Texnologiya ta’limini tadqiq qilishning ilmiy metodologik asoslari fanini umumiy masalalari - Педагогиka - Рефераты

Texnologiya ta’limini tadqiq qilishning ilmiy metodologik asoslari fanini umumiy masalalari

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

313 KB

Texnologiya ta ’ limini tadqiq qilishning ilmiy metodologik asoslari fanini umumiy masalalari Reja: 1. Ta`lim sohasidagi Davlat siyosatining asosiy tamoyillari, «Ta`lim to’g`risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ida ta’kidlangan islohotlarni amalga oshirishda fanning o’rni. 2. Texnologiya talimini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining mazmun mohiyati 3. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining maqsad va vazifalari. 4. Ilmiy tadqiqotchilik ishlari mohiyati 5. Ilmiy izlanish va ilmiy tadqiqotchilik faoliyati 6. Ilmiy tadqiqot ishlarini turlari 7. Tadqiqotlarning tarixiy-taqqoslash metodlari. 8. Tadqiqotning umumiy usullari. 9. Ilmiy tadqiqotning maxsus empirik usullari.

Ushbu bobda texnologiya ta’limini tadqiq qilishga oid ta`lim sohasidagi Davlat siyosatining asosiy tamoyillari, «Ta`lim to’g`risida»gi qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ida ta’kidlang 5 an islohotlarni amalga oshirishda fanning o’rni, texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining mazmun mohiyati, texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining maqsad va vazifalari, ilmiy tadqiqotchilik ishlari mohiyati, ilmiy tadqiqot ishlarini turlari, Ilmiy uslubiy ishlar sifat, tadqiqotlarning tarixiy-taqqoslash metod lari, tadqiqotning umumiy usullari, tadqiqotning maxsus empirik usullari mavzular ustida tuxtalamiz. Ta ` lim sohasidagi Davlat siyosatining asosiy tamoyillari , « Ta ` lim to ’ g ` risida » gi qonun va « Kadrlar tayyorlash milliy dasturi » ida ta ’ kidlangan islohotlarni amalga oshirishda fanning o ’ rni . « Ta ’ lim to ` g ` risida » gi qonuni va « Kadrlar tayyorlash milliy dasturi » 1997 yil 29 avgustda O ` zbekiston Respublikasi oliy majlisining birinchi chaqiriq IX - sessiyasida qabul qilindi . Mamlakatimiz kelajagi uchun qabul qilingan « Kadrlar tayyorlash milliy dasturi » juda muhim ahamiyatga ega , unda shunday deyiladi : « Respublikada amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy maqsad va harakatga keltiruvchi kuchi bu inson , uning barkamol rivojlanishi , farovonligi , shaxs manfatlarini ro ` yobga chiqarish sharoitlari va tasirchan mexanizmlarini yaratish . Dastur kadrlar tayyorlash milliy modelini ro ` yobga chiqarishni , har tomonlama kamol topgan jamiyatda turmushga moslashgan , ta ’ lim va kasb - xunar dasturlarini ongli ravishda tanlash va keyinchalik puxta o ` zlashtirish uchun ijtimoiy - siyosiy , huquqiy , psixologik - pedagogik va boshqa shart - sharoitlarni yaratishni , jamiyat va davlat hamda oila oldida o ` z mashuliyatini his etadigan fuqarolarni tarbiyalashni nazarda tutiladi ». « Kadrlar tayyorlash milliy dasturi » ni ro ` yobga chiqarishning I - bosqichida « Ta ’ lim to ` g ` risida » gi qonuniga muvofiq ta ’ lim tizimi mazmunini tarkibiy qayta qurish va tubdan yangilash , ta ’ lim oluvchilarning yuksak tayyorgarlik darajasi , malakasi , madaniy va ma ’ naviy - axloqiy saviyasining sifatiga qo ` yiladigan zarur talablarni joriy etish ko ` zda tutiladi .

Mazkur dasturning maqsadi – ta ’ lim sohasini tubdan isloh qilish , uni o ` tmishidan qolgan mafkuraviy qarashlar va sarqitlardan to ` la xalos etish , rivojlangan demokratik davlatlar darajasida , yuksak ma ’ naviy va axloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlar tayyorlashga milliy tizimini yaratishdir . Ushbu maqsadni ro`yobga chiqarish quyidagi vazifalar hal etilishi nazarda tutadi. > «Ta’lim to`g`risida»gi O`zbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq ta’lim tizimini tubdan isloh qilish davlat va nodavlat ta’lim muassasalari hamda ta’lim va kadrlar tayyorlash sohasida raqobat muhitini shakllantirish negizida ta’lim tizimini yagona o`quv-ilmiy ishlab chiqarish majmui sifatida izchil rivojlantirishni tahminlash; > ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimini jamiyatda amalga oshirilayotgan yangilanish, rivojlangan demokratik huquqiy davlat qurilishi jarayonlariga moslash; > kadrlar tayyorlash tizimi muassasalarni yuqori malakali mutaxassislar bilan tahminlash, pedagogik faoliyatining nufuzli va ijtimoiy maqomini ko`tarish; > kadrlar tayyorlash tizimi va mazmunini mamlakatnig ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyoti istiqbollaridan, jamiyat ehtiyojlaridan, fan, madaniyat, texnika va texnologiyaning zamonaviy yutuqlaridan kelib chiqqan holda qayta qurish; > ta’lim va kadrlar tayyorlash, ta’lim muassasalarini attestatsiyadan o`tkazish va akkreditatsiya qilish sifatiga baho berishning xolis tizimini joriy qilish; > ta’lim, fan va ishlab chiqarish samarali integratsiyalashuvini tahminlash, tayyorlanayotgan kadrlarning miqdori va sifatiga nisbatan davlatning talablarini, shuningdek, nodavlat tuzilmalari, korxonalar va tashkilotlarning buyurtmalarini shakllanishining mexanizmlarini ishlab chiqish; > Xalq xujaligini barcha sohalarida ilmiy tadqiqotlarni samarali natijalari asosida faoliyat yuritishni ta’minlash; > Ta’lim sohasida ilmiy tadqiqot ishlari samarali olib borishga erishish; > uzluksiz ta’lim va kadrlar tayyorlash tizimiga buyudjetdan tashqari mablag`lar, shu jumladan chet el innovatsiyalarini jalb etishning real mexanizmlarini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etish;

> kadrlar tayyorlash sohasida o`zaro manfatli xalqaro hamkorlikni rivojlantirish. Milliy dasturning maqsad va vazifalari bosqichma-bosqich ro`yobga chiqariladi. Ta’lim muassasalarining resurs, kadrlar va axborot bazalarini yanada mustahkamlanadi, o`quv-tarbiya jarayonining o`quv-uslubiy majmualar, ilg`or pedagogik texnologiyalar bilan to`liq tahminlanadi. Milliy oliy ta’lim muassasalarini qaror toptirish va rivojlantirish amalga oshiriladi. Kasb-hunar ta’lim muassasalarining mutsaqil faoliyat yuritishi va o`zini- o`zi boshqarishi shakllari mustahkamlanadi. Ta’lim jarayonini axborotlashtirish. Uzluksiz ta’lim tizimi jahon axborot tarmog`iga ulanadigan komppyuter axborot tarmog`i bilan to`liq qamrab olinadi. Dastur talablariga ko`ra kadrlar tayyorlash jarayonida qo`yidagi sub’ektlar ishtirok etadi: SHaxs, davlat va jamiyat, uzluksiz ta’lim, fan, ishlab chiqarish. Milliy dasturning qoidalarini hayotga tadbiq etish maqsadida Vazirlar Mahkamasi bir qator qarorlarni qabul qildi. Maktabning asosiy maqsadi o`quvchilarni DTSlariga muvofiq o`qitish va tarbiyalash hamda shaxsning ta’lim olishga doir konstitutsiyaviy huquqini ro`yobga chiqarishdan iboratdir. Maktab o`quvchilariga ta’limning davlat boshqaruv organlari tomonidan tasdiqlangan o`quv rejasi va dasturlari asosida fan asoslaridan bilimlarining zarur hajmini beradi, ulardagi tashkilotchilik qobiliyatlari va amaliy tajriba ko`nikmalarini rivojlantiradi, ta’limning keyingi bosqichlarida ongli ravishda mustaqil tanlashlariga ko`maklashadi. Maktablardagi umumiy o`rta ta’lim provardida quyidagi natijalarga erishilishi lozim: > Bilimli, barkamol, madaniyatli shaxslarni shakllantirish, ularni oila, jamiyat, davlat oldidagi ma’suliyatini to`la anglaydigan va egallagan bilimlarini hayotga tadbiq eta biladigan shaxs sifatida kamol toptirish; > Axloqan pok, jismoniy baquvvat, vatanga sadoqatli, fidoiy inson, izlanuvchan, tashabbuskor sog`lom avlodni etkazib berish;

> Ta’lim oluvchilarni o`rta maxsus o`quv muassasalari (akademik litsey, kasb- hunar kollejlari) da o`qishlarini davom ettirishlari uchun tayyorlashdan iboratdir. «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ga muvofiq umumta’lim maktablarning o`qitish dasturlarini isloh qilish, to`qqiz yillik umumiy o`rta ta’limning sifat jihatidan yangi tizimini yaratish, uning o`rta maxsus, kasb-hunar ta’limi bilan davomiyligini va uzviy bog`liqligini ta’minlash maqsadida amalga oshirilishi lozim bo`lgan vazifalar belgilangan. Texnologiya talimini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining mazmun mohiyati Bulajak texnologiya ta’limi oqituvchilari oily ta’limda bakalavr darajasini olgandan sung, umumiy o’rta ta’lim maktablarida oqituvchi sifatida ishlashlari mumkin. Texnologiya ta’limi o’qituvchilari kasbiy faoliyatlarida texnologiya ta’limi buyicha rivojlanish intensivligi zaruriyati tufayli ayrim muammolarni ilmiy jihatidan hal qilishga to’g’ri keladi. Ayrim bitiruvchilar esa texnologiya ta’limi yunalishi buyicha ilmiy ish bilan shug’ullanish ga to’g’ri keladi. Ana shunday paytlarda texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fani yordam berishi mumkin. Shuning uchun ham bakalavrdan keyingi pog’ona hisoblangan magistraturada magistrlarni ilmiy ijodg 8 a yunaltirish uchun ushbu fan o’qitiladi. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fani magistrlarni ilmiy ilm olami bilan yaqindan tanishtirishga, ilmiy maqolalar, uslubiy va o’quv qullanmalar, darsliklar, monografiyalarni mohiyati bilan tanishtirishga xizmat qiladi. Shu orqali magistrlarni aynan texnologiya ta’limi yunalishi buyicha ilmiy tadqiqotlar olib borishga yunaltiradi. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning meto dologik asoslari fani shuningdek, magistrlarga ilmiy tadqiqot ishlari mazmun mohi yati, ilmiy tadqiqot ishlarining guruh va turlari, ilmiy tadqiqot ish olib borishni, ilmiy tadqiqot ish bosqichlarini, ilmiy tadqiqot ish etaplarini, ilmiy tadqiqot ishla rini farqlarini, ilmiy tadqiqot ishlari buyicha oily atestattsiya komisiyasining nizom lari, kursatmalari va tavsiyalari haqida ma’lumotlar beradi. Avvalo barcha ta’lim muassalariga zamon talabida samarali dars muloqotini olib borishi kerak bulgan mahoratli o’qituvchilarni tayyorlab etishtirib berish

doimo muhim vazifalar hisoblangan uchun ham texnologiya ta’imi yunalishi buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar oily ta’limda bulajak texnologiya ta’limi o’qituvchilarini tayyorlashga qaratilgan bo’lishi mumkin. Umumiy holda xalq xujaligi ishini tubdan yaxshilash va boshqarishda muhim rol uynaydigan intellektual ishlab chiqarish kompleksi bo’lgan yuqori malakali kadrlar tayyorlash tizimi (YUMKTT) faoliyati samarasini oshirish buyicha ilmiy tasqiqotlar olib borilishi mumkin. YUMKTTni bir jabhasi bo’lgan zamon talabidagi etuk mahoratli o’qituvchilar tayyorlash tizimi (EMO’TT) buyicha ham oliy o`quv yurtlari faoliyatini rivojlanish intensivligi sharoitida uslubiy pedagogik tomondan qayta kurib chiqishni, ehtiyoj asosida yuqori malakali o’qituvchilarni tayyorlashning barcha jabhalarini muvofiqlashtirish, oliy maktab nizomiga ilmiy asoslangan o’zgartirishlar kiritish, tayyorlagan o’qituvchilarni pedagogik faoliyatini samarali olib borishning qator muammolariga oid ilmiy tadqiqotlar olib borilishi kuzda tutiladi. Ilmiy tadqiqotlar olib boirishda bunday vazifalar har bir fanlarni yunalishlari buyicha olib borilayotgan ilmiy tadqiqot ishlarning samarasiga bog’liq bo’lishni e’tibordan qoldirmaslik kerak. EMO’TT faoliyati buyicha ilmiy tadqiqot ishlari boshqa YUMKTT kabi rivojlanish intensivligi sharoitida o’z faoliyatini pedagogik aspektlar va ilmiy uslubiy tahlillarga asoslangan asosiy yunalish va uslub hamda yullari asosida olib boriladi. Jumladan, EMO’TTdagi texnologiya ta’limi yunalishi buyicha olib borilishi kerak bo’lgan barcha ilmiy tadqiqot ishlari ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish jarayonini amaliy saviyasini oshirish va ta’lim muassalari uchun texnologiya ta’limi oqituvchisi tayyorlash jarayonini zamon talabiga etkazish muammolariga bag’ishlanadi. EMO’TTning boshqa yunalishlarda bo’lgani kabi texnologiya ta’limi yunali shida ham keng va kup tarmoqli 9 yunalishlarda ilmiy uslubiy tadqiqotlar olib bori ladi. Umumiy holda texnologiya ta’limi yunalishi buyicha ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish va oily ta’limda texnologiya ta’limini tayyorlashga oid ilmiy tadqiqot ishlari qo’yidagicha olib borish mumkin.

I. Ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish jarayonini amaliy samarasini oshirishga oid ilmiy tadqiqotlar qo’yidagi ilmiy uslubiy ishlarni amalga oshirish orqali olib borilishi mumkin. - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitishning tashkiliy jarayonini muvoviqlashtirish orqali amaliy samarasini oshirish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitishning o’quv jarayoni moderni zatsiyalashtirish orqali pedagogik samaradorlini oshirish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitishda o’qitishni usul va formalarini takomillashtirish orqali maksimal o’lashtirishga erishish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish jarayonida o’quvchilarda teran lik va etuklik(ishbilarmonlik, tashkilotchilik, tejamkorlik, uddaburonlik, ekologik va boshqa lar)kunikma va malakalarini shaklantirish orqali ularni uquv mahoratli qilishga erishish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish jarsayonida darsdan tashqari ta’lim jarayonini amaliy samarasini oshirish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitish jarsayonida yangi innovatsion pedagogik texnologiyalar foydalanish samarasini oshirish; - ta’lim muassalarida texnologiya ta’limini o’qitis h jarsayoning texnik va texnologik ta’minotini samarali ta’minlash. II. Oliy ta’limda EMO’TTning bulajak texnologiya ta’limi o’qituvchisini tayyorlash tizim (BMTO’TT) faoliyatini amaliy saviyasini oshirish va zamon talabiga etkazishga oid bo’lgan ilmiy tadqiqot ishlari bir qator ilmiy uslubiy ishlarni amalga oshirish orqali olib borilishi mumkin. 1. BMTO’TT fao liyatini tashkiliy jarayoni muvofiq holda tashkil qilish buyicha qo’yidagicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilishi mumkin. - ta’lim muassalarini milliy hunarmandchilikni e’tiborga olgan holda hozirdagi va kelajakdagi faoliyat harakterini ilmiy tahliliga asoslangan talab qilingan BMTO’ sifati va miqdorini uslubiy bashorat qilish; - uslubiy bashoratning ilmiy xulos 1 a 0 siga asosan oliy maktab nizomiga uzgartirishlar kiritish va ishlab chiqish;

- BMTO’ tayyorlashning rivojlanish intensivligi sharoitini e’tiborga olib, tayyorlashni o`quv rejalarini ishlab chiqish; - BMTO’ tayyorlashning rivojlanish intensivligi sharoiti uchun amaliy tayyorlash saviyasini oshiruvchi o`quv material bazasini tashkil etish; - BMTO’TTda talabalar qabul qilishni alternativ strategik usullarini ishlab chiqish va boshqalar. 2. BMTO’TT marakaziy yadrosi va ijrochisi hisoblangan o`quv jarayonni yunalishi buyicha ilmiy tadqiqt ishlari qo’yidagi umumlashgan yullar orqali olib borilishi mumk. - BMTO’TT o`quv jarayonida nazariy o`qitishdagi mutaxassislik fanlarini pedagogik samaradorlik mezonini aniqlash; - BMTO’TT o`quv jarayonida nazariy o`qitish jarayonidagi mutaxassislikka yordamchi fanlarni o’rgatishni muvofiqlashtirish mezonini asoslash; - BMTO’TT o`quv jarayonidagi amaliy ta’lim jarayonini mutaxassis fanlarining o`qitishning samaraliylik mezonini aniqlash; - BMTO’TT amaliy ta’lim jarayoni elementlarini muvofiqlashtirish saviyasini oshirishning mezonini ishlab chiqish va xokazo. BMTO’TT o`quv jarayonini muvofiqlashtirish yunalishini keltirilgan echish yullari mazmuni tizimni boshqa faoliyat jarayonlariga ham ijobiy ta’sir kursatadi. 3. Talaba va o`qituvchi orasidagi dialog muloqotini aks ettiruvchi o`qitish jarayonining usul va formalarini takomillashtirish yunalishi buyicha ilmiy tadqiqot ishlari qo’yidagi yullar orqali olib borilishi mumkin: - nazariy o’rgatish jarayoning mutaxassis fanlarini maqsadli rejasini pedagogik samaraliylik mezonini aniqlash; - nazariy ta’lim jarayonidagi mutaxassis fanlarni mavzulari buyicha maqsadli reja tuzishning muvofiqlashtirish mezonini aniqlash; - nazariy ta’lim jarayonidagi mutaxassislikka yordamchi fanlarning maqsadli rejasini tuzishning samarali mezonini aniqlash; - amaliy tayyorlashda qatnashadiga 1 n 1 mutaxassis fanlarni laboratoriya amaliy mashg`ulotlarini ilmiy tashkil qilish mezonini ishlab chiqish;

- amaliy tayyorlashda talabalar mustaqil ishlash effektivi mezonini ishlab chiqish; 4. Bo’lajak o`qituvchilarda etuklik kunikma va malakalarini shakllantirish jarayonini buyicha ilmiy tadqiqotlar asosan qo’yidagi yullar orqali olib borilishi mumkin. - rivojlanish intensivligi sharoitida BMTO’TT uchun kup bosqichli ekologik kunikma va malakalarni shakllantirish kursatgichlarini aniqlash; - rivojlanish intensivligi sharoitida BMTO’TT uchun nazariy fanlar hajmida ekologik bilim va kunikmalarini shakllantirishni uslubiy mezonini ishlab chiqish; - rivojlanish intensivligi sharoitida BMTO’TT uchun amaliy fanlar hajmida ekologik bilim va kunikmalarni shakllantirishni kompleks o`quv rejasini ishlab chiqish; - rivojlanish intensivligi sharoitda BMTO’TT uchun nazariy fanlar hajmida iqtisodiy bilim va kunikmalarni shakllantirishning kompleks rejasini hamda o`quv dasturini ishlab chiqilish; - amaliy tayyorlash jarayonida qatnashadigan fanlarning hajmida iqtisodiy bilim va kunikmalarni shakllantirishning kompleks ishchi dasturlari parametrlarini olish; - rivojlanish intensivligi sharoitida tadbirkorlik bilim va kunikmalarini nazariy formalarni o`qitishda shakllantirishning samarali mezonning ishlab chiqish; - xususiylashtrishga asoslangan rivojlanish sharoitida amaliy fanlar hajmida boshqaruvchinlikka oid bilim va kunikmalarni shakllantirishni ilmiy asosda ishchi dasturlarini ishlab chiqish; 5. BMTO’TT etishtirib bergan o`qituvchilar sifatiga ijobiy ta’sir qiluvchi darsdan tashqari ta’lim jarayonini yunalishi buyicha qo’yidagicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borilishi mumkin.

- rivojlanish intensivligi sharoitda BMTO’TT uchun talabalar konstruktiv uyushmasini ilmiy tashkil qilishni uslubiy kompleks rejasini uslubiy asoslash va tanlash. - fanlarni uzaro rivojlanish aloqadorligiga asoslangan bir necha etapli talabalar konstruktor uyushmasini kompleks ish dasturini parametrlarini uslubiy asoslash; - BMTO’TT uchun yuqori va qo’yi 1 b 2 osqichlarga asoslangan talabalar konstruk tiv uyushmasini samaraliylikni uslubiy mezonini asoslash; - talabalar mustaqil ishlashga asoslangan konstruktiv ijodiy uyushmasini tashkil qilishni asosiy kursatgichlarini tanlash; - BMTO’TT uchun umumlashgan krujok ishchi rejalari ko’rsatgichlarini asoslash va tanlash; - BMTO’TT uchun mutaxassis fanlarga asoslangan krujok ishini muvofiqlashti rish mezonini ko’rsatgichlarini tanlash; - BMTO’TT uchun doimo rivojlanish kunikma va malakalarini egallashga undov chi bir necha bosqichli kurik va olimpiadalar tashkil qilish tadbirlar rejasining kur satgichlarini asoslash va tanlash;

Kurib utganimizdik , BMTO ’ TT 5 ta asosiy elementar tizimlarga bulinib , o ` qituvchilar tayyorlash jarayonini muvofiqlashtirish buyicha ilmiy tadqiqot ishlarini har biri bir necha ilmiy tadqiqot yullariga ega bo ’ lgan beshta asosiy ilmiy tadqiqot yunalishga egadir ( Rasm .1). Demak , umumiy o ` rta ta ’ lim m 1 a 3 ktablarida boshqa majburiy o ` qitilishi kerak bulgan fanlar qatorida tabiy fundametal fanlar tarkibidagi amaliy fanlar guruhiga kiruvchi texnologiya ta ’ limi fani mazmun va mohiyati hamda o ` qitilishini ilmiy chuqur tahlili shuni kursatadiki , texnologiya ta ’ limi fani bevosita mahsulot ( qishloq xujalik oziq ovqat mahsulotlari ) va material ( yog ` och , metal , tuproq , gazlama , plastmassa va boshqalar ) larga ishlov berib mahsulot yaratish hamda uning boshlang ` ich texnologik asoslarini yosh avlodga urgatishdan iborat ekan . Mahsulot va materiallarga ishlov berib mahsulot yaratish texnologiyasini o`quvchilarga urgatish jarayoni mahsulot va materiallar haqida, mahsulot va materiallarga ishlov berishda ishlatiladigan asbob, moslama, mexanizm, mashina, stanoklar, jihozlar haqida, bevosita ana shu mahsulot va materiallarga urganilgan asbob, moslama, mexanizm, mashina, stanoklar, jihozlar bilan ishlov berish texnologiyalari haqida o`rgatish jarayonlaridan tashkil topadi. Bundan kurinadiki, mahsulot va materiallarga ishlov berib mahsulot yaratish bevosita texnologiyalardan, bu texnologiyalarni yosh avlodga o`rgatish ham ma’lum bir didaktik ta’lim texnologiyalaridan iborat bo’lganligi uchun olib borililadigan ilmiy tasqiqot ishlari oquvchilarga shularni o’rgatish jarayonlariga bag’ishlangan bo’ladi. Shuningdek, oliy ta’limda bo’lajak texnologiya ta’limi oqituvchilarini tayyorlash buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlarida umumiy o`rta ta’lim maktablarida texnologiya ta’limini o`qitishning zaruriyat talablarini quyidagi asosiy shartlarni etiborga olish maqsadga muvofiqdir. Birinchidan, tayyorlanayotgan bo`lg`usi texnologiya ta’limi o`qituvchisi mahsulotlar va materiallar hamda ularga ishlov berish texnologiyalarini chuqur bilmog`i lozim. Ikkinchidan, tayyorlash davrida mutaxassislikka oid ko`nikma va malakalarini amaliy jihatdan o`zlashtirmoqlari lozim.

Uchinchidan, tayyorlash mobaynida olgan va o`zlashtirgan bilim larini yosh avlodga ravon etkazadigan darajada pedagogik va psi xologik hamda uslubiy tayyorgarlikka ega bo`lishi talab qilinadi. To`rtinchidan, oliy o`quv yurtini tamomlagan texnologiya ta’limi o`qituvchisi yosh avlodga bilim bera olishi va ularda uquv mahoratini shakllantira olishi lozim . Beshinchidan, oliy o`quv yurtini tamomlagan bakalavriat bo`yicha texnologiya ta’limi o`qituvchisi texnologiya ta’limining hozirda mavjud bo`lgan barcha yo`nalishlari bo`yicha mash 1 g 4 `ulotlarni milliylik ruhida milliy qadriyatlar asosida utmish boy merosimizni e’tiborga holda tashkil qilishga qodir bo`lmog`i lozim. Yuqoridagilardan kurinadiki, umumiy o`rta ta’lim maktablarida texnologiya ta’limini o’qitish buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlari umum urta ta’lim maktablarida o`qitilayotgan texnologiya ta’limi fani vazifalarini asoslash, ularning tarbiyaviy va ta’limiy ahamiyatini ochib berish, o`quv materiali mazmunini asoslash, ta’lim jarayonini tashkil etish, sinfdan va maktabdan tashqari ishlar mazmuni va uslubini asoslashga qaratilgan bo’lishi kerak (Rasm-2)

Demak, texnologiya ta’limi buyicha ilmiy tadqiqotlar dars mashg`ulotini olib borish faoliyatiga, o`quv jarayoni va uni tashkil qilishga, o`quvchilarga bilim berish va ularda kunikma va malakalarni shakllantirishga, o`quvchilarni boshlang`ich uquv mahoratni egalashtirishga, o`rgatish jarayonida o`qitishning forma uslublarini tanlash va ularni takomillashtirishga, milliy qadriyatlar va utmish boy merosimizni o’rgatishga, yoshlarni milliy istiqlol g`oyasi buyicha vatanga saodaqatini oshirishga, yoshlarda umumtexnologiya kunikma va malaka hamda uquv mahoratlarini shakllantirishga, yosh avlodni ongli ravishda kasbga yunaltirishga, yuqori darajadagi ijtimoiy iqtisodiy, kasbiy, pedagogik, psixologik va uslubiy tayyorgarliklarga qaratilgan bo’lishi mumkin (Rasm-3). Shuningdek, texnologiya ta’limi o`qituvchisini tayyorlash buyicha ilmiy tadqiqot ishlari tayyorlov shartlarni to`liq bajarishga, bo`lajak texnologiya ta’limi o`qituvchisini tayyorlashga qaratilgan o`quv rejalariga ilmiy asosda bo`lajak texnologiya ta’limi o`qituvchi kadrlariga ham bilim beradigan va ham ustalikning uquv mahoratlarini o`rgata oladigan darajaga intiltiradigan zamon talabi asosidagi

qo`shimcha va o`z gartirishlar kiritishni, bu qo`shimcha va o`zgartirishlar bo`lg`usi texnologiya ta’limi o`qituvchisini amaliy jihatdan usta o`qituvchiga tenglashtirishga imkon bera digan darajada tayyorlashni amalga oshirishni ko`zda tutmog`i kerak. Demak, oily ta’lim buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlari yuqorida kel tiril gan beshta elementar yunalish faoliyatini amalga oshishga, bulajak o`qituvchi larni aqliy zakovatini o’zgaruvchanlik darajasiga, ushbu o’zgarishlarni amali yotda shu beshta elementar tizim muammlari ma’lum bir yunalishda hal qilish uchun unga shakllanishi kerak bo’lgan uslub va usullar birinchidan, ilmiy tad qiqot muammolarni echish zarurligini ketma-ketlik darajasiga, ikkinchidan, echi lishi zarur bo’lgan muammolarni istiqbol darajasiga va nihoyat uchinchidan, tay yorlanishi kerak bo’lgan o`qituvchilar amaliy fanlarning qaysi yunalishiga tegish ligiga bog`liqligini nazarda tutishi kerak. Shuningdek, EMO’TT oliy ta’lim tizim (OTT)da muhim rol uynashi, murakkab pedagogik va o’zgaruvchan bo’lgan ligi va eng avvalo informatsion bog`lanish bo 1 r 6 ligini e’tiborga olib, jarayonni amaliy sa viyasini oshirish uchun uni ilmiy tahlil qilishga kompleks tizimli yondoshuv uslubi tanlashga, kompleks tizimli yondoshuv uslubi yordamida EMO’TTga rivojlanish intensivligi sharoiti qo’ygan talablarni EMO’TTga ta’sir qiluvchi boshqariladigan va boshqarilmaydigan faktorlarni tahlili qilishni nazarda tutmog’I kerak. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanining maqsad va vazifalari. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanini magistrlarga o’qitishdan maqsad ularni ilmiy tadqiqot ishlarini mazmun mohiyati, ilmiy tadqiqot ishlarini olib boorish jarayonlari bilan amaliy tanishtirish, magistrlarni ilmiy ijodiy faoliyatga yunaltirishdan iboratdir. Texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanini magistrlarga o’qitishda qo’yidagi asosiy vazifalarni amalga oshirish kuzda tutiladi: - magistrlarga ilmiy tadqiqot ishlarini mazmun mohiyatini o’rgatish; - magistrlarga ilmiy tadqiqot ishlarini ifodalovchi ilmiy amaliy ishlarni o’rgatish; - magistrlarga ilmiy tadqiqot ishlarini yozma manbalari (ilmiy maqola, ilmiy

