Ерга ишлов бериш, ҳайдаш усуллари ва сифати - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ерга ишлов бериш, ҳайдаш усуллари ва сифати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Ерга ишлов бериш, ҳайдаш усуллари ва сифати Режа : 1. Ерга ишлов беришнинг мақсади ва ундаги технологик жараёнлар. 2. Ер ҳайдаш усуллари ва унинг сифатига баҳо бериш. 3. Тупроққа юза ишлов бериш усуллари ва техникаси.

Таянч иборалар : агротехника, ерни ишлаш, текислаш, бороналаш, культивациялаш, чизеллаш, молалаш, зичланган қатлам, аралаштириш, юмшатиш, ерни ишлаш тизими, эгат ва жўяк олиш, плуг ағдаргичи, чимқирқар, илашимлиги, ёпишқоқлиги, айланма ёки шакилли, тахта ёки загон, салт юриш, марза, эгатлар, бедапоя, анғиз, палахса, мотигалар, ғозпанжа, сернам ерлар. 1. Ерга ишлов беришнинг мақсади ва ундаги технологик жараёнлар. Тупроқнинг унумдорлигига ва экинлардан муттасил юқори ҳосил олишга қаратилган барча агротехника чора тадбирлари орасида ерни ишлаш муҳим аҳамиятга эга. Чунки, ерга ишлов бермасдан туриб бундай ерда экин етиштириб бўлмайди. Тупроқ ўсимлик илдизи учун етарли даражада юмшоқ бўлганда, унинг сув физик хусусиятлари ва микроорганизмлар фаолияти яхши бўлади. Ерни ишлаш деганда, уни шудгор қилиш, текислаш, бороналаш, культивациялаш, чизеллаш, мола босиш каби ишлар тушунилади. Ерни ишлашдан асосий мақсад , зичланган юқори қатламни сифатли қилиб юмшатишдан иборат. Ишлаш вақтида ер ағдариб чопилади, аралаштирилади, юмшатилади, натижада тупроқ юмшоқ, сув ва ҳаво яхши ўтказадиган бўлади. Бир-бири билан боғлиқ ҳолда ўтказиладиган тупроққа ҳар хил механик таъсир этишларга ерни ишлаш тизими дейилади. Ер ишланганда тупроқ (сув, ҳаво, иссиқлик ва озиқ) режимларининг яхши бўлиши учун қулай шароит яратилади, яьни ҳайдалма қатлам тузилиши ва унинг донадорлиги ўзгаради; тупроқнинг қўйи қатламидаги озиқ моддалар юқорига кўтарилиб, унинг айланиш даври ва микробиологик жараёнлар тезлатилади; бегона ўтлар йўқотилади; органик ва минерал ўғитлар ва анғиз тупроққа қўшилади; тупроқнинг юза қатламида ёки ўсимлик қолдиқларида яшаетган, экинларнинг зараркунанда ва касаллик қузғатувчилари йўқотилади; ерни экин экишга тайёрлаш, эгат ва жўяк олиш ҳамда экинни парвариш қилишда қатор орасига ишлов бериш каби ишлар бажарилади.

Ерга ишлов беришдаги технологик жараёнлар. Ерни ишлашда қўйидаги технологик жараёнлар амалга оширилади: ер қатлами ағдарилади, аралаштирилади; бегона ўт илдизлари қирқилади, тупроқ зичланади, текисланади, эгат ва жўяк олинади. Ер заруриятига қараб юза ҳайдов чуқурлигида юмшатилади. Ҳайдалма қатлам тупроғини аралаштириш натижасида тупроқдаги органик ва минерал ўғитлар, микроорганизмлар ҳайдалма қатламда бир текис тақсимланиб, тупроқ унумдорлигини оширади. Тупроқни зичлаш яьни мола бостирилганда капилляр коваклиги ортади. Экилган уруғларни пастки қатламдан намлик билан таьминлаш яхши бўлади. Суғориладиган деҳқончиликда ерни текислашнинг экин экиш ва уни парвариш қилиш учун аҳамияти катта, бунда сифатли экиш, суғориш, парвариш қилиш учун қулай шароит яратилади. Ер ҳайдалганда ағдарилаетган қатламлар 135 0 -145 0 кияликда бир- бирига ёнбошласа, қатлам чала, қатлам 180 0 ағдарилса тўлиқ ағдарилган ҳисобланади. Ерни ҳайдаш сифати плуг ағдаргич (отвал) ларнинг шаклига боғлиқ. Улар винтсимон, цилиндрсимон, ярим винтсимон ва маданий бўлади. 1870 йили Рудольф Сакк ярим винтли ва цилиндрсимон ағдаргич (отвал) ли плуглардан маданий ағдаргич (отвал) ли плуг яратди. Бу плугнинг асосий корпуси олдига кенглиги асосий корпуснинг 2/3 қисмига тенг келадиган чимқирқар ўрнатилган. Чимқирқар асосий корпус олдидаги юқори қатламни кесиб, эгат тубига ташлайди. Асосий корпус эса қатламнинг остки қисмини чимқирқар ағдарган қатламнинг устига ташлаб кўмиб кетади. Бундай плуглар ёрдамида ер сифатли ҳайдалади, юза қисми текис бўлади, яхши увоқланади ва юмшайди. Шунинг учун ҳам у маданий плуг деб аталади. Плуглар тракторларга уланишига кўра тиркама, ярим осма ва осма хилларга бўлинади. Ҳозирги вақтда ерлар кўпроқ П-5-35м, ПН-4-35 маркали плуглар билан ҳайдалади. Бу плугларнинг асосий корпусининг кенглиги 35см, чимқирқарлариники 24 см бўлади. Кейинги йилларда чимқирқарининг кенглиги 27см гача бўлган ПЯ-3-35 маркали икки ярусли плуг ишлаб

