-4-1 шаклида бўлса, демак, шу гидромодуль районда ғўза мавсумда 12 марта суғорилади. Схеманинг биринчи рақами-гуллашгача, иккинчи рақами – гуллаш давридаги ва учинчи рақами - етилиш давридаги суғориш сонини билдиради. Мавсумий суғориш нормаси ғўзанинг ривожланиш фазаларига қараб қуйидагича тақсимланади: гуллашгача 15-20 % , гуллаш даврида 60-70 % ва етилиш даврида 15-220 % сув берилади. Энг яхши (оптимал ) суғориш нормаларини белгилаш учун : а) суғориш натижасида тупроқ қатламининг қандай чуқурликкача намиқишини; б) суғориладиган тупроқ қатламининг энг кўп нам сигимини; в) тупроқ қатламининг суғоришдан олдинги (хақиқий) намлигини; г) суғориш усуллари (бостириб, тахталарга бўлиб, жуяк олиб, эгат олиб, сунгъий емғир еғдириш ва х.к.) бўлиши керак. Экинларнинг ривожланиш фазаларида тупроқнинг тахминий намиқиш чуқурлиги 15-жадвалда берилган. Суғориш нормаси т қуйидаги формуладан топилади : m = 100 Н (А-ч 0 ) * м 3 / га Икки суғориш орасида қанча давр бўлиши хар галги суғориш нормасининг сарфланиш муддатига боғлиқ. Суғоришлар орасидаги даврга қараб, ўсимликнинг айрим фазаларида уни неча марта суғориш зарурлиги аниқланади. Бу эса хўжаликда айрим даврларда қанча сув кераклигини олдиндан билишга имкон беради. Профессор В.Е.Еременко қуйидаги боғланишга асосан нормага мувофиқ ғўзага сув бериш вақтини даланинг сутка давомидаги ўртача сув сарфига қараб белгилашни тавсия қилади :vkl m T  (1.4) бу ерда Т – суғориш нормасининг сарфланиш муддати, сутка; m - суғориш

нормаси, м3/ га ; v - сизот суви чуқур ерларда ғўзанинг сутка давомида сувга бўлган талаби, м3/ га ; k- гидрогеологик коэффицент; I- сув истеъмол тузатма коэффиценти ( унумдор тупроқлар учун – 0,90 – 0,92 га тенг ).Тузатма коэффиценти ( I ) беда ўрнига чигит эқишнинг биринчи ва иккинчи йилдаги сув сарфини ҳисоблаб чиқаришда ишлатилади. Конкрет тупроқ – гидрогеологик шароитларда суғориш нормасининг сарфланиш муддати берилган формула ердамида осон ҳисобланади.

Адабиётлар: 1. Ахмедов Х.А. Зах қочириш мелиорацияси . Тошкент., “Ўқитувчи”., 1975.-25 бет. 2. Ахмедов Х.А. Суғориш мелиорацияси. Тошкент., “Ўқитувчи ”., 1977.- 340 бет. 3. Костяков А.Н. Основы мелиорация. М., “Селдьхоздат”, 1960.-624 бет. 4. Мирзаев А. “Суғориш ва зах қочириш мелиорацияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”., 1974. 5. Нерозин А.Б. “Қишлоқ хўжалик меплиорацияси” Тошкент., “ Ўқитувчи ”., 1966 .- 252 бет. 6. Мелиорация и водное хозайство. Справочник, 1-6 том. М.Агропромиздат, 1990. 7. Марков Е.С. “Сельскохозяственные гидротехнические мелиорации” ., М., “Колос”., 1981.-375 бет. 8. Рахимбаев Ф.М.“Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1988. – 363 бет.

Похожие

Қишлоқ хўжалик маҳсулотларига бўлган талаб ва таклифнинг таҳлили

Ғўзанинг асосий шароитларга бўлган талаби

Ғўзанинг ташқи мухит шароитларига бўлган талаби

Қишлоқ хўжалик экинларининг аҳамияти ва гуруҳларга бўлиниши. Ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари

Суғориш манбалари ва уларнинг турлари. Манбанинг суғориш қобилияти