uslubiy maqola, uslubiy qulanma, o’quv qullanma, darsliklar, minografiyalar va dissertatsiyalar) va ularni tayyorlash jarayonini o’rgatish; - magistrlarga ilmiy tadqiqot ishlarini olib boorish etaplarini o’rgatish; - magistrlarni ilmiy tadqiqot ishlarini natijaviy xulosalar va ularni rasmiylashtirish jarayonlari bilan amaliy tanishtirish; - magistrlarni ilmiy tadqiqot ishlari va ularni olib borishga oid oily ateststtsiya kommisiyasining nizomlari, kursatmalari, ilmiy tadqiqot ishlariga nisbatan qo’yilgan talablari va boshqa rasmiy hujjatlari bilan tanishtirish. Demak, texnologiya ta`limini tadqiq qilishning metodologik asoslari fanini aso san magistrlarni ilmiy ijod va ilmiy tadqiqotislarini olib boorish jarayoni bilan ta nishtirib, ularni tadqiqotychilik ishlarini olib borishga yunaltirish va ularni ilmiy aqliy faoliyatga tayyorlash uchun xizmat qilar ekan. Ilmiy tadqiqotchilik ishlari mohiyati Har bir jamiyat va Davlatning rivoji usha jamiyatdagi fan texnika tarraqiyotini qay darajada rivojlanishiga bog’liqdir. Fan texnika tarraqiyoti saviyasi esa o’z navbatida shu jamiyat va Davlatda fan texnika tarraqiyotini asosi hisoblangan ilmiy tadqiqotchilik ishlarini rivojlanish darajasiga uzviy bog’liq boladi. Ilmiy tadqiqotchilik ishlari esa ilmiy muammo saviyasi va ilmiy muammo bilan shug’ullanuvchi tadqiqotchilarni ilmiy faoliyatiga bog’liqdir. TADQIQOT - “Taqiqot” suzi arab tilidan uzbek tiliga uzlashtirilgan bulib, “tadqiq” suzining “tug’ri kuplik” shaklidir. Arab tilida shaklidir. [tadqiqot] deb yoziladi, tallafuzda esa [tadqiqat] deb aytiladi. Ma’nosi “maydalab urganish”, “Tadqiq” suzi “dakkaka” fe’li bulib “aniq bulmoq” “aniqlamoq” kabi ma`nolarni beradi. TADQIQOTCHI – ilmiy tadqiqot ishlari bilan shug’ullanuvchi (aspirant, doktarant, mustaqil ilmiy tadqiqot olib boruvchi). Jamiyatning ishlab chiqarish, transport, aviatsiya, qishloq xujaligi, energiya, elektronika, ta’lim, sogliqni saqlash, harbiy mudofa, xizmat kursatish, sanoatni barcha turlari, qurilish, ta’lim va boshqa sohalarida rivojlanish intensivligi

zaruriyati talablari buyicha faoliyatni takomillashtirish va muvofiqlashtirish muammolari paydo buladi. Paydo bo’lgan muammolar muhimligiga qarab har xil bo’ladi va ularni echishni texnologik ketma-ket ligi va tartibi ham har xil bo’lishi mumkin. Qaysi soha bo’lishidan qa’tiy nazar paydo bo’lgan faoliyatni rivojlantirish muammolarini rivojlanish intensivligi zaruriyati darhol echimini topishni talab qiladi. Bu muammolar echimlari har xil oddiy, oddiy murakab, murakab, uta murakab bo’lib, har xil yul va uslublar orqali bo’lishi mumkin. Qaysi sohada bo’lmasin, paydo bo’lgan muammolarni echish ishlarini amalga oshirishda ilmiy faoliyatga molik bo’lgan yuldan foydalayish maqsadga muvofiqdir. Ushbu muammolarni ilmiy ijodiy tadqiqot ishlarini olib boorish yuli bilan hal qilinsa faoliyat kursatish turg’unligi va ishonchliyligi yuqori bo’ladi. Ana shu ilmiy tadqiqotchilik ishlari muammolarni echilish zaruriyatiga har xil saviyada va bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi. Ilmiy tadqiqot ishlari har doim ilmiy asosga tayanib, qo’yidagi tartibda amalga oshiriladi. Ilmiy tadqiqot ishini qaralayotgan soha faoliyati buyicha mavjud holati ilmiy tahlil asosida o’rganiladi va takomillashtirish, muvofiqlashtirish, moderniza tsiyalashtirish va boshqa yangilanishga oid muammolar ilmiy asosli holda aniqlanadi. Shundan sung, ilmiy tadqiqot ishida qo’yilishi kerak bo’lgan masalalar qaraladi va muammoning qo’yilish bosqichi tugaydi. Ilmiy tadqiqot ishini qaralayotgan soha faoliyatini talabi asosida muhimlik saviyasi buyicha aniqlangan muammolar dolzarbligi chuqur o’rganiladi va asoslanadi. Bunda barcha kamchiliklar, etishmasliklar, nuqsonlar, defitsitlar tahlil asosida chuqur o’rganiladi. Shu tahlil buyicha takomillashtirish, muvofiqlashtirish, modernizatsiyalashtirish va boshqa istiqbolga molik tendentaiyalar, yunalishlar va yullardan asosli ravishda tanlash jarayoni amalga oshiriladi. Qaralayongan muammolar nazariy jihatidan hisobiy, grafikaviy va boshqa ishlar asosida amalga oshiriladi, keyin amaliy jihati buyicha tekshiruv ishlari bajariladi. Bajarilgan ilmiy tadqiqot ishlari sinov eksperimenti buyicha tekshiruvdan utkaziladi, agar natija qoniqarsiz bo’lsa yana

ilmiy tadqiqot ishi qaytariladi va shu tariqa mos natija olgunicha davom ettiriladi. Ilmiy tadqiqot ishlarini yakunlovchi natijalarini qaralayotgan sohaga tadbiq etiladi. Ilmiy izlanish va ilmiy tadqiqotchilik faoliyati Ilmiy izlanishning tub mohiyati va asosida bilishga va ilmga intilish yotadi. SHu tufayli ilm so`zi talqini izlanish natijasi bo`ladi. Ilm -arab tilidan olingan bulib, o`qish, urganish hamda hayotiy tajriba asosida orttirilgan bilim va malakalar majmui hisoblanadi. Ilm - “Ilm" suzi arab tilida “ilmun” tarzida yoziladi, ilm deb talaffuz etiladi. Bu suz arab tilida s)» [fe’lun] qolipida yasalgan bulib, “bilish” - “urganish”, ma’nosini anglatadi. «Ilmiy» suzini atamayini tahlil etsak, bu suz ham arab tilidan uzbek tiliga uzlashtirilgan bulib, ilm suzi ma’nosida “iy” qushimchasi asosida arab tilidan fors tiliga, fors tilidan uzbek tiliga o`zlashtirilgan. Bu qushimcha asosan uzbek tiliga arab va fors tilidan uzlashgan nisbiy sifat yasaydi. Uning “viy” shakli ham mavjud: Masalan: ma’no-ma’naviy “shu’ro”-shu’roviy. Ilmiy mavzu - imiy tadqiqot talab etadigan, ma’lum sohaning dolzarb muammosi echimiga qaratilgan ilmiy harakterdagi vazifa. Ilmiy tadqiqot - yangi bilimlarni ishlab chiqarish jarayoni, bilish faoliyati turlaridan biri. Unga ob’ektivlik, ishonchlilik, aniqlik xos. Ilmiy tadqiqotning hamma shartlarga amal kilib takrorlanganda hamisha birdek natija berishi, baxs etilayotgan masalani isbotlashi lozim. Ilmiy tadqiqot bir-biri bilan bog`langan ikki qism-tajriba va nazariyadan iborat. Ilmiy tadqiqotning asosiy komponentlari: mavzuni belgilash, mavjud axborotni tadqiqot sohasidagi shart-sharoit va metodlarni, ilmiy farazlarni oldindan tahlil etish, tajriba utkazish, olingan natijalarni tahlil etish va umumlashtirish, kelib chiqqan farazlarni olingan dalillar asosida tekshirish, yangi fakt va qonunlarni ifodalab berish, ilmiy bashorat yuritish. Ilmiy tadqiqotlarni fundamental va amaliy, miqdoriy va sifatiy, noyob va kompleks tadqiqotlarga ajratish keng tarqalgan. Ilmiy tadqiqotlarning metod va tajribalari fanning uzidagina emas, balki kupgina iqtisodiy va ijtimoiy masalalarni hal

qilishda ham keng qullaniladi. Ilmiy tadqiqotda ma’lum reja asosida qaralayotgan muammo buyicha ilmiy izlanish olib boriladi. Ilmiy izlanish - ilmiy tadqiqotning uziga xos kurinishi bulib. yangilikni topishga qaratilgan faoliyat, yangi natijalar olishda davom etish, yangi bilim hosil qilish. Ilmiy kashfiyot uzining natijaviy xulosalari bilan tafakkurda yangi ufqlar ochishga xizmat qiladi. Ilmiy izlanish tadqiqotchining ilm darajasi ijodiy jasurligi, kat’iyat ilmiy intilishiga bog`liq. Talkikotchi uz zamonasining ilg`or goyasi bilan qurollangan, mustaqil fikrlaydigan, yangilikni his qiladigan bulgandagina, izlanish samarali va foydali bulishi mumkin. Ilmiy izlanish fan oldiga, ilmni ma’lum bir ijtimoiy maqsad sari rivojlantirishga doir yangi vazifa va masalalarni quyyadi. Hozirgi sharoitda ilmiy izlanish zamonaviy fan rivojlanishining asosiy shakli sifatida maydonga chiqmoqda. Fanning taraqqiyot darajasini, ahamiyatini , jamiyatni urni kabi xususiyatlaridan ilmiy izlanishning mohiyati namoyon bo`ladi. Hozirgi zamon fanida ilmiy izlanishning o`ziga xos tomonlari, xususiyatlari quyidagilardan iborat. 1. Hozirgi zamon fanlari tadqiqot ob’ektida uzgarishlar sodir bo`lmoqda. Fanda murakkab tizimlar, chiziqli bo`lmagan jarayonlar va o`z-o`zidan tashkil bulish hodisalari keng urganilmoqda, ularni murakkabliklari tahlil qilinmoqda . 2. Fanning ushbu ob’ektlari xususida murakkab tashkil etilgan va o`z o`zidan rivojlanuvchi tizimlar haqidagi tasavvurlar ishlab chiqilmoqda. YAngi ob’ektlar haqidagi nazariy konsepsiyalar, qonunlarning yangi sinfiy kurinishi ishlab chiqilmoqda va bular asosida murakkab ob’ektlarning chuqur xossalari urganilmokda. 3. Ilmiy tushuncha, qonun va nazariyalarning bilish jarayonidagi urni masalasi, ular haqidagi tasavvurlarning uzgarishi ilmiy bilishning tabiati xususidagi masalalar tadqiq qilinmokda. Buning natijasida bilishning empirik va nazariy bosqichlari, uning yangi xususiyatlari, tuzilishi tug`risida qushimcha ma’lumotlar olish imkoniyatini tug`ilmokda. 4. Jarayon va hodisalarning mohiyatini ifodalovchi yangi tushunchalar tengsizlik, beqarorlik, kup bosqichlilik, maqsad va maqsadga muvofiqlilik,

bifurkatsiya va hokozolarni va tadqiq qilish urganish olamning ilmiy manzarasi tug`risida yangi ma’lumotlar olish imkonini beradi. 4. Ilmiy izlanishning ilmiy uslub va shakllari boyib bormokda. YAngi uslublar, tamoyillar kashf etilmokda. 5. EXM Ilmiy izlanishning doimo takomillashtirish hisoblanadi. 6. Voqelikni tadqiq qilishda matematik modellarning urni ortib bormokda, Hozirgi zamon fanida matematik, modellar tadqiqotning asosi hisoblanadi. 7. Ilmiy izlanish, inson hayotiy faoliyatining muhim unsuri, tarkibiy qismi ma’naviy hayotning muhim unsuri tarzida namoyon bulmokda. 8. Ilmiy izlanish kup hollarda uzining, fan qadriyatini belgilovchi, asosiy omil tarzida namoyon etmoqda. Ilmiy tadqiqotlar va ularni olib borishga oid olimlar bir qator fikrlar bildirishgan. Arastu “Metafizika” asarida bir necha juft toifalar, ya’ni zaruriyat va tasodif, butun va bulak, yakkalik va umumiylik toifalarining mohiyati va ularning uzaro aloqadorligi haqidagi fikrlarni ilgari surgan. Uning yozishicha, dialektika-barcha fanlarga ham daxldordir’. Har bir fanni o`qitishda mantiq ilmining turtta asosiy qonun-qoidasiga rioya qilinmas ekan, ilmiy tafakkurni rivojlantirish haqida gap ham bulishi mumkin emas. YA’ni ayniyat qonuni-biror narsa haqidagi fikr tugamasdan boshqasiga utib ketmaslik: ziddiyatsizlik qonuniga binoan bir vaqtning uzida ikkita zid fikrning bulmasligi; istisno qonuni bir vaqtning uzida ikkita zid fikrdan biri hamisha rost bulib, ikkinchisi yolg`on bulishi; etarli asos qonuni dalillar asosida uz fikrini isbotlash bulib, tug`ri fikrlash asoslanganlikni, isbotlashni talab qiladi. YUqoridagi fikrlarga tayangan holda, shuni aytishimiz joizki, talaba- magistrlar dalillash, asoslash, ziddiyatsizlik, istisno, ayniyat qonunlarini puxta bilmog`i, shundan sunggina ilmiy asoslangan tug`ri fikr yurita olmog`i mumkin. Demak, talaba va magistrlarning ilmiy tadqiqot ishlarini tashkil etish samaradorligi talaba va magistr tafakkuri darajasiga bog`liq bulib, tafakkur- ilmiy asoslangan, mustaqil, mantiqiy bulmog`i lozim.

Uspirinlik davrida uz-uzini anglash jarayoni shaxsiy fikrga ega bulish, mustaqil mulohaza yuritish, mening fikrim tug`ri, deyish (tanqidiylik) xususiyatiga ega buladi. SHuning uchun bu davrda, ayniqsa, o`quvchilarning psixologiyasini urganib, dars olib borish dolzarb masala hisoblanadi. Xuddi shu davrda muallim turli usul, yul, texnologiya vositasida, mustaqil fikrlash xususiyatini kamol toptirishi lozim. Uspirinlik tafakkurini tarbiyalash, rivojlantirish uchun har bir imkoniyatni ishga solish ta’limda muhim siljish ekanligini psixolog E. Goziev alohida o`qtirib utadi: 1) usmirlarni tug`ri ta’rif berishga, taxlil qilishga, taqqoslashga, abstraksiyalash va umumlashtirishga urgatish; 2) uz fikrini tug`ri, ravon va aniq izxor etish yulini tushuntirish; 3) mustaqil ravishda hukm va xulosa chiqarish, mulohaza yuritish kunikmalarini shakllantirish. Bu kabi fikr yuritish shakllari ularda aqliy kunikma va malakalarni ustiradi va oqibat natijada rivojlanish amalga oshiriladi. Psixolog V.A. Krutetskiy usmir tafakkurining mustaqilligini faollashtirish maqsadida yangi o`quv materialini muammoli harakterda uzlashtirish foydali ekanligini, u 3 bosqichdan iborat bulishini ta’kidlaydi. Avvalo, o`qituvchi tinglovchilar oldiga muammo quyadi va uning ta’rifini aytib utadi, o`quvchilar esa muammoni echish uchun yul-yuriq qidiradilar. Sungra o`qituvchi o`quvchilar oldiga muammoni mustaqil ta’riflash vazifasini quyadida, uni echishga uzi yullanma beradi. Undan sung esa o`qituvchi muammoga ishora qilmaydi, balki o`quvchilarni mustaqil bajaradilar. Fan bilan ta’lim jarayoni integratsiyasini yuqori darajada tashkil etish uchun avvalo, o`quv va ilmiy, ilmiy-muammoli laboratoriyalar holati hamda unda olib boriladigan tadqiqotlarning mazmuni va mohiyatiga e’tibor berish kerak. Bunda asosiy e’tibor talaba- magistrning ushbu faoliyatga qiziqishi va kerakli kunikmalarni hosil qila olishiga qaratilishi lozim. Buning uchun, ilmiy laboratoriyalarda olib boriladigan yoki tashkil etiladigan tadqiqotlar va ilmiy izlanishlar kuproq mahalliy muammolar bilan bog`langan bulishi lozim. CHunki talaba-magistr birinchi urinda uzi har kuni va doimiy duch keladigan muammo echimi bilan bog`liq tarzda olib boriladigan tadqiqotlarga kuprok e’tibor beradi.

