Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида мактаб ва педагогик фикрлар - Педагогиka - Рефераты

Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида мактаб ва педагогик фикрлар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида мактаб ва педагогик фикрлар Режа: 1. Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида таълим-тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар тараққиёти. 2. Туркистон ўлкасида ўқитиш тартиби. 3. Туркистон ўлкасида маърифатпарвар шоирларнинг илм, саводсизликни тугатиш, тил ўрганиш хусусидаги фикрлари. 4. Мусулмон мактабларида ўқитиш тартиби.

Таянч сўз ва иборалар: Таълим, тарбия, мактаб, маърифат, маърифатпарвар, педагогик фикр, илм, билим, саводсизлик, Марказий Осиё, Туркистон, Бухоро амирлиги, Хива, Қўқон хонлиги, Шўро, институт, консерватория, билим юрти. 1. Туркистоннинг Россия томонидан босиб олиниши даврида таълим-тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар тараққиёти 1917 йил тўнтаришидан сўнг Марказий Осиёда 3 та давлат (Бу хоро амирлиги, Хива, Қўқон хонлиги) ўрнида янги йўналишдаги маф курага асосланган республикалар (Туркистон Мухтор Жумхурияти, Бухоро халқ Республикаси, Хива халқ Республикаси) ташкил топ ди. Янги Шўро Ҳукумати аввалги таълим тизими, ўқув-тарбиявий иш ларни ислоҳ қилиш, халқ маорифи тизимининг янги шаклини жорий этиш юзасидан бир қатор вазифаларни белгилаб берди. Бундай тад бирларни амалга ошириш Туркистонда Халқ Комиссарлари Советининг 1918 йил 14 майдаги декрети асосида бошланди. Ягона Шўро "Меҳнат мактаби" халқ маорифи учун аосий негиз қилиб олинди. 1918 йил 20 январда "Черковни давлатдан ва мактабни черковдан ажратиш тўғри сида"ги декретга асосланиб, муллалар ва зиёли дин аҳлларининг мак табларда дарс беришига йўл қўймаслик тўғрисида декрет қабул қил инди. Мазкур декретга мувофиқ аҳолининг барча табақалари болала ри миллати, дини ва жинсидан қатъий назар мактаби текин ўқитили ши тўғрисида буйруқ чиқарилди.

Туркистонда 1918 йил май ойининг бошида мактаб тубдан қайта қурилди ва эълон қилинди. 1918 йил июнда Тошкентда маориф ходимларининг биринчи съез да очилди, унда халқ маорифи соҳасидаги аҳвол муҳокама қилинди, қайта кўриш тадбирлари белгиланди. 1918 йил декабрда Туркистон Республикаси халқ маорифи комис сарлиги буйруқ чиқариб, ҳамма мактабларда она тили ўқитиш тўғри сида қарор қабул қилинди. 1918 йил августда Туркистон Республикасининг Марказий Ижроя Комитети «Мактабларда ўқувчиларни ўз она тилида ўқитишга ўтиш тўғрисида» декрет чиқарди, бу ўлка халқлари миллий маданиятлари истиқболи учун ҳал қилувчи аҳамият касб этди. Орадан уч ой ўтгач "Туркистон мактабларининг структураси тўғрисида Низом" чиқарилди. 1918 йил баҳорига келиб республикада ишлаб турган мактаблар сони 330 тага етди. 1919-20 йилининг бошида мактаблар сони Фарғонада (вилоятида) 350 та, Сирдаре вилоятида 839 та, Самарқанд вилоятида 216 та эди. 2. Туркистон ўлкасида ўқитиш тартиби Мактабларни ташкил этишда маҳаллий аҳоли орасидан биринчи муаллим сифатида етишиб чиққан Ҳамза, Авлоний, Абдуқодир Шакурий, Исматулла Рахматуллаев, Абдурауф

