Dala tajribasi va uning xususiyatlari - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Dala tajribasi va uning xususiyatlari

Загружено в:

25.04.2023

Скачано:

0

Размер:

54 KB

Dala tajribasi va uning xususiyatlari Reja: 1. Kichik dala tajribalari 2. Yirik dala tajribalari 3. Yer maydonini tanlash va tajriba o’tkazish uchun tayyorlash 4. Tajriba rejasi, variantlar va takrorlashlar soni 5. Dala tanlash, variant hamda takrorlanishlarni belgilash 6. Tajriba uchastkalarini dorilash

Kichik dala tajribalari Kichik dala tajribalarida quyidagilarni amalga oshirish ko’zda tutiladi: a) dorining zararkunanda (yoki zararkunandalar)ga qarshi biologik samarasini aniqlash; b) muayyan zararkunandaga qarshi tavsiya etiladigan dori sarfiming me'yori (100 % ga yaqin samara beradigan eng past me'yori)ni belgilash; v) bir marta ishlov berish natijasida o’simlikning himoyalanish davomiyligini belgilash; g) dori sepish uchun eng samarali muddat va takroriy ishlatish sonini belgilash; d) dorining himoyalanayotgan o’simlik o’sish hosildorligi va hosil sifatiga ta'sirini o’rganish; e) dorining fizikaviy xususiyatlari (eruvchanligi, turg’unligi, hidi va allergiya chaqirish xususiyatlari va boshqalar)ga baho berish. Kichik dala tajribalarining muhim vazifalaridan biri – bu dorining muayyan maydonlarda foydali va hamroh bo’lgan zararli bo’g’imoyoqli hayvonlarga ta'sirini o’rganishdan iborat. Kichik dala tajribasi muayyan dorini o’rganishni davom ettirilishi yoki uni sinov rejasidan olib tashlab kerakligi to’g’risida xulosa berish bilan yakunlanadi. Yirik dala tajribalari Yirik yoki katta dala tajribalarini o’tkazishdan maqsad kichik dala tajribalarida aniqlangan istiqbolli dorilarni keng ishlab chiqarish sharoitida sinab, eng avvalo biologik samaradorligini o’rganishdir. Bunda muayyan dorining samaradorligi tasdiqlansa, uni ishlatishning xo’jalik va iqtisodiy samarasi hisoblab chiqiladi. Katta dala tajribalari zamonaviy texnikalar (traktor-purkagichlar, samolyotlar) yordamida o’tkaziladi. Bunda har bir variant kamida 0,5 gektar

maydondan 100-200 gektargacha bo’lishi va kamida 3 marta qaytarilishi kerak. Katta dala tajribalarida dorining o’simlikda parchalanish dinamikasi kunlar bo’yicha o’rganiladi hamda o’simlik hosilidagi (chigit, meva va hokazo) qoldig’i aniqlanadi. Katta dala tajribalarida ham ijobiy natijalar olingan dori to’g’risida umumiy hisobot tayyorlanib, davlat kimyo komissiyasiga uni ishlab chiqarishga tadbiq qilish lozimligi to’g’risida taklif kiritiladi. Yer maydonini tanlash va tajriba o’tkazish uchun tayyorlash Yer maydoniga bo’lgan talab . Tajriba o’tkazish uchun tanlab olinadigan yer maydoni ana shu rayon uchun umumiy, ya'ni bir xil tipda bo’lishi lozim (unumdorligi, rel'efi, boshqa xususiyatlari bir xil bo’lmog’i lozim). Shu zona uchun tipik (o’xshash) bo’lmagan maydonda o’tkazilgan tajriba natijasini keyinchalik ishlab chiqarishga tavsiya etib bo’lmaydi. Tajriba maydonining tarixi . Xo’jalik tarixi ma'lum bo’lmagan yer sharoitida tajriba o’tkazish mumkin emas, tajriba o’tkazish uchun tanlab olingan yer maydonining kamida 3-4 yillik tarixini bilish lozim. Iloji boricha ana shu maydonda bir xil agrotexnik tadbirlar, bir turda qishloq xo’jalik ekinlari o’stirilib borilgan bo’lishi lozim (3-4 yilda). Bundan tashqari tajriba maydoni xonadonlardan 50-100 metr (chorva, o’rmonlar ham) yo'ldan 10-20 metr uzoqroqda bo’lishi lozim. Tuproq sharoiti . Yer maydonining tarixi ma'lum va u eksperiment o’tkazish uchun to’g’ri kelgan taqdirda keyingi vazifa bu shu yer maydoninnig tuprog’ini o’rganishdir. Buning uchun shu yer maydonining tuproq kartasidan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Agar bunday karta bo’lmagan takdirda tuproq analiz qilib tekshirib ko’riladi. Umuman, tuproq sharoiti tajriba maydonida bir xil bo’lmog’i lozim. Yer maydonining rel'efi . Yer maydonining rel'efi tekis bo’lmog’i lozim. Bu sharoitga