Ushbu jarayon ta’lim va fan integratsiyasini tashkil etishning bosh mezonlaridan biridir. Ilmiy tadqiqot natijalari bayonining maqsad va vazifalari ushbu yunalishdagi yangiliklar va ma’lumotlarni ommalashtirishdan iboratdir. Buning natijasida ilmiy tadqiqot ishidan olingan natijaviy xulosalar soha vakillari va mutaxassislarning e’tiboriga havola etiladi va bildirilga 22 n munosabatlar orqali ish samaradorligini aniqlash, zarur hollarda yangi ma’lumotlar bilan tuldirish imkoniyati vujudga keladi. Ilmiy asarlar rang-barang bulib, ular turli fanlar doirasidagi tadqiqotlar natijasida yaratiladi. Ular tabiat va jamiyatdagi ob’ektiv narsa va hodisalarning umumiy qonuniyatlarini urganishga xizmat qiladi. Binobarin, ilm-fan alohidalik. tasodifiy hodisalarni emas, balki ilmiy muammolar. faraz va qonuniyatlar, ularning fandagi hozirgi holatlarini urganadi. SHuning uchun ilmiy adabiyotlar daliliy materiallarning boyligi, taxlilning haqqoniyligi bilan ajralib turadi. Ilmiy tadqiqot ishlarida fikr ifodalash usuli ham uziga xos xususiyatga ega. Uni badiiy asar bilan kiyoslasak. urtadagi fark yanada yakkolrok namoyon buladi. Ilmiy asar ob’ektiv haqiqtni mantiqiy tafakkur mahsuli bulgan fikrlar tizimi orqali aks ettiradi. SHuning uchun ilmiy asar boshidan oxirigacha asosan muhokama yuritish, munosabat bildirish va isbotlashdan iborat buladi. Bu holatlar uning satrlarida aks ettiriladi. Har qanday ilmiy tadqiqot ishi tadqiq qilingan ilmiy hodisani aniq tasvirlashga harakat qiladi. Ilmiy tadqiqot natijalari mantiqiy fikrlash va mushohada yuritish orqali izchil bayon etiladi. Ilmiy tadqiqot ishlarida aniqlik, ob’ektivlik, mantiqiylik, izchillik, uziga xoslik, qisqalik va tuliqlik kabi me’yorlar mavjudki, bu me’yorlar ilmiy asarda uz ifodasini topishi kerak. Aniqlik - hodisani predmet ma’nosini anglatuvchi suzlarning nominativ ma’noda qullanilishi, monosemantik harakterga ega bulishi, sinonimiyaning bir kadar chegaralanishi, atamalarning ilmiy nutqqa mos qullanishida kurinadi. Aniq fikrsiz ilmiy bilimning bulishi mumkin emas.

Ob’ektivlik - narsa va hodisalarning haqqoniy mavjudligi, ularning tug`ri fan tushunchalari asosida izohlanishi, fikrning misollar, daliliy materiallar, teorema va formulalar bilan isbot qilinishi, bunga boshkalarning tuliq ishonch hosil qilishida kurinadi. Mantiqiy izchillik - abstrakt otlar va atamalarning kup qullanishi, fikrning bir-biriga mantiqiyg`, izchil bayon etilishi, ilmiy nutqda izchillikni yuzaga keltiruvchi maxsus uziga xos suz va birikmalarning mavjudligida aks etadi. Ixchamlik - ilmiy nutqqa xos belgidir. Ilmiy bayon ortikcha tasvir va izohni talab etmaydi. Shu sababli ilmiy bayonda narsa va hodisalar tasviri uchun uzundan-uzoq uxshatish, sifatlash kabi tasviriy vositalar qatnashmaydi. Bu kabi ortikcha bayon fikrni chalg`itib, diqqatni buladi. SHuning uchun ilmiy bayon doimo ixchamlikni talab etadi. Tuliqliq - ilmiy tadqiqot natijalarini bayon etishda, muallifning kuz oldida uta talabchan kitobxon, ilmiy jamoatchilik namoyon bulishi kerak. SHunga kura, muallif uz fikrini isbotlash uchun jud 23 a kuplab daliliy materiallarni keltirish bilan o`quvchida ushbu ilmiy muammo haqida tasavvur hosil qiladi. SHuning uchun, ilmiy material ilmiy uslubda har bir suz aniq, tug`ri ma’noda qullanilib, fikr tuliq bayon etiladi. Talaba- magistrlarning ilmiy tadqiqot va ilmiy-ijodiy ishlari natijalari hisobot, referat, maqola, ixtiro, tavsiyanoma, kurs va bitiruv malakaviy ish kurinishlarida yakunlanadi. SHu singari ishlar bulajak mutaxassislarning tadqiqotchilik va ijodkorlik qobiliyatlarini shakllantirib, rivojlantiribgina qolmasdan, balki, ular uzlashtirgan bilimlarning yanada chuqur va mustahkam bulishiga olib keladi hamda kasbiy-amaliy kunikmalarini takomillashtiradi. Talaba- magistrlar ilmiy tadqiqotchilik faoliyatining muhim jihati shundaki, bu jarayonda u mustaqil ilmiy, ijodiy ishlashga urganadi. O`quv mashg`ulotlaridan tashqari vaqtlarda talabalarni ilmiy tadqiqot ishlariga jalb etishning asosiy vositasi – talaba-magistrlar ilmiy uyushmalaridir (“Yosh olimlar” kengashi, “Esh olimlar” maktabi, kichik ilmiy maktablar, ilmiy tugaraklar kabi). Talaba-magistrlar ilmiy uyushmalari ijodkor talaba-magistrlar jamoasidan tashkil topadi. Ular o`quv

rejasiga kiritilgan mutaxassislikka oid kafedraning bosh ilmiy muammosi asosida olib borilayotgan ilmiy ishlariga mos bir yoki bir nechta ilmiy muammo bilan shug`ullanishadi. Bu jarayonda talaba-magistrlar adabiyotlar buyicha annotatsiya va referatlar tuzishni urganadilar, tajribalar utkazish, olingan natijalarni amalda samarali, maqsadli tatbiq etish kunikmalarini egallaydilar, laboratoriya jihozlari, o`quv-texnik vositalarni loyihalaydilar va tayyorlaydilar. Axborotlar tayyorlab, kafedra ilmiy seminarlari va tugarak yig`ilishlarida chiqishlar qiladilar. Talaba- magistrlar ilmiy tadqiqot faoliyatining keng qamrovli tashkil etilishi natijasida ular chuqur kasbiy tayyorgarlikka erishish, mutaxassis sifatida ijodiy kamol topishga yunaltiriladi. Talaba-magistrlar ilmiy tadqiqot ishini birinchi kursdan boshlashlari va keyingi kurslarda tadqiqot ishining xususiyatiga mos xolda ilmiy faoliyatlarini takomillashtirib borishlari maqsadga muvofiqdir. Talaba-magistrlarning olib boradigan ilmiy tadqiqot ishlari oldiga quyidagi talablar quyiladi: - bulajak mutaxassislarning ilmiy eruditsiyasi va nazariy dunyoqarashini kengaytirish, ilmiy tadqiqot ishlari olib borish kunikmalarini hosil kildirish; - nazariy bilimlarni amaliyotda qullash qobiliyatini rivojlantirish; - ularda ijodiy fikrlashni rivojlantirish va ilmiy munozaralar olib borish kunikmalarini shakllantirish, ma’lum ilmiy, texnik masalalarni echishga undash; - yuksak ishbilarmonlik va ma’naviy-axloqiy sifatlarini rivojlantirish, har tomonlama rivojlangan shaxsni shakllantirishga kumaklashish hamda talabalarning jamoa va tashkiliy ishlarini olib borish tajribasini uziga singdirish. Ilmiy tadqiqot ishlarini turlari Hodisa, jarayonlar, predmetlarni s haklini va hajmini o’zgartirishni nazariy va amaliy asoslarni ishlab chiqishga qaratilgan ishlar ilmiy tadqiqotchilik ishlari hisob lanadi. Ularni yirik ikkita guruhga ya’ni nazariy va amaliy guruhga bulinadi. Barcha ilmiy tadqiqot ishlarini umumiy holda qo’yidagi turlarga bo’linadi: - hodisa , jarayon , harakatlarni asosiy qonuniyatlari haqida ilmiy asoslar bilan shug ’ ullanuvchi aniq tabiy fundamental fanlar buyicha olib boriladgan ilmiy

tadqiqotchilik ishlari ; - predmet va hodisalarni shakl va mazmunini o ’ zgartirishga qaratilgan qaratilgan texnologiya va texnika fanlari asosidagi tadqiqotchilik ishlari ; - tabiat qonunlari va fundamental tadqiqotchilik asosida mahsulot yaratishga qaratilgan texnologiya va texnika fanlari buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari ; - qishloq xujaligida usimlik etishtirish va hayvonlar parvarishiga qaratilgan qishloq xujalik fanlari ; - sanoatni barcha turi buyicha ishlab chiqarishiga oid ilmiy tadqiqotchilik ishlari ; -aviatsiya va kosmonavtika oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - geologiya va arxeologiyaga oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - aloqa va transportga oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - qurilishga oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - mudofa va harbiy tizimga oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - ijtimoiy- siyosiy, sotsiologiya va gumanitar hamda iqtisodiy fanlar; - geografika va tarix hamda huquqshunoslikka oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - davlatchilik va davlat qurilishiga oid olib boriladigan ilmiy tadqiqotchilik ishlari; - ta’lim -tarbiyaga qaratilgan pedagogika, psixologiya, metodika fanlari; - meditsina va inson hayoti faoliyati xavfsizligi fanlari buyicha ilmiy tadqiqot ishlari turlariga bulinadi. Yuqorida keltirilgan ilmiy tadqiqot ishlarini tanlab olingan soha, qaralayotgan obe’kt va echilishi kerak bo’lgan muammolar mazmun mohiyatiga qarab har qaysi turni shifrlarda ifodalangan holda qo’yidagi ixtisosliklarga bo’lish mumkin. Tabiy fundamental fanlar turini fizika-matematika (01.00.00) yunalishini matematika (01.01.00) bulimiga-matematik analiz (01.01.01), differentsial tengla malar va matematik fizika (01.01.02), hisoblash matematikasi va diskret matema tika (01.01.03), geometriya va topologiya (01.01.04), ehtimollar nazariyasi (01. 01.05), algebra (01.01.06) kabilar kiradi. Tabiy fundamental fanlar turini fizika-matematika (01.00.00) yunalishini mexanika (01.02.00) bulimiga nazariy mexa nika (01.02.01),

mashinalar, asboblar va uskunalar dinamikasi va mustah kamligi (01.02.02), gruntlar va tog’ jinslari mexanikasi (01.02.03), deformatsiya lanuvchan qattiq jismlar mexanikasi (01.02.04), suyuqlik va gaz mexanikasi (01.02. 05) muam molari kiradi. Tabiy fundamental fanlar turini fizika-matematika (01. 00.00) yuna lishini astronomiya (01.03.00) va fizika01.04.00) bulimiga astrono miya (01.03. 01), eksperimental fizikaning asboblari va usullari (01.04.01), nazariy fizika (01. 04.02), molekulyar fizika va issiqlik fizikasi (01.04. 03), fizik elektro nika (01.04. 04), optika (01.04.05), polimerlar fizikasi (01.04.06), kondensirlangan holat fizi kasi (01.04.07), atom yadrosi va elementar zarrachalar fizikasi, tezlash tiruvchi texnika (01.04.08), magnit hodisalari fizikazi (01.04.09) yarim utkazgichlar fizi kasi (01.04.10), lazer fizikasi (01.04.11) kabilar kiradi. Tabiy fanlar fizika-matematika (01.00.00) yunalishini kimyo (02.00.00) buli miga noorganik kimyo (02.01.00), analitik kimyo (02.00.02), organik kimyo (02.00. 03), fizik kimyo (02.00.04), tsellyuloza va tsellyuza-qog’oz ishlab chiqarish kimyo si va texnolo giyasi (02.00.05), yuqorimolkulyar birikmalar, kompozitsion(02.00 .06), lok-buyo`q va polimer materiallari kimyosi va texnologiyasi(02.00.07), neft va gaz kimyosi va texnologiyasi (02.00.08), tovarlar kimyosi(02.00.09), biorganik kimyo(02.00.10), kolloid va membrane kimyosi (02.00.11), nanokimyo, nanofizika va nanotex nologiya(02.00.12), noorganik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologiyasi(02.00.13), organik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologi yasi(02.00.14), silikat va qiyin eriydigan nometal materiallar texnologiyasi (02.00. 15), kimyo texnologiyasi va oziq-ovqat ishlab chiqarish jarayonlari va apparatlari (02.00.16), qishloq xujalik va oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov, saqlash hamda qay ta ishlash texnologiyalari va biotexnologiyalari (02.00.17), baliqchilik mahsulotla rini qayta ishlash va saqlash texnologiyasini qamrovchi (02.00.18) kabilar kiradi. Tabiy fanlar yunalishini biologiya (03.00.00) bulimiga biokimyo (03.00.01), biofi zika va radiobiologiya (03.00.02), molekulyar biologiya, molekulyar genetika, mole kulyar biotexnologiya (03.00.03), mikrobiologiya va virusologiya (03.00.04), botani ka (03.00.05), zologiya (03.00.06), usimliklar fiziologiyasi va biokimyosi (03.00. 07), odam va hayvonlar fiziologiyasi (03.00.08), umumiy genetika (03.00. 09), eko logiya