чиқарила бошланди. Ҳозирги даврда шамол эрозиясига мойил ерларни ағдармасдан, анғизлар сақланган ҳолда асосий ишлов бериш усули кенг қўлланилмокда. Ерни сифатли ишлаш қўлланилаетган қуролнинг тузилишига, яьни плуг ағдаргич (отвал) нинг шаклига, ишчи органларининг турига, агрегатнинг юриш тезлигига ва тупроқнинг технологик хоссаларига боғлиқ. Тупроқнинг технологик хусусияти унинг илашимлиги, ёпишқоқлиги ва ҳажмий оғирлиги билан ифодаланади. Бу хусусият унинг намлиги, механик таркиби, қаттиқлиги, донадорлиги ва бошқалар билан белгиланади. Ернинг сифатли ишланиши даланинг ўсимлик қолдиқлари ва бегона ўтлар билан ифлосланганлик даражасига ҳам боғлиқ. Сернам ер ҳайдалганда яхши майдаланмайди, қатлами увоқланмайди, қуруқ ҳайдалганда эса катта-катта палахсалар кучади, оғир ва енгил соз тупроқли ерлар намлиги тўла нам сиғимига нисбатан 40-60% бўлганда ҳайдалса яхши увоқланади. Тупроқ намлиги ортиқ бўлса у ишчи органларига ёпишиб ер сифатсиз ҳайдалади. 2. Ер ҳайдаш усуллари ва унинг сифатига баҳо бериш. Ерни сифатли ҳайдашда ҳайдаш усулининг ҳам роли катта. Ер асосан 2 усулда, яьни айланма ёки (шаклли) ва тахта (загон) ларга бўлиб ҳайдалади. Айланма ёки (шаклли) ҳайдаш участканинг ўртаси ёки чеккасидан бошланади. Бунда плуг қайрилишларда ҳайдаш чуқурлигидан кўтарилмай трактор бурилади, натижада тракторга зўр келади, у тез-тез бузилади ва плуг синади. Ҳайдаш участканинг ўртаси ва четида тугалланади. Бу усулда ҳайдаш чуқурлиги ҳамма ерда бир текис бўлмайди. Шунинг учун деҳқончиликда айланма ёки (шаклли) ҳайдаш усули ман этилган. Дала тўғри тахта (загон) ларга бўлиб ҳайдалганда ҳайдаш сифатли бўлади. Шунинг учун ерни ҳайдашдан олдин дала тахталарга бўлиб чиқилади. Трактор ва плуг корпуслари сонига қараб, агрегатнинг салт юришини камайтириш учун бурилиш жойларининг кенглиги 3-4 метрдан 20- 25 метргача бўлгани маьқул. Тракторнинг салт юришини, марза ва эгатлар сонини камайтириш учун тахтанинг эни 40-60 м бўлгани яхши. Кичик дала

