Ипак қурти касалликлари ва зараркунандалари - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ипак қурти касалликлари ва зараркунандалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Ипак қурти касалликлари ва зараркунандалари Режа: 1. Касалликларни туғдирувчи микроорганизмлар ҳақида тушунча. 2. Ипак қуртининг бактериал, вирус ва замбуруғ касалликлари. 3. Ипак қуртининг зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоратадбирлари.

Таянч иборалар : Ипак қурти, касаллик, бактериал, вирусли, замбуруғли, зараркунандалар, келтириб чиқарувчилар, омиллар, касалликни олдини олиш тадбирлари, қарши кураш тадбирлари. Барча тирик аъзолар, шунингдек ҳашаротлар организми доимо ташқи муҳит омиллари – озиқа, иқлим, қуёш нури, микроорганизмлар таъсирида бўлади. Баъзан ташқи муҳит омиллари шунчалик таъсир этадики, организмнинг физиологик ҳолатини ишдан чиқаради, натижада унинг ҳаётига хавф туғдирувчи ҳолат вужудга келади, бу касалликдир. Касалликнинг ҳосил бўлиши, ўзгаришини ўрганувчи фан патология деб аталади. Ипак қурти ҳам бошқа ҳашаротлар сингари турли касалликларга чалинади, натижада пилла миқдорининг камайиши ва сифатининг пасайишига сабаб бўлади. Кенг тарқалган касалликларни туғдирувчи микроорганизмларга б а к т е р и я л а р, з а м б у р у ғ л а р, в и р у с л а р ва т у б а н б и р ҳ у ж а й р а л и ҳ а й в о н л а р киради. Б а к т е р и я л а р – кичик микроскоп ўсимликлар тоифасига мансуб бир хужайрали микроорганизмлар бўлиб, ташқи кўриниши думалоқ, таёқсимон, вергулсимон ва спиралга ўхшаш буралган шаклларда бўлади. Думалоқ бактерияларга кокк, диплококк, стептококк, тетракокк ва бошқалар киради. Уларнинг ҳаммаси кўпайиши жараёнида ўрнашиши билан фарқ қилади. Жонсизлик (ўлат ёки фляшерия) касаллиги . Бу касаллик республикамизда кенг тарқалган. Кўпинча жонсизлик касаллиги билан катта ёшдаги қуртлар касалланади. Айниқса қуртлар бешинчи ёшга ўтгандан бошлаб бешинчи – олтинчи куни қуртлар дастага чиқиш олдидан уларда бу касаллик ўткир тарзда кечади. Касалликнинг ривожланиши 3 даврга бўлинади. Касалликнинг биринчи даври ичакнинг фаолияти бузилиши натижасида қуртнинг иштахаси йўқолади, қурт ғананинг четига чиқиб олади, ичи келмайди, баъзан сохта оёқларининг тўртинчи жуфти фалаж бўлади.

Касалликнинг иккинчи ривожланиш даврида қуртнинг ўрта ичагида касаллик ривожланиши натижасида ахлати суюқ бўлиб, ичи кетади, атансининг таранглиги йўқолиб, бўшашиб қолади. Кассаликнинг учинчи даврида қорин бўғимлари айрим қисимларининг жонсизланиши кузатилади, танада қорамтир доғлар пайдо бўлади, кейин бутунлай қораяди ва елимшак, қора ранг, бадбўй суюқлик билан тўла халтаага айланади. Ўлган қуртлар ғана шохларига кейинги икки сохта оёғининг тирноғида осилиб туради. Оғзидан елимшак, қуюқ суюқлик оқади. Агар қуртлар бешинчи ёшининг ўрталарида касалланса, баъзан ёмон сифатли чала пилла ўрайди, қуртлар пилла ичида ўлиб қолади, пиллада доғлар пайдо бўлиб, улар пилла қобиғи орқали кўриниб туради. Бундай пиллалар ўлат касаллигига йўлиққан ипак куртларига хос бўлиб, қора пачоқ пилла дейилади. Қон чириш (септицемия) касаллиги тут ипак қурти, ғумбаги ва капалагининг юқумли касаллиги бўлиб, уни сувда ва ҳавода яшайдиган ҳар хил бактериялар қўзғатади. Касаллик аломатлари: касаллик юқиб бир неча соат ўтгач, қуртнинг иштахаси йўқолиб, овқат ейишдан тўхтайди, кам ҳаракат қилади, ҳатто қимирламай ётади, қурт қайт қилади, ташқи кўринишида ҳеч кандай ўзгариш содир бўлмайди. Кўпинча касаллик тўртинчи ва бешинчи ёшдаги қуртларда ўткир шаклда кечади. Касалликнинг иккинчи куни охирида қурт ўлади, танасининг баъзи қисмлари: кўкрак ва қориннинг биринчи, иккинчи ва учинчи бўғимлари терисининг бузилиши натижасида қораяди. Касаллик қўзғатувчи бактерия қуртга пўстининг шикастланган жойидан тушади. Қурт пўстининг шикастланиши натижасида бир қуртдан иккинчисига юқади. Лиққоқ касаллиги ўлат касаллигига ўхшаш кенг тарқалган бўлиб, уни стрептококк бактериялари чиқаради. Бу касаллик қурт боқиш қоидаларига тўла амал қилинмаганда пайдо бўлади. Кўпинча учинчи, тўртинчи, хусусан бешинчи ёшдаги қуртлар касалланади.

