Guruhiy treninglarning tashkiliy-uslubiy jihatlari - Психология - Рефераты

Guruhiy treninglarning tashkiliy-uslubiy jihatlari

Загружено в:

25.02.2024

Скачано:

0

Размер:

99.5 KB

Guruhiy treninglarning tashkiliy-uslubiy jihatlari Reja: 1. Treningga tayyorgarlik. Treningi tashkil etish. Trening moddiy texnik jihozlash. 2. Trening guruhining tuzilishi. Trening guruhini yig’ishining o’ziga xosligi. 3. Guruh ishtirokchilarni soni. Guruh ishtirokchilarining yosh. Guruh ishtirokchilarining yoshi. Guruh ishtirokchilarining mavqeyi. Guruh ishtirokchilarining ma’lumoti va kasbiy mansubligi. Milliy va diniy mansubligi 4. Ishtirokchilarning individual psixologik xususiyatlari. 5. Trening mashg’ulatining reja dasturi.

Tayanch so’zlar: trening, guruh, milliy va diniy mansublig, individual psixologik xususiyatlari, trening dasturi. Guruhni tashkil etish bosqichi . Ma’lumki har qanday jarayonni tashkil etishda ma’lum bir bosqichlar mavjud bo’ladi va mana shu bosqichlarga amal qilingan holda jarayon tashkil etilishi inashg’ulotning samarasini ta’minlaydi. Xuddi shuningdek, har qanday psixologik treninglami tashkil etishda ham quyidagi 4ta bosqichga asoslanib mashg’ulotni tashkil etish maqsadga muvoflqki, aks holda trening mashg’ulotlari samarasiz tugashi mumkin. 1. Tashkiliy bosqich. 2. Boshlang'ich bosqich. 3. Asosiy bosqich. 4. Yakuniy bosqich. Yuqorida sanalgan barcha bosqichlaming o’ziga xos muhim jihatlari mavjud bo’lib, quyida shu haqda so’z yuritamiz. Birinchi bosqich tashkiliy bosqich bo’lib, bu bosqichda treningni boshlashgacha bo’lgan barcha jihatlar qamrab olinadi. Bu bosqichda trener o’ziga xos boTgan 3ta holatni hisobga olishi lozim boTadi. Bular quyidagilardan iborat: • Guruhni yig'ish yoki tashkil etish; • Treningni tashkil etishda muhim jihatlar; • Trening dasturi va rejasini tuzish. Guruhni yig’ish. Bu qism trening guruhini yig’ishga qaratilgan bo’ib, bunda, quyidagi jihatlarga e’tibor qaratish talab etiladi. Ma’lum bir psixoiogik muammolar yuzasidan murojaat etgan kishilar bilan shug'u llanish uchun tashkil etiladigan trening guruhlarini yig`ishdan avval ular bilan individual suhbatlar tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Chunki guruh ishtirokchilarining kimligi, ulaming xarakterxususiyatlarini bilish trenerga butun guruh haqida ma’lum bir xuloaga klish imkoninin beradi. Bu esa trening mashg’ulotining datur va rejasini tuzishda, mashg’ulot jarayonida qo’llaniladigan

