Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari - Психология - Рефераты

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari Reja: 1. Muomala haqida tushncha. 2. Kommunikativ muomala. 3. Interaktiv muomala. 4. Persiptiv muomala. 5. Bilish jarayonlari.

Hamkorlikdagi faoliyatda zaruriyat tufayli inson boshqa kishilar bilan birlashishi, ular bilan munosabatga kirishishi, aloqa о‘rnatishi, о‘zaro tushunishga yerishishi va kerakli axbortni olishi, shunga mos javobni berishi kerak. Bunda muomala faoliyatning bir tomoni, uning axborot aspekti – kommunikasiya sifatida namoyon b о ‘ladi. Biroq predmet yasash bilan birga inson о ‘zi yasagan predmetda о ‘zini «translyasiya» qiladi, yani о ‘zini boshqalarda davom yettiradi. hosil qilingan predmet (k о ‘rilgan bino, yozilgan qatorlar, о ‘tkazilgan daraxt) bir tomonidan faoliyat predmeti, ikkinchi tomondan inson о ‘zini k о ‘rsatadigan vositadir. Chunki bu boshqa kishilar uchun hosil qilingan. Shunday qilib, faoliyat muomalaning bir qismi, uning tomoni; muomala faoliyatning bir qismi va tomonidir. Lekin muomala va faoliyat barcha hollarda yaxlit (buzilmas) birlikni tashkil yetadi. Til muomala vositasidir. Til muomalaga kirishuvchilar о ‘rtasidagi kommunikasiya ta’minlaydi, chunki uni axborot beruvchi ham, uni qabul qiluvchi ham birday tushunadi. Boshqa kishiga axborot beruvchi (kommunikator) va uni qabul qiluvchi (resipiyent) muomala jarayonida bir xil tildan foydalanishi kerak, aks holda bir- birini t о ‘g‘ri tushunolmaydi. Axborot almashish muomala qatnashuvchilariga tushunarli belgi va mazmunga yega b о ‘lishi kerak. Til s о ‘z belgilari yig‘indisidan iboratdir. S о ‘zning ma’nosi uning mazmuniy tomonidir. Har bir alohida odamning harakatlari va faoliyatlarini alohida odamning harakati va faoliyatlarini 3 ta muhim omil belgilaydi. Birinchidan, butun insoniyatning yoki bir muncha tor doiradagi kishilar jamoasining ijtimoiy-tarixiy tajribasi belgilaydi. Kichkina bola dunyoni musaqil ravishda bilib olmaydi. U ota-onasiga savollar beradi va ular unga javob beradilar, bu javoblardan bola о ‘z faoliyatini keyinchalik foydalanadigan umumiy bilimlarning faqat ozgina qismini oladi. Umumiy bilimlarning bu ozginagina qismini bola til shaklida, til yordamida s о ‘z belgilari tizimida hosil qila oladi. Maktabda ham xuddi shunday b о ‘ladi, о ‘quvchi olam haqida barcha bilimlarni о ‘qituvchining tushuntirishidan yoki darslikdan, yani til yordamida о ‘zlashtiradi. Bu yerda til о ‘zining muhim vazifalaridan birini bajaradigan, ya’ni yashash