битта, катта далалар эса бир нечта тахтага бўлиниб, ичкарига ёки ташқарига ағдариб ҳайдалади. Акс ҳолда марза ва эгатлар сони кўпайиб, ернинг рельефини бузади, уни текислаш учун кўп меҳнат сарфланади. Ер ҳайдаш муддати ҳар бир хўжаликнинг иқлим шароитига ва экинлар агротехникасига боғлиқ. Ўзбекистоннинг суғориладиган ерларида ер асосан, 28-32 см чуқурликда ҳайдалади. Ер соатига 7-7,5 км тезликда ҳайдалса, қатлам яхши ағдарилади, увоқланади ва текис чиқади. Ҳайдов сифати ерни ҳайдаш вақтида ёки ҳайдалганда кейин текширилади. Ҳайдаш сифати даланинг диагонали буйича аниқланади. Ернинг сифатли ҳайдалиши, бу тадбир ўз вақтида амалга оширилишига, ҳайдаш чуқурлиги агрегат буриладиган жойидан тахтанинг охиригача бир хил бўлишига боғлиқ. Бедапоя ва анғиз, айниқса, сифатли ҳайдалиши керак, қатлам тўла ағдарилмаса, эрта баҳорда беда ёки бегона ўтлар ўсиб чиқади, органик масса тупроққа яхши кўмилмай экин сифатсиз экилади. Органик массанинг 10% тупроққа кўмилмай қолса, ер сифатсиз ҳайдалган бўлади. Диаметри 5 см дан катта кесакчалар палахса ҳисобланади. 1 м 2 да ўртача 5 тадан ортиқ палахса бўлса, ҳайдаш қониқарсиз деб топилади. Экин экиладиган ер тупроғи яхши увоқланиши керак, акс ҳолда унга экин эқиш кечикади. Кузги шудгорда палахса ҳосил бўлса зарари йўқ, чунки қишки ёғин-сочинда улар майдаланиб кетади. Кўз билан чамаланганда, чала жой умумий майдоннинг 0,2 % дан ортиқ бўлмаслиги лозим, акс ҳолда ер қониқарсиз ҳайдалган ҳисобланади. 3.Тупроққа юза ишлов бериш усуллари ва техникаси. Деҳқончиликда ерни юза юмшатиш, дискалаш, культивациялаш, бороналаш, мола бостириш, эгат олиш, мотигалаш каби агротехника тадбирлари кўп қўлланилади. Бундай ер асосан 3-15 см чуқурликда ағдариб ёки ағдармай юза юмшатилади. Тупроқ юзасини юмшатиш, майда кесакчали доналар ҳосил бўлиши, ерни бегона ўтлардан тозалаш, текислашда бу тадбирларнинг аҳамияти катта. Бунда, экин сифатли эқилишига, кўчатлар

тўлиқ бўлишига, ўсимликлар яхши ўсиши ва ривожланишига қулай шароит яратилади. Бороналаш. Ерни юза юмшатиш, тупроқни майин қилиш ҳамда ҳайдалма қатлам ҳавоси алмашинишини яхшилаш учун ер бороналанади. Борона-ерни экин экишдан олдин ишлашда алмаштириб бўлмайдиган қуролдир. Боронада қатқалоқ юмшатилади, экилган экинлар уруғи ва солинган минерал ўғитлар тупроққа аралаштирилади-кўмилади ва қатор оралари ишланадиган экинлар экиладиган ерлар юмшатилади ва хоказо ишлар бажарилади. Бундан ташқари, ер бороналанганда юзаси текисланади, бегона ўтлар йўқотилади ва буғланиш камайиб, нам яхши сақланади. Бороналар уч турга бўлинади: Оғир борона - битта тишига 1,6-2,0 кг оғирлик тушиб, ерни 7-10 см чуқурликда юмшатади. Ўртача борона- битта тишига 1,1-1,5 кг оғирлик тушиб ерни 4-6 см чуқурликда юмшатади. Енгил борона- битта тишига 0,6-1,0 кг оғирлик тушиб, ерни 2-4 см чуқурликда юмшатади. Эрта баҳорда ер етилиши билан намни сақлаш ва бегона ўтларга қарши курашда, экин экилгандан кейин ҳосил бўлган қотқалоқни юмшатишда енгил бороналар ишлатилади. Боронани соатига 7-8 км тезликда ишлатиш тавсия этилади. Тезлик бундан ошиб ёки камайиб кетса, ер сифатсиз бороналанади. Ерни бороналаш сифатига тупроқ намлиги катта таьсир этади. Шунинг учун ҳам тупроқ нами дала нам сиғимига нисбатан 40-60% бўлганда бороналаш, энг қулай муддат ҳисобланади. Аммо қумоқ, қумлоқ тупроқли ерларда нам бундан ҳам юқори бўлганда ҳам бороналаш мумкин. Ернинг юза қисми намсиз, қуруқ бўлса, бороналаш вақтида фақат кесаклар кучиб, тупроқ увоқланмайди. Бундай ер кўп марта бороналанганда кесаклар борона тишлари орасидан кўп марта ўтиши натижасида сараланади, яьни юқорида йирик кесаклар, пастда эса майда кесаклар йиғилади.