usullami tanlashida qo’l keladi. Qolaversa, har bir ishtirokchining motivasiyasini yaxshi bilih ham trener uchun zarurki, aks holat ulaming guruhni tark etishiga olib kelishi mumkin. Bu esa trening samarasiga salbiy ta’sir ko'rsatadi. Ko’pgina trenerlar ishtirokchilami tanlab olishda taxminiy kuzatuv o’tkazish bilangina cheklanadilar, xolos. Afsuski, bunday kuzatishlar guruhda kim qanday ishtirokchi boTishini aniqlash uchun yetarli maTumotlami bera olmaydi. Bundan tashqari, bunday taxminiy kuzatishlar trenemi noto’g’ri xulosalarga olib kelishi ham mumkin, chunki guruhiy psixoterapiyaning natijasi, ya’ni samarasi faqat psixoterapevt yoki trenerga emas, balki ishtirokchilaming shaxsiga ham bog’liqdir. Mutaxassislaming qayd etishicha, guruhga eng ko’p foydasi tegadigan ishtirokchilar ham ba’zida, vaqtidan ilgari guruhdan chiqib ketishi va bunga turlicha mnillar sabab bo’lishi mumkin ekan. Jumladan, ishtirokchida turar joyning o'zgarishi, vaqt muommosi yoki guruhga nisbatan qiziqishning yo'qolishi kabilar. Ishtirokchilaming guruhni tark etish sabablarini o'rganish maqsadida Dj. Yalom (1966y) tomonidan 9 ta trening guruhlari kuzatilgan. Natija quyidagicha bo’gan: 97 nalar ishtirokchidan 37 nafari guruhni vaqtidan ilgari tark etgan. Chiqib ketgan ishtirokchilaming fikrlari so'ralganda, ular buning sababini tashqi omillar bilan bogTiqligini, guruhga bog’iq bo’magan, lekin guruhda ishtirok etishdan ko’ra umhimroq muommolar ekanligini qayd etishgan. Ishtirokchining guruhdan ketish sabablari tadqiqotchilar tomonidan o’rganilib, quyidigicha izohlar berilgan. 1. Ishtirokchilar guruhda yuzaga keladigan o’zi uchun yoqimsiz bo’gan rmotsiyalardan, o’zo’zini namoyon qilish va yaqin munosabat o’matishdan qo'rqib i|ochishlari mumkin. 2. Chiqib ketgan ishtirokchining shaxslararo xulq-atvori guruhdagi boshqa a’zolarining xulqatvoriga mutloq teskari bo’ishi mumkin. 3. Guruhni tark etish o’zini namoyon qilishni, ochilishni xohlamaslikdan kelib i liiqqan bo’ishi mumkin. 4. Guruhdagi boshqa ishtirokchilar uning muommolariga ijobiy munosabat bildira olinaslikdan qo’rqish bo’ishi mumkin.

Agar yuqoridagilardan kelib chiqib, xulosa qiladigan bo’sak, guruhga keladigan ishtirokchilami diagnostika qilish, ulaming shaxs xususiyatiariga e’tibor lierish, tanlash kerak boTadi. Ayniqsa, maxsus muammolar doirasida tashkil etiladigan trening mashg’ulotlari uchun guruhni yigTshda trener yoki uning guruhda birga ishlaydigan yordamchisi guruhga qabul qilinadigan har bir ishtirokchi bilan individual suhbat olib borishi maqsadga muvofiqdir. Bu suhbatdan maqsad guruhning har bir a’zosining motivini aniqlash orqali oldindan guruh motivasiyasini aniqlab olishdan iboratdir. Individual suhbat jarayonida ishtirokchiga asosan quyidagi savollar bilan murojaat qilinadi: Sizda, oilaviy (ota-onangiz, turmush o’rtog’ingiz, farzandingiz yoki boshqalar bilan) yoki ishda (rahbar yoki hamkasblaringiz bilan) qanaqadir muammolar bormi? Treningda ishtirok etishga sizni nima majbur qilyapti? Treningdan nima kutyapsiz? Trening sizga nima beradi deb o’ylaysiz? Bundan tashqari ishtirokchining individual-pisixologik xususiyatlarini aniqlash maqsadida psixologik metodikalardan (Ksttel, Lyusher testi, Sub’ektiv nazorat darajasini aniqlash metodikasi (SND) va turli proektiv testlardan) foydalanish mumkin. Ba’zi hollarda (agar ishtirokchilarning psixikasi va xulqida jiddiy o’zgarish borligi sezilsa) MMPI so'rovnomasining moslashtirilgan shaklidan foydalanish ham maqsadga muvofiq bo’ladi. Individual suhbat natijasida trener guruhning har bir a’zosi haqida ma’lum bir informasiyaga ega bo’lish bilan birga, guruhning umumiy ahvoli haqida ham tasawurga ega bo’ladi. Bu ma’lumotlar unga guruhning muammosi yuzasidan o’tkaziladigan trening dasturini tuzishda katta ahamiyatga ega boiadi. Individal suhbat oxirida trener iloji boricha bo’lajak ishtirokchining “Men haqimda nima deya olasiz?”, “Test natijasi qanaqa chiqdi?” degan savollariga javob berishdan qochishga harakat qilishi lozim. Chunki bunday maTumotlaming ishtirokchi hukmiga havola etilishi ishtirokchida turli o'zgarishlarni yuzaga keltirishi mumkin.