vositasi ijtimoiy-tarixiy tajribani berish va о ‘zlashtirish vositasi tarzida namoyon b о ‘ladi. Ikkinchidan, har bir alohida odamning ish-harakati va faoliyati k о ‘pincha ijtimoiy qiymatga yega b о ‘lmagan о ‘zga kishilarning bevosiga tajribalari belgilaydi. Masalan, men oshxona tomon yо‘ l olaman. Yо‘ lda о ‘rtog‘im uchrab menga: «oshxona yopilgan», deydi. Shu paytda bu xabar mening faoliyatimni ma’lum bir tarzda boshqaradi: men qayrilib, boshqa oshxona tomon j о ‘nayman. Bu yerda til о ‘zining boshqa muhim vazifasi bilan, ya’ni vosita yoki kommunikatsiya usuli yoki olamning xatti-harakatlarini boshqaruvchi bir vosita sifatida namoyon b о ‘ladi. Natijada har qanday kommunikatsiya, har qanday munosabat suhbatdoshiga tasir qilishdan iboratdir. Uchinchidan, har bir alohida odamning ish-harakatlari va faoliyatlarini har bir ayrim kishilarning shaxsiy tajribasi belgilaydi. Odam ning «shaxsiy» tajribasi, о ‘z individual tajribasi boshqa kishilarning tajribalari va ijtimoiy tajribaning о ‘ziga xos aralashmasidan iborat. Odam hayvondan farqli о ‘laroq, о ‘z harakatlarini rejalashtira oladi. Bunday rejalashtirishdan va umumiy fikriy masalalarni hal qilishning asosiy quroli tildir. Bu yerda biz tilning uchinchi vazifasi aqliy faoliyatning (idrok, xotira, tafakkur, xayol) quroli sifatidagi vazifasiga t о ‘qnash keldik. S о ‘z belgilari tizimi sifatida tildan nutq faoliyatida foydalaniladi.Nutq faoliyati – odam tomonidan ijtimoiy-tarixiy tajribani о ‘zlashtirish va avlodlarga berish yoki kommunikasiya о ‘rnatish о ‘z harakatla rini rejalashtirish maqsadida tildan foydalanish jarayonidir. Til aloqa vositasi yoxud quroldir, nutq faoliyati yoki nutq yesa aloqa jarayonining о ‘zidir. Bu jihatdan nutqning faol va passiv turlari farqlanadi. S о ‘zlovchining nutqi faol nutq, tinglovchining nutqi passiv nutq hisoblanadi. Nutq ichki va tashki nutqga b о ‘linadi. Tashqi nutq – yozma va og‘zaki nutqga, og‘zaki nutq yesa monolog va dialogik nutqga b о ‘linadi. Monolog – bir kishining о ‘ziga yoki boshqalarga qaratilgan nutqidir. Bu о ‘qituvchining bayoni, о ‘quvchining t о ‘laroq javobi, doklad va boshqalardir. Mono logik nutq ma’lum qiyinchiliklarga yega. Monologda gapirayotgan kishi fikrlarning anikligiga, grammatik qoidalarning saqlanishiga, mantiq va aytilayotgan fikrlarning

izchilligiga etibor berish kerak. Dialogik nutqqa nisbatan monologik nutq kechroq shakllanadi. Maktabda о ‘qituvchilar о ‘quvchilarda monologik nutqni rivojlantirishga alohida etibor berishlari kerak. Ikki yoki undan ortiq kishilar о ‘rtasidagi nutq dialog deyiladi. Dialogik nutqda bayon qilinayotgan fikr k о ‘p jihatdan undan oldingi fikrga bog‘liq b о ‘ladi. Dialogik nutqda suhbatdoshlarga ma’lum b о ‘lgan ayrim s о ‘zlar tushirib qoldiriladi. Shuning uchun yozib olingan dialog boshqalarga unchalik tushunarli b о ‘lmasligi mumkin: Dialogik nutqda har xil turdagi shablonlar, ya’ni odatlanib qolingan s о ‘z birikmasi k о ‘p uchraydi (qoyil, marhamat qilib aytingchi). Nutqning ichki nutq deb atalgan turi nutq faoliyatining alohida turi hisoblanadi. Ichki nutq amaliy va nazariy faoliyatni rejalashtirish fazasi sifatida namoyon b о ‘ladi. Biz s о ‘zni chala-yarim aytishimiz bilanoq tushunaveramiz. Ichki nutq ayrim og‘zaki nugq aktlaridan ilgariroq, xususan ixtiyoriilyk darajasi ancha yuksakrok b о ‘lgan og‘zaki nutqdan ilgariroq sodir b о ‘lishi mum kin. Yozma nutq monologik nutqning turlaridan biri b о ‘lib yozma nutq monologik nutqqa nisbatan batafsilroqdir. Noverbal kommunikatsiya vositalariga yuz ifodasi, mimika, ohang, pauza, poza (holat), k о ‘z yosh, kulgu va boshqalar kiradi. Bu vositalar verbal kommunikasiya - s о ‘zni t о ‘ldiradi, kuchaytiradi va ba’zan uning о ‘rnini bosadi. Bolgarlarda boshni g‘imirlatish yo’q degani, ruslarniki teskarisi b о ‘ladi. Turli yosh guruhlarida noverbal kommunikasiya vositasi turlicha b о ‘ladi. Masalan, bolalar k о ‘pincha kattalarga ta’sir yetish, ularga о ‘z hohish va kayfiyatlarini о ‘tkazishda yig‘idan vosita sifatida foydalanadilar. Axborotni s о ‘z bilan bayon yetishning mazmuni va mag‘sadiga noverbal kommunikasiya vositalarining mos kelishi muomala madaniyatining bir turidir. Bu ayniksa pedagog uchun g‘oyat muhimdir. Kishilar muomalaga kirishar yekan, savol berish, buyruq, iltimos qilish, biror narsani tushuntirish bilan birga о ‘z oldiga boshqalarga ta’sir yetish, shu narsani ularga tushuntirish maqsadini q о ‘yadi. Ularning maqsadi kishilarning birgalikdagi faoliyatiga yehtiyojini aks yettiradi. Bunda muomala shaxslararo о ‘zaro ta’sir sifatida namoyon b о ‘ladi, ya’ni kishilarning birgalikdagi faoliyati jarayonida paydo b о ‘luvchi aloqa va о ‘zaro

