Педагогик муомила мактаб ва театр педагогикаси - Педагогиka - Рефераты

Педагогик муомила мактаб ва театр педагогикаси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

76.5 KB

Педагогик муомила мактаб ва театр педагогикаси Режа: 1. Одоб ва ахлокни шакллантирувчи асосий омиллар 2. Талаба ёшларда одоб-ахлокни ривожлантиришда ўқитувчи маҳорати. 3. Педагогик муомила. 4. Мактаб ва театр педагогикаси.

Ўзбекистон мустакилликга эришган дастлабки кунданок талаба ёшларни маънавий кадриятлар рухида тарбиялаш энг муҳим вазифалардан булиб колди. Чунки давлатнинг асосини маънавият ташкил этади, маънавиятига эътибор бермаган давлатнинг келажаги хам булмайди. Узбекистон Республикаси Президенти И. А. Каримов «Баркамол авлод -Узбекистон тараккиётининг пойдеворидир» номли маърузасида таъкидлаганидек «Бизнинг республикамизда ўзимизнинг маънавий кадриятларимизни, таълимнинг миллий тизимини такомиллаштириш хамда унинг миллий асосларини мустахкамлашга алохида эътибор берилмоқда». Дарҳақиқат, факатгина чинакам маърифатли одам миллий кадриятларни, ўзини англаш, эркин ва озод жамиятда яшаш, мустакил давлатимизнинг жахон хамжамиятига ўзига муносиб, обрули урин эгаллаш учун фидойилик билан курашиш мумкин. Шундай экан бугунги кунда ёшларни маънавий-ахлокий тарбиялашнинг ахамияти каттадир. Чунки талабаларнинг билимини, аклий ва ахлокий холатларини шакллантириш, назорат қилиш ва бахолаш давлат микёсида амалга оширилмоқда. Шуни айтиш керакки инсонинг маънавияти унинг ахлоки, одоби, хулки, маданиятидан ташкил топади. Ахлок эса аклий, хукукий, диний, иктисодий ва сиёсий билимлар замирида шаклланади. Мазкур билимлар уз навбатида инсон ахлокий сифатларининг камол топиб, бойиб боришига олиб келади. Демак ахлок инсоннинг ижобий сифатлари мажмуидир. Одоб ва ахлок бир- бири билан узвий борликдир. Одоб алохида бир шахснинг муайян бир хислатини ифодаловчи ахлокий категориядир. Одоб алохида шахс, эл, элат, халк усулга тааллукли бўлган ижобий ахлокий сифатлар мажмуидир. Инсон-табиатнинг энг буюк неъмати. Унга акл-идрок, онт, фаросат каби буюк фазилатлар ато этилганки, инсон бу фазилатларга сайкал бериб, ривожлантириб, оламни, инсониятни камолатга етаклаб боради. Таникли шоиримиз Э.Вохидов айтганларидек:

Мулки борлик, ичра бир махал, Муъжазгина олам яралган, Бермок учун дунёга сайкал, Олам аро одам яралган. Одамнинг инсон сифатида шаклланши камолат даражаси одоб, ахлок, маданият, маънавият элементларининг унда канчалик мужассамлашгани билан белгиланади. Одоб бу хар бир инсоннинг жамоа билан бўлган мулоқотига хамда юриш- туришида ўзини тута билишини кўрсатади, Ахлок жамиятда кабул килинган, жамоатчилик фикри билан маъкулланган хулк одоб нормалари мажмуи. Маданият- жамиятнинг ва унда яшовчи фукароларнинг фаолияти жараёнида тупланган барча ижобий, аклий ютуклар мажмуаси. Маънавият- инсон онгини акс эттирувчи барча ижобий, интеллектуал фазилатлар мажмуасидир. Узбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов таъкиддашича, "Маънавият турли халклар ва мамлакатлар кишиларини кон-кариндош килади. Уларнинг такдирини ўзаро хурмат асосида якинлаштиради. Бизнинг маънавиятимиз асрлар давомида миллион-миллион кишилар такдири билан шаклланган. Уни улчаб хам, поёнига етиб хам булмайди. У инсон учун бутун бир олам." Аклий камолотга эришиш иродавий хатти-харакатлар, узлуксиз фаоллик, фидоийлик, билимга чанкоклик кабиларнинг боскичма-боскич, аста- секинлик билан амалга ошадиган жараёндир. Мустак ил фикрлаш бу фахмлаш, англаш, фикр юритишдан бошланади. Англаш бирор-бир гояни туб мазмунига тушуниб етиш. Мушоха ла -шу гояни мантикан талкин қилиш. Тафаккур-инсон онгидаги мавжуд илмий ва хаётий билимлар мажмуаларидан керагини саралаб олиш ва амалиётга куллаш. Юкорида санаб утилган йуналишлар асосида талаба ёшларнинг хулк маданиятини шакллантириш муҳимдлр. Чунки талаба ана шу маънавий