Trening guruhlarini yig’ishda yana quyidagi holatlarni ham hisobga olish lozim: - Psixologik trening mashg’ulotlarida (nogironlar bilan o’tkaziladigan maxsus treninglami hisobga olmaganda) tashqi jismoniy kamchilikka ega boigan va psixik holatida buzilishlar bo’lgan kishilar ishtirok etmasligi lozim. Negaki, bunday holatlarda aynan shunday kamchilikka ega boiganlarda aks ta’sir etish ehtimoli kuchliroq boiishi har qanday mutaxassis uchun tushunarli bo’sa kerak. - Trening mashg’ulotlari uchun moijallangan gunihlarga imkon boricha, muammosi bir xil bo’lgan ishtirokchilami to’plash kerak. - Trening ishtirokchilari iloji boricha bir-biriga notanish boiishlari lozim. - Har bir ishtirokchi o’zi uchun o’zi pul to’lashi shark Bu hol ishtirokchilarning treningda qatnashishidagi tashkiliy jarayonlarda yordam beradi va ulaming motivasiyasini kuchaytiradi. Shuni alohida qayd etish lozimki, bu jarayonlami tashkil etish trenerdan katta mahoratni, ayniqsa psixologik bilim, ko’nikma va malakani ham talab etadi. Shuning uchun trener shaxsiga qo’yiladigan talablar doirasida bunga ham e’tibor qaratish lozim. Treningni tashkil etishda muhim jihatlar. Trening mashg’ulotlarining samarali o’tishini ta’minlash uchun uni tashkil etishda bir qancha muhim jihatlarga e’tibor berish lozim boiadi. Quyida mana shu rnuhim jihatlar nimalardan iboratligini ko’rib o’tamiz. Trening mashg'ulotiga tayyorgarlik ko’rish va uni o’tkazish jarayonida trener quyidagi muhim jihatlami hisobga olishi maqsadga muvofiq: Trening mashg'ulotlarining davomiyligi quyidagicha boiishi maqsadga muvofiq: 1. Haftasiga 4-5 kun, bir kunda 8 soatdan mashg’ulot o’tiladi (orada 30 yoki 60 minut tanaftus beriladi). Bu eng samarali natija beradigan trening mashg’uloti hisoblanadi. 2. Haftasiga 2-3 kun, bir kunda 4-5 soat mashg’ulot bo’ladi. O’rtacha samarali natija beradi.

3. Haftasiga l kun, 3-4 soatdan mashg’ulot o’tkaziladi. Bunday davomiylikda tashkil etilgan trening mashg’ulotlari kamroq samara berishi kutiladi. Trening o'tkaziladigan xona. Har bir ishtirokchi xonada o’zini erkin his etishi uchun lozim boigan barcha sharoitlaming boiishi treningni samarastni ta’minlovchi omillardan biri hisoblanadi. Shuni hisobga olgan holda trening mashg'ulotlan o’tkaziladigan joy shinam, keng, erkin harakatlanishga moijallangan, kerakli anjomlar bilan jihozlangan boiishi tavsiya etiladi. Xonaning bir qismida dumaloq shaklda qo’yilgan stullar, bir qismida yumshoq mebel o’nndiqlari, 2-3 dona stol, akvarium, devorda 1-2 dona manzarali tasvir aks ettiriigan rasmlar, imkon darajasida gullar boiishi tavsiya etiladi. Bulardan tashqari mashg’ulot jarayonida foydalanish uchun magnitofon, televizor, videopleer, proektor, kompyuter jihozlari bo’lishi ha’m lozim. Xonada ishtirokchilaming orasiga to’siq boTadigan ortiqcha jihozlar (stol, stullar) bo’Imasligi maqsadga muvofiqdir. Trening o’tkaziladigan xona albatta izolyatsiyalangan (ajratilgan) bo’lishi shart, ya’ni begona shaxslar ularni bezovta qilmasligi va ular ham boshqalarga halaqit bermasligi kerak. Chunki trening mashg’ulotlari hissiyotlarga boy jarayon hisoblanib, aynan bunday bolatda kimningdir oddiygina eshikni ochib qarashi ham trener yoki ishtirokchilami bu hissiyotdan chiqarib yuborishi, ular diqqatining boiinishiga sabab bo’ishi mumkin. Bundan tashqari guruhdagi doimiy bahs-munozaralar, o’yin va mashqlar natijasi bo’lgan shovqin atrofdagilarga xalaqit bermasligi kerak. Bunday sharoitlami yaratish albatta, har bir treneming imkon darajasidan kelib chiqadi. Shuning uehun bunday xonaga ega boTmagan holatlarda trening o’tkazish mumkin emas, degan xulosaga kelish noto’g’ri. Oddiy jihozlanmagan xonada ham guruh a’zolarini doira shaklida joylashtirilgan stullar qo’yib yoki yerga gilam solingan holda o’tirib ham trening mashg’ulotlarini olib borilishi mumkin bo’ladi. Trening jarayonida asosiy e’tibor ishtirokchilaming doira shaklida o’tirishiga qaratilishi kerak. Doira shaklida o’tirishning afzalligi sbundaki, hamma ishtirokchilar bir-birining borligini his qiladi va bir-birini ko’rib turishiga imkon