ta’sirlar yig‘indisidir. Birgalikdagi faoliyat va muomala ijtimoiy nazorat sharoitida r о ‘y beradi. Jamiyat ijtimoiy normalar sifa tida maxsus hulq-atvor namunalari tuzilishini ishlab chiqqan. Ijtimoiy normalar k о ‘lami nihoyat keng – mehnat intizomi harbiy burch va vatanparvarlik, xushmuomalalik qoidalari ana shular jumlasidandir. Ijtimoiy nazariya muomalaga kirishuvchilar bajaradigan rolning «repertuar»iga mos holda namoyon b о ‘ladi. Psihologiyada «rol’» deganda ijtimoiy (sosial) mavqeini yegallab turuvchi har bir kishidan atrofdagilar kutadigan, normativ tomonidan ma’qullangan hulq-atvor namunasi tushuniladi. (Yosh, mansab, jins va oiladagi, о ‘qituvchi va о ‘quvchi shifokor va bemor, katta kishi yoki bola, boshliq yoki xodim, ona yoki buvi, erkak yoki ayol, mehmon yoki mezbon rolida namoyon b о ‘lishi mumkin). О ‘z navbatida har bir rol’ о ‘ziga mos talablarga javob berishi kerak. Bir kishi turli muomala vazifalarida turli rollarni bajarishi mumkin. Masalan, xizmat joyida direktor, kasal b о ‘lsa shifokor k о ‘rsatmalariga itoat yetuvchi bemor, oilada keksa ota-onasining qobil farzandi, mehmond о ‘s oila boshlig‘i b о ‘ladi. Turli rollarni bajaruvchi kishilar ning о ‘zaro munosabati rol kutishlari bilan boshqariladi. Xohlaydimi yoki yo’qmi atrofdagilar undan ma’lum namunaga mos keluvchi hulq- atvorni kutadilar. Agar rol’ yaxshi bajarilmasa ijtimoiy-nazorat tomonidan baholanadi, ozmi-k о ‘pmi cheklanishlar qilinadi. Muomalaning bevosita muvaffaqiyatining sharti о ‘zaro ta’sir yetuvchi kishilarning har biridan kutilayotgan harakatlarga mos keluvchi hulk-atvor namunasini q о ‘llanishidadir. Kishining boshqalar undan nimani kutayotganini, nimani yeshitishga va unda nimani k о ‘rishga tayyor yekanligini t о ‘g‘ri, anik, xatosiz k о ‘chira olish qobiliyati takt deb ataladi. О‘qituvchi о‘quvchilar jamoasi kishilardan tashkil topganligini unutmasligi har bir о‘quvchi shaxsini ye’tibordan chetda qoldirmasligi kerak. О‘quvchilar bilan psihologik aloqaning qisqa muddatga bо‘lsada yo’qolishi, og‘ir oqibatlarni vujudga keltiradi.