erishish qiyin bo’lganda bir yo’nalishda bo’lgan qiyalik yer rel'efi ham qabul qilinadi (100 pogon metrga 1-2,5 m). Yer maydonining makrorel'efini o’rganish bilan bir qatorda uning mikrorel'efini ham ko’zda tutmoq lozim bo’ladi. Ayniqsa sug’orish bilan o’tkaziladigan tajribalarda ayrim do’ngliklar, chuqurliklarni yaxshilab tekislash zarurdir. Tajriba maydonini tayyorlash va o’rganish . Tajriba maydonining xo’jalik tarixini bilish bilan shu yer maydoni haqida to’liq ma'lumotga ega bo’lish mumkin emas, bu ma'lumotni olish uchun, ya'ni yer sharoiti, tuproq unumdorligini o’rganish uchun yuqorida aytilganidek rekognossirovkalik tajriba o’tkazib ko’riladi. Bunda yer maydoni mayda-mayda do’ngliklarga bo’linib hisob olib boriladi. Bunday ekin ekilgan maydonda yuqoriroq bo’lgan darajadagi agrotexnik tadbirlar o’tkaziladi. Bu usul bir necha yil takrorlanib yer maydonining unumdorligi bir sharoitga yaqinlashtiriladi. Tajriba rejasi, variantlar va takrorlashlar soni Dorilarni sinashda tajriba rejasining asosida yangi dori (yoki dorilar) turadi. Odatda har bir dori 2-3 me'yorda sinaladi. Yangi dorini taqqoslash uchun andoza (etalon) variant, ya'ni birorta xususiyati bo’yicha yaqin bo’lgan, ishlab chiqarishda ishlatilayotgan dori bir sarf-me'yorda olinadi. Tabiatda zararkunanda qay tarzda rivojlanishini o’rganish uchun nazorat (kontrol) varianti har bir tajribada bo’lishi shart. Xulosa: dala tajribalari sinovdagi dorilar (2-3 sarf-me'yorda) hamda andoza va nazoratdan iborat bo’ladi. Dala tajribalarini mumkin qadar xatosiz o’tkazishning sharti bu, har bir variantni bir necha marta takrorlash (kichik tajribada 4-6, yirigida esa - 3-4) hamda bu takrorlashni paykalning (bog’ning) turli joylarida tarqoq holda joylatirishdir. Takroriy bo’linmalarda har bir bo’lakchani blok, lotin kvadrati yoki lotin to’rtburchagi usulida joylashtirib, dala notekisligini mumkin qadar hisobga olish kerak. Lekin, shu bilan birga, bo’yi uzun uchastkalarda hamda yirik dala

tajribalarida variant takrorlarini uzunasiga joylashtirishga ham yo’l qo’yiladi. Katta dala tajribalarida variantning kengligi agregatning kamida 3-4 marta o’tishiga imkon berishi lozim. Dala tanlash, variant hamda takrorlanishlarni belgilash Bu tajribalarni o’tkazish jarayonining asosi hisoblanadi. Tadqiqotlar xo’jalik ekinzorlarida o’tkazilsa, tajriba uchun dala tanlanadi. Dalada: -zararkunanda mavjud va mumkin qadar bir tekis tarqalgan bo’lishi; zararkunandaning zichligi iqtisodiy ziyon keltiradigan miqdor (IMM) kam bo’lmasligi (1-jadvalda asosiy zararkunandalarning IMM keltirilgan); o’simlik navi va ekin agrotexnikasi bir xil bo’lishi; dori sinaladigan maydonda oldin shu xususiyatiga ega bo’lgan boshqa dori ishlatilmagan bo’lishi shart. Shundan keyin variantlar hamda takroriy bo’lsh chegaralari aniqlanadi. Buning uchun ekinzorlarda bir tozalangan yoki oq rangga bo’yalgan 60-70 sm. Uzunlikdagi raqamli yog’och qoziqlar ishlatiladi. Bog'larda esa, chegaradagi daraxt pastki qismi oqlanib, variantning navbatdagi raqami yoziladi. Tajriba uchastkalarini dorilash Kichik dala tajribalari odatda turli qo’l purkagichlari yordamida o’tkaziladi. Katta amaliy tajribalar esa ishlab chiqarishda mavjud texnika-traktor purkagichlar hamda maxsus qishloq xo’jalik aviatsiyasi yordamida amalga oshiriladi. Tajribalarni sifatli, xatosiz o’tkazish uchun maxsus tayyorgarlik ko’rish: dorilar ro'yxati va o’lchov asboblarini tayyorlash, purkagichlarni tozalash, dastlab toza suv bilan ishlatib ko’rib, ish eritmasining zarur sarf me'yorini (gektarlik eritma sarfini) belgilash lozim. Kichik dala tajribalari dorilarni sinashda muhim omillardan bo’lib, qo’l apparatlari yordamida texnik-operator tomonidan o’tkaziladi. Dori sepadigan

