Шудгор ва унинг турлари. Ерни ишлаш сонини минималлаштириш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Шудгор ва унинг турлари. Ерни ишлаш сонини минималлаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Шудгор ва унинг турлари. Ерни ишлаш сонини минималлаштириш Режа: 1.Шудгор, шудгор турлари ва уларни амалга ошириш тизими. 2.Лалмикорликда тоза шудгор-алмашлаб экишнинг асосий элементи. 3.Банд шудгор, уни ўтказиш шароитлари ва етиштириладиган экинлар.Ерларни ишлаш сонини камайтириш ва унинг аҳамияти.

Таянч ибораалар : махсус дала, шудгор, банд шудгор, банд қилинмаган шудгор, тоза шудгор, қора шудгор, эртаги шудгор, ер ишлаш сонини камайтириш, нам тўплаш, лалмикор, сидератлар, ишлаш сони. 1.Шудгор, шудгор турлари ва уларни амалга ошириш тизими. Қишлоқ хўжалик экинларининг ўсиши ва ривожланиши учун мувофиқ бўлган, барча шарт-шароитлар яратилган махсус дала шудгор деб аталади. Ушбу дала бир йил давомида ёки ёзнинг ярмигача банд қилинмай қолдирилади ва ишлов берилганлиги туфайли юмшоқ ва бегона ўтлардан тоза ҳолга келади. Шудгор қилишдан мақсад, ерда имкони борича кўпроқ нам тўплаш ва уни сақлаш, органик моддаларнинг парчаланишидан ҳосил бўлган минерал озиқ элементларни ўсимликларга етказиш, шунингдек бегона ўтларни, касаллик ва зараркунандаларни энг кўп даражада камайтариш ёки бутунлай йўқотишдан иборат. Ўзбекистон шароитида шудгор асосан баҳорикор (лалмикор) ерларда қўлланилади. Бундай шудгорга, кўпинча, кузги экинлар, баъзан эса баҳори экинлар экилади. Шудгорнинг барча тури икки гуруҳга: банд қилинмаган (экин экилмаган) ва банд (экин экилган) шудгорга бўлинади. Банд қилинмаган шудгорлар . Банд қилинмаган шудгорларга тоза шудгор (қора ва эртаги) ва кечки шудгор, қуруқ шудгор киради. Банд қилинмаган шудгор йил буйи ишланади, Лекин экин экилмайди. Кечки шудгор экин йиғиштириб олингандан сўнг келгуси йил ёзининг иккинчи ярмида ишланади бу усул 1917 йилгача тарқалган эди, ҳозирги вақтда эса ҳеч қаерда қўлланилмайди. Қора ва эртаги шудгор экинлар ҳосили йиғиштирилиб олингандан сўнг ёки йиғиштириб олиш билан бир вақтда ўтказилади. Дастлаб анғиз 5-6см чуқурликда лушчильник билан юза юмшатилади, бу эса ерда намнинг сақланишига, бегона ўтлар уруғининг униб чиқишига ва касаллик ҳамда зараркунандаларни камайтиришга, ерни сифатли қилиб ишлашга имкон беради.

Қора шудгор чимқирқарли плуг билан, шу йилнинг ўзида йиғим теримдан сўнг лушчильник билан 10-12см юмшатишдан бир неча хафта кейин 22-25см чуқурликда ҳайдалиши билан эртаги шудгордан фарқ қилади. Қора шудгор Ўзбекистонда яхши самара бермайди. Шунинг учун қўлланилмайди. Эртаги шудгор қилишда ер, асосан, келгуси йил баҳорида бир вақтда бороналаш билан ўтказилади. Қора шудгор ва эртаги шудгор кейинчалик бир хил ишланади. Ўзбекистоннинг сизот сувлар 20-30м чуқурликда жойлашган суғорилмайдиган минтақаларида бундай сувдан ўсимликлар фойдалана олмайди. Бундай шароитда ўсимликлар намни йилига 250-400мм миқдорда тушадиган атмосфера ёғинларидан олади. Шунинг учун бундай шароитда тупроқда максимал даражада нам тўплаш ва сақлаш жуда муҳим. Бунга эришишнинг энг яхши имкониятлардан бири тоза шудгор ҳисобланади. Банд шудгор. Бундай шудгор ёзнинг биринчи ярмида экинлар билан банд қилинади. Банд шудгор асосан кузи иссиқ ва узоқ бўладиган, ёғин етарли миқдорда тушадиган туманларда тарқалган. Банд шудгор қатор оралари ишланадиган ва ёппасига экин экиладиган шудгорга бўлинади. Бунд шудгор, Ўзбекистонда экиш муддатларига қараб эртаги, ўртаги, кеч баҳорги хилларига бўлинади. Экин билан банд қилинадиган эрта баҳорги шудгорга нўхат, махсар, кунгабоқар, хашаки нўхат экилади. Махсар ва хашаки нўхатларнинг кузда экиладиганлари энг самаралидир. Ўрта баҳорги банд шудгорга оқжўхори, сўдан ўти, кунгабоқар, баъзи жойларда маккажўхори, оқжўхори, полиз экинлари, кунжут, кунгабоқар экилади. Банд шудгорли ерни экин экишгача ва экин экиш олдидин ишлашга қўйидаги агротехника тадбирлари киради: эрта ва ўрта баҳорги банд шудгор учун мўлжалланган ерлар кузда ҳайдалади. Экин экиш олдидан бу шудгор 6- 8 см чуқурликда култивация қилинади. Кеч баҳорги шудгор баҳорда- апрел ойининг бошларида ҳайдалади ва экин экиш олдидан ер отвалсиз плугда 16- 18 см чуқурликда қайта ҳайдалади ва бир йўла мола бостирилади.