Ерни бороналаш чуқурлиги боронани тракторга улашга, яьни узун ёки калта улашга боғлиқ. Чунончи, борона агрегатга узун уланса ер чуқур, аксинча калта уланса саёз бороналанади. Шунинг учун улаш узунлиги муайян бўлишини тақоза этади. Майда уруғларни ва ўғитларни тупроққа аралаштиришда ҳамда ёппасига экилган (арпа, буғдой ва бошқа) экинлар қалинлигини сийраклатишда бороналашни соатига 5-6 км тезликда амалга ошириш керак. Культивация. Бегона ўтларни йўқотиш ва ҳосил бўлган қатқалоқни бузиш ҳамда зичлашиб қолган ерни ағдармасдан юмшатиш учун культивация ўтказилади. Бу ишлар культиватор билан бажарилади. Ер экин экиш олдидан ва қатор ораларини ишлаш даврида культивацияланади, бунда ўсимликнинг ўсиши ва ривожланиши учун қулай шароит яратилади. Экин қатор оралари НКУ-4-6А, КРХ-4, КРХ-3,6 маркали культиваторлар билан юмшатилади. Бунда ўсимлик қатор оралари ҳар хил чуқурликда юмшатилади ва бегона ўтлар йўқотилади. Универсал культиваторларга махсус иш органлари, яьни экин қатор ораларини юмшатувчи, ўтоқ қилувчи, эгат олувчи, ўғит солувчи ва бошқа қисмлар ўрнатилади. Культивация қилишда культиваторнинг икки четидаги пичоқ 6-8 см, ўртасидаги ғозпанжа эса 10-12см чуқурликда ишлатилади. Ғўза қатор ораларини қандай кенгликда (60 ёки 90 см) бўлишидан катьий назар культивация қилишда 8-10 см кенгликда ҳимоя зонаси қолдирилади. Кейинги культивацияда юмшатувчи иш органларининг четидагиси 8-10 см, ўртасидагисини эса 14-16 см чуқурликда ишлатилади. Иккинчи, учинчи ва кейинги культивацияларда ҳимоя зонаси 10-12 см гача кенгайтирилади. Ҳар галги суғоришдан сўнг, ер етилиши билан культивация ўтказиш лозим. Бу намликни сақлашни таьминлайди. Айланувчи (ротацион) мотига экин экилгандан кейин ҳосил бўлган қатқалоқни бузиш ва тупроқ юзасини юмшатиш учун мўлжалланган. Айланувчи мотигада ҳар бир дискининг 16 тадан узун ўткир тиши бўлиб, 15-

16 диск битта ўққа бирлаштирилган. Тишлар 1м 2 жойга 3-10 см чуқурликда 150 тагача санчилиши мумкин. Бунда қатқалоқ яхши бузилади, ўсимликларга зарар етмайди ва ҳосилдорлик ортади. Мола бостириш-молалаш . Ерни экишга тайёрлаш ҳамда экинларни парвариш қилиш учун ҳар хил молалардан фойдаланилади. Молалаш, айниқса, баҳорда ҳайдалган ерларни «ўтиртириш» ва уруғларнинг ўсиши учун қулай шароит, яьни майин тупроқли юза қатлам ҳосил қилиш учун зарур. Молаларнинг зичлаш таьсири уларнинг оғирлигига ва тупроқ намлигига, ҳаракат тезлигига боғлиқ. Бир марта мола бостирилганда тупроқ 7,5 см гача зичлашиши мумкин. Мола қанча секин ҳаракатланса тупроқ шунча кўп зичлашади. Ерни молалашнинг натижаси тупроқнинг намлигига боғлиқ. Агар тупроқ қуруқ бўлса, ерни молалашнинг ижобий таъсири бўлмайди, аксинча бўлса, яъни тупроқ намроқ ҳолда молаланса, у ҳолда ҳам зичлашиб қолиб, салбий оқибатлар келиб чиқади. Кейинчалик ер юзаси қуриб қаттиқлашади, ҳаво алмашинувига ва ёғин сочин сувларининг қўйи қатламларга ўтишига тўсқинлик қилади.Сернам ерларга мола бостириш бошқа ишларга қараганда жуда хавфли ҳисобланади, чунки унинг салбий таьсирини зудлик билан бартараф этиш қийин.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Vorobyov S . A ., К ashtanov A . N ., Likov A . M ., Makarov I . P . Zemle - delie . M .: Agropromizdat . 1991. 2. Ermatov A . Q . Sug ’ oriladigan dehqonchilik . T .: O ’ qituvchi . 1983. 3. Ermatov A . Q ., G ’ aniyev V . Dehqonchilik . T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Ерга экин экишдан олдин ишлов бериш. Қишлоқ хўжалик экинларини экиш усуллари. Ерга экин экишдан кейин ишлов бериш

Экиш олдидан ерга ишлов бериш машиналари

Тупроққа ишлов бериш усуллари

Ерга асосий ва экиш олдидан ишлов бериш машиналари

Пахтачиликда алмашлаб экиш, ерга асосий ишлов бериш системаси