Ипак қурти биологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ипак қурти биологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

62.5 KB

Ипак қурти биологияси Режа: 1. Пиллачиликнинг қишлоқ хўжалигидаги аҳамияти. 2. Тут ипак қуртининг ҳайвонот оламида тутган ўрни. 3. Ипак қуртининг турлари. 4. Тут ипак қуртининг ривожланиш даврлари.

Таянч иборалар : Пиллачилик, пилла, ипак қурти, табиий тола, ипак қурти турлари, ёввоий қуртлар, маданий ипак қурти, қуртнинг ривожланиши, ипак қурти биологияси. Пиллачилик қишлоқ хўжалигининг муҳим тармоқларидан бири бўлиб, тўқимачилик саноатини хом-ашё билан таъминлайди. Республикамиз халқ хўжалиги ва аҳолининг турмуш даражаси яхшиланган сари уни табиий ипакдан тўғилган турли кийимларга бўлган эҳтиёжи ҳам ортиб бормоқда. Табиий ипакдан қимматли, пишиқ газламалар тўғилиб, ундан авиация, космонавтика саноатида, табобатда, радиотехника ва бошқа соҳаларда кенг фойдаланилади. Шунинг учун Республикамизда ипакчиликни янада ривожлантиришга катта эътибор берилмоқда. Ҳозирги замон ипакчилиининг ватани жануби-шарқий Осиёдир. Хитойда эромиздан ғарийб 3000 йил илгарироқ табиий ипак тайёрлаш билан шуғулланилган. Ўрта Осиё ипакчилик 4 асрда кириб келган. Аммо кейинги йиллардаги текширишларга қараганда Мовароуннаҳрда ипакчилик жуда қадимдан (эрамиздан олдин) мавжудлиги тасдиқланмоқда. Ипак қуртининг бир неча турларидан ипак олинади. Бу турлардан хонакилаштирилгани тут ипак қурти фақат тут барги билан озиқланади ва узунлиги 1000-1500 м дан ортиқ ингичка толадан иборат пилла ўрайди. Юқори сифатли ва ранг-баранг шойи матолар дунёда, айниқса Шарқда қадим замонлардан машхурдир. Шойи Хитойдан Марказий Осиё орқали Европа мамлакатларига ҳам олиб борилган. Натижада кейинчалик «буюк ипак йўли» деб аталган савдо ва маданий алоқалар йўли- маданияти бирлаштирувчи йўл вужудга келади. Буюк Амир Темур ҳокимлик қилган даврда давлатнинг бутун ҳудудида, айниқса Марказий Осиёда «Буюк ипак йўли» буйлаб

жойлашган Самарқанд, Шаҳрисабз, Бухоро, Туркистон шаҳарлари ва Фарғона водийсида пиллакашлик, ипакчилик ва шойи матолар тўғиш санатининг ривожланиб, кийим бош учун ипакка зар ва кумуш иплар аралаштириб тўғилган шойи газламалар пайдо булган. Бундай кийимлар «Буюк ипак йўли» орқали Европа мамлакатларига тарқалган. ХХ асрнинг бошларида Япония хом ипак тайёрлашда дунёда биринчи ўринни эгаллади ва иккинчи жаҳон уруши бошланиши олдидан 360-375 минг тонна хом пилла тайёрлашга эришди. Ипакчилик деганда пилла етиштириш учун зарур бўлган мураккаб жараёнлар мажмуаси тушунилиб, тутзорлар барпо қилиш, қурт уруғини очириш (уруғни жонлантириш), қурт боқиш; наслчилик ишлари; қурт уруғини тайёрлаш (қурт уруғи етиштириш); пиллага дастлабки ишлов бериш; (ғумбакни ўлдириш ва пиллани қуритиш); ипак қурти касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари ишлаб чиқилади. 2014 йилда мамлакатимизнинг ҳамма вилоятларида тут ипак қурти боқилиб республикамизда 23000 тоннадан ортиқ сифатли пилла тайёрланиб, давлат режаси ортиғи билан бажарилди. Пиллачилик қишлоқ хўжалигининг етакчи тармоқларидан бири – пахтачилик билан жуда уйғунлашб кетган. Тут дарахтлари ипак қурти учун озиқа манбаи бўлиши билан бирга пахтазорни, ғўзаларни гармсель ва бошқа таъсирлардан ҳимоялайди, суғориш каналларининг қирғоқларини мустахкамлайди. Қишлоқ хўжалиги тармоғида фермер хўжаликнинг кўпайтириш ипакчиликни янада ривожлантириш имкониятини туғдиради. Ипак қурти биологияси. Биология грекча сўз бўлиб, биос-ҳаёт, логос-таълимот деган маънони билдиради. Бошқача қилиб айтганда, биология- тирик табиат ва мавжудотларни ҳаёт тўғрисидаги фанлар мажмуидир.

