Muomala psixologiyasi - Психология - Рефераты

Muomala psixologiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Muomala psixologiyasi Reja: 1. Muomala xaqida umumiy tushuncha. 2. Muomala psixologiyasining maqsadi va vazifalari. 3. Muomala ijtimoiy psixologik voqelik sifatida. 4. Shaxslararo munosabatlar psixologiyasi.

Muomala faqat insonlarga xos b о ‘lgan jarayondir. Kishilarda faoliyat jarayonida bir - birlariga nimanidir aytish istagi tug‘iladi. Muomala - odamlar о ‘rtasida birgalikdagi faoliyat ehtiyojlaridan kelib chiqadigan bog‘lanishlar rivojlanishining k о ‘p qirrali jarayonidir Muomala (munosabat) birgalikda faoliyat k о ‘rsatuvchilar о ‘rtasida axborot ayirboshlashni о ‘z ichiga oladi. Bunda munosabatning kommunikativ jihati hisobga olinadi. Kishilar munosabatga kirishishda avvalo tilga murojaat qiladilar. Muomalaning yana bir jihati munosabatga kirishuvchilarning о ‘zaro birgalikdagi harakati - nutq jarayonida faqat s о ‘zlar bilan emas, balki harakatlar bilan ham ayirboshlashdan iborat. Masalan, munosabatga kirishar ekanmiz, u bizni qoniqtirsa imo-ishora bilan Muomalada b о ‘lamiz. Munosabatning keyingi jihati Muomalaga kirishuvchilarning bir-birlarini idrok eta olishlaridir. Masalan, biz bir kishi bilan Muomalaga kirishishdan avval uni hurmat qilib yoki mensimasdan munosabatda b о ‘lamiz. Demak, Muomala jarayonida kommunikativ (axborot uzatish), interaktiv ( о ‘zaro birgalikda harakat qilish) va perseptiv ( о ‘zaro birgalikda) idrok etish amalga oshiriladi. Muomala qonuniyatlarini bilish hamda uni о ‘rnatish malakalari va qobiliyatlarini rivojlantirish har bir kishi uchun muhimdir. Har bir kishining о ‘z “Meni” atrofdagilar bilan b о ‘ladigan Muomala jarayonida shakllanadi, Shaxsning hayot y о ‘llari avval oilada, bog‘cha, maktab, institut, ishxona, keksalar orasida, ya’ni guruh va jamoalarda rivojlanadi. Bizning yuksak ma’naviy ehtiyojlarimizdan biri - bu Muomalaga b о ‘lgan ehtiyojdir. Muomalaga b о ‘lgan ehtiyojimiz qondirilmasa, ongimiz ham rivojlanmaydi. Shuning uchun biz doimo Muomalaga b о ‘lgan ehtiyojlarimizni qondirishimiz lozim. Kimlar bilandir b о ‘lgan Muomaladan qoniqish hosil qilamiz, lekin ayrim hollarda esa biz qoniqmaslikni his qilamiz. Biz guruh va jamoaga kirar ekanmiz, doim unda turli rollarni bajarishga t о ‘g‘ri keladi. Rasmiy guruhda boshliq rolini о ‘ynasak, kasalxonada bemor, d о ‘konda haridor, oilada rafiq yoki rafiqa, ota - ona oldida esa farzandlik rolini bajaramiz.