Muomalaning perseptiv tomoni kishining kishi tomonidan idrok qilish, tushunish va unga baho berishdir. Boshqa kishilarni tushunib olish bilan kishi suxbatdosh bilan bо‘ladigan faoliyat, aloqa itsiqbolini anikroq belgilab oladi. Kishini kishi tomonidan idrok qilish mexanizmi. Muomala jarayonida kamida ikki kishi ishtirok yetadi. Kishining qiyofasi, xatti-harakati asosida suhbatdosh haqida tasavvur hosil qilinadi. Bir-birini idrok qilishda quyidagi mexanizmlar g‘oyat muhimdir: a) identifikatsiya; b) refleksiya; v) sereotipizatsiY. Identifikatsiya (tenglashtirish) – tasnifini u kishiga tenglashtirish, baravarlash. Refleksiya (aks ettirish) – о ‘z fikr va kechinmalarini tahlil qilish va mulohaza yuritish, yani muomalaga kirishuvchining suh batdosh uni qanday idrok etayotganligini anglash. Kishini kishi tomoni dan idrok qilishini ikkilangan oynadagi aks yettirishga о ‘xshatish mumkin. Odam boshqa kishini aks yettirar yekan, shu bilan birga о ‘zini ham aks yettiradi, agar kishi о ‘zi muomalaga kirishadigan kishilar haqida tuliq, ilmiy asoslangan axborotlarga yega b о ‘lsa, ular bilan bexato aniklikda о ‘zaro ta’sir о ‘rnatishi mumkin. Biroq subekt hamma vaqt bunday anik malumotga ega emas. Shuning uchun u boshqalar xatti-harakatining sabablarini о ‘ylab chiqishga majbur b о ‘ladi. Boshqa kishining harakatlarini tushuntirish uchun faoliyat motivlari, his-tuyg‘ular, intilish va fikrlashning о ‘ylab chiqarilishi kauzal atributsiya deb ataladi, о ‘qituvchilar tomonidan bola harakatlarining shunday sababini talqin qilinishi maktabdagi pedagogik muomalani qiyinlashtiradi. Stereotipizatsiya – grekcha о ‘zgarishsiz, takrorlanish degan manoni bildiradi. Stereotipizatsiya mos malum yoki taxminan malum b о ‘lgan voqealarni tiklash, nisbat berish yo’li bilan hulq normalarini tasniflash va ularning sabablarini izohlash demakdir. Bazan muomala jarayonida not о ‘g‘ri sereotip vujudga keladi. Masalan, A.A.Bodalev tomonidan о ‘tkazilgan suxbatga k о ‘ra kishining tashqi