Фитрат, Исҳоқхон Ибрат, Т. Н. Қори Ниезий, Тўхтаназар Шермуҳамедов, Эргаш Комилов, Оқилхон Шаро фиддинов ва шу сингари зиелилар фаол қатнашдилар. Қизларни ўқитиш учун алоҳида мактаблар очилди, бундай мак таблар 1920 йил бошида Тошкентда 12 та, Андижонда 2 таси очилган. Қўқонда шундай мактабларда ўзбек қизларидан 270 таси, қирғиз қизларидан 13 таси ўқир эди. Шундай қилиб, ўлкамизда янги мактаблар очилди ва маҳаллий аҳолидан миллий ўқитувчилар тайер лаш, миллий дарсликлар нашр этиш, Шўро мафкураси асосида таълим-тарбиявий жараенни амалга ошириш юзасидан тадбирлар белги ланди. 1918 йил июнь ойида Тошкентда дорилмуаллимин очилди (мил лат ешларидан муалимлар институти). 1918-21 йилларда маҳалий миллатдан 3 мингга яқин муаллим та йерланди. 1918 йилларда Туркистон шарқшунослик ишститути, Тимирязев номли билим юрти, Миллий хотин-қизлар учун билим юртлари очилди. 1921 йилда химия-фармакология институти, консерватория 6 та қишлоқ хўжалик техникуми ишга тушди. Бўлар орасида 1918 йил 21 апрелда ишга тутгаш Тошкентда очилган Туркистон халқ университе ти алоҳида аҳамият этади. Университетнинг Тошкентда эки шаҳар да, Андижон, Қўқон, Самарқанд ва Жиззахда бўлимлари бор эди. РСФСР Халқ Комисарлари Советининг 1920 йил 7 сентябрдаги декретига биноан Тошкент халқ университеи

негизида Туркистон дав лат университети (Тош ДУ) ташкил этилди. 1920 йилларда Туркистон болаларининг 25% мактабда ўқитилар эди. Ўқитувчи кадр тайерлашга катта эъбор берилди. 1925 йилда Ўзбекистон қишлоқларида ишлаб турган муаллимлар сони 2748 кишига етди. 1924-25 ўқув йилида халқ маорифи эҳтиёжларига 11, 4 миллион сўм еки республика бюджетнинг 24% сарфланди. 3. Туркистон ўлкасида маърифатпарвар шоирларнинг илм, саводсизликни тугатиш, тил ўрганиш хусусидаги фикрлари Асримиз бошларига келб, маҳаллий фуқаро болаларидан илмли кишилар тайёрлаш мақсадида Хева хони Саид Муҳаммад Раҳимхон Баҳодирхони соний – Феруз (1844-1910йй). Катта ишларни амалга оширди. Бевосита унинг ташаббуси билан 1884 йили ўз саройида мактаб очилиб, бу мактабда рус ўқитувчиси ва Мирзо, Раҳмонқули қори каби маҳоратли таълим-тарбия усталари ёшларга билим бери шиши билан шуғулландилар. Феруз фармонгиа мувофиқ 1904 йилнинг 10 ноябрида Урганчда биринчи янги усул мактаби очилди. Унда Ҳусайн Қўшаев деган Туркиядан келган ўқитувчи ёшларга таълим-тарбия бера бошлади. Ҳусайн Қўшаев 1906-1907 ўқув йилида хонликдаги илғор маърифатпарвар кишиларнинг истакларини ҳисобга олиб, Урганчда