Ипак қурти биологияси ипак қуртининг ҳайвонот оламида (зоологик классификацияда) тутган ўрни, турлари (гуруҳлари), унинг индивидуал ривожланиш хусусиятларини ва улар билан боғлиқ ҳодисаларни ўрганади. Табиий ипак фақат ипак қуртларидан олинади, Ўзбекистонда асосан тут ипак қурти боқилади. Табиий ипак эса чиройлилиги, пишиқ ва мустаҳкамлиги, ҳаво ўтказувчан ва чиримаслиги билан бошқа толалардан фарқ қилади. Тут ипак қуртинг ҳайвонот оламида тутган ўрни. Тут ипак қурти зоологик систематикада академик Г.Я.Бей-Биенко таърифича, фақат тут барги билан озиқлангани учун т у т и п а к қ у р т и (Бомбух мори Л) тури, қуртлик даврининг охирида мудофа қатлам- пилла ўрагани учун п и л л а к а ш л а р (Бомбйcидал) оиласи, вояга етган даврида капалагининг танаси тангачалар билан қоплангани учун т а н г а ч а л и л а р ёки капалаклар (Лепидоптера) туркуми, индивидуал ривожланишида тўлиқ шаклини ўзгартириб ривожлангани учун тўлиқ м е т а м о р ф а з а л и л а р (қолометабола) бўлими, уч жуфт оёқлари, танаси бош, кўкрак ва қорин қисмларига ажралганлиги учун олти оёқлилар ёки ҳ а ш а р о т л а р (Инсеcта) синфи, нафас олиш органлари трахеядан тузилганлиги учун т р а х е я б и л а н н а ф а с о л у в ч и л а р (Трачеата) кенжа типига ва ниҳоят оёқлари бўғимларидан иборат эканлиги учун б ў ғ и м о ё қ л и л а р (Фртҳропода) типига киради. Ипак қуртининг турлари. Табиий ипак фақат тут ипак қурти пилласидан эмас, балки ипак қуртининг сатурнид оиласига кирувчи 20 га яқин туридан иборат бўлган ёввойи ипак қуртларининг пилласидан ҳам олинади. Уларнинг толаси пишиқ, табиий чиройли, рангдор, химиявий моддалар ва бошқа заларли таъсирларга чидамлилиги билан характерланади. Лекин, толаси тут ипак қуртининг пилласига нисбатан йўғон, ёмон суғурилади (баъзилар йигирилмайди), турли хил рангларга

бўялмайди, ипак миқдори кам бўлади. Кўпчилик ипак қуртининг пиллаларидан ипак пахта (момиқ) олиниб, улар табиий шароитда, яъни дарахтзор ёки бутазорларда боқилади. Ёввойи ипак қуртларига Айлант, канакунжут ва Ассам ипак қуртлари, шунингдек, Хитой Япония ва Ҳиндистон дуб ипак қуртлари киради. А й л а н т и п а к қ у р т и айлант дарахтининг баргидан ташқари сирен ва олма дарахтининг барги билан ҳам озиқланади. Булар Хиндистон, Хитой ва Ява мамлакатларида учраб, бир йилда 4 маротабагача авлод беради. Пилласи кулранг сариқ тусли, чўзинчоқ. Бир қутбида тешиги бор, толаси сўғирилмайди. К а н а к у н ж у т и п а к қ у р т и айлант ипак қуртига жуда яқин бўлиб, 4-7 маротабагача авлод беради. У канакунжут, сирень, ёввойи олма дарахтларининг барги билан озиқланади. Уларнинг ўраган пиллалари оқ, жигар ранг қизқиш тусли бўлиб, олинган ипак толаси ялтираб туради. Канакунжут ипак қурти Хиндистон, Хитой ва Вьетнам мамлакатларида учрайди. А с с а м и п а к қ у р т и ғаммахўр ҳашаротларга киради. Ярим хонакилаштирилган, йилига 5тагача авлод беради. Пилласи турли рангда бўлиб, узунлиги 5см ча, бир томони ўткирлашган, кичик тешикчаси бор. Пилласи йигирилади. Х и т о й д у б и п а к қ у р т и капалаклари йирик, қанотини ёзганда 15-18 см га етади, қанотлари чиройли, ҳар бирида кўзча шаклида холлари бор, яхши, 15 кунгача яшайди. ғумбаклик даврида қишлайди. қуртлари дуб барги билан озиқланиб, баргдан ғилофча ясаб пилла ўрайди. Пилласи қўнғир рангли, тухумсимон шаклда, узунлиги 4-6 см, поячали, поячаси ёрдамида дуб новдасига ҳалқача ҳосил қилиб пилласини илдиради. Саноатда катта аҳамиятга эга. Ҳ и н д и с т о н д у б и п а к қ у р т и дуб дарахтининг баргидан ташқари канакунжут барги билан ҳам озиқланади. Пилласи узун-7 см