Muomala psixologiyasi fani psixologiyaning barcha tarmoqlari bilan bog‘liq holda rivojlanadi. Jumladan, pedagogik psixologiya bilan uzviy bog‘liq. Pedagogik Muomalada ta’lim psixologiyasi, tarbiyaning psixologik asoslari, о ‘qituvchi va о ‘quvchi munosabatlari, о ‘qituvchi psixologiyasi, maktablarda ta’lim - tarbiya jarayonlarini boshqarish muhim о ‘rinni egallaydi. Ijtimoiy psixologiya turli ijtimoiy guruhlar, jamoaning psixik namoyon b о ‘lishi, katta guruhlar - jamoalarning kayfiyati, tafakkuri, raqobati kabilarni о ‘rganadi. Bu masalalarni hal qilishda Muomala psixologiyasi katta ahamiyatga ega. Boshqaruvda rahbarlarda nutq qobiliyatining rivojlanishi, shuningdek, xodimlar bilan til topa olish uchun Muomala psixologiyasini bilish zarur. Siyosatchilarda notiqlik mahorati shakllangan b о ‘lishi kerak, bunda ularga Muomala psixologiyasini yaxshi bilishlari yaqindan yordam beradi. Muomala din psixologiyasi uchun ham juda katta ahamiyatga ega. Din psixologiyasi diniy ong xususiyatlari, uning psixologik va ijtimoiy asoslari, vazifalari, tizimi, diniy his - tuyg‘ular, diniy guruhlar psixologiyasini о ‘rganishda albatta Muomala sirlari, Muomala madaniyatini bilishga asoslanadi. Demak, Muomala psixologiyasi psixologiyaning barcha tarmoqlari bilan bog‘liq holda rivojlanadi. О ‘zbek tiliga davlat maqomi berilganidan keyin birmuncha ijobiy о ‘zgarishlar yuz berdi, ularning bir qismi milliy istiqloldan s о ‘ng amalga oshirildi. Mamlakatimizdagi davlat hujjatlari ona tilida rasmiylashtirilmoqda, yig‘ilishdagi ma’ruzalar о ‘zbek tilida qilinmoqda. Ijtimoiy hayotdagi katta yutuqlar bilan bir qatorda, shaxslararo munosabatlarda til odobi, nutq madaniyatida buzilishlar davom etmoqda, о ‘zbek tilining m о ‘saffoligi, aniq va l о ‘ndaligi, mantiqiyligi, ohangdorligi va silliqligi Muomalada о ‘z ifodasini topa olmayapti, natijada uzatilayotgan fikrlarni idrok qilish qiyinlashmoqda. Muomala psixologiyasining asosiy maqsadi, avvalo nutq madaniyatini yoshlarda shakllantirishdir. Shuningdek, о ‘qitish jarayonida b о ‘lajak mutaxassislarga Muomala madaniyati, muomala sirlarini singdirish, guruh va jamoalarda о ‘zaro munosabatlarni Muomala orqali yaxshilashdir. Muomalaning nazariy va metodologik muammolarini hal qilish,

Muomalani nutq bilan birgalikda rivojlanishini ta’minlash fanning asosiy maqsadini tashkil qiladi. Muomala psixologiyasining asosiy vazifalari quyidagilarda о ‘z ifodasini topadi: 1) hamqorlikdagi faoliyat jarayonida shaxslararo о ‘zaro ta’sir va Muomala qonuniyatlarini о ‘rganish; 2) Sharq allomalarining Muomala haqidagi qarashlarini tahlil qilish; 3) talabani faollikka undovchi muomalaviy imkoniyatlari mavjudligini ta’kidlab о ‘tish; 4) talabalarda kasbiy layoqatni faollashtirishga qaratilgan Muomalani shakllantirish; 5) shaxslararo munosabatlarni muvofiqlashtirishda Muomalaning rolini orttirish; 6) о ‘zaro ta’sir etishning ayrim oqibatlarini hisobga olish. Biz b о ‘lajak mutaxassislarda quyidagi muomala xususiyatlarini shakllantirishimiz zarur: — muomala madaniyatining nazariy asoslarini; — shaxslararo munosabatlar qonuniyatlarini; — pedagogik Muomalaning qonuniyatlarini; — oilada, guruh va jamoalarda Muomalaga q о ‘yiladigan asosiy talablar haqida tasavvurga ega b о ‘lishi kerak; — shaxsda Muomala shakllanishini о ‘rganish; — muomala madaniyatini barcha guruh va jamoalarda shakllantirish; — shaxslararo munosabatlarda Muomalaning ahamiyatini kuzatish; — Muomala sirlarini bilishi va q о ‘llay olishni; — guruhlarda Muomalani shakllantirish metodikalarini о ‘tkazish; — oilada Muomala madaniyati, Muomala sirlaridan bohabar b о ‘lish; — Muomala madaniyatini shakllantirish maqsadida psixologik maslahatlar tashkil tish yuzasidan k о ‘nikmalar hosil qilish. Muomala shaxslararo munosabatlarning shunday k о ‘rinishidirki, uning