мухитда уз фаолиятини амалга оширади, узлигини англайди. Маънавий билими билан мулоқотга киришади. Ҳунинг учун талаба ёшларнииг хулк маданиятини шакллантириш самарадорлигини таъминлаш маънавий мухитга боғлиқдир. Педагогик муомала - бу ўқитувчининг талабага таъсир утказиш уларнинг бир-бирлари билан хамкорликларининг фаолиятидир. Хамкорлик ўзаро ахборот алмашинуви, -турлича коммуникатив воситалар ёрдамида ўқитувчи томонидан талабалар билан ўзаро муносабатни ташкил килади. Педагогик фаолиятда муомала муайян дастур асосида максадни амалга ошириш, режалаштириш ва утказиш функциясини бажаради. Яъни муомала: -Ўқув фаолиятини якка хол бажаришнинг воситаси; -Тарбия жараёнини таъминлашнинг ижтимоий-психологик тизими; -Таълим ва тарбиянинг муваффакиятини таъминловчи ўқитувчи билан талабалар ўзаро муносабатининг муайян тизимини ташкил қилишнинг усули; -Талаба индивидуаллигини такомиллаштириш, истеъдодини карор топшириш имконини берувчи жараён сифатида хизмат килади. Муаллим педагогик жараёнда етакчи кишидир. Унга ёш авлодни ўқитиш ва тарбиялаш вазифаси юклатилган. Шунинг учун хам ўқитувчига, унинг ахлокий сифатларига ўқувчилар билан муомаласига нисбатан алохида юксак талаблар куйилади. Муаллим хаётга эндигина кириб келаётган, баркамол шахс сифатида шаклланаётган инсонлар ёш болалар билан мулокотда бўлади. Болалар таълим-тарбия жараёнида умуминсоний ва миллий ахлок нормаларини узлаштиради. Ўқувчи муомала одобини асосан ўқитувчи тимсолида англаб олади. Педагоглар жамоасида ўқитувчилар уртасидаги муомала - муносабатлар инсонпарварлик, ихтиёрийлик тамойилларига асосланади. Улар одатда, икки хил булиб, бири-расмий, иккинчиси-норасмий муомала дейилади. Расмий муомала-муносабатлар Узбекистон Республикасининг конунлари, директив хужжатларига асосланади.

Норасмий муомала педагогик этиканинг конуниятларига асосланади ва жамоанинг хар бир аъзоси томонидан ихтиерий равишда бажарилади. Муомала жараёнида ўқувчи ёки талаба хулки ижтимоий конун-коидалар маромига зид келса, у холда унинг хатти-харакати кораланади, эътироз, танбех, эслатиш каби воситалар билан таъсир утказилади. Муомала вақтида одоб, одоблилик муҳим ахамиятга эга. Унинг асосий вазифалари: ахборот алмашув, ўзаро таъсир, ўзаро идрок қилиш, тугри амалга ошишини идора қилиб туради. Хар бир фикр билдирилганда, мулокотдош кабул килаётганини фахмлаб туриш, ташқи кўринишлари узгаришига эътибор бериш, узр сураш тавозе билан мурожат қилиш эвазига муомала одоби ушлаб турилади. Муомала жараёнида баъзи бир хатти-харакат уиламай билдирилган фикр, ортикча имо-ишора одобсизликка олиб келади. Одобсизлик эса низоли вазият, карама-каршилик, зиддиятли вазиятни келтириб чикаради. Бунинг натижасида муомала фикр алмашув ўзини вазифасини низоли вазиятга бушатиб беради. Педагогик муомалада психологик алока урнатиш алохида ахамиятга эга, чунки талаба билан ўзаро муносабат, хурмат ишонч негизида курилади. Ўқитувчининг талабаларга таъсир утказиш самараси унинг принципиаллиги ва талабчанлигида уз аксини топади. Бундан ташкари у ўзига хам ута талабчан булмоги, шахсий намунаси билан табиий равишда обру-эътибор козонмоги лозим. Муомала жараёнида ва хамкорлик фаолиятида ўқитувчининг талабаларга таъсир утказиш натижасида уларда: -уз-ўзини ва узгаларни хурмат қилиш; -уз-ўзини ва бошқаларнинг фаолияти, хулкини бахолаш; маъсулият билан қараши, маълумотли булиб педагогика билан психологияни билиш, педагогик маҳоратга, педагогик одобига эга бўлиши лозим. Педагогик фаолият драмматургияси ва режессураси. Тарбиявий жараён ижодкорликдан иборатдир, лекин у педагогик вазиятни таҳлил қилиш маҳоратида ҳам, болалар билан бевосита ўзаро ҳамкорлик

