Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси фани, Республикамиз тараққиетида унинг тутган ўрни - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси фани, Республикамиз тараққиетида унинг тутган ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41 KB

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси фани, Республикамиз тараққиетида унинг тутган ўрни Режа: 1.Мелиорациянинг фан сифатида шаклланиши ва унинг ривожланиш тарихи. 2.Ўзбекистон Республикаси ва Қашқадарё вилояти шароитида суғориладиган ерлар кўлами ва сув ресурсларидан фойдаланиш самарадорлиги. 3.Ер-сув ресурслари, улардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш усуллари. 4.Ерлар мелиоратив ҳолатига салбий таъсир этувчи омиллар ва уларни бартараф этиш чоралари.

Ер (тупроқ) тирик организмдир. Шунинг учун ҳам унга асосий ҳаетий факторлар- сув, ҳаво, озуқа, еруглик ва иссиқлик зарур. Бу факторлар оптимал даражада бўлса, экилган экиндан кўзда тутилган ҳосилни олиш мумкин. Юқоридаги унсурлар бир-бирига узвий боғлиқдир. Улардан бирининг бузилиши қолганларининг ҳам издан чиқишига сабаб бўлади. Айниқса, тупроқнинг сув режими асосий факторлардан ҳисобланади. Шундан келиб чиқиб “melioration” – сўзи яхшилаш деган маънони англатади. Демак, қишлоқ хўжалик мелиорацияси бу ташкилий хўжалик ва социал иқтисодий тадбирлар мажмуаси бўлиб, ноқулай гидрологик тупроқ, гидрогеологик ва агроиқлим шароитларини яхшилашга қаратилгандир. Унинг асосий мақсади ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланишдир. Мелиорациянинг ривожланиши жуда қадим тарихга бориб тақалади. Археологларнинг аниқлашича бундан ўн минг йиллар муқаддам даре тошқинидан фойдаланиб ерларни лойқа бостириш натижасида ер унумдорлигини ошириш усули қўлланилган. 1904 йилдаги қазиш ишлари натижасида Ашхабод шаҳри яқинида эрамиздан тахминан 8250 йил муқаддам суғориш ишлари қўлланилганлиги аниқланган. Суғориш ишлари Ўзбекистон , шу жумладан Хоразм вилоятида ҳам қадимдан қўлланиб келинган. Даредан сув сепоялар орқали кўрилган туғонлар ердамида олинган. Чигирлар , қовға орқали сув чиқарганлар, қоризлар қазиб ерларни суғорганлар . XV асрда Алишер Навоии ўзининг “Фарход ва Ширин ” достонида канал қазиб ерларни суғориш ишлари олиб борилганлигини баен этган. Хозирги даврда мелиоратив тадбирларнинг 40 га яқин турлари мавжуд. Уларни вазифасига қараб 3 та катта гуруҳга бўлиш мумкин. Яъни , сув билан боғлиқ , тупроқ мелиорацияси ва сув, ҳавонинг механиқ таъсирига учраган ерлар мелиорацияси. Чучук сув ресурслари ер юзида жуда нотекис тақсимланган бўлиб, Ўрта Осие мамлакатларида жуда катта сув танқислиги мавжуд. Ваҳоланки бу мамлакатларда қишлоқ хўжалик махсулотларнинг асосий қисми етиштирилади.