(03.00.10), gistologiya, tsitologiya va hujayra biologiyasi (03.00.11), biotexno logiya (03.00.12), tuproqshunoslik (03.00.13), genomika, proteomika va bioinfor matika (03.00.14), ixtiologiya (03.00.15), gidrobiologiya (03.00.16), kabilar biladi. Tabiy fanlar yunalishini geologiya-mineralogiya (04.00.00) fanlari bulimiga umumiy va mintaqaviy geologiya (04.00.01), qattiq foydali qazilma konlarining geolo giyasiularni qidirish va razvedka qilish, metallogeniya va geokimyo (04.00 .02), geotektonika va geodinamika, petrologiya va litologiya (04.00.03), gidrogeo logiya va muxandislik geologiyasi (04.00.04), palentologiya va stratigrafiya (04.00. 05), geofizika, foqdali qazilmalarni qidirishning geofizik usullari(04.00.06), neft va gaz konlari geologiyasi, ularni qidirish va razvedka qilish (04.00.07), minerologiya va kristallografiya (04.00.08), marksheyderiya (04.00.09), geotexnologiya (ochiq, er osti va qurilish) (04.00.10), ququqlarni burg’ulash va o’zlashtirish texnologiyasi hamda ishlatish (04.00.11), neft va gaz quvurlari, baza va omborlarni qurish hamda ishlatish (04.00.12), neft va gaz konlarini o’zlashtirish hamda ishlatish (04.00.13), foydali qazilmalarni boyi tish (04.00.14), geologic razvedka ishlari texnologiyasi va texnikasi (04.00.15), kiradi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05.00.00) turiga axborot texnologiyalari, boshqaruv va komgyuter grafikasi (05. 01.00) bulimiga muxandislik geometriyasi va kompyuter grafikasi, audo va vide otexnologiyalari (05.01.01), tizimli tahlil, boshqaruv va axborotni qayta ishlash (05.01.02), informatikaning nazariy asoslari (05.01.03), hisoblash mashinalari, majmualari va kompyuter tarmoqlarining matematik va dasturiy ta’minoti (05.01 .04), axborotlarni himoyalash usullari va tizimlari, axborot xavfsizligi (05. 01.05), hisoblash texnikasi va boshqaruv tizimlarining elementlari va qurilmalari (05.01. 06), matematik midellashtirish, sonly usullari va dasturlar majmuy (05.01. 07), texnologik jarayonlar va ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va bosh qarish (05.01.08), hujjatshunoslik, arxivshunoslik, kutubxonashu noslik (05.01. 09), axborot olish tizimlari va jarayonlari (05.01.10) dan iborat buladi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05.00.00) turini mashinasozlik va mashinashunoslik (05.02.00) bulimi mashina shunoslikda

materialshunoslik, quymachilik, metallarga termik va bosim ostida ishlov berish, qora va rangli hamda noyob metallar metallurgiyasi, mashinasoz likda materialshunoslik (05.02.01), mexanizmlar va mashinalar nazariyasi, mashi nashunoslik va mashina detallari (05.02.02), texnologik mashinalar, robotlar, mexatronika va rabo totexnika tizimlari (05.02.03), standartlashtirish va mahsulot lar sifatini boshqa rish (05.02.04), mexanik va fizik-texnik ishlov berish texnolo giyalari jarayonlari, stanoklar va asbob- uskunalar (05.02.05), konstruktsion mate riallarga ishlov berish texnologiyalari va uskunalari (05.02.06), mashinashunoslik mashinalari, apparatlari, agregatlari va qurilmalari (05.02.07), er usti majmualari va uchish apparatlari (05.02.08) kiradi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05.00.00) turini asbobsozlik, metrologiya va axborot-o’lchov asboblari va tizim lari (05.03.00) yunalishiga asboblar, o’lchash va nazorat qilish usullari (tar moqlar buyicha) (05.03.01), metrologiya va metrologiya ta’minoti (05.03.02) lar kiradi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05.00.00) turini radiotexnika va aloqa (05. 04. 00) yunalishiga telekommunika tsiya va kompyuter tizimlari, telekomunikatsiya tarmoqlari va qurilmalari, axbo rotlarni taqsimlash (05.04.01), radiotexnika, radionavigatsiya va televedenie ti zimlari va qurilmalari, mobil, tolaoptik 27 aloqa tizimlari (05.04.02) kiradi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05. 00.00) turini energetika va elektronika, qishloq xujaligi ishlab chiqarishini elektr lashtirish texnologiyasi, elektronika (05.05.00) yunalishiga energetika tizimlari va majmualari (05.05.01), elektrotexnika, elektr energiya stantsiyalari, tizimlari, elek trotexnik majmualar va qurilmalar (05.05.02), yorug’lik texnikasi, maxsus yoritish texnologiyasi (05.05.03), sanoat issiqlik energetikasi (05.05.04), issiqlik texnikasi ning nazariy asoslari (05.05.05), qayta tiklanadigan energiya turlari asosidagi ener giya qurilmalari (05.05.06), qishloq xujaligida elektr texno logiyalar va elektr usku nalar (05.05.07), elektrinika (05.05.08) kabilar kiradi. Jamiyat ishlab chiqarish va xizmat kursatishga qaratilgan texnika fanlari (05.00.00) turini tuqimachilik va engil sanoat materiallari va buyumlari texnolo giyasi (05.06.00) bulimiga tuqimachilik va engil sanoat ishlab chiqarishlari mate rialshunosligi (05.06.01)

tuqimachilik materiallari texnologiyasi va xomashyo ga dastlabki ishlov berish (05.06.02), teri, muyna, poyabzal va terigalantertya buyum lari (05.06.03), tikuvchilik buyumlari texnologiyasi va kostyum dizayni (05. 06.04) kabilar kiradi. Qishloq xujaligi ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash texnologiyasi( 05.07.00) bulimiga qishloq xujaligi va melioratsiya mashinalari, qishloq xujaligi va melio ratsiya mashinalarini mexanizatsiyalash(05.07.01) , qishloq xujaligi va melioratsiya texnikala rini ishlatish, tiklash va ta’mirlash, ( 05.07.02)yunalishlari kiradi. Tadqiqotchilik ishlarini transport (05.08.00) bulimiga mamlakat, uning min taqa, shahar va sanoat markazlarining transport tizimlari ( 05.08.01), temir yullar va yul xujaligi (05.08.02), temir yul transportini ishlatish(05.08.03), navigatsiya va havo yullarni harakatini boshqarish (05.08.04), tevir yullarning harakatlanuvchi tar kibi, poezdlarni tortish va elektrlashtirish ( 05.08.05), g’ildirakli va gutsenitsali mashinalar va ularni ishlatish (05.08.06)larni kiritish mumkin. Tadqiqotchilik ishlarini qurilish (05.09.00) guruhiga qurilish konstruktsiyalari, bino va inshootlar (05.09.01), asoslar, poydevor va er osti inshootlari, kuprik va transport tonellari, yullar, metropolitenlar (05.09.02), issiqlik ta’minoti, ventelya tsiya, konditserlash, gaz ta’minoti va yoritish (05.09.03), suv ta’minoti, kanaliza tsiya, suv havzalarini muhoafazalovchi qurilish tizimlari (05.09.04), qurilish mate riallari va buyumlari (05.09.05), gidrotexnika va melioratsiya qurilishi (05.09. 06), gidravlika va muxandislik gidrologiyasi(05.09.07) larni kiritish mumkin. Tadqiqotchilik ishlarini inson faoliyati xavfsizligi (05.10.00) guruhiga texnolo giyani muhofaza qilish va inson faoliyati xavasizligi (05.10.01), favqulotda holat larda xavasizlik, yong’in, sanoat, yadro va radiatsiya xavfsizligi (05.10.02) yunalish lari kiradi. Qishloq xujaligi ishlab chiqarish jarayonlariga qaratilgan qishloq xujaligi fanlari buyicha (06.00.00) turiga agronomiya ( 2 0 8 6. 01.00) bulimiga umumiy dehqonchilik, paxtachilik (06.01.01), melioratsiya va sug’orma dehqonchilik (06.01.02, agrotup roqshunoslik va agrofizika (06.01.03), agrokimyo (06.01.04), selektsiya va urug’chi lik (06.01.05), sabzavotchilik (06.01.06), mevachilik va uzumchilik (06.01.07), o’sim lik

shunoslik (06.01.08), o’simliklarni himoya qilish (06.01.09) er tuzish, kadaster va er monitoring (06.01.10) lar kiradi. Qishloq xujaligi fanlari buyicha tadqiqotchilik ishlarini zootexniya (06.02.00) bulimiga qishloq xujaligi hayvonlarini urchitish, kupaytirish, selektsiyasi va gene tikasi, qorakulchilik (06.02.01), qishloq xujaligi hayvonlarini oziqlantirish va ozu qa tayyorlash va ozuqa tayyorlash texnologiyasi (06.02.02), xusu siy zootexniniya, chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyasi (06. 02. 03)larni kiritish mumkin. Qishloq xujaligi fanlari buyicha tadqiqotchilik ishlarini o’rmon xo’jaligi (06. 03.00) bulimiga o’rmon ekinlari, selektsiya, urug’chilik va shaharlarni kukalamzor lashtirish, o’rmonlar agromelioratsiyasi va himoya o’rmonlarini barpo etish (06.03. 01), o’rmon tuzilishi va o’rmon taksatsiyasi, o’monshunoslik va o’rmonchilik, o’r mon yong’inlari va ularga qarshi kurashish (06.03.02), ipakchilik (06.02.04) kabi larni kiritishimiz mumkin. Ijtimoiy fanlar buyicha ilmiy tadqiqot ishlar turiga tarix fanlari (07.00. 00)ga o’zbekiston tarixi (07.00.01), fan va texnologiyalar tarixi (07.00.02), jahon tarixi (07.00.03), dinshunoslik (07.00.04), arxeologiya (07.00.05), etnografiya, etnolo giya va fntropologiya (07. 00.06), tarixshunoslik (07.00. 07), manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari (07.00. 08), xalqaro munosabatlar va tashqi siyosat tarixi (07.00.09), milliy xavfsizlik muammolari (07.00.10) larni kiritishimiz mum kin. Iqtisodiy sohani iqtisod fanlari buyicha (08.00.00) imiy tadqiqotchilik buli miga Iqtisod nazariyasi (08.00.01), makroiqtisod (08.00.02), sanoatiqtisodi (08.00. 03), qishloq xujaligi iqtisodi (08.00.04), xizmat kursatish tarmoqlari iqtisodi (08. 00.05), ekonometrika va statistika (08.00.06), moliya, pul muomalasi va kretid (08. 00.07), buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va audit (08.00.08) jahon iqtisodiyoti (08.00.09), demografiya, texnologiya iqtisodiyoti (08.00.10), marketing (08.00. 11), mintaqaviy iqtisodiyot (08.00.12), menejment (08.00.13), tadbirkorlik va ki chik biznes iqtisodiyoti (08.00.14), iqtisodiyotda axborot tizimlari va texnologiya lari (08.00.15) lar kiradi.

Ijtimoiy sohani falsafa fanlari (09.00. 00)buyicha ilmiy tadqiqotchilik ishla riga ontologiya, gnoselogiya va mantiq (09.00.00), ong, madaniyat va amaliyot shakllari falsafasi (09.00.02), falsafa tarixi (09.00.03), ijtimoiy falsafa (09.00.04) yunalishlari kiradi. Gumanitar sohani filologiya fanlari (10.00. 00)buyicha tadqiqotchilik ish lariga o’zbek tili(10.00.01), o’zbek adabiyoti (10.00.02), qoraqalpoq tili (10. 00. 03), ev ropa, amerika va avstraliya 29 xalqlari tili va adabiyoti (10.00.04), osiyo va afrika xalqlari tili va adabiyoti (10.00.05), qiyosiy adabiyotshunoslik, chog’ish tirma tilshunoslik va tarjimashunoslik (10.00.06), adabiyot nazariyasi (10.00.07), folklorshu noslik (10. 00. 08), jurnalistika (10.00.09), matnshunoslik va adabiy manbashunoslik (10.00.10), til nazariyasi, amaliy va kompyuter lingvistikasi (10. 00.11), qoraqalpoq adabiyoti (10.00. 12) kabilar kiradi. Planetani geografik joylashuviga qaratilgan geografiya(11.00.00)ga oid ilmiy tadqiqot ishlari turiga tabiy geografiya (11.00.01), iqtisodiy va ijtimoiy geografiya (11.00.02), quruqlik gidrologiyasi, suv resurslari, gidrokimyo (11.00.03), metrolo giya, iqlomshunoslik, agrametrologiya (11.00.04), atrof muhitni muhofaza qi lish va tabiy resurslardan oqilona foydalanish (11.00.05), geodeziya, kartografiya (11.00.06) kabilar kiradi. Insonni huquqiy asoslariga oid yuridik fanlari(12.00.00)ga davlat huquqi na zariyasi va tarixi, huquqiy ta’limotlar tarixi(12.00.01), konstitutsiyaviy huquq, ma’ muriy huquq, moliya va bojxona huquq(12.00.02), fuqarolik huquqi, tadbir ku rlik huquqi, oila, xalqaro xususiy huquq (12.00.03), fuqarolik protsssual huquqi, xuja lik protsssual huquqi, hakamlik jarayoni va mediatsiya(12.00.04), texnologiya hu quqi, ijtimoiy ta’minot huquqi (12.00.05), tabiy resurslar huquqi, agrarhuquq, eko logik huquq(12.00.06), sud hokimiyati, prokuror nazorati, huquqni muhofaza qi lish faoliyatini tashkil etish, advokatura(12.00.07), jinoyat huquqi, huquq buzar liklarni oldini olish, kriminologiya, jinoyat ijro huquqi1(2.00.08), jinoyat protsessi, kriminalistika, tezkor-qidiruv huquq va sud ekspertizasi (12.00.09), xalqaro huquq (12.00.10) kabilar kiradi.

Ta’lim – tarbiyaga oid ilmiy tadqiqot ishlari turiga pedagogika fanlari (13.00. 00)bulimiga pedagogika nazariyasi, ta’limda menejment (13.00.01),ta’lim va tar biya nazariyasi va metodikasi(13.00.02, maxsus pedagogika(13.00.03), jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari nazariyasi va metodikasi(13.00.04), kasb-hunar ta’limi nazariyasi va metodikasi(13.00.05) elektron ta’lim nazariyasi va metodi kasi(ta’lim sohalari va bosqichlari(13.00.06), maktabgacha ta’lim-tarbiya naza riyasi va metodikasi(13.00.07), metodika fanlari(13.02.00) buyicha ilmiy tadqiqot ishlariga barcha sohalar buyicha metodik ishlar kiradi. psixologiya fanlari (19. 00.00) kiradi. Meditsinaga oid ilmiy izlanish inson sog’ligini buyicha olib boriladigan ilmiy tadqiqot ishlari hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot ishlarini mohiyati mazmuniga kura har bir shifridagi muammolar buyicha olib boriladigan jarayonlarda qullaniladigan il miy tadqiqot metodlari tadqiqotni izlanish xususiyatiga bog’liq bo’ladi. (05.01.00) bulimi, mashinashunoslikda materialshunoslik, quymachilik, metallarga termik va bosim ostida ishlov berish, qora va rangli hamda noyob me tallar metallurgiyasi, mexanizmlar va m 30 ashinalar nazariyasi, mashinashunoslik va mashina detallari, texnologik mashinalar, robotlar, mexatronika va rabototexnika tizimlari, standartlashtirish va mahsulotlar sifatini boshqarish, mexanik va fizik- texnik ishlov berish texnologiyalarijarayonlari, stanoklar va asbob-uskunalar, kon struktsion materiallarga ishlov berish texnolo giyalari va uskunalari, mashinashu noslik mashinalari, apparatlari, agregatlari va qurilmalari, er usti majmualari va uchish apparatlaridan iborat bo’lgan mashinasoz lik va mashinashunoslik, mashina sozlikda materiallarga ishlov berish, metallur giya, aviatsiya texnikasi(05.02.00) ilmiy tadqiqot ishlari bulimi, asbobsozlik, metrologiya va axborot-o’lchov asbob lari va tizimlari, asboblar, o’lchash va nazorat qilish usullari(tarmoqlar buyicha), metrologiya va metrologiya ta’mi notidan iborat bulgan asbobsozlik, metrologiya va axborot-o’lchov asboblari hamda tizimlari (05.03.00)dan iborat bo’lgan bulimi, radiotexnika va aloqa, telekommunakatsiya va komyutertizimlari, telekommunika tsiya tarmoqlari va qurilmalari, axborotlarni taqsimlash, radiotexnika, radionaviga tsiya, radiolo katsiya, televedenie tizimlari va qurilmalari, mobil, tolaoptik aloqa tizimlaridan iborat bo’lgan radiotexnika va aloqa ( 05.04.00)bulimi, energetika tizim lari va majmualari,