Яхлит шудгор қатор оралари тор қилиб (12-15 см) экиладиган экинлар билан банд қилинади. Ўзбекистонда бу турдаги шудгорга пичан ва кўкат озиқа учун бир йиллик ўсимликлар (жавдар, сули, арпа ва улар билан аралаштириб хашаки нўхат, сўдан ўти) экилади. Сидератлар экилган шудгор ҳам банд шудгорга киради. Унга асосан дуккакли ўсимликлар экилади. Улар тўплаган яшил массалар тупроқни азот ва органик моддалар билан бойитиш ҳисобига унумдорлигини ошириш учун тупроқ билан бирга ҳайдаб юборилади. Ўзбекистон шароитида суғориладиган туманларда сидератлар кузда ғўза ва шоли экинлари орасига ёки улардан кейин экиладиган оралиқ экин сифатида қўлланилиши мумкин. Оралиқ экинлар ерларнинг агромелиоратив ҳолатини яхшилаш ва унумдорлигини ошириш, барча микробиологик жараёнларни жадаллаштирувчи омиллардан ҳисобланади. Оралиқ экинлар тупроққа қўшиб ҳайдаб юборилганда ерда гумус миқдорини оширади, тупроқларни озиқа ва сув режимлари яхшиланади. Сидератлар шўр ювиш самарадорлигини оширади ва тупроқни шўрланишини олдини олади. 2.Лалмикорликда тоза шудгор-алмашлаб экишнинг асосий элементи. Анғизни ҳайдаб йил давомида экин эқилмай махсус ажратилган дала тоза шудгор дейилади. Шудгорга йил давомида ёки езнинг ярмигача экин экилмай фақат бегона ўтларни йўқотиш учун қуруқ ишлов бериб турилади. Ишлов бериш натижасида шудгор юмшоқ ва бегона ўтлардан холи бўлади, унда нам кўпроқ тўпланади, озиқ моддалар кўпаяди, экинларнинг касаллик ва зараркунандалари камаяди. Лалмикорликда тупроқ унимдорлигини ошириш ғалла экинлари ҳаёти учун қулай шароит яратиш учун у тоза шудгор билан алмашлаб экилади. Тоза шудгор тупроқни чуқур қатламларида сув режимини яхшилайди, қурғоқчиликни зарарли таъсирини камайтиради. Қамашида тоза шудгор кузги буғдой ҳосилини 56% оширган. Кузги буғдой тоза шудгорга экилганда фақат ҳосили эмас, дон таркибидаги оқсил миқдори ҳам ошган.

Ёғингарчилик кўп бўлган йиллари тоза шудгорда тупроқ зичлашади, буғдойни ўсиши учун шароит ёмонлашади, экинзор бир йиллик бегона ўтлар билан ифлосланади, самарадорлик камаяди. Жиззах вилоятидаги «Ғалла» илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси далаларида тоза шудгорга экилган буғдой ҳосили 14-22 ц, анғизда 4-8 ц ташкил этган. Лалми ерларни шудгорлашнинг энг қулай муддати текислик минтақада мартнинг иккинчи ярми, текислик-адир минтақасида мартнинг охири апрелнинг биринчи ярми, тоғ олди минтақасида апрель ва тоғли минтақада апрелнинг охири ва майнинг боши ҳисобланади. Тоза шудгор ез давомида 2-3 марта 10-12см чуқурликда култивация қилинади. Бу иш КРН- 3.5, КРН-3, КПН-4.3, КП-4а, ППЛ-10-25 русумли культиваторлар ва КПЛ-2- 150 русумли юза юмшатгичлар (плоскорезлар) билан ишланади. Қуруқ шудгор. Кўп йиллик бенона ўтлар - какра, кампирчопон ва бошқалар кўп бўлганда, ерлар қуруқ шудгорлаб қўйилади. Бу хилдаги шудгор қўйидагича ишланади. Майнинг иккинчи ярмида ер бороналанмасдан ҳайдалади. Ез давомида бегона ўтлар ҳосил бўлишига қараб шудгор ПЛ-5-25 маркали лушчильник билан 16-18 ва 8-10см чуқурликда ўзаро навбатлаб бир неча марта юмшатилади. Бундай шудгорни мумкин қадар кам қўллаш керак, чунки у 1м дан ортиқ чуқурликдаги тупроқни қуритиб юборади. Ҳозир гербицидлар мавжудлигидан шудгорни ишлашнинг бу тизими деярли қўлланмайди. 3.Банд шудгор, уни ўтказиш шароитлари ва етиштириладиган экинлар.Ерларни ишлаш сонини камайтириш ва унинг аҳамияти Маълумки, ҳар-хил операцияларни бажариш вақтида агрегатлар даладан кўп марта юриб ўтади, натижада тупроқ зичлашади, сув ўтказувчанлиги, ҳаво алмашинуви ёмонлашади. Беш корпусли плугни тракторга тиркаб ер ҳайдалганда унинг ғилдираклари ер юзасининг 40-50 % ни босади. Бундан ташқари, экин экишдан олдин ерни кўп марта ишлаш экишни кечиктиради ҳамда ҳосилдорликка салбий таъсир этади.

