Shaxs muomala subyekti sifatida va muomaladagi mutasaddilik - Психология - Рефераты

Shaxs muomala subyekti sifatida va muomaladagi mutasaddilik

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43.5 KB

Shaxs muomala subyekti sifatida va muomaladagi mutasaddilik Reja: 1. Insoniy muloqotlar psixologiyasi 2. Shaxslararo muomalaning shaxc rivojlanishida tutgan о‘rni. 3. Muomalaning psixologik vositalari.

Har bir normal kishi о‘zgalarni tinglashga, о‘z fikrini birovlarga yetkazishga, ya’ni gapirishga, fikrlarini ba’zan yozma tarzda bayon etishga tug‘ma qobiliyatliday о‘zini tasavvur qiladi. Lekin aslida ana shu birovlarni tushunish va о‘z fikrlarimiz, о‘ylarimizni birovlarga yetkaza olish qobiliyati bizning insoniy munosabatlar tizimida ekanligimizni, har birimiz о‘zimizga о‘xshash inson jamiyatisiz mavjud bо‘la olmasligimizni bildiradi. Muomalaning turi va shakllari turlichadir. Masalan, bu faoliyat bevosita “yuzma-yuz” b о ‘lishi u yoki bu texnik vositalar (telefon, telegraf va boshqalar) orqali amalga oshiriladigan; biror professional faoliyat jarayonidagi amaliy yoki d о ‘stona b о ‘lishi; subyekt-subyekt tipli (dialogik, sheriklik) yoki subyekt-obyektli (monologik) b о ‘lishi mumkinligini professor V.Karimova ta’kidlaydi. Insoniy munosabatlar о ‘zaro shunday ta’sir jarayonlariki, unda shaxslararo munosabatlar shakllanadi va namoyon b о ‘ladi. Bunday jarayon dastlab kishilar о ‘rtasida r о ‘y beradigan fikrlar, his-kechinmalar, tashvishu-quvonchlar almashinuvini nazarda tutadi. Kishilar muomalada b о ‘lgani sari ular о ‘rtasida umumiylik, о ‘xshashlik va о ‘yg‘unlik kabi sifatlar paydo b о ‘ladiki, ular bir- birlarini bir qarashda tushunadigan yoki “yarimta jumladan”ham fikr ayon b о ‘ladigan b о ‘lib qoladi, ayrim hollarda esa ana shunday muomalaning tig‘izligi teskari reaksiyalarni-bir-biridan charchash, gapiradigan gapning qolmasligi kabi vaziyatni keltirib chiqaradi. Masalan, oila muhiti va undagi munosabatlar ana shunday tig‘iz munosabatlarga kiradi. Faqat bunday tig‘izlik oilaning barcha a’zolari о ‘rtasida emas, uning ayrim a’zolari о ‘rtasida b о ‘lishi mumkin.(ota-ona, qaynona-kelin). О ‘zaro munosabatlarga kirishayotgan tomonlar munosabatdan k о ‘zlaydigan asosiy maqsadlari- о ‘zaro til topishish, bir-birini tushunishdir. Har qanday faoliyatdan zerikish, charchash mumkin, faqat kishi muomaladan, ayniqsa uning norasmiy, samimiy, bevosita shaklidan charchamaydi, yaxshi suhbatdoshlar doimo ma’naviy jihatdan rag‘batlantiriladilar. XXI asr b о ‘sag‘asida kishining eng tabiiy b о ‘lgan muomalaga b о ‘lgan ehtiyoji, uning sirlaridan habardor b о ‘lish va о ‘zgalarga samarali ta’sir eta olishga b о ‘lgan intilishi yanada oshdi va buning bir

