Ҳашоратлар морфологияси - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Ҳашоратлар морфологияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

47 KB

Ҳашоратлар морфологияси Энтомология - ( юнонча entom о n- ҳашорат , logos- фан ) ҳашоратларни ўрганувчи фан . У биология фанининг тез суръатда ривожланиб бораётган бир тармоғи бўлиб, ўзи айни вақтда қатор мустақил илмий сохаларга: умумий энтомология, қишлоқ хўжалиги энтомологияси, ўрмон хўжалиги энтомологияси, медицина энтомологияси ҳамда ветеренария энтомологиясига бўлинади. Ҳашорат турлари табиатда жуда кенг тарқалган ва улар турлича тузилишга эга. Ҳозирги вақтда 1 млн. га яқин ҳашорат тури борлиги маълум.. Чунки улар кам ўрганилган ҳудудлар ва тропик, зоналардан ҳар йили 7-8 мингга яқин янги тури топилиб туради. Умуман ҳашоратларнинг турлари ва сони қолган ҳамма ҳайвон турлари билан ўсимлик турларини қўшиб хисоблагандан ҳам кўп. Ҳар бир тур ўзига хос тузилишга ва хусиятга эга. Ҳашоратларнинг тузилишидаги ўзига хос белгиларини муҳитга мослашиш даражасини, табиатда тутган ўрнини, одамлар учун аҳамиятини бошқа томонларини ўрганиш муҳим аҳамиятга эга. Бу хусусиятларини чуқурроқ ўрганиш зараркунанда ҳашоратларни йўқотиш ва айни вақтда фойдали ҳашоратларни сақлаб, улардан фойдаланиш имкониятини беради. Энтомология фани тарихидан. Ҳашоратларга бўлган қизиқиш қадим замонлардан бошланган.Уларга дастлаб озиқ махсулоти сифатида қаралган бўлса, кейинчалик чорвачилик, дехқончилик йўлга қўйилгач, заракунандалар сифатида ўрганила бошланди, Шунда улар орасида фойдали ҳашоратлар борлиги маълум бўлди. Натижада энтомология фани шахобчалари бўлмиш ипакчилик ва асаларичилик вужудга келди. Лекин ҳашоратларни илмий асосда ўрганиш XYII асрдан бошланди. Итальян олими И. Мальпиги (1628- 1694) тут ипак қуртининг анатомияси ва айириш системасига, Голланд олими Я.Сваммердама (1637-1680) ҳашоратнинг анотомияси ҳамда метаморфозасига асос солдилар. XYII асрда буюк швед олими, табиатшунос

К.Линней(1707-1778) нинг "Табиат систематикаси" асарида ҳашоратлар кузга кўринарли ўринни эгаллайди. Ўша даврнинг буюк табиатшунос олими Р.А.Реомюр (1683-1757) ҳашоратларнинг морфологияси ва биологиясини ўрганди. XYIII асрнинг иккинчи ярмида Россияда ҳашоратлар фаунасини ўрганишда табиатшунос олим, академик П.С.Паллас (1741-1811) катта хисса қўшди. XIX асрда фан ва маданиятнинг ривожланиши натижасида энтомологиянинг фан сифатида шаклланишига шароит яратилди. ўша даврда бир қанча мамлакатларда энтомологик илмий жамиятлар ташкил этилди. Масалан, 1832 йили Францияда, 1833 йили Англияда шундай жамият тузилди. Россияда 1859 йили Рус энтомологик илмий жамияти ташкил этилди. Ҳозирги кунда Ўзбекистон энтомологик жамияти бу сохани ривожлантириш йўлида катта ишларни амалга оширмоқда. Кейинги йилларда Республика агрокимёси ва ўсимликларни ҳимоя қилиш тадқиқотлар марказини ташкил этилиши, Ўзбекистон ўсимликларни ҳимоя қилиш институти ва бошқа шунга ўхшаш ташкилотларнинг вужудга келишида катта роль ўйнайди. Ўрмон заракунандалари асосан 1911 йилдан бошлаб ўрганила бошланди. Шу йили Тошкентда Туркистон Энтомология станция ташкил қилинган эди. Бизда 1930 йилда Тошкент қишлоқ хўжалиги институтида, энтомология фанини ривожлантиришда ўзларининг муносиб улушларини қўшган дунёга машхур энтомолог олим, Ўзбекистон фанлар академиясининг мухбир аъзоси, профессор В.В.Яхонтовнинг «Ўрта Осиё қишлоқ хўжалиги ўсимликлари, маҳсулотлари заракунандалари ва уларга қарши кураш» асари, Ўзбекистон Фанлар академиясининг мухбир аъзоси, профессор Р.А. Олимжоновнинг "Суғориладиган дехқончилик ерларининг умуртқасиз ҳайвонлар зоофаунаси ва энтомология" асари, Ўзбекистон ўсимликлар ҳимояси илмий текшириш институтида, профессор С.Н.Алимуҳамедовнинг "Каналар биологияси ва экологияси" илмий асарлари юқори бахо олди.

