Muomala о‘zaro ta’sir vositalari - Психология - Рефераты

Muomala о‘zaro ta’sir vositalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

57 KB

Muomala о‘zaro ta’sir vositalari Reja: 1. Psixologik ta’sir vositalari. 2. Verbal va noverbal ta’sir. 3. Paralingvistik ta’sir vositalari. 4. Professional tinglash texnikasi.

Psixologik ta’sir bu turli vositalar yordamida insonlarning fikrlari, hissiyotlari va xatti-harakatlariga ta’sir k о ‘rsata olishdir. Psixologik ta’sirning uch vositasi ajratiladi: 1. Verbal ta’sir – bu s о ‘z va nutqimiz orqali k о ‘rsatiladigan ta’sirimizdir. Bundagi asosiy vositalar s о ‘zlar hisoblanadi. Nutq s о ‘zlashuv о ‘zaro Muomala jarayoni b о ‘lib, uning vositasi s о ‘zlar hisoblanadi. Monologik nutqda ham diologik nutqda ham kishi о ‘zidagi barcha s о ‘zlar zahirasidan foydalanib, eng ta’sirchan s о ‘zlarni topib sherigiga ta’sir k о ‘rsatishni xohlaydi. 2. Paralingvistik ta’sir – bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni kuchaytiruvchi, bezovchi yoki susaytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland yoki past tovushda ifodalanayotganligi, tovushlar, t о ‘xtashlar, duduqlanish, y о ‘tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. Shunga qarab, d о ‘stimiz bizga biror narsani va’da berayotgan b о ‘lsa, biz uning qay darajada samimiyligini bilib olamiz. 3. Noverbal ta’sirning ma’nosi “nutqsiz”dir. Bunga suhbatdoshlarning fazoda bir-birlariga nisbatan tutgan о ‘rinlari, holatlari (yaqin, uzoq, intim), qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir-birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa, undan chiqayotgan turli signallar ( shovqin, hidlar ) kiradi. Ularning barchasi Muomala jarayonini yanada k о ‘chaytirib, suhbatdoshlarning bir-birlarini yaxshiroq bilib olishlariga yordam beradi. Amerikalik olim Megrabyan form о ‘lasiga k о ‘ra, birinchi marta k о ‘rishib turgan suhbatdoshlardagi taassurotlarning ijobiy b о ‘lishiga gapirgan gaplari 7%, paralingvistik omillar 38% va noverbal harkatlar 58% gacha ta’sir qilarkan. Muomalaning qanday kechishi va kimning k о ‘proq ta’sirga ega b о ‘lishi sheriklarning rollariga bog‘liq. Ta’sirning tashabbuskorida ataylab ta’sir k о ‘rsatish maqsadi b о ‘ladi va u bu maqsadni amalga oshirish uchun barcha yuqorida ta’kidlangan vositalardan foydalanadi. Masalan, rahbar xodimini unga ishi tushib chaqirsa, xodimini о ‘rnidan turib kutib oladi, quyuq s о ‘rashadi, keyin maqsadga о ‘tadi. Ta’sirning adresati-ta’sir y о ‘naltirilgan shaxs. Lekin tashabbuskorning suhbatga tayyorgarligi yaxshi b о ‘lmasa yoki adresat tajribaliroq sherik b о ‘lsa, u