yaratiladi. Bu esa ishtirokchilarda bir-biriga boTgan e’tiboming ortishi bilan birga mashg’ulotlarga diqqat bilan munosabatda boiish hissini, shuningdek o'zaro ishonch, o’zaro qiziqish kabi muhim holatlami vujudga keltiradi. Bundan tashqari, doira shaklida o’tirish boshlovchi va ishtirokchilar orasida ham tenglik boTishiga olib keladi va ulaming o’zaro erkin muloqotda bo’lishlariga imkon beradi. Ayniqsa, o'smirlar guruhi bilan ishlaganda, ular qarshisida o ’qituvchi emas, o ‘zlari b ilan b ir qatorda o ‘tirg an treneming bo’lishi o’smirlarda haqiqiy tenglikni His etishga yordam beradi. Bu orqali guruh a’zolarining haqiqiy ijtimoiy tengligini ta’minlovchi psixologik muhit (iqlim) yaratiladi. Xorijda ba’zi trening xonalari oddiy gilamlar to’shalgan va ishtirokchilar gilamlaming ustida o’tirgan holda mashg’ulotlar tashkil etiladigan holatlar ham bo’ladi. Lekin bizning mintalitetimizda bunday holda trening mashg’ulotlarini o’tkazish ayrim noqulayliklami (ayniqsa qarama-qarshi jins vakillaridan tashkil topgan guruhlarda) keltirib chiqarishi mumkin. Trening jarayonida guruh a ’zolari soni 8-10 kishidan 19-20 nafargacha bo’ishi ma’qul variant hisoblanadi. Mutaxassislaming ta’kidlashlaricha, eng ideal, ya’ni trener uehun ishlash yengil va yuqori samaraga erishish mumkin bo’gan guruh 13-15 kishidan iborat boTgan guruhdir. Buni shunday izohlash mumkinki, ishtirokchilar ko’p bo’lgan guruhlarda quyidagi istalmagan holatlar sodir bolishi mumkin: vaqt ko’p ketishi, zerikishning paydo bo’ishi, o’zaro ishonch muhitining tarkib topishi qiyinlashuvi, samimiylikning susayishi kabilar. Aksincha guruh a’zolarining soni (12 kishidan) kam bo’gan alohida guruhlarda esa ishtirokchilar bir-birlaridan tez zerikishlari ehtimoli mavjud. 13-15 kishilik guruhda esa guruh a’zolari va trener bir- birlarini tezroq toshunishi va ulaming ahillashishlari oson kechganligi kuzatilgan. Ayrim hollarda, ayniqsa o’quv-treninglarda tavsiya etilgan songa nisbatan ko’proq ishtirokchilar bilan mashg’ulot o’tishga ham to’g’ri kelib qoladi. Agar guruhda ishtirokchilar soni 25 kishidan ortib ketsa dastur va mashqlar ishtirokchilami bir nechta guruhlarga bo’gan holda o ’tkaziladi, ammo bunda k o ’p vaqt talab etiladi va ishtirokchilaming diqqati bo’linadi. Shuning uehun aynan