Касаллик белгилари қуйидагилар: касалланган қуртлар нимжон бўлиб қолади, ичи кетади, баргни оз ейди, яхши ўсмайди, озиб кетади ва анус тешигидан суйқлик чиқариб туради. Териси ажин босгандек буришади, қўнғир тусга киради. Вирус – лотинча «заҳар» маънони билдириб, одамлар, ҳайвонлар ва ўсимликларда учрайдиган юқумли касалликларни туғдирувчи микроорганизмдир. Вируслар кўпайганда таначалар ҳосил қилади, улар полиэдрлар деб аталади. Кўпчилик вируслар гемолимфа (қон хужайралари)нинг ядросини зарарлайди, улар ядро полиэдрози деб аталади. Ҳужайранинг зарарланган ядросида олти қиррали кристалсимон таначалар – полиэдрлар ҳосил қилади. Баъзи бир вируслар қурт ўрта ичаги эпителия хужайралари цитоплазмасидан таначалар ҳосил қилади. Бу касаллик цитоплазматик полиэдроз деб аталади. Ипак курти ядро полиэдрози кўп тарқалган бўлиб, сариқ касаллигини қўзғатади. Сариқ касаллигини вируслар келтириб чиқаради. Бу касалликга ипак қурти тухуми кўпинча қуртлик, ғумбаклик ва капалаклик даврларида чалинади. Вируслар асосан овқат билан бирга ҳазм қилиш органларига тушади. Вируслар ўлик хужайраларда риволжлана олмайди. Улар ўзининг ҳаёт фаолиятини ҳужайра ядросидан бошлаб, уни зарарлайди. Натижада 5-15 катталикдаги полиэдрлар ҳосил бўлади. Ипак қуртида олти қиррали полиэдрлар бўлади. Сариқ кассалиги билан оғриган қурт хужайраларининг ядроси касалланади, кейинчалик бутунлай ишдан чиқади. Натижада ҳужайра чирийди ва кўп қиррали танача ҳосил қилади. Улар қон ҳужайраларини касаллантиради. Касаллик аломатлари. Ипак қуртларининг сариқ касаллигидан кўплаб ўлиши кўпинча охирги ёшда кузатилади. Баъзан кичик ёшдаги қуртлар ҳам сариқ касали билан оғрийди.

Касалликнинг яшириш ривожланиш даври 6-8 кун давом этади. Касалликнинг бошланғич даврида қуртларнинг иштаҳаси йўқолади, улар безовталанади. Сўнгра қуртлар танасида қоғоздаги мой доғига ўхшаш доғлар пайдо бўлади. Бу доғлар ўзаро қўшилиб кетади, пўсти ёғлангандек ялтирайди. Бўғимлар орасида шиш пайдо бўлади, танаси қисқаради. Касал қурт ҳаддан ташқари шишиб, ғаналарда ҳаракатсиз ҳолда ётади, кўпинча сўрилардан тушиб кетади. Замбуруғ бактерияларга караганда мураккаброқ тузилган хлорофилсиз ўсимликлар тоифасига кирувчи микроорганизмлардир. Кўпчилик замбуруғларнинг вегетатив танаси ипсимон бўлиб, уларга гиф ёки мицелий деб аталади. Замбуруғлар ҳақиқий ва сохта замбуруғларга бўлинади. Ҳақиқий замбуруғлар эса олий ва тубан замбуруғларга бўлинади. Тубан замбуруғларда мицелийлар яхши ривожланмаган ёки мутлақо бўлмаслиги ёки гиф мицелиялар алоҳида ҳужайраларга бўлинмаган бўлади. Олий замбуруғларда гифлар алоҳида ҳужайраларга бўлинган бўлади. Замбуруғларнинг ҳужайраси парда, протоплазма, бир ёки бир неча ядродан ташкил топган. Табиатда бир неча хил: моғорлар, ачитқилар ва такомиллашган замбуруғлар учрайди. Тут ипак қуртининг бовериоз ёки оқ мускардина касаллиги. Бу касалликнинг номланишини Италиялик пиллакорлар «Оҳакланиш» ёки оддий қилиб «Оҳак» деб аташган. Французлар эса мускат ёнғоғи каби ялтираганлиги учун «Мускад» номлашган, яъни мускардина (muscardina) деб аташган. Касалланиб ўлган қурт қаттиқ бўлиб қотиб қолганлиги сабабли, Шарқда ва Марказий Осиёда «тош» касаллиги деб ҳам юритилади. Ипак қуртининг оқ мускардина касаллигини қўзғатувчисини мицелийси оқ унсимон донадор, момиқдек бўлиб, спораси овалсимон. Замбуруғ Deutromycetes синфи, Moniliales тартиби, Moniliaceae оиласи Beauveria