tashabbusni о ‘z q о ‘liga olishi va ta’sir kuchini qayta egasiga qaytarishi mumkin b о ‘ladi. Kishilar bilan normal munosabatlarni о ‘rnata olmaslik, ayniqsa, biznes sohasida sheriklarning holatlari, kutishlarini aniqlay olmaslik, о ‘z nuqtai nazariga о ‘zgalarni professional tarzda k о ‘ndira olmaslik, “birovni” uning ichki kechinmalari va о ‘ziga b о ‘lgan munosabatini aniq tasavvur qila olmaslik amaliy psixologiyada kommunikativ о ‘quvsizlik yoki diskommunikatsiya holatini keltirib chiqaradi. Bunda kishilar bir-birlarini tushuna olmay qoladilar, oqibatda tugay deb turgan ish bitmasdan ch о ‘zilib ketishi mumkin. Shuning uchun hozirgi paytda katta yoshdagi kishilarni kommunikativ bilimdonlikka о ‘rgatish, ularda zarur kommunikativ malakalarni hosil qilishga katta ahamiyat berilmoqda. Har bir ziyoli kishi boshqalar bilan hamqorlik qilish mahorati va san’atiga ega b о ‘lishi kerak. Bu vazifa odamlarni muomala va Muomala etikasiga о ‘rgatishni har qachongidan dolzarb qilib k о ‘ymoqda. Ma’lumki, gaplashayotgan kishilar biri gapiradi, ikkinchisi tinglaydi. Muomalaning samaradorligi ana shu ikki qirraning qanchalik о ‘zaro mosligi, bir- birini t о ‘ldirishiga bog‘liq ekan. Mashhur amerikalik notiq, psixolog Deyl Karnegi “Yaxshi suhbatdosh-yaxshi gapirishni biladigan emas, balki yaxshi tinglashni biladigan suhbatdoshdir” deganda aynan shu qobiliyatlarning insonlarda rivojlangan b о ‘lishini nazarda tutgan edi. Mutaxassislarning aniqlashlaricha, ishlayotgan kishilar vaqtining 45%i kimlarnidir tinglashga sarf qilar ekan, odamlar bilan doimiy Muomalada b о ‘ladiganlar-savdo xodimlari, aloqachilar, rahbarlar, muxbirlar 35-40% oylik maoshlarini odamlarni tinglaganliklari uchun olarkanlar. Bundan shunday xulosa kelib chiqadiki, kommunikatsiyaning eng qiyin sohalaridan hisoblangan tinglash qobiliyati odamga k о ‘proq foyda keltirarkan. Tinglashning ham xuddi gapirishga о ‘xshash texnikasi, usullari mavjud. Ularning turi ham k о ‘p, lekin biz ikki usulini q о ‘llaymiz: s о ‘zma-s о ‘z qaytarish va boshqacha talqin etish. Birinchisi, suhbatdoshni q о ‘llab-quvvatlashini bildiradi. Ikkinchi usul-sherikni s о ‘zlarini tinglab, undagi asosiy g‘oyani muxtasar,

о ‘zimizning talqinimizda ifoda etish. Bundan tashqari biz yaxshi tinglayotganimizda , “Y о ‘g‘-e?”, “Nahotki?”, “Qara-ya?”, “Yasha!”, “Qoyil!” luqmalari bilan suhbatdoshimizni gapirishga chaqirib turamiz. Muomalaga о ‘rgatishning muhim y о ‘nalishlaridan biri-odamlarni faol tinglashga, bunda barcha paralingvistik va noverbal omillardan о ‘rinli foydalanishga о ‘rgatishdir. Professor V.Karimovaning fikricha, professional tinglash texnikasiga quyidagilar kiradi: — aktiv holat. Bu-tinglayotganda yotib olmaslik, suhbatdoshning yuzidan tashqari joylariga qaramaslik, mimika, bosh chayqash bilan unga qiziqishni bildirish; — suhbatdoshga samimiy qiziqish bildirish . Bu nafaqat suhbatdoshni о ‘ziga jalb qilib, balki keyin navbat kelganda о ‘zining har bir s о ‘ziga uni ham kundirishning samarali y о ‘lidir. — о ‘ychan jimlik. Bu suhbatdosh gapirayotgan paytda yuzda mas’uliyat bilan tinglayotganday tasavvur qoldirish orqali о ‘zingizning suhbatdan manfaatdorligingizni bildirish y о ‘li. Demak, tinglash madaniyati Muomala jarayonining samarali b о ‘lishida muhim ahamiyatga ega. Shuning uchun biz suhbatdoshimizni diqqat bilan tinglashimiz, unda о ‘z- о ‘ziga hurmatni tarbiyalashimiz, uni ilxomlantirishimiz, ruxlantirishimiz kerak. О ‘qituvchining ma’ruzasini talabalar tomonidan yaxshi tinglansa dars samarali b о ‘ladi. Ijtimoiy psixologiyada kishilarni samarali Muomalaga ataylab о ‘rgatishga katta e’tibor beriladi. Buning о ‘z uslubi b о ‘lib, uning nomi ijtimoiy psixologik trening (IPT) deyiladi. IPT kishilarni Muomala jarayoniga psixologik jihatdan hozirlash, ularda zarur kommunikativ malakalarni maxsus dasturlar doirasida qisqa fursatda shakllantirishdir. Eng muhimi IPT mobaynida kishilarning Muomala borasidagi bilimdonligi ortadi. Amaliy Muomala treningi - IPTning bir k о ‘rinishi b о ‘lib, u yoki bu kasbiy faoliyatni amalga oshirish jarayonida zarur b о ‘ladigan kommunikativ malaka, k о ‘nikma va bilimlarni hosil qilishga qaratilgan tadbirdir. Guruh va jamoalarda