texnik-operator har gektar ekinga sepish lozim bo’lgan suv miqdor sarfini ta'minlash uchun bu ishni toza suv yordamida oldindan mashq qilib ko’rishi lozim. Odatda, bo’yi 30-40 sm gacha bo’lgan o’simlikka gektariga 500 l, 50-90 sm. gachasiga - 1000 l suv sarflanadi. Demak, har bir variant takrorining hajmi 100 m 2 (10 m x 10 m) qilib olingan bo’lsa, bunday maydonlarning gektariga 500 l suv sarfida - 5 l, 1000 l da esa - 10 l suv sarf etish lozim. Har ikkala holatda ham purkagichga qo’shiladigan dori bir xil miqsorda bo’ladi, ishchi suyuqlikning quyuqligi (konsentratsiyasi) o’zgarsa-da, maydonga sarflanadigan dori miqdori esa o’zgarmaydi. Texnik-operatorning ishi o’ta mas'uliyatlidir. Shu sababli tajriba rejasidagi barcha variantlarga ishlov berishni bu mas'uliyatni his etgan holda bir kishi o’tkazgani ma'qul. Bunda variantga mo’ljallangan dorini (ish suyuqligini) bo’lakka mumkin qadar bir tekis va sifatli purkash muhim ahamiyat kasb etadi. Yirik dala tajribalarini traktor purkagichi yordamida o’tkazishda purkagichning soz bo’lishi: shlanglari mustaxkam ulanganligi, nasos va boshqa qismlari talab darajasida ishlashi muhim shartlardan hisoblanadi. Purkagich dalaga dori sepishdan oddin jihozlanib, baklari yuviladi, gektariga qancha eritma purkashni toza suv quyib, ishlatib ko’rish usuli bilan aniqlanadi va gektariga 250- 300 l sarflaydigan qilib sozlanadi. Shundan keyingina variantning kattakichikligiga qarab purkagich bakiga kerakli miqdorda suv quyiladi. Sinaladigan dori esa baklarning har ikkalasiga teng miqdorda bo’lib solinadi. Sepiladigan boshqa dori uchun esa baklar qaytadan yuvib tozalanadi. Odatda, tajribalar ertalab, havo harorati 28±5 C 0 dan, shamolning tezligi sekundiga 1-2 m dan baland bo’lmaganda o’tkaziladi. Mabodo, kichik dala tajribalarida dorining variantdan variantga o’gish xavfi vujudga kelsa, paykal bo’laklari orasiga vaqtincha polietilen plyenka tortib turiladi. Dori sepish bilan bog’liq barcha ishlar texnika xavfsizligi talablariga rioya qilgan holda osoyishta esayotgan shamolga nisbatan qarama-qarshi tomonda turib amalga oshiriladi. Bu jarayonda texnik-operator dori sepilgan qator ichidan yurmasligi talab etiladi.

Adabiyotlar : 1. Белуха Н.Т. Основы научных исследований в экономике. - Киев: Вища школа, 1985. 2. Вольф В.Г. Статистическая обработка опытных данных. - М.: Колос, 1996. 3. Деревицкий Н. Ф. Опытное дело в растениеводстве. — Кишинев: Штиинца, 1962. 4. Гар К.А. Методы испытания токсичности и эффективности инсектицидов. —М.: Сельхозгиз, 1963. 5. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. — М.: Колос, 1985. 6. 3ак Г.П. К вопросу о методика фитопатологического сортоиспытания. - М.: Сельхозгиз, 1939. 7. Константинов П.Н. Основы сельскохозяйственного опытного дела. - М.: Сельхозгиз, 1952. 8. Лакин Г.Ф. Биометрия. - М.: Высшая школа, 1980. 9. Литтпа Т., Хиллз Ф. Сельскохозяйственное опытное дело. Планирование и анализ. - М.: Колос, 1981. 10. Методика Государственного сортоиспытания сельскохозяйственных культур. - М.: Колос, 1971. 11. Методика полевого опыта / Под ред. П.Г.Найдина. -М.: Изд-во с.-х. литературы, 1959.

Похожие

Dala tajribasiga qo’yiladigan talablar va dala tajribalarining turlari

Dala ishlari va tadqiqotlari

Xaritografiyalash ishlarini tashkillashtirish va dala ishlariga tayorgarlik ko’rish

Dala pasporti va ularni ishlab chiqarishga joriy qilish

Ilmiy tadqiqot ishlarida dala va ishlab chiqarish tajribalarini qo’yish. Dala tajribalarini o’tkazish uslubi asosida o’tkazishni o’rganish