psixologik treninglar uehun bunday holatda mashg’ulot o’tkazish tavsiya etilmaydi, chunki bu nafaqat kutilgan natijaga erishishga halaqit beradi, balki ishtirokchilaming noroziligiga ham olib kelishi mumkin. Bu esa treneming statusiga putur yetkazadi. Treningda ishtirokchilaming jinsi masalasi ham mashg’ulot o’tish va uning samarasiga ta’sir nuqtai nazaridan muhim ahamiyatga ega. Trening guruhi tuzilish jihatdan geterogen (ikki xil jins) boTishi kerakmi yoki gomogen (bir jinsli) boTishi kerakmi degan savol mutaxassislami qiziqtiradigan savollar sirasiga kiradi. Mutaxassislaming fikriga ko’ra, vazifasi emotsional qo'llab-quwatlashdan iborat boTgan va bir xil jins vakillaridan iborat qisqa muddatli guruh ishtirokchilari bir-biriga o’xshashga intilishadilar hamda bu yaxshi natija beradi. Aksincha, maqsadi ishtirokchilarda shaxslararo o’zaro tushunishni shakllantiruvchi uzoq muddatli trening gumhlarida turli jins vakillarining bo'lgani yaxshi. Ishtirokchilar o'rtasida jins borasida o'xshashlik va farqlami ajratishga nisbatan bildirilgan fikrlarda haligacha qarama-qarshiliklar mavjud va yagona xulosaga kelinmagan. Aksariyat mutaxassislar geterogen guruhlaming tarafdoridir. Ulaming fikriga ko’ra, geterogen guruhlaming samarasi shundaki, bunday guruhlarda ishtirokchilar shaxsiy muammolarini hal etishi va ulami yengishga erishlari mumkin. J. Kellermenning fikriga ko’ra guruhlarda emotsional holatni yaratish va ishtirokchilaming muommolarim hal qilishda ijobiylikka erishish uchun geterogenlikka intilish kerak. Ayrim mutaxassislaming fikriga ko’ra “...guruh qanchalik geterogen bo’lsa, guruhdagi shaxslararo munosabatlar ham shunchalik yuqori darajada bo’ladi”. Ishtirokchilar orasida ayol va erkaklar soni imkoni boricha teng (masalan, 7 ta ayol 6 ta erkak yoki 6 ta ayol 8 ta erkak) boiishi trening guruhlarida ijobiy muhit yaratilishiga olib kelishi tajribalarda isbotlangan. Chunki qaysidir jins vakili ko’proq va qaysisidir kam boTishi guruhning o’zaro erkin munosabatda boTishiga va ular orasida ishonch muhitining vujudga kelishiga xalaqit berishi mumkin. Bundan tashqari guruhda erkaklar sonining ko’p (masalan, lOta erkak 5ta ayol)

bo’lishi olib borilayotgan bahs-munozaralarda erkaklarcha munosabatning ustun bo'lishiga, aksincha holat (masalan, 12 ta ayol 4-5 ta erkak) esa ayollarga xos fikrlaming ustunlik qilishiga olib kelish ehtimolini oshiradi. Natijada treneming kutilgan natijaga erishishi qiyinlashadi va trening samarasi pasayish ehtimoli yuqori bo’ladi. Trening ishtirokchilarining yoshi borasida ham mutaxassislar orasida tortishuvlar mavjud. Aksariyat holatlarda trening ishtirokchilarining yoshi iloji boricha taxminan teng boiishi, ya’ni ular orasidagi farq 4-5 yoshni tashkil etishi maqsadga muvofiq ekanligi ta’kidlanadi. Lekin o'tkaziladigan trening mashg’ulotining maqsadiga va hal etiladigan muammolariga qarab turli xil yoshdagi ishtitokchilami taklif etish ham foydadan holi boimaydi (masalan, qaynona-kelin, ota-ona va farzand, pedagog va o’quvchi nizolari). Amerikalik mutaxassis Lekinning fikricha, guruhdagi yosh va boshqa jihatdan farqlar o’zaro munosabatlarda namoyon boiishi mumkin, masalan, “keksa bir ishtirokchi qolganlar uchun “qariya” degan unvon bilan “taqdirlanishi”, qora tanli ishtirokchi esa oq tanlilar uchun kuzatish ob’ektiga aylanishi mumkin (Lakin 1972). Bu misol bizning mentalitetimizga xos boimasada, lekin bizda ham guruh ishtirokchilaridan maium bir farqi bilan keskin ajralib turadigan kishilami guruhga taklif etmaslik maqsadga muvofiqdir. Qolaversa, alohida qayd etish lozim, 50-55 yoshdan kattalar uchun trening mashg'ulotlari juda katta va ahamiyatli ta’sirga ega boimasligi va ular kutganchalik natija bermasligi ham mumkin. Trening uchun dastur va rejaning ahamiyati Har qanday trening samarali o’tishi uchun dastlab uning dastur va rejasi ishlab chiqilishi lozim. Dastur va reja trener uchun muhim ish qurollaridan biri boiib, uning qanchalik mukammal tuzilganligi treningni samarasini ta’minlaydi. Trening dasturini tuzishda quyidagi kriteriylami hisobga olish kerak: 1) Tanlangan mashq va o’yinlar umumiy treninglaming maqsadiga (u necha kun davom etishidan qat’iy nazar) va aynan shu mashg'ulotning maqsadiga toiiq mos kelishi lozim;