qator sabablari bor. Birinchidan, axborotlarni k о ‘pligi aynan inson manfaatiga aloqador ma’lumotlarni saralash, u bilan t о ‘g‘ri munosabatda b о ‘lishni taqozo qiladi. Axborot XX1 asrda eng nodir kapitalga aylanadi va bu о ‘z navbatida insonlarga zarur axborotlar о ‘zatilishi tezligi va tempini о ‘zgartiradi. Ikkinchidan, turli kasb-faoliyat sohasida ishlayotgan kishilar guruhining k о ‘payishi, ular о ‘rtasida munosabatlar va aloqaning dolzarbligi axborotlar tig‘iz sharoitda oddiygina muomalani emas, balki professional, bilimdonlik asosidagi muomalani talab qiladi. Uchinchidan, oxirgi paytlarda shunday kasb-xunarlar soni ortdiki, ular sotsionomik guruh kasblar deb atalib, ularda “odam-odam” dialogi faoliyatning samarasini belgilaydi. Jumladan, pedagogik faoliyat, boshqaruv tizimi, turli xil xizmatlar, marketing va boshqalar. (Karimova V. PsixologiY.2002. 160-161 betlar). Shaxslararo muomalaning shaxc rivojlanishida tutgan о ‘rni. Har bir insonning ijtimoiy tajribasi, uning insoniy qiyofasi, fazilatlari, hatto nuqsonlari ham muomala jarayonining mahsulidir. Har qanday muomalaning eng sodda vazifasi-suhbatdoshlarning о ‘zaro bir-birlarini tushunishlarini ta’minlashdir. Bu о ‘zbeklarda samimiy salom-alik, suhbatdoshni ochiq yuz bilan kutib olishdan boshlanadi. Bu jihat milliy о ‘ziga xoslikka ega. Yana bir muhim vazifasi ijtimoiy tajribaga asos solish, b о ‘lib, odam bolasi faqat odamlar orasida ijtimoiylashadi, о ‘ziga zarur insoniy xususiyatlarni shakllantiradi. Muomalaning yana bir muhim vazifasi-u odamni u yoki bu faoliyatga hozirlaydi, ruxlantiradi. Kishilar guruhidan uzoqlashgan, ular nazaridan qolgan kishining q о ‘li ishga bormaydi. Har qanday yolg‘izlik va muomalaning yetishmasligi odamda muvozanatsizlik, hissiyotga beriluvchanlik, hadiksirash, havotirlanish, о ‘ziga ishonchsizlik, tashvish hislarini keltirib chiqaradi. Shaxsning muomalaga b о ‘lgan ehtiyojining t о ‘la qondirilishi uning ish faoliyatiga ta’sir k о ‘rsatadi. Kishilar, ularning borligi, shu muhitda о ‘zaro gaplashish imkoniyatining mavjudligi fakti k о ‘pincha odamning ishlash qobiliyatini

oshirarkan, ayniqsa, gaplashib о ‘tirib qilinadigan ishlar odamlar о ‘z oldida turgan hamkasbiga qarab k о ‘proq, tezroq ishlashga kuch va qushimcha iroda topadi. Bu hamqorlikda о ‘sha yonidagi odam unga yoqsa, ular о ‘rtasida о ‘zaro simpatiya hissi b о ‘lsa, unda odam ishga “bayramga kelganday” keladigan b о ‘lib qoladi. Shuning uchun amerikalik olim Dj.Moreno sotsiometrik metodni ishlab chiqqan edi. Demak, muomala kishilarning jamiyatda о ‘zaro hamqorlikdagi faoliyatlarining ichki psixologik mehanizmini tashkil etadi. Kishilarning muomala madaniyati va muomala texnikasi mehnat unumdorligi va samaradorligining muhim omillaridan b о ‘lib hisoblanadi. Muomalaning psixologik vositalari. Kishilar bir-birlari bilan muomalaga kirishar ekan, ularning asosiy kо‘zlagan maqsadlaridan biri-о‘zaro bir-birlariga ta’sir kо‘rsatish, ya’ni fikr-g‘oyalariga kо‘ndirish, harakatga chorlash, ustanovkalarni о‘zgartirish va yaxshi taassurot qoldirishdir. Psixologik ta’sir-bu turli vositalar yordamida insonlarning fikrlari, hissiyotlari va hatti-harakatlariga ta’sir kо‘rsata olishdir. Psixologiyada psixologik ta’sirning professor V.Karimovaning fikricha, uch vositasi farqlanadi: 1. Verbal ta’sir - bu sо‘z va nutqimiz orqali kо‘rsatadigan ta’sirimiz. Asosiy vosita bu yerda sо‘zlardir. Nutq-bu sо‘zlashuv, о‘zaro muomala jarayoni bо‘lib, uning vositasi-sо‘zlar hisoblanadi. Monologik nutqda ham, dialogik nutqda ham kishi о‘zidagi barcha sо‘zlar zaxirasidan foydalanib, eng ta’sirchan sо‘zlarni topib, sherigiga ta’sir kо‘rsatishni xohlaydi. 2. Paralingvistik ta’sir-bu nutqning atrofidagi nutqni bezovchi, uni kо‘chaytiruvchi yoki sо‘saytiruvchi omillar. Bunga nutqning baland yoki past tovushda ifodalanayotganligi, tovushlar, tо‘xtashlar, duduqlanish, yо‘tal, til bilan amalga oshiriladigan harakatlar, nidolar kiradi. Shunga qarab, dо‘stimiz bizga biror narsani va’da berayotgan bо‘lsa, biz uning qay darajada samimiyligini bilib olamiz. 3. Noverbal ta’sirning ma’nosi “nutqsiz”dir. Bunga suhbatdoshlarning fazoda bir-birlariga nisbatan tutgan о‘rinlari, holatlari (yaqin, uzoq, intim),