Ўзбекистон бўйича 4,206 млн. га қишлоқ хўжалигида ишлатиб келинаетган суғорма ерлар мавжуд бўлиб, хар бир қишига 0,18 – 0, 20 га ер туғри келади. Шу жумладан , Қашқадаре вилоятида 487 минг га ерлар суғорилади. Сув нафақат қишлоқ хўжалигида балки , саноат , комуннал хўжалик соҳаларида ҳам фойдаланилганлиги туфайли сув танқислиги янада каттароқ аҳамият касб этади. Шу туфайли сувдан тежаб – тергаб фойдаланиш мақсадида қуйидагиларни жорий этиш зарур : - сув тежайдиган технологияни жорий этиш ; - бирлик ерга ва бирлик ҳосилга сарфланадиган сув миқдорини камайтириш ; - каналлар тизими ФИК ва ердан фойдаланиш самарадорлигини ошириш; - сизот сувлари сатҳини зах қочириш меъери даражасида ушлаб туриш (дренаж). Ахолини қишлоқ хўжалиги махсулотлари билан таъминлаш учун потенциал юқори ҳосил олишимиз , бунинг учун эса , агротехник , мелиоратив тадбирлар билан бирга хўжаликларда моддий , ташкилий базани ҳам мустаҳкамлаш зарур. Потенциал ҳосил кўрсаткичи бўлиб, тупроқ бонитети хизмат қилади. Бунда бегона утлар босганлиги , шўрланиш даражаси ва маҳаллий , маъданли уғитлар билан таъминланганлиги ҳисобга олинади. Шунинг учун барча ерларда паспортизация қилиш ишлари бажарилиши зарур. Бундан ташқари шоли экинлари майдонларини қисқартириш , сув кам талаб қилувчи экинлар эқиш ва адир, тоғ олди зоналарида боғ, узумзорлар барпо этиш ҳам яхши самара беради. Кейинги йилларда еппасига янги ерлар ўзлаштириш, Амударе ва Сирдаре сувининг асосий қисмини янги ерларга буриш натижасида ўзлаштирилган ва унга яқин жойлашган майдонлар мелиоратив ҳолати кескин емонлаша бошлади. Суғориш режимига амал қилмаслик, суғориш тармоқлари техник ҳолати кони-карсизлиги ва сув ҳисоби яхши йўлга қуйилмаганлиги оқибатида сизот сувлари сатҳи кескин кўтарила бошлади.

Бу ўз навбатида ерлар шўрланишига сабаб бўлади. 1997 йилги маълумотларга кўра республика бўйича 1970,7 млн. га шўрланган ерлар мавжуд бўлиб, шундан 1117,7 млн. га кам шўрланнган 611, 2 минг. га ўртача шўрланган ва 241,8 минг. га ерлар эса, кучли шўрлангандир. Яқин келажакда суғориладиган ерлар 4,8 млн га. етса, шундан 3,8 млн. га ер дренаж ўтқазишга муҳтож бўлади. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, қишлоқ хужалигида мелиорациянинг ўрни беқиесдир. Президент И.А.Каримов ўзининг Сурхондарё, Наманган, Қашқадаре ва Фарғона вилоятлардаги чиқишларида ҳам ерлар мелиорациясига алоҳида эътибор беришни таъкидлаб ўтди.

Адабиётлар: 1. Ахмедов Х.А. Зах қочириш мелиорацияси . Тошкент., “Ўқитувчи”., 1975.-25 бет. 2. Ахмедов Х.А. Суғориш мелиорацияси. Тошкент., “Ўқитувчи ”., 1977.- 340 бет. 3. Костяков А.Н. Основы мелиорация. М., “Селдьхоздат”, 1960.-624 бет. 4. Мирзаев А. “Суғориш ва зах қочириш мелиорацияси”. Тошкент, “Ўқитувчи”., 1974. 5. Нерозин А.Б. “Қишлоқ хўжалик меплиорацияси” Тошкент., “ Ўқитувчи ”., 1966 .- 252 бет. 6. Мелиорация и водное хозайство. Справочник, 1-6 том. М.Агропромиздат, 1990. 7. Марков Е.С. “Сельскохозяственные гидротехнические мелиорации” ., М., “Колос”., 1981.-375 бет. 8. Рахимбаев Ф.М.“Практиқум по сельскохозяственным гидротехническим мелиорациям ”., Ташкент., “Меҳнат”., 1988. – 363 бет.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги мелиорацияси ва унинг турлари. Суғориш мелиорацияси

Қишлоқ хўжалиги логистикада омбор хўжалиги

Қишлоқ хўжалиги инфратузилмаси

Қишлоқ хўжалиги логистикада захиралар

Ўрмондан ўрмон мелиорацияси сифатида қишлоқ хўжалигида фойдаланиш