қизлар мактаби ташкил этди. Феруз унга ҳомийлик қилиб, Хазина ҳисобидан мактаб учун алоҳида маблағ ажратиб берди. Феруз ҳомийлигидаги бу мактабда Ҳусайн Қўшаевнинг турмуш ўртоғи Комила Қўшаева қизларга билим бера бошлади. 1909 йилга келиб Феруз қўли остидаги мадрасалар сони 130 тага етиб, ундаги муллаваччалар 2300 кишидан ортиб кетди. Феруз Хева зиёлилари орасида нуфузли ўринни эгаллаган маърифатпарвар Комил Хразмийни Тошкент шаҳрида гимназия ва мактаблардаги ўқитиш усулини ўрганиб келиш мақсадида сафарга жўнатади. Сафардан қайтгач, Комил Хоразмий бу соҳадаги ишларни анчагина жонлантириб юборди. Мазкур мактаб ўқув дастури ҳамда режасига – риёзиёт, тарих, жўғрофия, табиат, рус тили, маҳаллий савод (она тили) ва исломшунослик фанларини ўқитиш белгиланади. Машғулот жараёнида Шарқ мутафаккирлари – Навоий, Фузулий, Бедил, Саъдий Шерозий, Машраб, Сўфи Оллаёр кабилар билан бир қаторда рус шоир, ёзувчиларининг асарлари ўрганилди. Шунингдек, у воҳада санъат, маориф ва маданият ривожига раҳнамолик қилиб, саройди «Подшоҳи замон типолитографияси»ни ташкил қилди. «Литография» - юнонча сўз бўлиб, «литос» - тош ва «графос» ёзаман деган маънони билдиради. Бу атама ўзбек тилида тошбосма тарзида қўлланиб келинган. Феруз саройидаги бу тошбосмахонада илк бор Абу Наср Фаробийнинг «Нисобус - сибён» (Болалар насибаси), Алишер Навоийнинг «Ҳамса» асаридан парча, «Ҳайрат ул-аброр» достони,

Шермуҳаммад Муниснинг «Мунис ул-ушшоқ» девони, Ёқубхўжа ибн Иброҳимхўжанинг «Девони Холис» тўплами, Ферузнинг «Девони Феруз» ва бошқа ўнлаб асарлар нашр этилган. 4. Мусулмон мактабларида ўқитиш тартиби XIX асрнинг ўрталарида Туркистонда бошланғич маълумот бера диган мактаблар ҳамда ўрта ва олий диний таълим берадиган мадра салар мавжуд эди. Мактабларнинг аксарияти диний таълим берувчи мактаблар эди. Бу мактаблар араб тилида Қуръони ўқишни ўргатиш ва ҳар бир мусул мон учун зарур бўлган вазифаларни ўргатар эди. Шаҳар мактабларида диний таълимдан ташқари умумий таълим элементлари - езиш ва ҳисоблаш ўргатилар эди, машҳур шоирларнинг шеър ва ғазаллари ҳам ўқитилар эди. Бундай мактаб ўқувчилар ба давлат оилалар фарзандлари бўлар эди. Улар ўқишни тамомлаб сав до-сотиқ, ҳунармандчилик билан шуғулланар эдилар, баъзилари қўшимча таълим олиб хаттотлик билан шуғулланар, баъзилари мадрасага кириб ўқишни давом эттирардилар. Олий диний мактаб бўлган мадра саларда ўрта асрга оид диний фалсафа, мусулмон ҳуқуқлари, араб тили грамматикаси ва мантиқ илмларидан дарс ўтилган. Мадрасани томонлаганлар имомлик қилиш ва қозихоналарда ишлаш ҳуқуқига эга бўлганлар. Мактаб ва мадрасаларда асосан ўғил болалар ўқитилар эди. Мактаб ва мадрасаларда дарс ўзбек, араб ва форс тожик тилла рида олиб борилар эди.

Марказий Осие Руссия томонидан босиб олингандан кейин мак таб ва мадрасаларда баъзи ўзгаришлар юз берди. Мусулмон мактабла рида босмахонада чоп этилган дарсликлар пайдо бўлди. Мустамлака маъмурияти машғулотлар ўрта аср тартибида олиб борилаетган мусулмон мактаблари ишига аралашмас эдилар.

Похожие

Урта аср тузумида тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар

Гарбий Европада мактаб, маориф хамда педагогик фикрлар тараккиёти

Педагогик муомила мактаб ва театр педагогикаси

XVII-XVIII ( 17 – 18 ) асрлар ва XIX ( 19 ) асрнинг биринчи ярмида тарбия, мактаб ва педагогик фикрлар

Мактаб таьлимининг ижтимоий педагогик бошкаруви