2) Bajarilishi lozim boigan mashq va o'yinlaming ketma-ketligi guruhiy o’zaro ta’siming rivojlanishi va guruhiy dinamikaning mexanizmlaridan kelib chiqib tanlanishi kerak; 3) Ishtirokchilaming guruhda ishlashga bo’lgan motivasiyasini hisobga olish lozim. Buni shunday izohlash mumkinki, bir guruh uchun tayyorlangan dastur ikkinchi bir guruh uchun tayyorlangan dasturga mutloqo o’xshamasligi mumkin (quyidagicha: 1) dastuming haddan ortiq rasmiy yoki murakab holda tuzilishi ishtirokchilarda tushunmovchiliklarga va ulaming guruhiy faoliyatda ishtirok etish motivini b o ‘g ‘ishga olib k elishi mumkin; 2) agar trener dasturini o ‘z ishini reklama qilish maqsadida tuzgan bo'lsa. U holda trener o'zini trening jarayonida katta imkoniyatlardan mahrurn etadi. Ya’ni trening uchun mos kelmaydigan mashq va o'yinlar samaradorlik ko'zlangan treninglar uchun mos kelmaydi va trening ishtirokchilari uchun yolg’ondakam o’tkazilayotganligi fosh bo’lib qoladi, natijada trener guruhdagi kichik o'zgarishlarga ham o’ta sezgirlik bilan munosabatda bo’lsada ulaming ishonchini qozona olmaydi; 3) qiziqarli, yorqin, esda qoluvchi, ixcham, axborotlarga boy boTgan va ham reklama, ham motivasion maqsadlarni qamrab olgan dasturgina o'ziga ko'plab ishtirokchilami qamrab olishi mumkin. “Talabalarda muloqotchanlik sifatlarini oshirishga qaratilgan trening” mashg’ulotining dasturi Maqsad: Ishtirokchilarda shaxslararo muloqotchanlik ko’nikmalarini hosil qilish va o’zaro ahillikni oshirish. Vazifalar: 1. Guruh a’zolarini o'zaro tanishtirish, ya’ni ularga bir-birlari haqidagi ma’lumotlar bilan almashinish imkonini yaratish; 2. Guruhda o'zaro ahillik muhitini yaratish; 3. Ishtirokchilar holati va kayfiyatlarini barqarorlashtirish;

