Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси ва унинг турлари. Суғориш мелиорацияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси ва унинг турлари. Суғориш мелиорацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50 KB

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси ва унинг турлари. Суғориш мелиорацияси Режа: 1. Мелиорация хақида тушунча ва унинг турлари. 2. Суғориш мелиорацияси. суғоришнинг асосий мақсади. 3. Суғоришда ишлатиладиган сувнинг сифати ва қўйиладиган талаблар. 4. Суғориш турлари мунтазам, бир марта ва махсус суғоришлар. 5. Суғоришнинг махсус турлари хақида тушунчалар.

Мелиорация лотинча “melijratio” сўзидан олинган бўлиб,яхшилаш деган маънони англатади ва табиий шарт шароитларни қишлоқ хўжалик экинлари учун қулай бўлган томонга тупроқ ва сув режимларини ростлаш йўли билан ўзгартиришга қаратилгандир. А. Н. Костяков таъбири билан айтганда “ қишлоқ хўжалиги мелиорацияси - ҳалк хўжалигида ер ресурсларидан янада самарали фойдаланиш мақсадида ноқулай бўлган гедрологик, тупроқ гедрогеологик тупроқ ва агроиқлим шароитларини тубдан ва узоқ давр учун яхшилашга йўналтирилган ташкилий хўжалик, техникавий ва ижтимоий - иқтисодий тадбирлар мажмуидан иборат,,. Хозирги пайтда мелиоратив тадбирларнинг 40 яқин турлари мавжуд бўлиб, мелиорация фани асосан 4 гуруҳга бўлинади. Тупроқ ва ўсимликларга таъсир этишига қараб агротехникавий, ўрмон техникавий, химиявий ва гидротехникавий мелиорация турлари фарқланади. Агротехникавий мелиорация ер текислаш, алмашлаб эқиш тупроққа туғри ишлов бериш, ундан зарарли тузларни ювиб кетгазиш каби чора тадбирлардан иборат. ўрмон техникаси мелиорацияси биологик усулда бўта ва дарахтзорларни (ўрмон) барпо қилиш йўли билан тупроқ, иқлим, ер ости суви сатҳи шароитларини ўзгартиришга имкон берувчи тадбирлар тизимини ўз ичига олади. Химиявий мелиорацияда тупроққа оҳак, гипс, сентетик каучук ош тузи , олтингугурт кислотаси, томас шлак, фосфорит, унинг каби кимевий бирикмалар киритилиб тупроқ яхшиланади, сув ҳавзалари ва каналлардан шимилишини камайтириш учун полимер материалллар ишлатилади. Гидротехникавий мелиорацияда тупроқ унумдорлигини ошириш унинг сув режимини ўзгартириш (суғориш, туғонлар, сув омборлари, каналлар, зах қочириш тармоқларини қуриш ва х.з) орқали амалга оширилади. Гидротехникавий мелиорация ўз навбатида суғориш ва зах қочириш мелиорациясига бўлинади.

Суғориш тупроқнинг табиий нам танқислигини сунъий равишда тўлдиришдир. Суғориш деганда тупроқнинг унумдорлигини ошириш, қишлоқ хўжалик экинларидан мўл ҳосил олиш учун тупроқнинг сув режимини ва у билан боғлиқ бўлган ҳаво, иссиқлик ва озиқлантириш режимларини ҳосил қилиш бошқариш ҳамда уларни сақлаб туриш мақсадида ерни суғоришни тушуниш лозим. Суғориш тундрадан бошқа барча табиий зоналарда амалга оширилади. Табиий намлик етарли бўлмаган зоналар, яъни доимий буғланиш миқдори атмосфера еғинларидан ортиқ (е ‹1) худудларда суғориш ерларни қишлоқ хўжалиги учун ўзлаштиришнинг асосий шарти ҳисобланади; бу районларга кавказ орти ва каспий бу паст текислигидаги қуруқ чўл ва ярим чўл жойлари , Қозоғистон ва Марказий Осие давлатлари, шу жумладан Ўзбекистон Республикаси худуди ҳам киради. Республикамиз худуди ўзининг иссиқ ва қуруқ иқлими билан тавсифланади, бу ерда кам миқдорда (йилига ўртача 200-300 мм) еғин еғади, бундан ташқари унинг кўп қисми вегетация (ўсиш) давридан бошқа пайтга туғри келади. Бу ерда суғоришсиз экинлардан жуда кам ҳосил олинади, шу сабабдан бундай районларда ерларни суғориш маданий дехқончилиқнинг зарур шарти ҳисобланади ҳамда юксак агротехника усулларини қўллаш билан суғориш орқали пахта ва бошқа экинлардан энг юқори ҳосил олиш мумкин. Суғоришда ишлатиладиган сувнинг сифатига унинг таркибидаги чўкиндилар , (лойқа миқдори, эриган тузлар ва хароратига нисбатан талаблар қуйилади.). Чўкиндилар диаметри 0,1 ... 0,15 мм бўлса , зарарли ҳисобланади , чунки улар каналларга чўкиб , лой бостиради ва сув ўтқазиш қобилиятини камайтиради. Ўлчами 0,1...0,005 мм гача бўлган чўкиндилар тупроқнинг епишқоқлигини камайтириб физикавий ҳолатини яхшилаши мумкин, лекин унда озуқа моддалар кам бўлади. Жуда майда, диаметри 0,005 дан кичик, айниқса диаметри 0,001 дан кичик бўлганлари озуқа моддаларга бой бўлади, лекин уларнинг кўп миқдори тупроқнинг фи-