elektrotexnika, elektr energiya stantsiyalari, tizimlari, elektro texnik majmualar va qurilmalar, yorug’lik texnikasi, maxsus yoritish texnologiyasi, sanoat issiqlik energetikasi, issiqlik texnikasining nazariy asoslari, qayta tiklanadi gan energiya turlari asosidagi energiya qurilmalari, qishloq xujaligida elektr texnologiyalar va elektr uskunalari, elektronikalardan iborat energetika va elek trotex nika, qishloq xujaligi ishlab chiqarishini elektrlashtirish texnologiyasi, elektronika (05.05.00) bulimlaridan tashkil topadi. Tuqimachilik va engil sanoat ishlab chiqarishlari materialshunosligi, tuqima chilik materiallari texnologiyasi va xomashyoga dastlabki ishlov berish, teri, muy na, poyabzal va terigalantereya buyumlari texnologiyasi, tikuvchilik buyumlari texnologiyasi va kostyum dizaynlardan iborat bo’lgan tuqimachilik va engil sanoat materiallari va buyumlari texnologiyasi (05. 06.00) bo’limi, qishloq xujaligi va meli oratsiya, qishloq xujaligi va melioratsiya texnikalarini ishlatish, tiklash va ta’mir lashlardan iborat qishloq xujaligi ishlab chiqarishini mexanizatsiyalash texnologi yasi (05.07.00) yunalishi, mamlakat, uning mintaqa, shahar va sanoat markazlari ning transport tizimlari, temir yo’llar va yo’l xo’jaligi, temir yo’l transport yo’l transportini ishlatish, navigatsiya va havo yullari harakatini boshqarish, temir yo’llarning harakatlanuvchi tarkibi, poezdlarni tortish va elektrlashtirish, g’ildirakli va gusenitsali mashinalar va ularni ishlatish kabilarni qamrovchi transport(05.08.00) yunaliushi, qurilish konstruktsiyalari, bino va inshootlar, asoslar,poydevor va er osti inshootlari, kuprik va transport tonellari, yo’llar, metropolitenlar, issiqlik ta’ minoti, ventilyatsiya, kondeytserlash, gaz ta’minoti va yoritish, suv ta’minoti, kanalizatsiya, suv havzalarini muhofazalovchi qurilish tizimlari, qurilish material lari va buyumlari, gidrotexnika va meli 3 o 1 ratsiya qurilishi, gidravlika va muhandislik gidrologiyasidan tashkil topgan qurilish (05.09.00) buyicha ilmiy tadqiqot bo’limi, texnologiyani muhofaza qilish va inson faoliyati xavfsizligi, favqulodda holatlarda xavfsizlik, yong’in, sanoat, yadro va rasiatsiya xavvsizligidan iborat inson faoliyati xavfsizligi bulimlari texnika fanlari(05.10.00) buyicha ilmiy tadqiqot ishlari yunalishiga kiradi. Qishloq xujaligi fanlari (06.00.00) buyicha ilmiy tadqiqot ishlari yunalishi qo’yidagilardan iborat: umumiy dehqonchilik, paxtachilik, melioratsiya va sug’o rma

dehqonchilik, agrotuproqshunoslik va agrofizika, agrokimyo, selektsiya va urug'chilik, sabzavotchilik, mevachilik va uzumchilik, o'simlikshunoslik, o'sim liklarni himoya qilish, er tuzish, kadastr va er monitoringlari agronomiya (06.01. 00) bulimidan, qishloq xujalik hayvonlarinio oziqlantirish va ozuqa tayyorlash texnologiyasi, qishloq xujaligi hayvonlarini urchitish, ko’paytirish selektysiyasi va genetikasi, qorako’lchilik,xususiy zootexniya, chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarish texnologiyasidan iborat zootexniya (06.02.00) bulimi, o’rmon ekinlari, selektsiya, urug’chilik va shaharlarni ko’kalamzorlashtirish, o’rmonlar agromeliora tsiyasi va himoya o’rmonlarini barpo etish, o’rmon tuzilishi va o’rmon taksatsiyasi, o’rmonshunoslik va o’rmonchilik, o’rmon yong’inlari va ularga qarshi kurash, ipak chilikni o’z ichiga oluvchi o’rmon xujaligi (06.03.00)bulimlaridan iborat bo’ladi. O’zbekiston tarixi, fan va texnologiyalar tarixi, jahon tarixi, dinshunoslik, arxeo logiya, etnografiya,etnologiya va antropologiya, tarixshunoslik, manbashunoslik va tarixiy tadqiqot usullari, xalqaro munosabatlar va tashqi siyosat tarixi, ijtimoiy-si yosiy institutlar va jarayonlar tarixi, milliy xadfsizlik muammolarini o’z ichiga oluvchi tarix fanlari(07.00.00) bulimi, iqtisod nazariyasi, makroiqtisod, sanoat iqtisodiyoti, qishloq xujaligi iqtisodiyoti, xizmat ko’rsatish tarmoqlari iqtisodiyoti, ekonometrika va statistika, moliya, pul mumalasi va kredit, buxgalteriya hisobi, iqtisodiy tahlil va qudit, jahon iqtisodiyoti, demografiya, texnologiya iqisodiyoti, marketing, mintaqaviy iqtisodiyot, menejment, tadbirkorlik va kichik biznes iqti sodiyoti, iqtisodiyitda axborot tizimlari va texnologiyalaridan iboratiqtisodiyot fanlari(08.00.00)bulimi, ontologiya, gnoseologiya va mantiq, ong, madaniyat va amaliyot shakllari falsafasi(nomi), falsafa tarixi, ijtimoiy fanlaridan tuzilgan falsafa fanlari(09.00.00)dan iborat bulishi mumkin. O’zbek tili, o’zbek adabiyoti, qoraqalpoq tili, evropa, amerika va avstraliya xalqlari tili va adabiyoti, osiyo va afrika xalqlari tili va adabiyoti, qiyosiy adabiyot shunoslik, chog’ishtirma tilshunoslik, va tarjimashunoslik, adaboyot nazariyosi, folklorshunoslik, jurnalistika, matnshunoslik va adabiy manbashunoslik, til naza riyasi, amaliy va kom’pyuter lingvistikasi, qoraqalpoq adabiyotidan iborat filolo giya fanlari (10.00.00) bulimini tashkil qiladi.

Tabiy gegrafiya, iqtisodiy va ijtimoi y geografiya, quruqlik gidrologiyasi, suv resurslari, gidrokimyo, meteorologiya, iqlimshunoslik, agrometerorologiya, atrof- muhitni muhofaza qilish va tabiy resurslardan oqilona foydalanish, geodeziya, kar tografiyalardan iborat (11.00.00) bulimiga kiadi. Davlat va huquq nazariyasi va tarixi, huquqiy, ta’limotlar tarixi, konstitutsiya viy huquq, mamuriy huquq, moliya va bojxona huquqi, fuqarolik huquqi, tadbir korlik huquqi oila huquqi, xalqaro xususiy huquq, fuqarolik protsessual huquqi, xujalik protaeccual huquqi, hakamlik jarayoni va mediatsiya, texnologiya huquqi, ijtimoiy ta’minot huquqi, tabiy resurslar huquqi, agrar huquq va ekologik huquq, sud hokimiyati, prokuror nazorati, huquqni muho faza qilish faoliyatini tashkil etish, advokatura, jinoyat huquqi, huquq buzarliklar ning oldini olish, kriminolo giya, jinoyat- ijroiya huquqi,jinoyat protsecci, kriminalistika, tezkor-qidiruv huquq va sud ekspertizasi, xalqaro huquqlardan iborat bulgan yuridik fanlar(12.00.00) yunalishiga qarashli boladi. Pedagogika nazriyasi, ta’limda menejment (13.00.01), ta’lim-tarbiya nazariyasi va meto dikasi (sohalar buyicha) (1300.02), maxsus pedagogika (13.00.03), jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari nazariyasi va metodikasi (1300.04), kasb-hunar ta’li mi nazariyasi va metodikasi (13.00.05), elektron ta’lim nazariyasi va metodikasi (ta’lim sohalari va bosqichlari) (13.00.06), aniq fanlarni o’qitish metodikasi (13. 00.07), maktabgacha ta’lim-tarbiya nazariyasi va metodikasi (13.00.08) kabilardan iborat bo’lgan pedagogika fanlari (13.00.00) buyicha ilmiy tadqiqot yunalishida bo’ladi. Tadqiqotchilikni 14.00.00 dan 18.00.00gacha bolgan bo’limlariga ilmiy tad qiqot ishlari inson sogligi meditsinasiga oid bo’lgan tadqiqotlar kiradi. Psixologiya fanlari (19.00.00) bulimiga (19.00.01) Psixologiya nazariyasi, umumiy psixologiya, shaxs psixologiyasi, (19.00.02) psixofiziologiya, (19.00.03) inson kasbiy faoliyati psixologiyasi(nomi), (19.00.04) tibbiy va maxsus psixolo giya, (1-.00.05) ijtimoiy psixologiya, etnopsixologiya, (19.00.06) yosh va pedagogik psixologiya, rivojlanish psixologiyalari yunalishlari kiradi. Tadqoqotchilikni sotsiologiya (22.00.00) bulimiga (22.00.01) sotsiologiya naza riyasi, metodologiyasi va tarixi, sotsiologik tadqiqotlar usullari, (22.00.02) ijtimoiy

tuzilishi, ijtimoiy institutlar va turmushtarsi, (22.00.03) ijtimoiy ong va ijtimoiy jarayonlar sotsiologiyasidan iborat bo’ladi.

Tadqiqotchilikni siyosiy fanlar (23.00.00) bulimiga (23.00.01) siyosat naza riyasi va falsafasi, siyosiy ta’limotlar tarixi va metodologiyasi, (23.00.02) siyosiy institutlar, jarayonlar va texnologiyalar, (23.00.03) siyosiy madaniyat va mafkura, (23.00.04) xalqaro munosabatlar, jahon va mintaqa taraqqiyotining siyosiy muam molaridan iborat bo’lgan ilmiy tadqiqot ishlari yunalishlaridan iborat bo’ladi. Tadqiqotlarning tarixiy-taqqoslash metodlari. Pedagogik fanlar tuzilmasi har bir mutaxassislik uchun o’zida bir qancha ijtimoiy, siyosiy, gumanitar, matematik tabiy fundamental, umumkasbiy, ixtisoslik, tanlov va qushimcha fanlar majmuasidan iborat bo’ladi. Bu majmua biror bir mutaxassislikni tayyorlashga qaratilgan didaktik faoliyatni amalga oshirni kuzlalagan oquv rejalarini tashkil qiladi. O'qituvchi va talabalarning hatti- harakatlaridan iborat bo’lgan didaktik faoliyat natijasida talabalar bilim, iqtidor va ko'nikmalarga ega bo'ladilar, o'z dunyoqarashini, ilmiy faoliyat, shaxsiy qadriyatlar tizimini shakllantiradilar. Taxsil natijasida talaba shaxsining turli xislatlari shakllantiriladi. Bunday o'zgarishlarni kuzatish, xisobga olish didaktik tadqiqotlarnnig asoslaridan hisoblanadi. Bu o'zgarishlar, bir tomondan, o'qitunchining didaktik faoliyati ta'siridagi va o'z shaxsiy hatti-harakatlari ta'siridagi o'zgarishlar orasidagi qonuniyatlarni ochishga, ularni tahlil qilishga imkon beradi. Talabalar va o'qituvchilarning o'quv ishlari, sharoitlari, harakatlari, ta'lim mazmuni, uslub va vositalari orasidagi bog'liqliklar, tabiat qonuniyatlari qanday ob'ektiv xarakterga ega bo'lsa, shunday ob'ektiv xarakterga egadir. Ta'lim va tarbiyaga taalluqli hatti-harakatlarni tafakkurga asoslanib tahlil qilish pedagogika va didaktikada yagona usul xisoblanadi. Yan Amos Komenskiyning «Buyuk didaktika», K.D. Ushinskiyning «Inson tarbiya predmeti sifatida» asarlarida masalaga shunday yondashishni ko'rish mumkin. O'quv-tarbiya jarayoni haqida jiddiy xulosalar chiqarish uchun muntazam ravishda olib borligan kuzatishlar, tajriba, faktlarga asoslangan imperik tadqiqotlar natijalariga asoslanish zarur.

Texnologiya ta’limi yunalishida magistrlarni tayyorlashda ilmiy-tadqi qotchilik ishlari mazmun mohiyati asosan oliy ta’limda texnologiya ta’li mi yuna lishidagi fanlarni va umumiy o`rta ta’lim maktablarida texnolo giya ta’limini o`qitish buyicha ilmiy ishlar olib borish yunalishlari, yul lari, usullari va uslublari haqidagi ta’limotdan iboratdir. SHark mutafakkirlari va bobokolonl 3 a 4 rimizning yoshlarni ilmiy tadqiqot ishlarga yunaltirish, ularda ilmiy dunyokarashni shakllantirish muammosi ning echimi keng yoritilgan asarlaridagi goyalariga tayangan xolda, mustakil lik dav rida yoshlarda milliy ong, milliy mafkura, milliy tafakur xamda ilmiy dunyo qarashlarini shakllantirish, talaba yoshlarda paydo bulgan fikr ning mantiqiy rivojlanishini shakllantirish, dars mazmuniga ilmiy asos langan fan metodologiyani singdirishimizga asos bula oladi. Ilmiy tadqi qot ishlarini olib borishda oliy ta’lim asosiy bosqich lardan hisoblanadi va bu bosqichda talabalar tadqiqotchilik faoliyatlarining aniq yunalishla riga ega buladilar. Ilmiy ishlarni olib borishning bir qatot tadqiqotlarning tarixiy, nazariy taq qoslash, kuzatish, didaktik eksperiment, maxsus empirik kabi tadqiqot metodlari bor. Tadqiqotlarning tarixiy- metodlari. Pedagogik tadqiqotlar, xususan, didaktik tadqiqotlar asosan o'qituvchining didaktik faoliyati bilan talabalar taxsili natijasida hamda talabalarning o'z faoliyatlari natijasida ular shaxsi, bilim, iqtidor va ko'nikmalarining o'zgarishi orasidagi bog'liqlikni ochishga qaratiladi. Tarixiy taraqqiyotning turli davrlarida ijtimoiy munosabatlar ma'lumotning maqsad va vazifalarini belgilab bergan. Masalan, sanoat ishlab chnqarishini industrlashtirish, ilmiy texnikaviy revolyusiya ma'lum darajada ta'lim va tarbiya mazmuni, shakllari va uslublarini tanlashga ta'sir ko'rsatadi. Tarixan ta'lim-tarbiyaning barcha hollarida yuz bergan o'zgarishlarning xususiyatlari, tamoyillari, qonuniyatlarini o'rganmasdan turib, ma'lumot masalalari haqida keng tasavvurga ega bo'lish mumkin emas. Tarixiy pedagogic tadqiqotlarning maqsadi shunday qonuniyatlarni aniqlashdan iboratki, bu qonuniyatlar faqat yaqin va uzoq tarixni o'rganishni emas, shu bilan