қилишда ҳам намоён бўлади. Тарбиячи ижодкорлигининг ўзига хослиги шундан иборатки, у ижодий фикрини ўз шахси орқали амалга оширилади. Бошқача қилиб айтганда, педагогикада ижодкорнинг шахси билан ижодкорлик қуроли (воситаси) бир-бирига мос келади бунда тарбиячининг ўз-ўзини намоён қилиши жуда катта рол ўйнайди. Бу жиҳатдан ўқитувчи нинг фаолияти бир қатор хусусиятлари бўйича актёр, режиссёрнинг бадиий- ижодий фаолиятига яқиндир. Шуни қайд этиб ўтиш керакки, театр ижодкорлигида ва педагогик таъсир кўрсатишда, яъни педагог билан болаларнинг бевосита ўзаро ҳаракати билан боғлиқ бўлган ҳисси ўзаро фикр алмашиш соҳасида кўпгина умумий томонлар бор. Тарбиячи пировард натижада педагогик таъсир кўрсатиш драмматургиясини ишлаб чиқади, уни ривожлантириш соҳаларни белгилайди, тарбиявий таъсирлар режасини тузиб чиқади, бу режа у ёки бу тарбиявий сюжетни режиссиорона кўришни назарда тутади, ниҳоят, педагогнинг ўзи тарбиявий ғоялар ва йўл-йўриқларнинг фаол "узатувчиси" бўлиб майдонга чиқади. Бу иккала ижодий жараённи муомала ва ўзаро фақат бир-бирига яқинлаштиради. Улар ҳам театр ижодкорлиги ҳам, педагогик ижодкорликнинг энг муҳим ҳаракатлантирувчи кучи ҳисобланади. Театр фаолияти ва педагогик фаолияти мақсаднинг ўхшашлиги ҳам яқинлаштиради. Ҳар иккала ҳолатда ҳам мақсад кишига таъсир кўрсатиши ва кишида муайян кечинмалар вужудга келтириш сифатида белгиланиши мумкин. Театр ва педагогик фаолият бир хилда эканлигининг учинчи кўрсатгичи таъсир кўрсатиш қуролининг умумийлигидир. Ҳар иккала ҳолда ҳам педагог билан актёрнинг ўз психофизик табиати ана шундай қурол вазифасини бажаради. Театр фаолияти билан педагогик фаолиятнинг ўзаро алоқаларига доир масалалар А.С.Макаренконинг ўзини ҳамиша қизиқтириб келган. Булар ҳақида педагогнинг машҳур фикр-мулоҳазалари бўйича ҳам, камроқ машҳур бўлган мемоар материаллар бўйича ҳам хулоса чиқариш мумкин. Масалан, ўз вақтида Харков рус драма театрнинг бош режиссеёри бўлган ва

А.С.Макаренконинг дўсти Н.В.Петров унинг ҳақидаги кўпгина эсдаликларида, бизнинг суҳбатларимизда театр ва педагогик муаммолар доимо бирлашиб кетарди, деб таъкидлайди. А.С.Макаренконинг бадиий-театр зиёлилари билан яқиндан танишуви унинг педагогик фаолиятнинг ҳиссий-ижодий табиати моҳиятини тушуниб этишга ҳам тегишли таъсир кўрсатмаслиги мумкин эмасдир. Шуниси диққатга сазоворки, Макаренко бошловчи педагоглар билан этюд ишлари олиб бориш зарурлиги ҳақида гапирган ва бундай ишни ўз коммунасида ўтказган эди. Макаренконинг этюд ўтказиш амалиётларини таҳлил қилиб, К.С.Станиславскийнинг театр мактаби таъсирини беихтиёр ҳис қиласиз. Икки буюк педагог ижодкорнинг ижодий табиатини ривожлантиришни ўз мақсадлари деб билдилар, шунинг учун ҳам режиссёр Н.В.Петров ўз вақтида К.С.Станиславский билан А.С.Макаренконинг педагогик концепцияларини таққослаб кўрсатган эди. Шундай қилиб театр ва педагогик фаолият мазмун (ўзаро фикр алмашиш) ва восита белгилари жиҳатдан (ижодкорни шахси ва унинг психофизик табиати таъсир кўрсатиш воситаси сифатида) бир бирига яқин бўлиб, бир қатор умумий жараён хусусиятларига эгадир, бу хусусиятларга қуйидагиларни киритиш мумкин: - театр ва педагогик ижодкорлик жараёни у бевосита иштирокида оммавий сўзга чиқиш вазиятида амалга оширилади; - театр ва педагогик фаолият ўзига хос хусусиятларига кўра ўзи таъсир кўрсатадиган объектни айни вақтда ижод субъектига, шерик ижодкорга айлантиради, унинг фаол иштирокисиз ижодкорлик ишининг ўзи бўлмайди; - кўпгина фаолият турларидан фарқи ўлароқ, актёрлик ва педагогик ижодкорлик асосида бунинг учун ажратилган муайян вақт давомидаги ижодкорлик етади, у ижодкордан (ўқитувчи , тарбиячидан) ўз руҳий ҳолатини бошқаришда тезкорликни ва ижодий кайфиятни айни дакиқада қўзғатишни талаб қилади;