гача, «оёқчаси» бор, Хитой ва Япон дуб ипак қуртидан фарқи пилласини баргга ўрамасдан навдага ҳалқача ясаб илдради. Пилласи ирик донадор, узунлиги 4-7 см, яхши йигирилади. Я п о н д у б и п а к қ у р т и ё к и т о ғ и п а к қ у р т и. Япония, Корея ва Узоқ Шарқда ёввойи ҳолда дуб ўрмонзорларида ва ярим хонакилаштирилган ҳолда боқилади. Улар тухумлик даврида қишлайди, пилласининг оғирлиги 7-8 г бўлиб, бошқа ёввойи ипак қуртининг пиллаларига нисбатан осон йигирилади. Ипаги ялтироқ сарғиш жигар рангда ёки яшил рангда бўлади, яшил техналогик кўрсатгичларга эга. Ёввойи ипак қуртларининг урғочи ипаклари мавсумда ўртача 150-200 донагача тухум қўяди. Тухумлар кул ранг қизғиш тусда бўлиб, оғирлиги 3-5 мг, баъзан 7-8 мг келади. Капалаклар тухумларини асосан дарахт коваклари ёки пўстлоғи орасига қўяди. Кўкламда бу тухумлардан (табиий шароитда) қуртлар жонланиб чиқади. Ёввойи ипак қуртларининг қуртлик даври, қуртнинг турига қараб, 4050, баъзан 60 кунгача давом этади. Тут ипак қуртининг ривожланиш даври. Умуман ҳайвонлар паст эмбрионал, яъни тухум қўйиб кўпаювчи ҳайвонларда тухумдан чиққандан кейин, тирик бола тўқувчи ҳайвонлар, туғилгандан кейинги ривожланиш даврида шаклини ўзгартирмасдан – м е т а м о р ф о з а с и з ва шаклини ўзгартириш - м е т а м о р ф о з а йўли билан ривожланади. ҳашаротлар метаморфоза йўли билан ривожланиувчи ҳайвонлар гуруҳига киради. Булар ҳам ўз навбатида икки гурухга бўлинади. Шаклини чала ўзгартирувчилар – ч а л а м е т а м о р ф о з а л и л а р ва шаклини тўлиқ ўзгартирувчилар–т ў л и қ м е т а м о р ф о з а л и л а р Чала метаморфоза йўли билан ривожланувчи ҳашаротлар паст эмбрионал ривожланиш даврида учта: т у х у м, л и ч и н к а ва и м а г о (вояга етган даври); тўлиқ метамофозали ҳашаротлар эса тўтртта: т у х у

м, л и ч и н к а, ғ у м б а к ва и м а г о даврларини ўтказади. Чала метаморфозали ҳашаротларга чигиртка, суварак, бешиктерват қандала ва б.; тўлиқ метаморфозали ҳашаротларга қўнғизлар, асаларилар, пашшалар, капалаклар ва б. Киради. Тут ипак қурти тўлиқ метаморфозали ҳашаротлар гурухига кириб, тўртта ривожланиш даврини бошидан ўтказади. 1- тухумлик даври, эмбрионнинг ривожланиш ва кўпчилигида қишлаш вазифасини ўтиш давридир. 2- личинкалик-қуртлик даври. Бу даврда озиқланади, ўсади, ривожланади ва запас озиҳ модда тўплайди. 3-ғумбаклик даври-танасини қайта тиклаш, имаго даврига хос белгиларни ҳосил қилиш, шаклини ўзгаритириш- метаморфоза даври. 4- имаго капалаклик, яъни жинсий балоғатга етиш, тухум қўйиш-насл бериш даври.

Адабиётлар рўйхати 1. Республикада пиллачиликни ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида Вазирлар Маҳкамасининг 2012, 2013, 2014, 2015 йиллардаги қарорлари ва фармонлари. 2. Абдуллаев У. Тутчилик, Т. 1991 й. 3. Абдурахмонов А.Рождественский К.М. Ипак қурти наслчилиги ва уруғчилиги. Тошкент, 1991 й. 4. Ахмедов Н., Муродов С. – Ипакчилик асослари. Тошкент, 1998 й. 5. Федеров А.И. «Тутоводство» Селхозиз 1954. 6. Сахобиддинов С.С. «Ўсимликлар систематикаси» Ўқитувчи, 1970. 7. «Пиллачилик» Ўкув қўлланмаси. 1971. 8. «Тутоводство лабораторно практические работы» Ўқитувчи, 1974. 9. Рахманбердиев К., Дузь-Крятченко М.Ф., Муҳаммеджанова Ш. «Лабораторно практические работы» «Матбуот», Т., 1978. 10. Рахманбердиев К., Муҳаммаджанова Ш. «Тут селекцияси» «Меҳнат»,1988.

Похожие

Ипак қурти боқиш агротехникаси

Ипак қурти касалликлари ва зараркунандалари

Ипак қурти уруғини жонлантириш ва тарқатиш

Ток биологияси

Шоли (биологияси)