qiliqlari, mimika, pantomimika, qarashlar, bir-birini bevosita his qilishlar, tashqi qiyofa, undan chiqayotgan turli signallar ( shovqin, hidlar ) kiradi. Ularning barchasi muomala jarayonini yanada kо‘chaytirib, suhbatdoshlarning bir-birlarini yaxshiroq bilib olishlariga yordam beradi. Amerikalik olim Megrabyan formо‘lasiga kо‘ra, birinchi marta kо‘rishib turgan suhbatdoshlardagi taassurotlarning ijobiy bо‘lishiga gapirgan gaplari 7%, paralingvistik omillar 38% va noverbal harkatlar 58% gacha ta’sir qilarkan. Muomalaning qanday kechishi va kimning kо‘proq ta’sirga ega bо‘lishi sheriklarning rollariga bog‘liq. Ta’sirning tashabbuskorida ataylab ta’sir kо‘rsatish maqsadi bо‘ladi va u bu maqsadni amalga oshirish uchun barcha yuqorida ta’kidlangan vositalardan foydalanadi. Masalan, rahbar xodimini unga ishi tushib chaqirsa, xodimini о‘rnidan turib kutib oladi, quyuq sо‘rashadi, keyin maqsadga о‘tadi. Ta’sirning adresati-ta’sir yо‘naltirilgan shaxs. Lekin tashabbuskorning suhbatga tayyorgarligi yaxshi bо‘lmasa yoki adresat tajribaliroq sherik bо‘lsa, u tashabbusni о‘z qо‘liga olishi va ta’sir kuchini qayta egasiga qaytarishi mumkin bо‘ladi.

Adabiyotlar: 1. G’oziyev E.G. Umumiy psixologiya. Toshkent. 2002.1-2 kitob. 2. G’oziyev E.G. Muomala psixologiyasi. T-2001. 3. Vedenskaya L.V, Pavlova L.A. Delovaya retorika: uchebnoye posobiye dlya vuzov.- M.:IKS “MarT”, 2004-512 s. 4. Nemov R.S. Prakticheskaya Psixologiya Poznaniye sebya: Vliyaniye na lyudey:Posobiye dlya uch-sya-M:Gumanit. Izd.Sentr VLADOS, 2003, - 320 s. 5. www.referat.arxiv.uz www.slayd.arxiv.uz www.ziyonet.uz

Похожие

Muomala umumiy psixologiya muammosi sifatida. Muomala va bilish jarayonlari

Shaxs tuzilishi va shakllanishi. Shaxs psixologiyasi

Muomala psixologiyasi

Shaxs va shaxsning patologiyasi

Muomala rivojlanishi gо‘daklik, ilk bolalik, maktabgacha yoshdagi, о‘smirlik va о‘spirinlik, yetuklik va keksalik davrida muomala