birga ta'limning hozirgi ahvolini, undan ham muhimi kelgusini belgilash imkonini bermog'i lozim Nazariy taqqoslash - solishtirish metodi. Bunday pedagogik tadqiqot xalqaro pedagogik tadqiqotlarga asosan uch yo'nalishda olib boriladi. Birinchi yo'nalish - turli mamlakatlardagi ta'lim va tarbiya tizimlarining umumiy qonuniyatlarini aniqlash. Dunyoda yuzdan ortiq ta'lim tizimlari mavjud. Albatta, mustaqil O'zbekiston Respublikasida eski ta'lim tizimi asosida ishlash mumkin emas. Boshqa mamlakatlarda amal qilib turgan ta'lim tizimlarining qulay ijobiy tomonlarini yuqorida ko'rsatilgan taqqoslash-solishtirish tadqiqotlari asosida bizning ta'lim tizimimizga ko'chirish mumkin. Ikkinchi yo'nalish har bir ta'lim tizimidagi o'ziga xos xususiyatlarni, ularni tasdiqlovchi faktlar to'plamini, turli ta 3 r 5 ixiy davrlardagi va turli tarbiya muhitlariga oid o'ziga xos tomonlarni aniqlashdan iborat. Uchinchi yo'nalish ta'lim tizimlarining ichki xususiyatlarini aniqlash, o'xshash va farqli xususiyatlarini belgilab, ularning ta'lim tizimidagi umumiy xususiyatlar bilan bog'liq alomatlarini va alohida xususiyatlari sabablarini aniqlash imkonini beradi. Bu turdagi tadqiqotlar faqat statistik ma'lumotlar va anketalar natijasini tahlil qilish bilan chegaralanmaydi. Ta'lim tizimlarini tadqiq etish maxsus tayyorgarlikdan o'tgan xalqaro ekpertlar guruhlari tomonidan tegishli ilmiy-tekshirish tashkilotlari bilan hamkorlikda o'tkaziladi. Buning uchun ilmiy-tadqiqotning maxsus konsepsiyasi, usullarini tanlab olish mezonlari ishlab chiqiladi va matbuotda e'lon qilinadi. Keng kitobxonlar va qiziquvchilar etiboridan o'tgan konsepsiya xalqaro pedagogik uyushmalar tomonidan tasdiqlanadi va bevosita ishga kirishiladi. Ta'lim tizimlarining o'xshashlik va alohidalik alomatlarini, ularning ildizlarini, sabablarini aniqlash birmuncha murakkab bo'lib, maorif tizimlarining yutuqlarini tadqiq etuvchi xalqaro assosasiya eksperimentlari kabi atroflicha ilmiy-tekshirish ishlarini olib borishni talab etadi. Ta'lim-tarbiya omillarini tushuntirish va ularga tasnif berish nazariy taqqoslash-solishtirish usullarining asosiy qismi hisoblanadi.

Albatta, hamma ilmiy-tadqiqotlar yig'ilgan faktlarni tushuntirish bilan ish tugamaydi. Bu turdagi izlanishlarning yana bir o'ziga xosligi shundan iboratki, tabiiy fanlarda umumiy belgilar, atamalar, birliklar mavjud, pedagogik (didaktik) tadqiqotlarda esa bunday umumiy xalqaro birlik va atamalar deyarli yo'q. Shuning uchun ham olingan natijalarning tasnifi birmuncha sub'ektiv tus olishi mumkin. Bunday hollar ta'lim haqidagi statistik ma'lumotlarga matematik ishlov berish orqali bir-muncha to'g'rilanadi. Masalan, biron mamlakatdagi biron yilda tug'ilgan bolalarning maktablarga qamrab olinishi yoki ta'limga ajratilgan milliy daromadning ma'lum foizi shu mamlakatning maorif masalalariga munosabatini asosan ob'ektiv belgilandi. Qolgan omillar ta'lim ahvolini belgilashda yuqorida ko'rsatilgan statistik ma'lumotlarni yanada chuqurlashtiradi. Kuzatish metodi ta'lim-tarbiyaning mazkur vaqtdagi holatini aniqlash imkonini beradi. Kuzatish usulining maqsadi bor faktlarni yoritishdangina iborat bo'lmay, bizga oldindan qo'yilgan maqsad bo'yicha aniqlanishi lozim bo'lgan faktlarni qidirish va aniqlashdan iborat. Kuzatish jarayonida tadqikotchini qiziqtiruvchi muammo va vazifalar kuzatishni saylab (tanlab) o'tkazishni t 3 a 6 qozo etadi. Tadkiqotchi muayyan tanlangan muammoni hisobga olib, nimani kuzatish kerakligini tanlab oladi. Shuning uchun ham u kuzatish natijasida echilishi kerak bo'lgan muammoni hali kuzatishni boshlamasdan oldinroq biladi. Natijada tadqiqotchining kuzatish natijalarini umumlashtirishi birmuncha osonlashadi. Kuzatishga asoslangan tasniflash tadqiqotlari uch ko'rinishga ega: 1) obzor tadqiqotlari; 2) ta'lim-tarbiya unsurlari orasidagi bog'liqlikni aniqlash; 3) izlanish tadqiqotlari. Bunday sharoitda kuzatish to'g'ridan-to'g'ri yoki bevosita amalga oshiriladi. To'g'ridan-to'g'ri yoki bevosita kuzatish faktlarni qabul qilib olish, tushunib etish va o'lchashdan iborat. Qabul qilib olish - sezish organlari yordamida tekshiruvchi ob'ekt aniq joyda turganligini qayd qilish; tushunib etish tanlab olingan, qayd

qilingan ob'ekt oldindan aniq yoki noaniqligini aniqlashdan, o'lchash esa shu ob'ektning sonini aniqlashdan iborat. Bilvosita kuzatish ob'ektni bevosita kuzatish imkoniyati bo'lmaganda amalga oshiriladi. Shunday ob'ektdagi shaxsning tug'ma qobiliyati, imkoniyatlari, intizomlilik, rostlik, kamtarlik, kamsuqumlik kabi xislatlari kirishi mumkin. Bunday xislatlarni bevosita kuzatish natijasida aniqlash qiyin. Shuning uchun ham tadqiqotchi o'ziga qulay ko'rsatkichlardan foydalanadi. Bevosita va bilvosita kuzatish bilan bir qatorda faol kuzatish ham qo'llaniladi. Faol kuzatishda didaktik jarayonda bevosita tadqiqotchining o'zi xam qatnashadi va jarayonning borishiga ta'sir etadi. Bunda ishtirok etishning ijobiy tomoni shundan iboratki, tadkiqotchi bo'lib o'tayotgan jarayonning ikir-chikirlarini tushunib etadi, bu esa o'quv jarayonini tadqiqot talablariga yo'naltirish imkonini beradi. Bunday usul ayrim kamchiliklariga qaramasdan, ijodkor-o'qituvchilar tomonidan o'quvchilar faoliyatini faollashtirishda keng qo'llaniladi. Bilvosita kuzatish tadqiqotchini hodisalarni o'rganishga ko'proq jalb etishga imkonnyat yaratadi. Mashg'ulotlar stenogrammalari, uchinchi odam tomonidai tayyorlangan kuzatish bayonlari, foto-kinolavhalar, rasmlar, diagrammalar, statistik mashg'ulotlar shular jumlasidandir. Bu hujjatlar pedagogik faoliyatning natijalarini xamda ijtimoiy muxit, xususan o'kituvchi faoliyatining o'quvchi shaxsida uyg'otadigan o'zgarishlarni kuzatish imkonini beradi. Ilmiy-tekshirish maqsadlarini aniqlash tadqiqotchini qiziqtirib qolgan muammoli xolatni taxlil kilish ehtiyojidan kelib chiqadi. Bunday xolatni tahlil qilish va unda ma'lum va noma'lumlarni aniqlash, qo'shimcha adabiyotlarni o'rganish, tajribali shaxslarning bu ma 37 salaga bergan baxosi tadqiqotchiiing asosiy va ko'shimcha muammolarini aniqlash imkonini beradi. O'zgaruvchan parametrlarni aniqlash va tahlil qilish. O'zgaruvchilar - bu tekshirilayotgan ob'ektda turli axamiyatga ega bo'lgan omillardir, o'zgaruvchilar tekshirilayotgan ob'ektning bizni qay tomondan qiziqtirayotganligi haqida axborot beradi.

Ta'limning salmog'i, rivojlanish tezligi, maktabning yutuqlari kabi murakkab o'zgaruvchilar ma'lum shkalalar asosida tartibga keltiriladi. Muammolarni gipotezalar zanjiriga aylantirish tadqikot jarayonining kelgusi bosqichi hisoblanadi. Tadqiqotning asosiy muammosi yoki shu muammodan kelib chiquvchi savollarga tadqiqtchi dastlabki xomaki javoblar qidiradi. Izlanish davomida u yangi qo'shimcha axborotlar to'playdi va javoblar yanada rivojlanib boradi. Shunday kilib, ko'yilgan savollar gipotezalarga aylana boradi, kelgusi kidirish yo'nalishlarini belgilab beradi, boshqacha aytganda, ishchi gipotezaga aylana boradi. Pedagogikadan olib boriladigan ilmiy tadqiqotlarning jiddiy bosqichlaridan biri tadqiqot muammosini echish bo'yicha bir yoki bir necha gipotezalarni belgilashdir. Gipoteza - bu muammoni echishning taxminiy yo'lini ilmiy tomondan tasdiklash demakdir. Tadqiqotchi qo'yilgan muammoni atroflicha, xamma o'zgaruvchilarni hisobga olgan xolda, tahlil qiladi. Gipoteza empirik jihatdan tasdiqlanmog'i darkor. Buning uchun eksperiment loyixasi tuzilib, eksperimental tadkiqotlar o'tkaziladi. Tadqiqot texnikasini va «asbob-uskunalari»ni tanlash. Bu tadqiqotning mazkur bosqichida tadqiqot ob'ekti o'zgaruvchilarni tanlashga ko'p jihatdan bog'liqdir. Tadqiqot texnikasi atamasi yoki tadqiqot usuli yoki tadqiqot faoliyatining ketma-ketligi atamasi ishlatiladi. Ilmiy usul bu ilmiy muammoni echishda qayta-qayta ishlatiladigan usuldir. Tadqiqot texnikasi deganda, tadqiqot muammosini echish uchun ob'ekt va hodisalar haqida axborot to'plashda tez-tez kaytariladigan usul tushuniladi. Masalan, kuzatish usulida turli tadqiqot texnikasi ishlatiladi: klinik kuzatish, savol-javob, zondlash, tanlab tekshirish va xujjatlar tahlili. Bunday texnologiyadagi ishlatiluvchi «asboblar» turlicha bo'ladi. Ulardan keng tarkalganlari anketalash, psixologik yoki didaktik testlardir . Tezkor yuz beradigan jarayonlarni qayd qilib, keyinchalik chuqur tahlil qilish uchun maxsus texnikaviy vositalar ham ishlatiladi. Bulardan fotoapparat, kinokamera, proektor, magnitofon, videomagnitofon yoki o'lchov asboblari va boshqalarni ko'rsatib o'tish mumkin.

Didaktik eksperiment metodi. Eksperimentni qo'llash natijasida tadqiqotchi didaktik amaliyotga uning ichki tarkibiy tuzilishi, qonuniyatlarini, ta'lim ma'nosi va jarayonlarini ochish maqsadida «sho'ng'iydi». Agar kuzatishda tadqiqotchi borliqni qanday bo'lsa, shundayligicha idrok qilib tekshirsa, eksperiment jarayoni bu borliqni o'zgartirib, uning ichki konuniyatlarini, unga ta'sir etishning samarador usullarini aniqlaydi. Eksperimentning birinchi xususiyati shundan iboratki, unda tadqiqotchining o'zi qatnashadi, ishni tashkil etadi, amalga oshiradi va natijani taxlil kiladi. Ikkinchi xususiyati - o'quv-tarbiya jarayonining ichki qonuniyatlarini aniqlash uchun jarayon sharoitlarini o'zgartirish imkoni tug'iladi. Uchinchi xususiyati- o'quv- tarbiya jarayonini nazorat qilib, ularni aniq o'lchash imkonidir. To'rtinchi xususiyati - eksperimentga ilmiy tus berib, ishchi gipotezani aniqlashtirishdir. Demak, eksperiment shunday ilmiy-tadqikot usulini, unda ta'lim-tarbiya jarayonini nazorat qilish o'lchash va ishchi gipotezani yanada oydinlashtirish imkoni tug'iladi. Yuqorida ko'rsatilgan to'rt xususiyat bajarilsa eksperiment laboratoriya eksperimenti hisoblanadi, birinchisi bajarilmasa, bu tabiiy eksperiment deyiladi. Pedagogikadan ilmiy-tadqiqot ishlarining metodologik asoslari: 1. Shaxsning ijodiy va faoliyatlilik ma'nosi xaqidagi ta'limot. 2. Shaxsning o'zaro aloka bog'lash va o'zaro bog'liqligi haqidagi ta'limot. 3. Munosabatlar nazariyasi 4. Mutaxassis shaxsini shakllantirish haqidagi nazariya. 5. Bilish faoliyati haqidagi ta'limot. Pedagogik ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil etish ilmiy tadkiqot metodlar: Empirik darajadagi metodlar: 1) diagnostik metodlar (anketalash, hujjatlarni o'rganish, intervyu uyushtirish, suxbatlar), sosiometrik metodlar; 2) observasion metodlar (bevosita va bilvosita kuzatish, to'g'ri va uzokdan kuzatish, bevosita jarayonda qatnashish orqali kuzatish, o'z-o'zini kuzatish); 3) prognostik metodlar (ekspertlar metodi bilan baholash, bir-biriga bog'lik bo'lmagan xarakteristikalarni umuml 3 a 9 shtirish, modellashtirish, ekstropolyasiya,

shkalalash, ranglash, «Dolfa metodi» va boshqalar); 4) eksperimental metodlar (sifat eksperimenti, o'lchash eksperimenti, konstatasiya eksperimenti, shakllantirish eksperimenti, prognostik eksperiment va boshqalar); 5) praksimetrik metodlar (faoliyat natijalarini analiz qilish, modellashtirish, professiografik va psixografik analiz, xronometraj); 6) matematik metodlar (korrelyasion analiz, faktorli analiz, dispers analiz va boshkalar). Nazariy darajadagi metodlar: 1) Ilmiy bilish darajadagi metodlar: - psixologo-pedagogik va sosial adabiyotlarni analiz qilshi; - empirik materiallarni sintez qilish; - to'plangan materiallarni tasniflash; - tekshirilayotgan jarayonini deduksiyalash; - induksiyalash; - analoglarni ko'rish; - modellashtirish. 2) Mantiqiy analizga asoslangan metodlar: - o'xshatishlik metodlari; - o'ziga xosligini aniqlash metodlari; - o'ziga xos uzviy bog'liqligi o'zgarishlarini analiz qilish metodi. Tadqiqotning umumiy usullari. Ilmiy tadqiqotni buyicha ilmiy izlanishlar borishda umumiy hisoblangan umum ilmiy usullardan ham foydalaniladi. Ularga nazariy izlanish, kuzatish, suhbat va eksperimentlarni kiritishimiz mumkin. Nazariy usul - adabiyotlardan o'rganish va tahlil qilish hamda pedagogik tajribalar asosida olib boriladigan izlanishlar kiradi. Adabiyotlar ustida 40ishlashda kitob va jurnallar. maqolalar va patentlar, ilmiy ishlanmalar to'plamlar va kataloglar, internet tizimidan olingan ma'lumotlardan foydalaniladi.