- театр ва педагогик ижодкорлик натижалари жўшқин бўлиб, ривожланиб, ўзгариб боради, бошқача қилиб айтганда, ҳамиша жараёндан иборат бўлади; - театр ва педагогик ижодкорлик жамоа тусда бўлади. Тарбиявий жараён пировард натижада иккита йирик босқичдан: тарбиявий мақсад ва уни амалга ошириш жараёнидан ташкил топади. Шунинг учун биринчи босқичда ҳам, иккинчи бочқичда ҳам айнан ўқитувчи нинг театр-таъсирчанлик қобилиятлари муҳим рол уйнайди. Шундай қилиб педагогик фаолят-бу тарбиячининг педагогик жиҳатдан тан олинган, режалаштирилган ёки тайёргарлик кўрилган ҳатти-ҳаракати бўлиб, у вазиятни ёки бола шахсини ўзгартиришга олиб келади. Педагогик фаолят аниқ мақсадга қаратилганлиги ва айни вақтда полионизм (кўп овозлиги), вазият ва тарбияланувчи шахсининг ўхшашлиги билан фарқ қилиши, жўшқин, самарали, ўзгаришлар киришга лаёқатли бўлиши, шахслараро муносабатлар системасига мувофиқ келиши керак. Бўлажак педагогнинг актёрлик психотехникасининг амалий усулларини ўрганиш. Ўқитувчи фаолиятининг тузулиши бўлажак педагогнинг ташкилотчилик-бошқарув кўникмалари ва малакаларига маълум талаблар қўяди, шу муносабат билан уни актёрлик ва режиссёрлик маҳорати таркибий қисмлирига ўргатиб бориш зарурати ортади. Ҳаракат, диққат, органика, мушаклар эркинлиги, хаёл, муомала, қилиш, тўппа-тўғри ҳаракат бўлар буюк театр педагоги К.С.Станиславский системасининг асосий тушунчалари бўлиб уларни бўлажак ўқитувчи ҳам ўзлаштириб олиши фойдалидир. К.С.Станиславский режессурасининг насиҳатларидан бири "ишлаб чиқаришга доир ҳаракат ҳар қандай мажбурийликни ташабуссга айлантиришдир". Бу усул ўқитувчи нинг ўзининг жиддий ҳиссий фаолиятига ва ўқувчиларга нисбатан жаҳлдорликдан, асабийликдан, салбий ҳиссиетлардан қутқаради. Бироқ ижодий руҳланишни жазавадан иборат қўпол ҳазил билан чегараланувчи ортиқча ҳиссиётга берилишдан фарқ қилиши керак, ўқитувчи нинг бундай "ёниши" бекорга кетади, у ўқувчиларни

