Баҳорги ҳайдов. Бедапоя ва анғизни ҳайдаш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Баҳорги ҳайдов. Бедапоя ва анғизни ҳайдаш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Баҳорги ҳайдов. Бедапоя ва анғизни ҳайдаш Режа: 1.Ерни баҳорда ҳайдаш сабаблари . Баҳорги ҳайдовнинг ташкилий жиҳатдан камчилликлари. 2.Тупроқ унумдорлигини оширишда бедапояларни ҳайдашнинг аҳамияти, уни ўтказиш муддати, чуқурлиги.Бедапояларни ҳайдашда йўл қўйиладиган камчилликлар ва уларни бартараф этиш чора тадбирлари. 3.Анғиз ва уни ишлаш тизими. Ғалла экинларидан бўшаган ерларни ерларни шудгорлаш муддати ва уни сифатли қилиб ўтказиш тадбирлари.

Таянч иборалар : Шимолий ноҳиялар, географик жойлашиш, ирригацион ётқизиқлар, сув ётқизиқлари, қатқалақ, шўр ювиш, бедапоя, чимқирқар, илдиз массаси, органик қолдиқ, ҳайдаш чуқурлиги, анғиз, йирик палахса, сув ва шамол эрозияси, ирригация эрозияси, экиш йўналиши, чуқурлиги, полимерларни қўллаш, оралиқ экинлар экиш, сувни тезлигини бошқариш. 1. Ерни баҳорда ҳайдаш сабаблари . Баҳорги ҳайдовнинг ташкилий жиҳатдан камчилликлари. Кузги шудгор тупроқнинг физик-кимёвий хоссаларига ва қишлоқ хўжалик экинларининг ҳосилдорлигига қанчалик ижобий таъсир этмасин, республикамизнинг айрим худудларида ерга баҳорда асосий ишлов берилади. Бунга пахта етиштириладиган энг шимолий туманлар, жумладан, Қорақалпоғистон, Хоразм ҳамда Фарғона вилоятининг Қуқон гуруҳи туманлари мисол бўлади. Баҳорги ҳайдашда, ерни экиш олдидан амалга ошириладиган тадбирлар кузги шудгорлашдаги каби мунтазам равишда бажарилмайди. Чунки, ерни қисқа вақт ичида экин экишга тайёрлаш керак. Натижада техникадан, қурол ва ишчи кучидан фойдаланиш жадаллашади ҳамда баҳорги ғанимат дамларни бой бермаслик учун айрим тадбирлар тўлиқ бажарилмасдан қолиб кетиши мумкин. Юқоридаги ширкат ва фермер ҳужаликларда ерларни баҳорда ҳайдашга уларнинг географик жойлашиши ва тупроқ-иқлим шароити тақоза этади. Хоразм вилояти ва Қорақалпоғистоннинг тупроғи шўр, сизот сувлари юза жойлашган ва ерларнинг релефини текислигидир. Ер шўрини асосий ҳайдашдан олдин ювиш керак, акс ҳолда ер баҳорда етилмай экинларни экиш кечиқиб кетади. Шўрни кузда ювиш, ташкилий жиҳатидан анча қийин, чунки кузда Амударёнинг суви жуда камайиб кетади, иккинчидан, совуқ барвақт тушиб, ерлар музлайди ва узоқ вақтгача эримайди. Ҳатто ғўзапояни юлиб олишга ҳам улгурмайди. Шунингдек, пахта йиғим-теримининг кеч тугалланиши ҳам экин майдонлари шўрини кузда, совуқ тушмасдан олдин