qiyofasi va uning xarakteri haqidagi sereotip tasavvurlar ommaviylashib ketganligi tasdiqlandi. S о ‘ralgan 72 kishining 9 tasi kvadrat k о ‘rinishiga yega b о ‘lganlar kuchli, irodali, 17 kishi peshonasi katta kishi aqlli, 3 kishi sochi tikka kishilar yengilmas, b о ‘ysunmas xarakterga yega. 5 kishi b о ‘yi о ‘rtachadan pats kishilar boshqalar usidan hukmronlik qilishga, buyruq berishga intiluvchi kishi lar, 5 kishi chiroyli kishilar yo ahmoq yoki о ‘zini sevuvchi kishilar b о ‘ladi deb tasdaqlagan. Begona kishini idrok qilishda birinchi axborot, datslabki tasavvur katta ahamiyatga yega. Kishilar tashqi qiyofasi ham muhim о ‘rin tutadi. Amerikalik psihologlar tomonidan о ‘tkazilgan tadqiqot bunga misol b о ‘la oladi. 400 ta о ‘qituvchilarga baholash uchun tarqatilgan ishlarni ular 200 tasi ijobiy, chiroyli, 200 tasi salbiy xunuk, yoqimsiz deb berganlar. Ekspertlardan tashqi qiyofasini yemas, balki harakterini tariflash s о ‘ralgan edi. Afsuski baholarning subektivligi kishining tashqi qiyofasini baholash bilan bog‘likdir. Muomala muvaffaqiyatli b о ‘lishi uchun u albatta qayta aloqaga yega b о ‘lishi - subekt о ‘zaro tasir natijalari haqida axborot olishi kerak. Kommunikator о ‘zi uzatgan axborotni resipiyent qanday qabul qilishini va qanday munosabatda b о ‘layotganligini qayta axborot ma’lumotlariga asoslanib bilib oladi. Muomalada suhbatdoshni yoki tinglovchini idrok yetish bir-birini tushunishning asosiy shartidir. Agar о ‘qituvchi о ‘quvchilari uni qanday idrok etayotganligini, tushunayotganligini anglay olmasa pedagogik munosabat yaxshi b о ‘lmaydi. Ayniksa, maruza о ‘tayotganda bu juda muhimdir. Muomala treningi. Trening inglizcha maxsus rejim, trenirovka degan manoni bildiradi. Kishilarda muomala malakalari talim mahsuli sifatida shakllanib boradi. Masalan, о ‘quvchilar t о‘ liq javob berishga, о ‘zidan kattaga munosabat qilganda о ‘rnidan turishga о ‘rganib boriladi. Kishining kishi tomonidan idrok qilinishi. Muomalaning perseptiv tomoni kishining kishi tomonidan idrok qilish, tushunish va unga baho berishdir. Boshqa kishilarni tushunib olish bilan kishi suhbatdosh bilan b о ‘ladigan faoliyat, aloqa istiqbolini aniqroq belgilab oladi. Muomala ishtiroqchilari о ‘z ongida bir-birlarining ichki dunyosini qayta

tiklashga, his-tuyg‘ularini, xulq-atvorining sabablarini fahmlab yetishga harakat qiladi. Shaxsga boshqa odamlarning faqat tashqi qiyofasi, ularning fe’l-atvori va hatti-harakatlari, ular q о ‘llanadigan kommunikativ vositalargina bevosita in’om etilgan va ana shu ma’lumotlarga tayangan holda о ‘zi bilan muomalaga kirishgan odamlarning kimligini tushunib yetish, ularning qobiliyatlari, niyatlari kabilar haqida xulosa chiqara olish uchun muayyan ishni bajarishiga t о ‘g‘ri keladi. Taniqli psixolog S.L.Rubinshteyn shunday deb yozgan edi: “Kundalik hayotda odamlar bilan muomalaga kirishar ekanmiz, biz ularning xulq-atvoriga qarab m о ‘ljal olamiz. Negaki, biz ularning tashqi ma’lumotlari mohiyatini guyo “ о ‘qib”, ya’ni “mag‘zini chaqib” chiqamiz, shu y о ‘sinda matnning ichki psixologik jihati mavjud b о ‘lgan mazmunini aniqlaymiz. Bunday о ‘qish naridan beri tez yuz beradi, chunki atrofdagilar bilan muomala jarayonida bizda muayyan darajada ularning fe’l- atvoriga nisbatan avtomatik tarzda amal qiladigan psixologik ichki ma’no hosil b о ‘ladi.”(Rubinshteyn S.L. Prinsip о ‘ i puti razvitiya psixologii. M. RSFSR. PFA nashr.180-bet). Muomalaning perseptiv jihati - bu kishining kishi tomonidan idrok etilishi, tushunilishi va baholanishi demakdir. Muomala jarayonida kamida ikki kishi ishtiroq etadi. Kishining qiyofasi, hatti - harakati asosida suhbatdosh haqida tasavvur hosil qilinadi. Bir-birini idrok qilishda quyidagi mehanizmlar g‘oyat muhimdir: a) identifikatsiya; b) refleksiya; v) kauzal atribusiya; g) stereotipizatsiya Identifikatsiya sо‘zining ma’nosi lotinchadan olingan bо‘lib, “tenglashtirish”, “aynan о‘xshatish”, bir kishining ikkinchi kishini uning ta’rifini subyektning о‘z ta’rifiga anglanilgan yoki anglanilmagan tarzda о‘xshatilishi orqali tushunish usulidir. Odamlar о‘zaro birgalikda harakat qilish vaziyatlarida boshqa kishini о‘zining о‘rniga qо‘yib kо‘rishga uringan holda uning ichki holati, niyatlari, о‘y-fikrlari, mayllari va his-tuyg‘ulari haqida taxmin qiladilar. Masalan,