Ҳашоратлар морфологияси. Морфология-ҳашоратларнинг ташқи тузилишини ўргатади. Ҳашоратларнинг танаси ва ўсимталарини қоплаб турган тери қатлами кутикула ўзаро эластик парда воситаси билан туташган қаттиқ бирикмалардан ташкил топган. Терининг бу тартибда тузилиши ҳашорат танасининг уст томонидан буғимларга ажралишини таъминлайди. Тери тузилишидаги бу хусусият ҳашоратга мускуллари воситасида тананинг турли қисмларини эгишга ва унинг ўсимталарини ҳаракатга келтиришга имкон беради. Терининг қаттиқ қисмлари скелет ролини ўйнайди, чунки унга тананинг ҳамма ҳаракат мускуллари туташган. Шу билан ҳашорат умурткали ҳайвондан фарқ қилади. Ҳашорат танаси ҳаракатчан бўлиб, қатор бўғимларга бўлинган. Уларнинг бўғимлари кетма-кет жойлашган бўлиб унинг танаси уч қисмга бўлинган. Булар бош, кўкрак ва қорин қисмларидир. Бош қисми 5-6, кўкрак қисми 3 ва қорин қисми II бўғимдан иборат. Демак, ҳашоратлар танасидаги бўғимларнинг умумий сони 19 тагача бўлиши мумкин. Лекин эволюцион тараккиёт натижасида ўзаро ўхшаш бўғимлар сонининг камайганлигини ёки тўла тараққий этмаган бўғимлари вазифалари алмашиниши туфайли бирлашиб кетганлигини кўриш мумкин. Шунинг учун бўлса керак, айрим ҳашоратларда бўғимлар сони 14 тадан ошмайди, баъзиларида ундан ҳам кам. Ҳашоратнинг қаттиқ тери қатлам умуртқалилариникига нисбатан бирмунча афзал: у танани ташқи муҳит таъсиридан сақлайди. Кутикула ички органларини ҳимоя қилади, организмдаги сувни буғланишдан сақлайди ва ички мускулларни бирлашиш жойи бўлиб хисобланади. Бўғимоёқлиларнинг ҳар бир бўғимида маълум миқдорда ўсимталар бўлиши мумкин. Лекин айрим ҳашоратларда бу метамерлик йўқолган, фақат ҳаракат ўсимталари- оёқлари кўкрак қисмида сақланиб қолган. Бош қисмида- оғиз органлари ва бир жуфт мўйлов ҳамда оддий ва мураккаб кўзлар бўлади. Бундан ташқари, жуда кўп ҳашоратларда бир ва икки жуфт қанотлар вужудга келган. Шундай қилиб, ҳашоратлар морфологиясида қуйидаги белгилар: таналари бўғимларга ажралган, бош- кўкрак ва қорин қисмлари мавжуд. Бошида оғиз органи ва бир жуфт

мўйлаби, кўз органлари бор, кўкраги уч бўғимдан олдинги, ўрта ва орқа кўкракдан иборат ва уч жуфт оёқлар, қанотлари ҳамда 10-11 бўғимли қорин қисмидан иборат.

АДАБИЁТЛАР: 1. Ўзбекистон Республикаси 1998-2000 йиллардаги даврида қишлоқ хўжалиги иктисодий ислоҳотларни чукурлаштириш дастури, 1998. 2. А. В. Бондаренко - «Биологическая заҳита растений», Л. : «Колос». 1984. 3. В, В, Гулий в бошқалар - «Микробологичсекий метод борьбў с вреднўми насекомўми» 4. А. В. Бондаренко - «Практикум по биологический заҳите растений». Л. : 1978. 5. С. Н. Алимухамедов - «Гўза зараркунандалари ва уларга қарши кураш». - Т. : «Мехнат»1991. 6. С. Н. Алимухамедов - «Гўзани биологик усулда ҳимоя қилиш». - Т. «Мехнат»1996. 7. Н. В. Кандўбин - «Бактериальнўе средства борьбў с вреднўми насекомўми и грўзунами», 1989. 8. Ла Брег Смитт - «Генетическая метод борьбў с вреднўми насекомўмў»- М. »Колос». 1971. 9. Зашита растений ежемесячнўй теоретический и научно- производственнўй журнал» - М. »Агропромиздат», 1985-1999. 10. С, И. Алимухамедов, Б. П. Адашкевич ва бошқалар. «Биологическая заҳита хлопчатника» Изд. 2-е дополнение - Т, «Мехнат»1989. 11. А. А. Кравцов, Н. В. Голўшин - Справочник химических и биологических средств заҳитў растений». Агропромиздат», 1989. 12. Х.Ч. Бўриев, Ҳ.Ҳ.Кимсанбоев, Б.А.Сулаймонов «Энтомофагларни биолабораторияда кўпайтириш» Т.: «Ўқитувчи» 2000. 13. Список химических и биологических средств борьбў с вредителями, болезнями растений и сорняками разрешеннўх для применения в сельском хозяйстве Республики Узбекистан на 1998-2001. A

Похожие

Ток морфологияси

Ғўзанинг морфологияси ва биологияси

Тут дарахтининг биологияси ва морфологияси

Тут ипак қуртининг морфологияси, анатомияси ва физиологияси

Ўсимлик ва касаллик қўзғатувчилар орасидаги ўзаро муносабатлар генетикаси ва чидамлилигнинг биологик хусусияти