yordamida odamlar bir-birlari bilan о ‘zaro ruhiy jihatdan aloqaga kirishadilar, о ‘zaro axborot almashadilar, bir-birlariga ta’sir о ‘tkazadilar, bir-birlarini his qiladilar, bir-birlarini tushunadilar. Shuning uchun Muomala ijtimoiy psixologik hodisa sifatida ijtimoiy turmushning barcha sohalarida ishtiroq etib, hamqorlik faoliyatining moddiy, ma’naviy, madaniy, emotsional, motivatsion qirralarining ehtiyoji sifatida vujudga keladi. Insonda yuzaga keladigan har xil ehtiyojlarni maqsadga muvofiq ravishda qondirish Muomala maromiga bog‘liq b о ‘lib. shaxslararo munosabat, barkamol avlod, komil inson g‘oyalarini anglatadi. Muomala muvaffaqiyatining negizi shaxsning ruhiy dunyosi, ehtiyojlari motivatsiyasi, harakter hislati, individual- tipologik xususiyati, qobiliyati, e’tiqodi kabi insonning fazilatlari, sifatlari namoyon b о ‘lishi, rivojlanishi hisoblanadi. Muomala jarayonida Muomaladoshlarning tasavvurlari, qiziqishlari, his-tuyg‘ulari, k о ‘nikmalari, voqelik natijasini oldindan sezish, payqash, ta’sir о ‘tkazish uslubi tarkib topishi mumkin. Muomala tashqi ta’sirlar, namunalar asosida о ‘zini- о ‘zi tuzatish, qayta tarbiyalash, shaxsiy imkoniyatini ruyobga chiqarish uchun puxta zamin hozirlaydi, komillik sari yetaklaydi. Barkamol insonlarning muomala maromi, mulohaza yuritish uslubi, munosabatga kirishish о ‘quvchanligi, vaziyatdan chiqish salohiyati ham, boshqa odamlar tomonidan taqlid qilinadi va hayot tajribasida unga rioya etib yashaydi. Odamlar о ‘rtasidagi shaxslararo munosabat jarayonida g‘ayritabiiy ijtimoiy holat yoki hodisaga ongli tayanish - о ‘zini - о ‘zi mukammallashtirish, о ‘zini - о ‘zi ruyobga chiqarish, о ‘zini- о ‘zi boshqarish, о ‘zini - о ‘zi baholash, о ‘ziga - о ‘zi buyruq berish shaxsning ruhiy dunyosida muhim kamolot bosqichidir. Shuning uchun ichki va tashqi taqlidning tushunish hamda ularni bosqichma-bosqich egallab borish - b о ‘lg‘usi mutaxassisning kasbiy tayyorgarligi hamda barkamol shaxs sifatida shakllanishining garovidir. Muomalaga kirisha olmaslikning asosiy sababi - bu о ‘zini - о ‘zi ortiqcha yoki past baholash tufayli о ‘ziga va uni qurshab turgan odamlarga not о ‘g‘ri munosabatdir. Buning oldini olish imkoniyatlari mavjud b о ‘lib, asosan