Muomala treningi vositasida m о ‘zoqaralar olib borish, ish yuzasidan hamqorlik qilish y о ‘l-y о ‘riqlarini birgalikda topish, katta auditoriya oldida s о ‘zlashga о ‘rgatish, majlislar о ‘tkazish , nizoli holatlarda о ‘zini t о ‘g‘ri tutish malakalari hosil qilinadi. Bunda asosiy narsa-trening qatnashchilari ongiga birovlarni tushunish, о ‘zini о ‘zga о ‘rniga q о ‘ya olish, boshqalar manfaatlari bilan о ‘zinikini о ‘yg‘unlashtira olish g‘oyasini singdirishdir. Treninglar mobaynida guruhiy munozaralar, rolli о ‘yinlarning eng qulay variantlari sinab, mashq qilinadi. Odatda trening shaxsdagi u yoki bu ijtimoiy muammolarni hal qilishda jiddiy qiyinchilikka uchragan sharoitlarda о ‘tkaziladi. YA’ni treningning tashabbuskori k о ‘p hollarda yolg‘izlik, uyatchanlik, tortinchoqlik yoki turli depressiyalarga uchragan shaxs b о ‘ladi. Maxsus tashkil etilgan kommunikativ mashqlar mobaynida u bu holatlardan chiqib ketish y о ‘llariga о ‘rgatiladi. Masalan, psixologlar tomonidan tashkil etiladigan “Psixologik xizmat”, “Qalb markazlari”, “Ishonch telefonlari” maxsus dasturlar yordamida ishlaydi. Guruhda tashkil etilgan Muomala muhitida odam о ‘zidagi ishonchsizlik, tortinchoqlik kabi salbiy sifatlardan halos b о ‘lish imkoniyati b о ‘ladi va u о ‘zini avvalgiga nisbatan ijobiyroq idrok qila boshlaydi. Yoshlarning trening mashg‘ulotlariga kelishiga sabab b о ‘ladigan omillardan eng k о ‘p tarqalgani-bu ulardagi qarama-qarshi jins vakillari bilan gaplashishda tortinchoqliklari, о ‘zidan kattalarga о ‘z fikrini bayon etishga qiynalishlari yoki k о ‘pchilik oldida gapirishda о ‘zini y о ‘qotib q о ‘yish kabi holatlardan chiqishdir. Ijtimoiy psixologik trening rivojlangan davlatlarda keng tarqalgan amaliy ishlardan hisoblanadi. Hayotda shunday kishilar borki, ular odamning k о ‘ngliga tezda y о ‘l topib olib, ishlarini bitirgandan s о ‘ng tezda g‘oyib b о ‘ladilar, yoki yaxshilikni unutib yuboradilar. Ular boshqalarda о ‘zlariga nisbatan attraksiyani tez hosil qiladilar. Buni ayrim kishilar gipnoz ham deydilar. Lekin bu not о ‘g‘ri, bunday kishilar Muomala jarayonida attraksiyani shakllantiruvchi maxsus psixologik usullarni moxirona q о ‘llaydilar. Attraksiyani shakllantirishning umumiy psixologik mehanizmlari mavjud.