ёндирмайди, чунки "томошабиннинг идрок этиши" оширилган танусга ва ҳиссиётларнинг "қизишига" нисбатан тескари мутаносиблик қонунига эгадир. Педагогнинг синфда туриш ҳолати ўзининг аломатларига эга. Масалан, чап кисим энг оддий мизасахнасининг тили "олдин бўлишлик"ни билдиради, бунда кўз қараши гўё ҳаракатни ўнг қисмдаги бўш маконга "ҳайдайди", чунки кўз шартли-рефлекторли физиологик механизмлар туфайли фазона чапдан ўнг томонга қараб "ўқийди". Ундаги композистия тугалликка интилади, чунки чап қисмдаги фазо ўнг томонда жойлашган композистияни сиқиб қўйгандай бўлади ва бу билан уни аҳамиятлироқ, салобатлироқ қилади. Педагогнинг ўқувчиларга юзи билан қараб туриши ёки бурилиб туриши ҳам ўзига хос семантикага эга. Аудиторияга идрокнинг психофизиология қонунлари бўйича тўғри чизиқ бўйлаб чиқиб кетиш (рўпара туриш) ўқувчиларни сергаклантиради, чунки композиция жиҳатдан ўқувчининг қиёфасини, унга қатъийлик, маънодорлик бахш этади. Гавданинг қандай тутишига (оёқларнинг эркин туриши, гавданинг оғирлиги туфайли оёқлардан бирига кўпроқ юк тушиши, мураккаб таг маъноларни узатувчи бошнинг турлича ҳолатда бўлиши мумкинлиги), "диагоналларнинг самарадорлиги" - синфнинг иш майдонидаги энг узун масофага (у дарҳол икки ўлчовда композитсион ўзгаришни таъминлайди) мувофиқ трур экан "кўп даражада эркинликка" эга бўлади. Соф ён томонни тадбиқ этиш имконияти чекланган, чунки у аудиторияни кўздан кечириш нуқтаи назардан жуда ҳам яроқсиздир, лекин муозанат вазифаларини ҳал қилиш учун яроқли (худди шунингдек бурилишида ярим эгилиб тўхташ каби), масалан, қотиб тургандай кўриниш, шунингдек, субъект ниятларининг яширинлиги сезгисини билдириш учун яроқлидир. Шундай қилиб ўқувчи бир-икки дақиқа ичида бутун гуруҳ олдида "саҳна"да турган буюмга (масалан, стулга) кўз югуртириб чиқади ва педагогнинг "бўлди" деган командаси билан ўзи кузатиб бўлган нарсаларни,

буюмни ўзи сезган фазилатларини гапириб беради. Ўқитувчи ҳар гал "саҳна" га чиққанида аста-секин, лекин ҳар ҳолда режали, осойишта ва диққат билан ишлай бошлайди: у энди буюмнинг тафсилотларини пайқаб олади ва ҳатто уларни туркумларга ажратади-буюмнинг рангини, шаклини ва у қандай материалдан ясалганлигини, унинг таркибий қисмларини, қаерда туриши ва шу кабиларни айтади. У талабанинг кўриш диққатидан ташқари, эшитиш диққатини ҳам машқ қилдиради: нимани эшитяпсиз, қандай товушлар келяпти, улар қаердан эшитиляпти, уларнинг таркибий қисмлари, турган жойи қандай? Талабалар олдига қўйиладиган асосий вазифа-жисмоний ҳаракатлар орқали, "мускул қувончи" орқали ички маънавий шодлик ҳолатини топишдан иборат бўлиб, у юксак ишчанлик кобилиятига, тўла куч билан ишлаш истагини пайдо бўлишига ёрдам беради. Бундан ташқари, жуда юксак мақсад "ўта вазифа" ўзни худи тажрибали педагог сифатида тутиш вазифаси қўйилади. Бу тасаввур ҳулқ-атвордаги жисмоний машқ орқали ўзини бахтиёр ва меҳнатсевар ҳис қилишда ёрдам беради. Шундай қилиб жисмоний ҳаракатларининг ташқи томони орқали психологик томонни машқ қилдириш содир бўлади, у сенсомотор кўникмалар, хаёл, ҳиссий реакцияларни чуқурлаштиришга қаратилгандир. Жисмоний ҳаракатлар усули айрим ўзаро фикр алмашиш кўникмаларини машқ қилдириш учун ҳам қўлланилади. Баҳамжиҳат бўлиб ишлаш-ўзаро боғланган жамоа фаолият-гуруҳ аъзоларини жипслаштиришга, уларнинг биринчи навбатда психофизиологик жиҳатдан мувофиқ келишига ёрдам беради.

Похожие

Бошқарув педагогикаси, давлат хизматчисининг педагогик йўналганлиги

Педагогик маҳоратни эгаллашда театр педагогикасининг аҳамияти. Актёрлик ва педагогик қобилиятларнинг ўзаро сингдирувчанлиги

Мактаб таьлимининг ижтимоий педагогик бошкаруви

Педагогик фикр ва мактаб амалиётида укитувчи махорати масалалари

XIV – XVI асрларда мовороуннаҳрда мактаб ва педагогик гоялар