quyidagilarga ahamiyat berish ijobiy samaralar sari yetaklaydi: 1) hamqorlik faoliyatida, Muomalalar tizimi orqali Muomala jarayonining barcha a’zolari о ‘rtasida insonparvarlik munosabatlarini tashkil qilish, emotsional muhitni taqqoslash imkoniyatini yuzaga keltirish. 2) Muomalada ichki munosabatlar tizimida har bir a’zoning qulay pozitsiyasini ta’minlashga qaratilgan tadbirlarni amalga oshirish. 3) insonning Muomala xususiyatlari, maromi, usullari, shakllari t о ‘g‘risidagi axborotni egallashga oid maxsus mashg‘ulotlarni uyushtirish. 4) shaxslararo munosabatlar va Muomala usullariga m о ‘ljallangan ishbilarmonlik о ‘yinlari, psixodrama, trening tizimini yaratish. L. S. Vigotskiy, A. N. Leontyev, A.R. Luriya, D.B.Elkonin, A. V. Zaporojets, M. I.Lisina tadqiqotlarida k о ‘rsatilishicha, bolaning dastlabki ijtimoiy ehtiyojlaridan biri - bu Muomalaga nisbatan ehtiyojdir. A.V.Zaporojets va M. I. Lisinalar tadqiqotlarida ta’kidlanishicha, bolalarning kattalar bilan Muomalaga kirishish ehtiyoji 7 yoshgacha bir nechta bosqichlar tarzida rivojlanib boradi: 1) e’tibor va hayrixohlikka ehtiyoj paydo b о ‘ladi; 2) kattalar bilan hamqorlik qilish ehtiyoji tug‘iladi; 3) avvalgi barcha ehtiyojlarga kattalar tomonidan hurmat qilish ehtiyoji tug‘iladi; 4) maktabgacha tarbiya yoshidagi bolada atrofdagilar bilan о ‘zaro bir-birini tushunish ehtiyoji vujudga keladi. Xullas, inson о ‘zini idora qilish, turli vaziyatlarda о ‘zini tutish fazilatlari о ‘zlashtirilayotgan davrda ba’zi bir qoidalarga rioya qilsa, hamqorlik fazilatida ma’lum yutuqlarga erishadi: 1. Ijtimoiy hodisalarning tashqi voqe b о ‘lishi nafaqat ichki ruhiy holat va uning mazmunini aks ettiribgina qolmaydi, balki ikki tomonlama aloqa tufayli mazkur jarayon yuzaga keladi. 2. Ixtiyoriy, faol diqqatning tashqi obyektlarga y о ‘naltirilganligi va t о ‘planganligi turli omillar ta’siri tufayli samaradorlik darajasini pasaytiradi,

asabiy holat ishchanlikni kamaytirib Muomala maromiga putur yetkazadi. 3. Inson о ‘zini erkin, ozod, bemalol his etish hislatini о ‘zlashtirish uchun jismoniy keskinlik, asabiy taranglik, aqliy z о ‘riqish orqali k о ‘zlangan maqsadiga yetishi mumkin (E.G‘oziyev. Muomala psixologiyasi. T.2001 23-bet). Yuqoridagi qoidalarga barcha talabalar rioya qilib, gavdalarini t о ‘g‘ri tutish, muammoli vaziyatlarga va Muomala maqsadiga, maromiga mutanosib tushadigan hodisalar, holatlar, sharoitlar, muayyan muhit, mazmunli harakatlar, imo - ishoralar, mimika, pantomimika ustida ishtiyoq bilan shug‘ullansalar, yengil tabassum, iliq, miyig‘ida kulish, chiroyli yurish kabi mashqlarni amalga oshirsalar, noverbal nutq yordami bilan shaxslararo munosabatni t о ‘g‘ri y о ‘lga q о ‘yish imkoniyatiga erishadilar. Atrofdagilarda yoqimli taassurot qoldirish, ularda mehr - muhabbat tuyg‘usini о ‘yg‘otish Muomaladosh tanlashga imkon tug‘diradi. Jismoniy va ma’naviy jihatdan erkinlikka erishish о ‘ziga ishonch tuyg‘usini yuzaga keltirsa, mustaqillik Muomalada teng huquqli sherik b о ‘lishga shart-sharoit yaratadi. Birinchi toifadagi Muomala (faoliyatdan k о ‘zlangan maqsadga erishish uchun axborot ayirboshlash, kommunikatsiya о ‘rnatish) bilan bir qatorda ikkinchi toifadagi Muomalaning ( о ‘zligingni boshqa kishilarda davom ettirish) mavjudligi har bir kishining ikkinchisiga k о ‘rsatadigan ta’siriga e’tiborni jalb qiladi. Ta’lim - bu avvalo axborot jarayonidir. О ‘qituvchi о ‘quvchiga bilimlarni ma’lum qiladi va о ‘z navbatida teskari aloqa tarzida undan ma’lum qilingan bilimlar qanday о ‘zlashtirilganligi haqida tasavvur hosil qiladigan axborot oladi. О ‘zaro birgalikdagi harakat mohiyatlar darajasida amalga oshiriladi. Pedagog tarbiya vazifalarini amalga oshirarkan, о ‘quvchilarga k о ‘rsatadigan ta’sir tarbiyalanuvchilar k о ‘rib, eshitib va bajarib borayotgan mazmunlarning muayyan darajada о ‘zgarishini taqozo qiladi. Pedagog k о ‘rsatadigan ta’sirning turlicha samara kasb etishi zamirida uning shaxsiyatiga oid xususiyatlar, uning о ‘zini davom ettirish, о ‘zining shaxsiyatiga oid mazmunlarni yoshlarga о ‘tkaza bilish qobiliyati, uning pedagogik munosabati harakteri va samaradorligi aksi mujassamlashgandir.