A.Y.Panasyukning fikricha, maktab uchun emas, hayot uchun о ‘rganamiz. Kishilar bilan endigina tanishib suhbatlashgandan s о ‘ng ajrashib ketsakda, ular haqida bizda iliq taassurot qoladi, bu taassurot salbiy b о ‘lishi ham mumkin. Biz ayrim paytda ish bilan juda band b о ‘lib о ‘tirganimizda kotibaning kirib bir narsalarni gapirganini anglamaymiz. Biz uning ovozini eshitish a’zosi orqali eshitamiz, lekin anglamaymiz. Chunki undan biz hissiy quvvat olmaymiz. Bizning qulog‘imizga bizga yoqadigan s о ‘z eshitilsa, keyin biz uni anglaymiz. Demak, kelayotgan ta’sirlar bizda hissiy munosabatni uyg‘otsa bizda attraksiya paydo b о ‘ladi. “Ism” usuli - bizga о ‘z ismimiz bilan murojaat qilinsa juda yoqadi. Fuqaro, о ‘rtoq deb aytgandan k о ‘ra ismimizni aytilishi bizda kayfiyatni k о ‘tarilishiga olib keladi. Mashhur amerikalik psixolog Deyl Karnegi fikricha, odamning ismi uning uchun eng yaxshi musiqa vazifasini о ‘taydi. “Ism” usulining psixologik mehanizmi quyidagicha: — ism va shaxs bir-biridan ajralmaydi. Inson tug‘ilgandan boshlab uning ismi u bilan yonma-yon turadi; — ism bilan murojaat qilish kishida unga nisbatan e’tiborning mavjudligini bildiradi; — shaxsga nisbatan diqqatli b о ‘lish, shaxsni tasdiqlash demakdir; — agar shaxs о ‘zining shaxs ekanligini anglasa, unda qoniqish hissi paydo b о ‘ladi; — qoniqish hissi doimo ijobiy kechinmalarni keltirib chiqaradi; — kishi doimo ijobiy hislar paydo b о ‘lishiga harakat qiladi; —agar hech kim bizda ijobiy hislarni q о ‘zg‘ata olmasa, attraksiyani vujudga keltirishga harakat qilinadi. Demak, insonga murojaat qilishda uning ismini aytib chaqirish unda ijobiy hislarni keltirib chiqaradi. Kishilarning ismini eslab qolish uchun uni bir necha marta takrorlash muhim. Shuningdek, miyangizdagi shu ism bilan bog‘liq assotsiatsiya bilan bog‘lashga harakat qiling. Kechqurun yangi tanishlaringizning ismlarini bir necha marta takrorlang. Xodimlaringizni ismi bilan chaqirib murojaat qilishingiz ularda sizga b о ‘lgan hurmatni orttiradi. “Munosabatlar oynasi” usuli- Tasavvur qiling, sizni yangi jamoaga rahbar

qilib tayinlashdi. Hali hech kim sizni tanimaydi, siz ham ularni tanimaysiz. Ertalab ular sizni ismingizni aytib salomlashadi, lekin siz ularni hali ismlarini bilmaysiz. Bitta xodimingiz siz bilan jilmayib salomlashadi, xuddi eski qadrdonlardek Muomalada b о ‘ladi. Ikkinchi xodim esa muloyim salomlashadi, lekin yuzida kinoyaga о ‘xshash ishora bor, istehzoli. Siz ish t о ‘g‘risida maslahatlashmoqchi b о ‘lsangiz qaysi biriga murojaat qilasiz? Albatta birinchi xodimga, lekin nima uchun? Chunki unga nisbatan sizda attraksiya paydo b о ‘ladi. “Ruhiyat oynasi” yoki “munosabatlar oynasi”-bu yuz ifodasidir. Kishilar ichidagini yuz qiyofasi orqali ifodalaydilar. kayfiyati chog‘ligini, pastligini ham yuz qiyofasidan bilib olish mumkin. Odamlar munosabatlar oynasini juda kam nazorat qiladilar va boshqaradilar. Rahbar xodimiga uning majburiyatiga kirmaydigan vazifani topshirayotganida juda muloyim, jilmayib murojaat qiladi. Jilmayish-bu kishilarning, d о ‘stlarning parolidir. Buni psixologik mehanizmi quyidagicha: — k о ‘pgina kishilar d о ‘stlarigagina jilmayib qaraydilar, dushmanlariga emas; — Muomalada kishilar k о ‘ngildan jilmaysalar, bu “men-sizning d о ‘stingizman” degani; — d о ‘st-bu bizning himoyachimiz, biz tomonimizda turadigan kishi; — insonning ehtiyojlaridan biri-bu himoyalanishga b о ‘lgan ehtiyoji. D о ‘st mana shu himoyalanish ehtiyojini qondiradigan shaxsdir; — qoniqish hissi kishida ijobiy hislarni keltirib chiqaradi; — inson doimo ijobiy hislarni keltirib chiqaradigan shaxsga nisbatan intiladi; — agar hech kim ijobiy hislarni keltirib chiqarmasa, u ixtiyorsiz ravishda attraksiya ( о ‘ziga jalb qilish) ni shakllantiradi.

Adabiyotlar: 1. G’oziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 2. G’oziyev E.G. Muomala psixologiyasi. T-2001. 3. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoye posobiye dlya vuzov.- M.:IKS “MarT”, 2004-512 s. 4. Nemov R.S. Prakticheskaya Psixologiya Poznaniye sebya: Vliyaniye na lyudey:Posobiye dlya uch-sya-M:Gumanit. Izd.Sentr VLADOS, 2003, - 320 s. 5. www.referat.arxiv.uz www.slayd.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Muomala jarayonida o‘zaro ta’sir mexanizmi. Samarali muloqotning sirlari

Muomala psixologiyasi

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari

Muomala qonuniyatlariva ijtimoiy idrok

Shaxs muomala subyekti sifatida va muomaladagi mutasaddilik