авлоди Beauveria bassiana турига киради, унинг синоними Botrytis bassiana Balsamo.(7) Замбуруғнинг танаси субстрат устига ун сепгандек доғни ёки момиқдек, зичлашган наматдек кўринишда оқ ёки пушти, қизил хошияли рангни ҳосил қилади. Ҳаво гифаларида конидия бандлари бўлиб, унинг учларида конидияларни (спораларни) ҳосил қилади. Гифалари рангсиз бир-бирлари билан боғланган. Мицелийси конидия бандлари ўсиб чиқишга хизмат қилади. Қуртхоналарнинг намлиги юқори бўлганда (90%) спора (конидия) нинг ривожланишига имконият туғилади. Спора қуртнинг танасида бир неча соат ёки кун сақланиши мумкин, қачонки қулай шароит тўғри келиши биланоқ у 5-8 соатда катталашиб боради ва 12 соатдан кейин қурт танасида ўса бошлайди. Ўсаётган спорадан ўсиб чиқаётган гифалар қуртнинг гиподермасига киради. Замбуруғнинг инфекцион гифалари қуртнинг гемолимфасига қараб у ўзининг ривожланишини бошлайди ва куртакланиб кўпаяди. 36-48 соатдан сўнг қуртнинг гемолимфаси замбуруғнинг гифалари билан тўлади. Касалланган қурт харакатдан қолади, бу гифалар ўсиб тармоқланиб, мицелийни ҳосил қилади. Маълумки, гемолимфа паразит замбуруғларни ривожланиши учун энг қулай муҳит ҳисобланиб, бу муҳитда замбуруғ тезда қоннинг таркибини бузади. Мускардина касаллиги кўпинча ипак қуртининг қуртлик стадиясини касаллантиради. Касалликнинг кўзга ташланиши (агар касаллик оммавий тус олган бўлса) қуртнинг учинчи ёшида кузатилади. Касалланган қуртларда иштаха бузилади, чарчоқ, хорғин бўлиб, аста-секин харакати сусаяди, қуртнинг танаси хиралашади, танасидаги сувнинг миқдори тезда камаяди. Қуртнинг массаси кичиклашиб пулалашади. Танасининг босилган жойи чуқурча ҳосил бўлади, танада қорамтир ҳар хил катталикда доғлар ҳосил бўлади. Бундай доғлар кўпроқ нафас тешикчаларининг атрофида, ёлғон оёқларининг асосларида кўпроқ учрайди, айрим холларда ёлғон оёқларининг учлари