4. Guruh ishtirokchilarini bir-birlarini yaxshiroq tushunishga hamda hamkorlikda ishlashga o'rgatish; 5. Guruh a’zolari o'rtasida o'zaro samimiylik muhitini yaratish. Qoidalar: - Yagona mikrofon qoidasi (kimni qo'lida mikrofon bo’lsa o’sha odam gapiradi); - Faollik qoidasi (rolli vaziyatlarda har bir kishi o'ziga mavjud bilim, ko'nikma va malakasidan foydalanish); -“Shu yerda va hozir” qoidasi (trening qatnashchilarining his-tuyg’ulari, kechinmalari va munosabatlarmi trening doirasida ko’rib chiqish va ulami kelajak yoki o'tmish bilan bogiamaslik kerak); - Reglament qoidasi ( Trening qatnashchilar o ’ z ftkrlarini aniq , lo ’ nda , qisqa bayon etishlari kerak ); - Sirlilik qoidasi ( mashg ' ulot jarayonidagi barcha kechinmalar guruhdan tashqaridagi chiqishi mumkin emas ). MASHG'ULOTNING BOR I SHI: I. KIRISH . 1. Guruhiy normalarni ishlab chiqish. Maqsad: mashg'ulotning samaradorligini ta’minlash. 2. «Koptokni uzatib yubor» o’yini Maqsad: ishtirokchilarga bir-birlari to’g’risida ma’lumotga ega bo'lishlan uchun imkon yaratish va ulaming o’rtasidagi baremi olib tashlash. O’yinning borishi. Ko’rsatma: Qatnashuvchilar davra b o ‘lib o'tiradilar. Trener «Mening ismim . . . Men . . . xislatga egaman. Men . . . yaxshi ko’raman (xohlagan narsa yoki kishini aytish mumkin) » - deydi va koptokni istalgan biror kishiga qarab otadi. Koptokni ilib olgan ishtirokchi ham o’z navbatida o’zini shunday tanishtiradi va koptokni boshqa ishtirokchiga uzatadi. O'yin barcha ishtirokchilar o'zlarini tanishtirib bo'lgunlariga qadar davom etadi. 3. “Kutuvlar daraxti” mashqi Maqsad: Ishtirokchilaming treningdan kutayotgan natijalarini aniqlash

Ko’rsatma: Hozir hamma tarqatilgan meva-qog’ozlarga o’zining mashg’ulotdan nima kutayotganligini yozadi va doskadagi daraxtga shu «meva»larini yopishtiradi. II. ASOSIY QISM. 1. "Buzuq telefon" mashqi. Maqsad: Ma’lumot uzatishdagi buzilishlami anglashga o’rgatish. Ma’lumotni anglangan holda idrok qilish va faol tinglash uslubini o'zlashtirish. Yo’riqnoma: Ushbu mashqda 6 kishi ishtirok etadi. Bunda 5 kishi xonadan tashqarida turadi, 1 kishi xonada qoladi. Trener xonada qolgan odamga og’zaki topshiriq aytadi. Bu odam iloji boricha hamma topshiriqni eslab qoladi va ikkinchi (xonadan tashqarida turganlardan biriga) odamga aytadi. Ikkinchi odam uchinchisiga, uchinchisi to'rtinchisiga va h.k. Qolganlar ma’lumotlar qanday uzatilishini kuzatib turdi. Keyin jarayon muhokama qilinadi. Mashq so’ngida odatda maTumotning buzilishi kuzatiladi. MaTumotlaming bir kishidan ikkinchi kishiga o’tishi natijasida u qanchalik o'zgarib ketishi paydo bo’ladigan mish-mish gaplarga asos boTishi aytib o’tiladi. 2. "Avtobusda" o’yini Maqsad: Talabalarda muloqot madaniyatini shakllantirish, shaxslararo munosabatlami ijobiy rivojlantirish. Ko’rsatma: Ishtirokchilardan biri avtobusdagi bezori rolini o'ynaydi, qolganlar esa yoiovchilar. Bezori avtobusdagi ikkita o'rindiqni egallab olib, biriga o’zi o'tiribdi, biriga esa magnitofonini qolgan. U hech kimga joy bermoqchi emas. Ishtirokchilaming har biri bezori bilan til topishib uning yoniga o’tirishga harakat qilib ko’rishi kerak. Shart shuki — maqsadga janjalsiz erishish lozim. 3. “Yomg’ir» psixogimnastik mashqi Maqsad: Ishtirokchilar o’rtasida samimiylik, iliqlik muhitini yaratish. Ko’rsatma: Ishtirokchilar aylana shaklida turib olishadi. Bunda jimlik hukm surishi kerak. Trener «hozir siz yomg'ir tovushini eshitasiz, lekin buning uchun mening harakatiarimni takrorlashingiz kerak», - deydi. Trener o’rtada turib har bir ishtirokchining oldiga keladi va muayyan harakatlami bajarib ko’rsatadi.