ювиш имконини бермайди. Ерларнинг релефи текис бўлса, суғориш шахобчаларида ирригацион ётқизиқлар кўплаб чўкиб қолиб, сув оқишига тўсқинлик қилади. Шунинг учун эрта баҳордан бошлаб суғориш тармоқлари сув ётқизиқларидан тозаланади, даладаги ғўзапоя юлиб олиниб, полга бўлиб чиқилади ва шундан кейин шўр ювишга киришилади. Бу жойларда ер 3-4, айрим майдонларнинг шўри 5-мартагача ювилади. Шундан кейин, ер етилиши билан поллар текисланиб маҳаллий ва минерал ўғитлар солиниб ПН-4-35, ПЯ-3-35 плугларида ҳайдалади. Агар кўкламда шамол кўп бўлса ерни юза қисми тез қурийди. Бундай пайтда кесаклар кўп ҳосил бўлади ва пастки қатламга кўмилади, ернинг ортиқроқ кўпчиши кузатилади. Ер яхши ўтиришмаган бўлади. Шунинг учун баҳорги ҳайдовдан кейин ер бир неча марта чизелланади, мола бостирилади ва зудлик билан экилади. Баҳорги ҳайдашдан кейин ер бир неча марта чизелланади ва ҳар сафарги чизеллашдан сўнг оғир мола бостирилади. Ер ҳайдалиши биланоқ экин экишга тайёрланиб, экин экилаверади. Акс ҳолда тупроқнинг нами қочади, кейин чигит сув беришга зарурият туғилади. 2. Тупроқ унумдорлигини оширишда бедапояларни ҳайдашнинг аҳамияти, уни ўтказиш муддати, чуқурлиги. Бедапояларни ҳайдашда йўл қўйиладиган камчилликлар ва уларни бартараф этиш чора тадбирлари Алмашлаб экишда беда, тупроқ унумдорлигини ва донадорлигини тикловчи асосий экин ҳисобланади. Бедапояни ҳайдашда хўжаликларда камчиликларга йўл қўйилмокда. П-5-35м, ПН-4-35 плугларининг чимқирқари асосий корпус қамров кенглигини тўла кесиб эгат тубига ташламай, балки олдинги ағдарилган қатламнинг ёнбошига ташлайди. Бунда илдиз шохи, қатлам орасидаги 10-12 см чуқурликка тушади ва баҳорда қайта кўкариб чиқади. Айрим вақтларда кузда шудгор қилинган бедапояни баҳорда юза юмшатишга ёки культиваторлар билан ёппасига ишлашга, кўпчиллик ҳолда эрта баҳорда культивация қилинган ёки чизелланган бедапоядаги илдизларни

тирмалаб йиғиб олишга тўғри келади. Ғўзадан кейин беда экишдан мақсад ернинг унумдорлигини ошириш, физик хоссаларини яхшилаш ва беда илдиз массасини чиришини бошқариб, ундан камида 5-7 йил фойдаланиш кўзда тутилади. Маълумки, уч йиллик беда гектарига 300-500 кг дан ортиқ биологик азот ва 16-22 тонна илдиз массасини тўплайди. Ерни ҳайдаш технологияси тўғри ташкил этилмаса, беда тўплаган органик масса тезда минераллашади. Беда илдизини баҳорда кўкариб чиқишини олдини олиш ва органик массани чиришини секинлаштириш учун бедапояни ҳайдаш технологиясини такомиллаштириш керак. Бунинг учун, плугнинг ағдаргичлари олиниб лемехлари ўткирланади. Бедапояни ҳайдашдан 5-7 кун олдин ер устки қисми 5-6 см чуқурликда ана шу ағдаргич олинган плуг билан ҳайдалади. Шунда беданинг илдиз бўғзи 5-6 см чуқурликда кесилиб унувчанлиги йўқолади. Ер кузда шудгорланганда органик қолдиқлар тупроқнинг чуқур қатламига кўмилади. Тажриба натижалари бу усулда ҳайдалганда илдизни минераллашуви секинлашганлигини кўрсатган. Бедапояни 20-25 октябрдан 10-15 ноябргача ҳайдаш керак. Сизот сувлари чуқур жойлашган, ери қуруқ ва қаттиқ бедапояни сифатли ҳайдаш учун 7-10 кун аввал ерни суғориш керак. Бедапояни ярусли плугда чуқур ҳайдаш яна ҳам яхши натижа беради. Саез кўмилган илдизпоялар ғўзанинг қатор ораларига дастлабки ишлов берилганда унинг сифатсиз бажарилишига ва кўчат сийрак бўлишига сабаб бўлади. М.В. Муҳаммаджоновни ёзишича, 3 йиллик бедапоя кузда 40 см ҳайдалганда 7 йилда гектарига 49,3ц, ПУ-2-35 плугда 3 қатламга органик ва минерал ўғитлар солиб экилган бедапоя учинчи йили 60 см чуқурликда ағдариб ҳайдалганда эса ўртача 53,09 ц дан ҳосил олинган. Бундай бедапоя учинчи йили езда ҳайдалиб маккажўхори экилганда, ундан кейин чигит экилганда ўртача 54,8 ц дан ҳосил олинган. Ўз ПИТИ маълумотларига кўра бедапояни ҳар йили ҳар хил чуқурликда ҳайдаш фойдали экан. Масалан: 1-йили 30-40 см; 2-йили 30см; 4-йили 40см. Кузги