зикавий хоссаларини, сув шимувчанлигини ва аэрациясини камайтиради. Чўкиндилар химиявий таркибига кўра лойқа яқин ва уларда қум тупроқ, гилтупроқ, гумус, органиқ моддалар, кальций, магний, натрий ва калий тузлар бўлади. Минерал моддалар айниқса чўкиндилар билан тушадиган калий ва фосфат кислоталари ўсимликларнинг озуқа моддаларига бўлган эҳтиежини қондиришга сарф бўлади. Суғориш сувларида муаллақ чўкиндилардан ташқари эриган тузлар ва газлар бўлади. Масалан: 1м3 сув таркибида 40...5 см3 га яқин эриган газлар, шу жумладан 20 см3 СО2 , 15...20 см3 азот ва 8...12 см3 кислород бўлади. Газлар миқдори қишда ездагига нисбатан кўпроқ. Суғориш сувида эриган тузлар миқдори 0,1 % , яъни 1 г/л гача рухсат этилади , бунда ҳар 1 000 м3 сув билан 1000 г эриган туз тупроққа олиб келинади. Суғориш сувидаги эриган тузларнинг йўл қўйиладиган миқдори унинг кимевий таркиби ва тупроқнинг сув - физикавий хосса-ларига боғлиқ. Бу миқдор енгил тупроқларда оғир тупроқларга нисбатан кўпроқ бўлади. Суғориш сувидаги тузларнинг юқорироқ миқдори қуйидаги ҳолатларда йўл қуйилади. Атмосфера еғинлари кўп тушганда ва доимий шўр ювишлар олиб борилганда , кичик суғориш меъерлари билан суғорилганда, юқори агротехника қоидаларига амал қилинганда ва органиқ уғитлар ишлатилганда , алмашлаб эқишда кўпроқ ўт-беда экилган ҳоллларда. Қишлоқ хўжалик экинлари ўсиш, ривожланиши ва юқори ҳосил беришида суғориш сувининг харорати 150С дан кам бўлиши мақсадга мувофиқ эмас. Паст хароратли сув билан (муз сувлари, ер ости сувлари) иссиқсевар экинларни суғоришда улар ез пайтда очиқ ҳавзаларда иситиб олиш керак. Илиқ ( t ›10 0 С) сув билан суғориш экинлар илдиз тизимини тез ривожлантиради, умумий ҳосил 14...20% гача ортади. Ўсимликларга таъсир этиш вақти ва самарадорлигига қараб суғориш мунтазам ва бир марталик турларга бўлинади. Мунтазам суғоришда сув қишлоқ хўжалик экинларининг эҳтиежи, иқлим ва тупроқ шароитлари,

хўжалик эҳтиежи ва имкониятига қараб доимий равишда берилиб туради. Мунтазам суғориш тупроқнинг сув, иссиқлик озуқа, ҳаво ва туз режимларини ростлаб туради ва яхшилайди. Бир марталик суғориш баҳорда тошқин сувларни , эриган қор сувларини тўплаб лиман усулида суғориш еки нам тўплаш учун кўзда суғоришни уз ичига олади. Мунтазам суғоришнинг бўлиб-бўлиб суғориш, суғоришлар даври орасида бўлиб суғориш ва тухтовсиз суғориш (томчилатиб суғоришнинг баъзи турлари , синхрон - импульс усулда емғирлатиб суғориш) турлари мавжуд. Шунингдек , суғоришнинг еппасига ва танлаб суғориш турлари ҳам қўлланилади. Суғоришнинг қуйидаги махсус турлари фарқланади: ерни уғитлаш мақсадида суғориш (таркибида унумдор лойқа кўп бўлган сув билан), иссиқлик электро-станцияларидан чиқадиган сув еки ер ости иссиқ суви билан суғориш ва аэрозоль усулда суғориш (ҳаво қурғоқчилигини йўқотиш учун ўсимликларнинг баргини намлаш) усулларидир.

Адабиётлар: 1. Ахмедов Х.А. Зах қочириш мелиорацияси . Тошкент., “Ўқитувчи”., 1975.-25 бет. 2. Ахмедов Х.А. Суғориш мелиорацияси. Тошкент., “Ўқитувчи ”., 1977.- 340 бет. 3. Костяков А.Н. Основы мелиорация. М., “Селдьхоздат”, 1960.-624 бет. 4. Мирзаев А. “Суғориш ва зах қочириш мелиорацияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”., 1974. 5. Нерозин А.Б. “Қишлоқ хўжалик меплиорацияси” Тошкент., “ Ўқитувчи ”., 1966 .- 252 бет. 6. Мелиорация и водное хозайство. Справочник, 1-6 том. М.Агропромиздат, 1990. 7. Марков Е.С. “Сельскохозяственные гидротехнические мелиорации” ., М., “Колос”., 1981.-375 бет. 8. Рахимбаев Ф.М.“Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1988. – 363 бет.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси фани, Республикамиз тараққиетида унинг тутган ўрни

Ўрмондан ўрмон мелиорацияси сифатида қишлоқ хўжалигида фойдаланиш

Суғориш тармоғининг ўтказувчи қисми ва унинг конструкцияси

Дехкончилик мелиорация фани унинг мақсади, вазифалари, услублари, тарихи

Суғориш турлари ва усуллари. Ер устидан суғориш