Kuzatish - odatda, tabiiy kuzatish orqali talabalarning fanlarni o'zlashtirishlari, ularning xulq-atvori va muomalalaridagi o'zgarishlarni hisobga olish va tegishli ta'limiy-tarbiyaviy ta'sir ko'rsatish yo'llarini belgilash uchun qo'llaniladi. Bu usul tadqiqotchining pedagogik tajribaning muayyan bir tomoni va hodisalarini biror maqsadni ko'zda tutib idrok etishni taqozo etadi. Bunda kuzatishlar tezligi va soni, kuzatish obekti, vaqti, pedagogik vaziyatlarni kuzatish uchun ajratiladigan xarakteristika va hokazolar hisobga olinadi. Qayd qilish usuliga qarab kuzatishlar turlarga bo'linadi. Bevosita va bilvosita qayd qilish usuli tadqiqotchiga real pedagogik jarayon kuzatuvchilarning hatti- harakatlari va hokazolarni yozib qo'yish imkonini beradi. Bevosita qayd qilish usuli biror-bir hodisaning oqibatlari haqidagi hujjatli materialni boshqa shaxslar orqali yoki qandaydir asbobni qo'llash vositasida olishga imkon beradi. Ilmiy- texnika taraqqiyoti asrida kuzatishning vizual usullari xilma-xil texnika vositalari (kinofilm, videotasvir teleko’rsatuv) ni qo'llash bilan tobora ko'p qo'llanilmoqda. Suhbat usuli - so'rashning bir turi bo'lgani holda, tadqiqotchining jiddiy tayyorgarlik ko'rishini talab etadi. chunki u tekshirayotgan shaxs bilan bevosita aloqada bo'lish vaqtida og'zaki suhbat tarzida, suhbatdoshining javoblarini yozmasdan erkin muomala formasida qo'llaniladi. Suhbat usulida - o'qituvchilar va talabalar jamoasi bilan ota-onalar va keng jamoatchilik bilan yakka va guruhli tartibda ish olib borilganda qo'llaniladi. Suhbat usulidan farq qilib, intervyu olish usuli savollarni oldindan belgilangan izchillikda intervyu yo'li bilan bayon qilishni nazarda tutadi. Bunda javoblar magnit tasmasiga yoki kassetalarga yozib olinadi. Hozirgi kunda ommaviy so'rash nazariyasi va amaliyotida intervyu tashkil etishning ko'p usullari mavjud: - guruhlar bilan; - intensiv; - sinov va h, k. Talabalar ijodini o'rganish - ularning o'ziga xos individual tartibdagi faoliyatlariga doir omillar tahlil qilinadi, xulosalar yasaladi.

Pedagogik so'rash usuli - tadqiqotchining boshqa kishilardan pedagogik tajribaning biror tomoni yoki hodisalari haqida axborot olish jarayoni bu usulning asosini tashkil qiladi. So'rash savollarning mantiqiy o'ylangan tizimini, ularning aniq ifodalanishini, nisbatan kamchilig 4 i 1 (3-5ta) nazarda tutiladi. Shuningdek, qat'iy formadagi javobni (“ha”, “yo'q”) ham taqozo etishi mumkin. Test, so'rovnomalar - bu so'rovnoma, ya'ni anketa usuli qo'llanganda, yaratilgan ilmiy farazning yangiligini bilish, aniqlash, talabalarning yakka yoki guruhli fikrlarini, qarashlarini, qanday kasblarga qiziqishlarini, kelajak orzu- istaklarini bilish va tegishli xulosalar chiqarish, tavsiyalar berish maqsadida o'tkaziladi. Test savollaridan ko'zlangan maqsad oz vaqt ichida talabalarning bilimlarini yoppasiga baholashdir. Mutaxassislarning bilimini va saviyasini aniqlash uslublaridan biri – bu test yordamidagi sinovi hisoblanadi. Test yordamida sinov talaba yoki mutaxassisning bilimi, ilmi, ma'naviyati hamda yoshlarning qaysi yo'nalish va mutaxassislikka layoqati, iqtidorini zudlik bilan aniqlash yoki baholashga imkon beradi. Test yordamida bilimni baholashning pedagogika nuqtai nazaridan ba'zi bir yutuqlari va kamchiliklarida keltirilgan va baholash jarayonini kompyuter yordamida avtomatlashtirish mumkinligi ta'kidlangan. Test savollari va masalalarining jozibadorligiga sabab, uning qisqa va lo'ndaligi, to'g'ri javobni umumiy javoblar ichida borligi va ularning talabalarga ko'rsatma bo'lib xizmat qilishi, uning topishmoqli o'yinga o'xshashligi va javobni topishda xotira, intuisiya va topqirliklar qo'l keladi. Test savollarini chop etish talabalarning mustaqil ishlashini yanada faollashtiradi. Test sinovlar usuli - bu yozma javoblarning ommaviy ravishda yig'ib olish usuli. Test sinovlarini (anketalarini) ishlab chiqish murakkab ilmiy jarayon. Pirovard natijada tadqiqot natijalarining ishonchliligi anketalar mazmuniga berilayotgan savollar shakliga, to'ldirilgan anketalar soniga bog'liq bo'ladi. Odatda, test savollarining ma'lumotlarini kompyuterda matematik statistika usullari bilan ishlash imkon beradigan qilib tuziladi.

Eksperiment - tajriba-sinov usuli - ushbu tajriba asosida ta'lim-tarbiya jarayoniga aloqador ilmiy faraz yoki amaliy ishlarning tatbiqi jarayonlarini tekshirish, aniqlash maqsadida o'tkaziladi. Statistika ma'lumotlarini tahlil qilish usuli - ta'lim sohasidagi, jumladan, ajratilgan mablag'larning doimiy o'sib borishi, darslik va o'quv qo'llanmalari, ko'rgazmali qurollar, o'qituvchi kadrlar tayyorlash, ta'lim muassasalarining qurilishi, xo'jalik shartnomalari va ulardan tushayotgan mablag'lar statistika usuli orqali aniqlanadi. Matematika va kibernetika 4 u 2 sullari - o'qitish nazariyasi, amaliyotida hisoblash matematikasi va kibernetikasi mashinalari yordamida bir tildan ikkinchi tilga tarjima, dasturli ta'lim va uni mashina orqali boshqarish, o'qitishni mustahkamlash, baholash orqali ta'lim-tarbiya samaradorligini oshirish differensial va individual ta'lim berish kabi jarayonlardir. Sosiologik tadqiqot usuli - anketaga savollar kiritiladi. Bundan maqsad talaba-yoshlarning kasb-hunarga bo'lgan munosabatlarini aniqlash, talabalar orasidagi do'stlik munosabatlarini ta'lim muassasasidagi shart-sharoitlarni bilish, yutuq va kamchiliklarni, yoshlar orasidagi munosabatlarni, dinga, xususan, tasavvufga bo'lgan qiziqishlarini aniqlash, talabalarning ma'naviy sifatlar darajasini, bilim olishga ishtiyoqi, adabiyotlar ta'minlanganlik darajasi, o'quv taqsimoti, o'qituvchilarning o'qitish darajasi, o'quv qo'llanmalarning sifati, kompyuter bilan mashg'ulot o'tkazish turlarini o'rganish, ilmiy va kasbiy mahoratini oshirishdagi mashg'ulotlar turi, stipendiyalar miqdori, stipendiyalar talabalarning xarajatini qanchalik qoplaydi, haq to'lanadigan ishlarda talabalar qatnashishi, ota-onalarining moddiy yordami, ularning ma'lumoti, ish joyi, talabalarning ko'p shug'ullanadigan jamoat joyi, yashash joyi, ilmiy dunyoqarashining shakllanishida ta'sir etuvchi omillar, mutaxassis bo'lib etishishida hal qiluvchi omillar, talabalarning onglilik darajasi jarayoni, komil inson bo'lish uchun kerakli bo'lgan ma'naviy sifatlar, o'zlashtirganlik darajasi haqidagi savollar anketaga kiritiladi. Savol-javoblarning barchasi kompyuterda qayta ishlanadi va xulosalar chiqariladi.

Ilmiy tadqiqotning maxsus empirik usullari. Oldingi paragriflarda kurib utilgan ilmiy tadqiqot usullardan tashqari limiy tadqiqotning maxsus empirik usullaridan ham foydalaniladi. Pedagogikada tadqiqotning maxsus empirik usullari keng tarqalib, unda hodisa va jarayoni ami o'rganishga yo'naltirilgan asbob uskunalar va apparatlar ob'vektiv miqdoriy kattaliklarni olish maqsadida qo'llaniladi. Tadqiqotning maxsus empirik usullarini, shartli ravishda 3 guruhga bo'lish mumkin: 1. Ish harakatlarining natijaviy tavsilotini o'rganish (harakatlarni aniq bajarish, sarflanadigan vaqt, ish unumi); 1. Biomexanik usullar; 2. Psixofiziologik usullar. Ish harakatlarining natijaviy ko'r 4 s 3 atkichlari bilan bog'liq tadqiqotlarda, shu jumladan. ularni o'zlashtirish jarayonida xronometraj katta rol o'ynaydi. Ish me'yori, maqbul vaqt, shu jumladan, ishlab chiqarish ta'limining turli davrlarida talabalar vaqt me'yori, ish tartibotini aniqlash maqsadida, shuningdek, harakatlarning vaqtinchalik tuzilmasini o'rganish talabalar yoki ishchilarning tayyorgarlik darajasini baholash uchun xronometrajdan foydalaniladi. Ish kunini tasvirga olish xronometrajning bir turi bo'lib, unda ish kuni davomida yoki ishlab chiqarish ta'limi darajasida barcha vaqt sarflari o'lchanadi va tahlil qilinadi. Bu bilan ish vaqtining sarfi va uning sabablari, shuningdek, ishni tashkil etishning holati ajratib ko'rsatiladi. Xuddi shu maqsadlarda, shuningdek. o'z- o'zini tasvirga olish qo'llanilib, unda talaba yoki ishchi o'z ishini o'zi kuzatadi va olingan natijalarni maxsus kuzatish varaqasiga kiritadi. Biomexanik usullar - bu ish harakatining fazoviy vaqt va kuch parametrlarini o'rganishdir: ularning mukammallik darajasi, ishchining asbob, dastgoh va hokazolar bilan o'zaro kuch ta'siri, asbob va qo'l harakatining kinematikasi va boshqalar aniqlanadi.

Tarixiy ilk biomexanik usuliga siklogramma kiradi. Siklogramma harakat elementlarining ketma-ketligi va o'zaro bog'liqligini o'zida aks ettiradi. Siklogramma usullarida asboblarga, qo'l yoki oyoqlarga elektrik lampochkalar biriktiriladi. Ishchi jarayoni fotoapparat bilan suratga olinadi. Fotoplastinkada lampochka tasvirining yorug' nuqtalar ko'rinishida qolgan izi mos ravishdagi harakat traektoriyasini beradi. Olingan traektoriyaning tahlili harakatning tezligi, tezlanishi, yo'nalishi va boshqa tashkil etuvchilarni aniqlash imkonini beradi. Psixologik usullar o'quv va mehnat faoliyati jarayoni natijasida inson organizmi turli organlarning funksional holatini o'rganish uchun qo'llaniladi. Bulardan elektromiografiya, elektrokardiografiya, elektrodermografiya usullari keng qo'llaniladi. Elektromiografiya - harakatlanuvchi muskullar elektrik potensialini yozish. Istalgan muskul harakati bosh miyadan elektrik impuls ko'rinishida uzatiladigan ta'sirlar natijasida ishlaydi. Muskullarning elektrik faolligi uning qisqarish kuchini aniqlaydi. Muskullarning elektrik potensiali maxsus elektrodlar yordamida kuchaytirgichga, o'zidan-o'zi yozgichga uzatiladi va u erda miogramma - elektrik signallarining qog'ozda yozilishi qayd qilinadi. Elektrokardiografiya - yurak tomirlarining elektrik potensiallarini qayd qilishdir. Yurak tomirlari ham mushaklar kabi bosh miyadan keluvchi elektrik signallar ta'siri ostida qisqaradi. Ularni qayd qilish elektrokardiografiya deb aytiladi. Elektrodermografiya - terining elektrik potensialini qayd qilish. Inson tanasidan ter oqib chiqishi ham miyaning elektrik signaliari ta'siri ostida amalga oshadi. Elektrodermogramma birinchi navbatda insonning ish jarayonidagi emosional holati ko'rsatkichi hisoblanadi. Markaziy asab tizimining funksional holatini aniqlash uslubi o'quv mehnat faoliyatining talaba organizmi holatiga ta'sirini o'rganish uchun qo'llaniladi, masalan, diqqat darajasi, ish jarayonida toliqishning rivojlanishi, mashqlar ta'siri ostida markaziy asab tizimida sodir bo'ladigan siljishlar va hokazo.

Ko'pincha shartli reaksiyalar usuli qo'llaniladi, ya'ni talabalarga nurli, tovushli yoki boshqa xildagi signallar uzatiladi. Unga javob tariqasida talaba uncha murakkab bo'lmagan qandaydir holatini amalga oshirishi kerak, masalan, tugmachaga bosish. Bu harakatni bajarish vaqti va xarakteri bo'yicha ushbu vaziyatda talaba markaziy asab tizimining holati va turli mezonlar ta'siri ostida undagi o'zgarishlarni aniqlash mumkin.

Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: SHarq, 1998. 63 b. 2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Oliy Attestatsiya komissiyasi Nizomlari. Ixtisoslashga 1 n 61 kengash haqida. Ilmiy darajalar berish tartibi to’g’risida. Ilmiy unvonlar berish tartibi to’g’risida, ekspert kengash to’g’risida. Nizomlar. –Toshkent, O’zR OAK, 2004. 92 b. 3. Peregudov L.V., Saidov M.X., Aliqulov D.E. Ilmiy ijod metodologiyasi. o‘quv qo‘llanma. –T.: Moliya. 2002. 123 b. 4. Saifnazarov I., Nikitchenko G., Qosimov B. Ilmiy ijod metodologiyasi. O’quv qo’llanma. –T.: Yangi asr avlodi. 2004. 197 b. 5. Bespalko V.P. Pedagogika i progressivno’e texnologiya obucheniya. Institut prof.obr.Ministerstva obrazovaniya Rossiya.- M.,1995.336 s. 6. Muslimov N.A. Kasb ta’limi o‘qituvchisini metodik shakllantirishning nazariy - metodik asoslari. DissertatsiY. ped.fan.dok. - Toshkent.: 2007y. 7. SHaripov SH.S. Kasb-hunar ta`limi tizimida o’quvchilar ijodkorlik qobiliyatlarini rivojlantirishning uzluksizligi. Monografiya. –Toshkent: «FAN», 2005. 130 b. 8.M.Z. Murtazatv. Yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini muvofiqlashtirish asoslari. Monografiya. T.: «Fan va texnologiya», 2011, 140 bet.

Похожие

Zamonaviy pedagogik texnologiya nazariyasining umumiy asoslari

Logopediyaning metodologik asoslari

Valeologiyaning nazariy-metodologik asoslari

Oligofrenopedagogikaning umumiy masalalari

Tаlаbаlаrni pеdаgоgik tеxnоlоgiyagа tаyyorlаsh mеtоdikasi