шудгорлаш чуқурлиги ўзгартириб борилганда бир хил чуқурликда ҳайдашга қараганда беш йилда ғўзанинг ҳар гектаридан 28,6 ц дан қўшимча ҳосил олинган. 3. Анғиз ва уни ишлаш тизими. Ғалла экинларидан бўшаган ерларни ерларни шудгорлаш муддати ва уни сифатли қилиб ўтказиш тадбирлари. Ёппасига экилган ғалла экинлари ҳосили йиғиштириб олинган дала анғиз дейилади. Бир йиллик экинлардан бўшаган бундай далаларда чимзорларга қараганда органик моддалар анча кам, тупроғи қуруқ, структураси ёмон, зичлашган, бегона ўтлар ва уларнинг уруғи кўп бўлади. Анғизда зараркунандалар ва касалликлар кўп учрайди. Анғизни ишлаш тизими лушчилъник билан юмшатиш ва кузги шудгорлашдан иборат. Кўп йиллик бегона ўтлар босган далалар 2 марта юмшатилади. Биринчи ҳолда дискли лушчилъник билан 4-5см чуқурликда, кейин ағдаргичли лушчилъник билан 10-12см чуқурликда юмшатилади. Бир йиллик бегона ўтлар босган далалар 4-5см чуқурликда 1 марта юмшатилади. Бундай ерлар октябр ойининг бошларида шудгорланади. Кузги ҳайдашни шимолий районларда 15 ноябрдан, жанубий районларда 30 ноябрдан кечиктирмаслик керак. Кучли шамол бўладиган туманларда кўп йиллик бегона ўтлар кам ўсган участкаларни ағдаргичсиз плуг билан ҳайдаш яхши самара беради. Э. И. Зауров, У. Хўжабеков бу усулда ҳайдалганда буғдой ҳосили 20- 23%, лалмикор деҳқончилик ИТИ 8-12% ортиши ҳақида езишган. Ҳосилни ўриб-йиғиш билан бир йўла анғизни ҳайдаш имконияти қилинганда, дарҳол уни лемехли ПЛ-5-25 ёки юза юмшатгич – плоскорез- ХП-2-250, АП-7,5 ва бошқа қуролларда 10-12 см чуқурликда юмшатиш зарур. Шундан кейин юза юмшатилаган анғизни албатта экин экишдан олдин ПН-4-35 осма ёки П-5-35м, ПУ-5-35 А тиркама плугларда тегишли чуқурликда ҳайдаш зарур. Суғориладиган ерларда такрорий экин экиш учун самон йиғиштирилиб анғиз суғорилади. Ер етилиши билан плугга «зиг-заг» борона тақилиб ер ҳайдалади. Ерни куннинг салқинроқ вақтида ҳайдаш яхши

натижа беради. Кейин ер жорий текисланади ва мола бостирилиб такрорий экин экилади. 1. Ерни ағдармасдан чуқур – юмшатиш. 2. Ҳайдаш билан бир вақтдан тупроқ юзасида марзалар,тўсиқлар ҳосил қилиш. 3. Қорни сақлаш ва уни эришини бошқариш. 4. Нишаб ерларни кўндаланг ҳайдаш. 5. Ағдаргичсиз ҳайдаб, анғиз қолдириш. 6. Мослаштирилган айрим ағдаргичларни қисқартирилган плуглар билан ҳайдаб тупроқ юзасида жўяклар пайдо қилиш Ўрта Осиё республикаларида рельеф асосан паст – баланд. Суғориладиган ерларда суғориш эрозияси хавфи бўлади. Суғориш эрозияси (ирригацион эрозия) асосан нишаб ерларда содир бўлиб, ёғингарчилик таъсирида ва сунъий суғориш таъсирида экин майдонларнинг юқори қисмининг унумдор қисми пастки қисмларга ювилиб кетади. Унумдорлик камаяди. Юқори ҳосил олиб бўлмайди.

Хулоса : Деҳқончиликда ерларни кузда шудгорлаш билан бир қаторда баҳорда ҳам ишлов бериш республикамизнинг шимолий ҳудудларидаги шўрланган ерларда ўтказилади. Тупроқ унумдорлигини оширишда беданинг аҳамияти жуда юқори бўлиб, уни бузиш жараёни сифатли қилиб ўтказилгандагина таъсири янади самарали бўлади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Vorobyov S . A ., К ashtanov A . N ., Likov A . M ., Makarov I . P . Zemle - delie . M .: Agropromizdat . 1991. 2. Ermatov A . Q . Sug ’ oriladigan dehqonchilik . T .: O ’ qituvchi . 1983. 3. Ermatov A . Q ., G ’ aniyev V . Dehqonchilik . T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Ерга ишлов бериш, ҳайдаш усуллари ва сифати

Пахтачиликда алмашлаб экиш, ерга асосий ишлов бериш системаси

Шудгор ва унинг турлари. Ерни ишлаш сонини минималлаштириш

Ерга экин экишдан олдин ишлов бериш. Қишлоқ хўжалик экинларини экиш усуллари. Ерга экин экишдан кейин ишлов бериш

Дала сабзавотчилигининг агротехнологик асослари