avgust oyi kunlaridan birida universitet qoshida hayajonlangan holda kitobni varaqlayotgan abituriyentlarni uchratib qolgan talaba о‘zining abituriyentlik davrini eslaydi, ularning ruhiy holatini hayolan о‘z boshidan kechira boshlaydi. Refleksiya — (lotincha aks ettirish) - о‘z fikr va kechinmalarini tahlil qilish va mulohaza yuritish, ya’ni muomalaga kirishuvchining suhbatdosh uni qanday idrok etayotganligini anglash. Kishini kishi tomonidan idrok qilishini ikkilangan oynadagi aks ettirishga о‘xshatish mumkin. Odam boshqa kishini aks ettirar ekan, shu bilan birga о‘zini ham aks ettiradi, agar kishi о‘zi muomalaga kirishadigan kishilar haqida tо‘liq, ilmiy asoslangan axborotlarga ega bо‘lsa, ular bilan behato aniqlikda о‘zaro ta’sir о‘rnatishi mumkin. Biroq subyekt hamma vaqt bunday aniq ma’lumotga ega emas. Shuning uchun u boshqalar hatti-harakatining sabablarini о‘ylab chiqishga majbur bо‘ladi. Boshqa kishining harakatlarini tushuntirish uchun faoliyat motivlari, his-tuyg‘ular, intilish va fikrlashning о‘ylab chiqarilishi kauzal atribusiya deb ataladi. О‘qituvchilar tomonidan bola harakatlarining shunday sababini talqin qilinishi maktabdagi pedagogik muomalani qiyinlashtiradi. Kauzal atribusiya- boshqa kishining hatti-harakatlari sababini his- tuyg‘ularni, niyatlarni, о‘y-fikrlarni va xulq-atvor motivlarini unga tо‘nkash yо‘li bilan tushuntirish bо‘lib, lotincha saisa-sabab va atributto - in’om etaman degan ma’noni bildiradi. Kauzal atribusiya kо‘pincha anglanilmagan holda - yo boshqa kishiga о‘xshatish negizida, ya’ni shaxsning о‘zi xuddi shunday vaziyatda u payqashi mumkin deb hisoblaydigan motivlar yoki his-tuyg‘ularning boshqa birovga xosligi ta’kidlangan paytda, yo muomalaga kirishgan sherikni о‘zlariga nisbatan ba’zi bir qolipdagi tasavvurlar hosil bо‘ladigan shaxslarning muayyan toifasiga kiritish yо‘li bilan yuz beradi. Kauzal atribusiyaning xususiyati psixologiya tomonidan yaxshi о‘rganilgan turli xildagi shart - haroitlarga bog‘liq bо‘ladi. Masalan, notanish kishini idrok etish chog‘ida idrok subyekti ega bо‘lgan axborot katta rol о‘ynaydi. A.A.Bodalev о‘tkazgan tajribalarida ikki guruhdagi talabalarga bitta odamning fotosо‘rati kо‘rsatilgan. Birinchi guruhga bu odam jinoyatchi sifatida ta’riflangan. Uni tashqi qiyofasiga qarab tavsifnoma berish sо‘ralgan, ikkinchi guruhga bu odam taniqli olim deb aytilgan. Jinoyatchi deb