Harakatlar: Kafflami bir-biriga ishqalash; Barmoqlami qirsillatish; Tizzalami shapatilash; Tizzilami shapatilab, oyoqlami do'ppilatish; Qarsak chalib tamomlash. 4. "Avlodlar o’rtasidagi nizo" o’yini Maqsad: Talabalarda muloqot madaniyatini shakllantirish, shaxslararo munosabatlami ijobiy rivojlantirish. Ko’rsatma. Bunda uch kishi ishtirok etadi — yigit, qiz va katta yoshli odam. Avlodlar o'rtasida " Eh, hozirgi yoshlar..." qabilida taqlid uyushtiriladi. Yigit va qizning vazifasi: imkon boricha xushmuomalalik bilan nizodan qochish. Ishtirokchilar orasidan tanlangan jyuri a’zolari har bir talabaning harakatini baholab boradi. 5. “Ma’lumotni so’zsiz uzatish” o’yini Maqsad: Talabalarda noverbal muloqot sifatlarini shakllantirish Ko’rsatma: "Hozir bir kishi xonadan tashqariga chiqib turadi, qolganlar esa unga qanaqa ma’lumotni aytish lozimligi haqida kelishib olishadi. Men uni chaqiraman, shunda butun guruh imo-ishora, turli qiliqlar va yuz harakatlari bilan unga shu informasiyani uzatishga harakat qilishadi. Chaqirilgan odamning vazifasi — guruh unga aytmoqchi bo’layotgan ma’lumotni anglab olishdan iborat". III. YAKUNIY QISM I. “Shirin tilak” mashqi Maqsad: talabalarga o’zaro bir-birlari bilan xushmuomala bo'lish sirlarini o’rgatish. Ko’rsatma: Hozir har bir ishtirokchi o’zining o’ng tomonidagi sherigiga shirin tilak aytadi. 2. Qayta aloqa Maqsad: Ishtirokchilaming kutuvlari amalga oshganlik darajasini aniqlash. Ko’rsatma: Hozir har bir kishi quyidagi savollarga og'zaki javob beradi: “Men bugun treningdan. Barcha ishtirokchilar gaplarini shu jumladan boshlab, o'z taassurotlari bilan o’rtoqlashadilar. Trener ishtirokchilaming fikrlarini diqqat bilan tinglashi va ularga ishtiroklari uchun minnatdorchilik bildirib, mashg’ulot yakunlanganligini e’lon qilishi kerak.

Har qanday trening mashg’ulotini tuzishdan oldin trener trening mashg’ulotlarini o’tkazishning nazariy asoslari bilan tanishgan bo'lishi maqsadga muvofiqki, bu uning tuzayotgan dastur va rejasining guruh uchun mosligini va pirovard natijada treningrt samarasini ta’minlaydi.

Adabiyotlar: 1. Baratov Sh., Olimov L. Sotsial trening va amaliyot . Toshkent, 20 07 2. Ismoilova N., Abdullaeva D. Trening o’tkazish metodikasi . Toshkent, 2009 3. Ismoilova N . Sotsial psixologik trening Toshkent, 2019 4. Цзен Н., Пахомов Н. Психотренинг: игры и упражнения . Москва, 1999 5. Рудестам К. Групповая психотерапия . Москва, 2013 6. Вебер В. Важные шаги к помогающему диалогу. Введение. Спб .: РАТЭПП, 1998 7. Гиппиус С.В. Тренинг развития креативности . Спб., 2001 8. Анн Л.Ф. Психологический тренинг с подростками. - СПб.: Питер, 2007 9. Марковская И. М. Тренинг взаимодействия родителей с детми. — СПб.: Речь, 2005 10. Стишенок И.В. Сказка в тренинге: коррекция, развитие, личностный рост. СПб.: Речь, 2006 11. Умумий ўрта ва ўрта махсус давлат таълим муассасаларида психологик хизмат фаолиятини ташкил этиш тўғрисида НИЗОМ . Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 12 июлдаги 577-сон қарорининг 1- иловаси. https://lex.uz/docs/4417140

Похожие

Guruhiy treninglarning uslubiy muammolari

Psixologik treninglarning tarixi

Guruhiy psixologik maslahat individual va guruhiy psixokorreksiya

Guruhiy treningda o’yinning vazifalari

Guruhiy treninglarda psixogimnastik mashqlarning roli