қораяди. Қуртнинг бош қисми билан кўкрак қисмининг биринчи бўғими оралиғида халқасимон ўзига хос доғ ҳосил бўлади. Агарда касаллик пўст ташлаш даврига тўғри келса, пўст ташлаш анча қийин бўлади, тўлиқ пўст ташлаб ҳам улгурмайди. Агарда қурт охирги ёшида касалланган бўлса, у пилла ўраб ғумбакка ҳам айланиб улгуриши мумкин. Қурт пилла ураш олдидан касалланган бўлса, у пиллани тўлиқ урайди, аммо ғумбак ўлади, пилласи тирик пиллага нисбатан уч марта енгил бўлиб қолади ва пилла ичида ғумбак қотиб, ўзига хос кар пиллалар ҳосил қилади. Мускардина билан касалланган капалаклар жуда кам учрайди, чунки пилла қобиғи зарарли микробларни ўтиб кетишидан сақлайди. Капалакнинг тангачалари ҳам замбуруғ спорасини ривожланишига йўл қўймайди, чунки бу тангачалар капалак устини бутунлай қоплаб туради. Замбуруғ спорасини уруғ (тухум) юзасида ривожланиши мумкин, қачонки споранинг ўсиши учун қулай ҳарорат ва намлик бўлса, замбуруғ гифалари тухумнинг ичида яхши ривожланади, уруғ ўлади, унинг ранги қизғишбўлиб, кейин оқаради, аста-секин уруғ юзасида оқ конидия бандлари ўсиб чиқади. Шунинг учун ҳам уруғчилик корхоналарида ва инкубаторияларда ҳарорат ва намликнинг юқори бўлишига йўлқўймаслик керак бўлади. Айниқса, уларни жонлантириш, уруғнинг қалинлиги ва хонанинг намлигига катта эътибор бериш керак. Мускардина касаллигига қарши кураш чоралари. Мускардина касаллигига қарши курашда шунга эътибор бериш керакки, бу касаллик ҳаводаги чанг орқали ва касал қуртлар соғлом қуртларга тегиб кетганда юқади. Ҳар қандай замбуруғ касалликлари каби бу касалликнинг пайдо бўлиши ва тарқалишига ҳам ҳаво намлигининг ҳаддан ташқари ортиб кетиши сабаб бўлади. Шунинг учун қуртхонадаги ҳавонинг намлигини ва ғананинг аҳволини эътибор билан кузатиб туриш зарур.

Қуртларнинг ёшига, жойлашиш зичлигига ва улар тагидаги ғананинг қалинлигига эътибор бериш керак. Ҳаво намлиги ошса, ғана қалинлашса, тез моғорлайди ва касаллик қўзғалиб тез тарқалади. Бир ҳужайрали содда ҳайвонлар чақирадиган касалликлар ва уларга қарши кураш чоралари Нозематоз касаллигини ўрганиш тарихи. Нозематоз касаллиги тут ипак қуртининг энг хавфли касалликларидан бири бўлиб, бу касалликни паразит содда ҳайвонларнинг нозема авлодига мансуб тури Nosema bombycis спораси келтириб чиқаради. Л.Пастер 6 июн 1861 йилда Париж шаҳрини ташлаб, Франциянинг жанубига энг кўп эпизоотий тарқалган Арес шаҳрига бориб, ипак қуртининг касаллиги билан чуқур танишиб, касалланиб ўлган қуртларни, боқилаётган жойлардаги баргхона ва қуртхоналарни, ўлган капалакларни текшириб, натижаларини ва ҳисоботини Фанлар Академиясининг Агрономия комиссиясига топширади. Бундан ташқари 2,5 ойлик иш натижаларини ўз шогирдларига қолдириб, кейинги йили яна ишни ўзи давом эттиради. Л.Пастер иккита ассистенти билан биргаликда текширишлар олиб боради, натижаларини эса хотинига сўзлаб ёздиради ва 1870 йилда «Ипак қуртининг касалликларини ўрганиш» деган асарининг биринчи бобини ёзади, шу билан у медицина микробиологиясига ва ветеринария микробиологиясига катта асос солади. Л.Пастер ўзининг бир неча марталаб қолган анализларига асосланиб, пебрина касаллигини тарқалишида капалакларни микроскоп кўригидан ўтказши шартлигини асослаб берди, шу билан бирга ипак қурти уруғини тайёрлашда аниқ тажрибалар, изланишлар ўтказишда албатта капалакларни микроскоп кўригидан ўтказиш кераклигини кўрсатиб берди ҳамда бу асосда соғлом уруғ тайёрлаш жорий этилди. Пастернинг целлюляр уруғ тайёрлаш услуби шунга асосланган.