aytilgan kishiga talabalar qо‘rs, badjahl, berahm, makqor kishining portreti turibdi deb, olim deb aytilgan guruh talabalari esa portretdagi kо‘zning о‘zi mehribon va dono, jonni fido qilib ishlaydigan kishi deb ta’riflandi. Chiroyli kishilar rasmlari berilganda ham xuddi shunday holat yuzaga kelgan, ya’ni chiroyli kishilar yaxshi, muloyim, aqlli deb baholangan. Xunuk rasmli kishilar esa qо‘rs, badjahl, xudbin deb baholangan. Demak, pedagogning idrok etish obyekti haqida oldindan bilib oladigan axboroti yanglish fikr va subyektivizmning tarkib topishi uchun jiddiy asos hisoblanadi. Oreol effektining mohiyati shundan iboratki, kishi tomonidan qoldiriladigan umumiy ijobiy taassurot subyektning idrok etish chog‘ida berilmagan fazilatlarni ham ijobiy baholashiga sabab bо‘ladi. Stereotipizatsiya — grekcha о‘zgarishsiz, takrorlanish degan ma’noni bildiradi. Stereotipga mos ma’lum yoki taxminan ma’lum bо‘lgan voqealarni tiklash, nisbat berish yо‘li bilan xulq normalarini tasniflash va ularning sabablarini izoxlash demakdir. Ba’zan muomala jarayonida notо‘g‘ri stereotip vujudga keladi. Masalan, A.A.Bodalev tomonidan о‘tkazilgan suhbatga kо‘ra, kishining tashqi qiyofasi va uning harakteri haqidagi stereotip tasavvurlar ommaviylashib ketganligi tasdiqlandi. Sо‘ralgan 72 kishining 9 tasi yuzi kvadrat kо‘rinishga ega bо‘lganlar kuchli, irodali, 17 kishi peshonasi katta kishi aqlli, 3 kishi sochi tikka kishilar yengilmas, bо‘ysunmas harakterga ega. 5 kishi bо‘yi о‘rtachadan past kishilar boshqalar ustidan hukmronlik qilishga, buyruq berishga intiluvchi kishilar, 5 kishi chiroyli kishilar yo axmoq yoki о‘zini sevuvchi kishilar bо‘ladi deb ta’kidlangan. Begona kishini idrok qilishda birinchi axborot, dastlabki tasavvur katta ahamiyatga ega. Kishilar tashqi qiyofasi ham muhim о‘rin tutadi. Amerikalik psixologlar tomonidan о‘tkazilgan tadqiqot bunga misol bо‘la oladi. 400 о‘qituvchilarga baholash uchun tarqatilgan ishlarni ular 200 tasi ijobiy, chiroyli, 200 salbiy xunuk, yokimsiz deb berganlar. Ekspertlardan tashqi qiyofasini emas, balki harakterini ta’riflash sо‘ralgan edi. Afsо‘ski baholarning subyektivligi kishining tashqi qiyofasini baholash bilan bog‘liqdir.

Adabiyotlar: 1. G’oziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 2. G’oziyev E.G. Muomala psixologiyasi. T-2001. 3. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoye posobiye dlya vuzov.- M.:IKS “MarT”, 2004-512 s. 4. Nemov R.S. Prakticheskaya Psixologiya Poznaniye sebya: Vliyaniye na lyudey:Posobiye dlya uch-sya-M:Gumanit. Izd.Sentr VLADOS, 2003, - 320 s. 5. www.referat.arxiv.uz www.slayd.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Shaxs muomala subyekti sifatida va muomaladagi mutasaddilik

Muomala psixologiyasi

Muomala qonuniyatlariva ijtimoiy idrok

Muomala о‘zaro ta’sir vositalari

Bilish jarayonlari patologiyasi