Республикамизнинг айрим пахтакор хўжаликларида, ғўза 5-8 марта култивация қилинади, унга 2-3 марта ўғит солинади, 5-7 марта суғориш учун эгат олинади ва касаллик ҳамда зараркунандаларга қарши 2-3 марта ҳар хил кимёвий дорилар пуркалади. Натижада, агрегат мавсумда даладан 15-20 марта ва ундан ҳам ортиқ юриб ўтади. Баҳор ноқулай келган йиллари ҳамда дала бегона ўтлар билан ифлосланган бўлса, ерни ишлаш сони яна ҳам ортади. ЎзПИТИ да олиб борилган тажрибалар натижаларига кўра, ерларни ишлаш сонини камайтириш қўйидаги йўналишларда олиб борилиши мумкин. 1)ерни ҳайдаш чуқурлигини табақалаштириш. 2)ерларга асосий ишлов беришда ҳайдалма қатламининг увоқланишини яхшилайдиган ва дала текис бўлишини таъминлайдиган фаол қуроллардан (фреза кабилардан) фойдаланиш. 3)баҳорги ва экин экиш олдидан алоҳида-алоҳида амалга ошириладиган ишлар сонини камайтириш ва уларни бирга қўшиб, бир вақтда бажариш; 4)далада трактор бир юриб ўтишида зарур ишларни бажарадиган комбинациялаштирилган агрегатлардан фойдаланиш; 5)ғўза ва бошқа экинларни парвариш қилишда агротехника тадбирларини қўшиб ўтказаш ҳисобига культивация ҳамда бошқа ишлар сонини камайтириш. Пахта экиладиган майдонларда баҳорда ва экин экиш олдидан ерларни ишлаш сони буйича олиб борилган кузатишлар, ишлаш сони камайтирилганида тупроқ яхши увоқлашишни, унинг сув-физик хоссалари яхшиланишини, далалар бегона ўтлар билан кам ифлосланишини ва пахта ҳосилдорлигини ортишини кўрсатди. Ерларни ишлаш сонини камайтириш учун экинларнинг ўсув даврида бажариладиган тадбирларни, шароитдан келиб чиққан ҳолда мослаштириб бир-бирига қўшиб олиб бориш, далага агрегатларни камроқ киритиш зарур. Чунончи, бегона ўтларга қарши култивация ўрнига гербицид қўллаш, ўғит солишни эгат олиш ва мавсум охирида эгат олишни эса чеканка ва бошқалар билан бир вақтда ўтказиш

керак. Натижада сарфланаётган еқилги ва маблағ тежалади, етиштирилган маҳсулот таннархи арзонлашади.

Хулоса : Шудгорлашдан асосий мақсад, ерда имкони борича кўпроқ нам тўплаш ва уни сақлаш, бегона ўтларни, касаллик ва зараркунандаларни имконият даражада камайтириш ёки бутунлай йўқотишдан иборат бўлиб, бунинг учун банд қилинмаган ёки банд қилинган шудгорлаш турларидан фойдаланилади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Vorobyov S . A ., К ashtanov A . N ., Likov A . M ., Makarov I . P . Zemle - delie . M .: Agropromizdat . 1991. 2. Ermatov A . Q . Sug ’ oriladigan dehqonchilik . T .: O ’ qituvchi . 1983. 3. Ermatov A . Q ., G ’ aniyev V . Dehqonchilik . T.: Mehnat. 1990. 4.Zaurov E.I. Dehqonchilikdan laboratoriya ishlari va amaliy mashg’u-lotlar T:. «O’qituvchi»,1979 . 5. Tursunxujaev Z., Bolkunov A. Nauchniyi osnovi xlopkovix sevooborotov. T.: Mehnat, 1987. 6.H.Sheraliev. M.Shodmanov Dehqonchilik. Ma’ruzalar matni T.:2004 7. Astanov R., Shodmanov M., Madraimova S. Sistema zemleldeliya .Tekst leksiy. T.: 2004. 8. O’zbekiston Respublikasining "Suvdan foydalanish to’g’risida"gi qonuni, T.1993. 9. U.Norqulov, X.Sheraliev «Qishloq xo’jaligi melioratsiyasi» T.2003.

Похожие

Уруг экилгандан кейин ерни ишлаш

Ерни экин экишдан олдин ва кейин ишлаш

Ерни кузда ва эрта кўкламда ишлаш системаси

Тупрокни ишлаш

Сепаратор ва унинг турлари