Тут ипак қуртида паразит бир ҳужайрали ҳайвонлар унча кўп эмас. Тут ипак қуртининг ичагида инфузория, энтамёба ва кокцидия, хивчинлилардан трипанозамалар, споралилардан нозема споралари борлиги аниқланган. Шулардан энг хавфлиси бўлган нозема тут ипак қуртининг пебрина касаллигини туғдиради. Касаллик аломатлари: Пебрина касаллиги ипак қуртининг энг хавфли ва кенг тарқалган касаллиги бўлиб, ҳамма ривожланиш (тухум. личинка, ғумбак ва капалак) даврларида касалланади ва авлоддан - авлодга ўтади. Пебрина билан касалланган капалаклар урғочилари ҳамма тухумини қўйолмайди, қўйиш тартиби бузилади, ёпишқоқ тухум қўювчи зот дурагайлар тухумлари ёпишмайди. Касалланган тухумларда эмбрион яхши ривожланмайди, жонланиши бузилади, баъзан тухумдан чиққан қуртлар биринчи ва иккинчи ёшида нобуд бўлади. Қуртлик даврида касалликнинг бошланишида касалланиши жуда секин кечади, иштаҳаси йўқолади, заифлашади, нимжон бўлиб, яхши ўсмайди. пўст ташлашда қийналади ёки пўстдан чиқа олмайди. Қуртлар баравар пўст ташламаганлиги учун ёшлари ҳам ҳар хил бўлиб қолади. Энг ҳарактерли белгиси касалликка йўлиққан қуртнинг танаси оч қўнғир ранг касб этади ва туқ жигар ранг майда қизгиш доғлар билан қопланади, доғлар кўпинча сохта оёқлари бошланган жойда, пихида ва нафас тешиклари атрофида, кейинчалик қуртнинг танаси устида гармдори сепилгандек доғлар ҳосил бўлади. Касалланган қуртлар пилла ўрашга баравар киришмайди, баъзан пилла урамасданоқ ғумбакка айланади. Касал қуртлар ўраган пиллалар кўп ҳолда майда, пўсти юпқа ва кам ҳосил бўлади. Қаттиқ зарарланган ғумбаклар пилла ичида ўлиб, қуриб қолади, баъзан танасида қорамтир кўк доғлар пайдо бўлади. Пебрина билан касалланган капалакларнинг ҳаёти қисқаради ва тухум қўймасдан ҳалок бўлади, қанотларида қорамтир кўк доғлар ҳосил бўлади. Касалликни аниқлашнинг энг тўғри йўли касалланган тухум (уруғ), қурт, ғумбак ва капалаклардан микропрепаратлар тайёрлаб, 60 — 80 марта катталаштириб микроскоп остида кузатишдир.

Ипак қуртини касалликлардан муҳофаза қилишнинг энг самарали чоратадбирлари Пебрина ва бошқа касалликлардан ипак қуртларини муҳофаза қилишнинг энг самарали чора-тиадбирлари қуйидагилардан иборат: - Фермер, деҳқон хўжаликлари ва якка тартибда қурт боқувчилар тасаруффидаги инкубаторийлар, қуртлар парваришланадиган қуртхоналар, бинолар, ҳовли, йўлак ва теварак-атрофни қурт боқиш чиқиндиларидан тозалаш, чиқиндиларни ёқиб юбориш ёки кўмиб ташлаш орқали санитария ҳолатини талаб даражасига келтириш. - Инкубаторий, қуртхона ва қуртлар боқилиши мўлжалланган хоналарни сўкчаклари, асбоб-ускуналари билан бирга ва атроф худудни формалиннинг 4% ли эритмасида дезинфекциялаш. Бунда формалие сепилгандан сўнг хоналар эшик ва деразаларини 3-4 сутка давомида беркитиб қўйилиши, ичидаги ҳарорат 25-26 0 С дан паст бўлмаслигини таъминлаш зарур бўлади. - Қуртларни боқиш бошлангандан сўнг муттасадди раҳбар ва мутахассислардан ташқари бегоналарни қуртхоналарга киришига рухсат бермаслик зарур. - Боқилаётган қуртларни ташқи муҳит шароити ўзгаришлари ва каслликларга чидамлироқ бўлишига эришиш мақсадида қуртхоналарда мўътадил гигротермик ва асептик шароитни яратиш зарур. - Боқилаётган қуртларнинг соғломлигини муттасил назорат қилиб туриш ва пебрина касаллиги аниқланган ҳолатларда инфекция ўчоғини дарҳол бартараф этиш чораларини кўриш. - Соғлом қурт ва сифатли пилла етиштириш борасидаги энг муҳим омиллардан бири қуртларни агротехника қоидаларига тўла риоя қилинган ҳолда, тўйимлилик хусусияти юқори тут барглари билан озиқлантиришга ўтиш, қуртлар боқиладиган хона ва қуртхоналарда мўътадил ҳарорат (24 0 - 26 0 С) ва ҳаво нисбий намлиги шароитини яратиш, ҳар қути қуртни камида 60