Muomalaga kirishuvchilarning о ‘zaro yaqinligi bilan, bir-birlari bilan Muomaladan qoniqish hosil qilganligining yuksak darajasi, javob tariqasidagi his- tuyg‘ular va afzallikning о ‘zaro taxmin qilinishi bilan belgilanadigan о ‘zaro munosabatlar va о ‘zaro birgalikdagi harakatning barqaror individual-tanlash tizimi sifatidagi d о ‘stlik kishilar munosabatining alohida shakli sifatida yuz beradi. D о ‘stlikning rivojlanib borishi uning о ‘zaro hamjihatlikning zarurligini, oshqoralik va ochiqlikni, ishonchni, о ‘zaro faol yordamlashuvni, samimiylikni va his- tuyg‘ularning beg‘arazligini qaror toptiruvchi yozilmagan qonun - qoidaga amal qilishini taqozo etadi. D о ‘stona Muomala о ‘rnatish va d о ‘st tutinish muammosi о ‘spirinlik yoshida ayniqsa dolzarb masalaga aylanadi. Pedagoglarning kuzatishlari, о ‘spirinlarning sir saqlanadigan kundaliklari, ularning “D о ‘stlik va muhabbat t о ‘g‘risida”gi mavzularda о ‘tkaziladigan suhbatlarga qiziqishlari ana shundan dalolat beradi. D о ‘st orttirishga b о ‘lgan ehtiyoj о ‘spirinlik yoshi uchun xos xususiyat hisoblanadi. О ‘spirin odatda d о ‘stona Muomalaning ulchovi haqida yetarli darajada aniq - ravshan tasavvurga ega b о ‘lmaydi, bu yoshda u k о ‘proq intiladigan alohida juftlashgan holda d о ‘stlashuvdan k о ‘ra k о ‘proq о ‘z tengdoshlari bilan kengroq ma’nodagi Muomalaga kirishishni taqozo etadigan о ‘rtoqlik ancha keng tarqalgan b о ‘ladi. О ‘zaro d о ‘stona yaqinlik belgisiga k о ‘ra birlashgan ulfatlar, tadqiqotlardan ma’lum b о ‘ldiki, muayyan bir kasb atrofida guruhlar ajrala boshlaydi. D о ‘stlik Muomalai о ‘rnatgan va ta’riflangan b о ‘g‘inlarda, eksperimentlar natijasida olingan ma’lumotlarning guvohlik berishicha, yoshlarning о ‘zlari qaysi kasbni egallash niyatida ekanliklarini aniqlagan, b о ‘lg‘usi kasb haqidagi, uning imkoniyatlari va istiqbollari, unga tayyorlanish y о ‘llari kabilar haqidagi axborot bilan bir-birlarini boyitgan holda olib boradigan yashirin kasb tanlash ishi yuz beradi. О ‘spirinlarda juftlashgan tarzdagi d о ‘stona Muomala andozasi, garchi faqat shunday b о ‘lmasa ham, k о ‘pincha jinslar о ‘rtasida yuz beradigan ishqiy munosabatlarda, ilk yoshlik muhabbatining dastlabki k о ‘rinishlarida k о ‘rtak yozadi.

Adabiyotlar: 1. G’oziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 2. G’oziyev E.G. Muomala psixologiyasi. T-2001. 3. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoye posobiye dlya vuzov.- M.:IKS “MarT”, 2004-512 s. 4. Nemov R.S. Prakticheskaya Psixologiya Poznaniye sebya: Vliyaniye na lyudey:Posobiye dlya uch-sya-M:Gumanit. Izd.Sentr VLADOS, 2003, - 320 s. 5. www.referat.arxiv.uz www.slayd.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari

Muomala qonuniyatlariva ijtimoiy idrok

Muomala о‘zaro ta’sir vositalari

Iroda psixologiyasi

Faoliyat psixologiyasi