м2 сўкчак сатҳи билан таъминлаш орқали қуртларни сийрак боқишни йўлга қўйиш талаб этилади. Агротехника талаблари асосида парваришланган қуртлар касалликларга чидамли бўлади. - Вилоят ва туман миқёсида агроном, агротехник ва қурт боқувчилар малакасини ошириш, илмий янгиликларни кенг жорий этиш, айниқса, соғлом қурт боқиш технологияларини ўзлаштириш мақсадида вилоят ва туманларда ҳарн йили қисқа муддатли ўқишларни ташкил этиш. Пиллачилиги ривожланган мамлакатларда пебрина ва бошқа касалликларга қарши тадбирларни то икир-чикиригача ўз вақтида адо этиш натижасида пебринани кескин камайтиришга эришилган. Йилмайил олиб борилган тадбирлар оқибатида аксарият пиллачилик худудларида пебрина касаллигига барҳам берилган. Шуни ишонч билан айтиш лозимки, ипак қурти наслчилик станцияларида пебрина спораларидан ҳоли суперэлита, элита тухумлари, уруғчилик заводларида эса саноатбоп дурагай тухумларни тайёрлашни йўлга қўйиш фермер, деҳқон хўжаликлари, якка тартибда қурт боқиладиган хонадонларда, ҳаттоки туман ва вилоят миқёсида турли касалликлар, хусусан, пебринасиз қурт боқишга эришиш мумкин ва шу йўсинда республикамизда пилла ҳосилдорлиги ва навдорлигини кескин кўтариш, шубҳасиз, ўзбек ипаги довруғини тиклашга хизмат қилади. Ипак қуртининг зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоратадбирлари. Ипак қурти заракунандаларидан ари ва чумолиларга қарши кураш чоралари қуртхона ва ипакчилик биноларидаги ари инларини бузиш ва чумоли инларини йўқотишдан иборат. Шу билан бирга қурт боқилаётган сўкчак ва сўриларнинг оёқларига салидол, автол ёки мазут суртилади, ариларга заҳарланган гўшт ташлаш тавсия қилинади.

Ипак қуртлари, пиллалари ва уруғларни сичқон ва каламушлардан ҳимоялаш мақсадида сўкчакларнинг оёқларига металл соябонлар бириктирилади, заҳарли емлар, қопқонлар қўйилади, сичқонлар инининг оғзи майдаланган шиша аралаш лой билан суваб ташланади. Қуртхона ва бошқа ипакчиликка тегишли биноларга ҳашаротхўр қушлар киришининг олди олинади. Терихўр қўнғизларга қарши курашда пилла тайёрлаш ва пиллани дастлабки ишлов бериш базалари ён-атрофини тоза тузиш, атроф теваракдаги бегони ўтларни йўқотиш ҳамда пиллачиликда ишлатиладиган бинолар, асбоб-ускуналарни заҳарли кимёвий дорилар билан дезинфекциялаш зарур. Заҳарли кимёвий моддалар билан ишланганда хавфсизлик техникасига амал қилиш тавсия этилади

Адабиётлар рўйхати 1. Республикада пиллачиликни ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида Вазирлар Маҳкамасининг 2012, 2013, 2014, 2015 йиллардаги қарорлари ва фармонлари. 2. Абдуллаев У. Тутчилик, Т. 1991 й. 3. Абдурахмонов А.Рождественский К.М. Ипак қурти наслчилиги ва уруғчилиги. Тошкент, 1991 й. 4. Ахмедов Н., Муродов С. – Ипакчилик асослари. Тошкент, 1998 й. 5. Федеров А.И. «Тутоводство» Селхозиз 1954. 6. Сахобиддинов С.С. «Ўсимликлар систематикаси» Ўқитувчи, 1970. 7. «Пиллачилик» Ўкув қўлланмаси. 1971. 8. «Тутоводство лабораторно практические работы» Ўқитувчи, 1974. 9. Рахманбердиев К., Дузь-Крятченко М.Ф., Муҳаммеджанова Ш. «Лабораторно практические работы» «Матбуот», Т., 1978. 10. Рахманбердиев К., Муҳаммаджанова Ш. «Тут селекцияси» «Меҳнат»,1988.

Похожие

Ипак қурти биологияси

Ипак қурти боқиш агротехникаси

Ипак қурти уруғини жонлантириш ва тарқатиш

Ғўзанинг касалликлари, зараркунандалари ва уларга қарши кураш чоралари

Ғўза ва толали экинлар зараркунандалари