Valeologiyaning nazariy-metodologik asoslari - Педагогиka - Рефераты

Valeologiyaning nazariy-metodologik asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

50.5 KB

www.arxiv.uz Valeologiyaning nazariy-metodologik asoslari Salomatlik – inson kamolotining muhim tarkibiy qismlaridan biri bo‘lib, inson shaxsining hech kim daxl qila olmaydigan huquqi, muvafaqqiyatli ijtimoiy va iqtisodiy rivojining shartidir. Maktabda o‘qib yurgan davrlardan boshlab butun umr davomida ushbu postulatni esda saqlashga harakat qilish zarur: “inson salomatligi – bu hayotning bosh qadriyati”. Uni hech qanday pulga sotib olib bo‘lmaydi, shuning uchun yoshlikdanoq, bola hayotining birinchi kunidan uni saqlash, asrash va mustahkamlab borish zarur. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. A. Karimovning rahbarligi ostida va tashabbusi bilan mustaqillik e’lon qilingan kundan boshlab uzluksiz ravishda ma’naviy va jismoniy sog‘lom avlodni dunyoga keltirish, tarbiyalash, har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish g‘oyasi jamiyatimiz kelajagi sifatida aks etuvchi davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Mazkur g‘oya sharofati bilan davlat miqyosida bosqichma-bosqich maqsadga yo‘naltirilgan tadbirlar o‘tkazilmoqda. Sog‘lom avlod g‘oyasini amalga oshirish uchun: - milliy genofondni saqlash, milliy mentalitetni kuchaytirish; - jismoniy va ma’naviy jixatdan sog‘lom avlodni tarbiyalash; - erkin va mustaqil, kuchli va sofdil avlodni o‘stirish; - iqtidorli va sog‘lom fikrli, to‘g‘ri mulohaza yurituvchi erkin yoshlarni tarbiyalash. Yuqoridagi ko‘rsatilgan vazifalarni amalga oshirishning asosiy sharti – bu mamlakatimizda jismoniy va ma’naviy sog‘lom avlodni tarbiyalash konsepsiyasini shakllantirishdir. Mazkur konsepsiya respublikamiz Prezidenti tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, xalqaro hamjamiyat tomonidan milliy genofondni sog‘lomlashtirish bo‘yicha Islom Karimov ilgari surgan model sifatida baholandi va davlatimiz hayotida katta ahamiyatga ega hodisa tarzida namoyon bo‘ldi.

www.arxiv.uz Konsepsiya o‘zida uch vazifa, ikki shart va olti yo‘nalishni aks ettiradi. Konsepsiyada belgilangan vazifalar: - asrlar davomida eng muhim va asosiy vazifa bo‘lgan sog‘lom avlodni tarbiyalash; - uzoq vaqtni talab etuvchi, keng, ko‘p tomonlamali masala – sog‘lom avlodni ulg‘aytirish; - yosh avlodni tarbiyalash bo‘yicha ko‘proq aniq va real chora-tadbirlarni aniqlash zarur. - Shunday qilib, asosiy maqsad – belgilangan muddat va aniq faoliyat davomida sog‘lom avlodni tarbiyalash. - Konsepsiyada belgilangan ikki muhim shart: - har bir insonning, ota-onalarning fikrlashini o‘zgartirish; - odamlarning turmushini va butun jamiyatning moddiy poydevorini yaxshilash. Mazkur shartlarning to‘la-to‘kis bajarilishi sog‘lom avlodni tarbiyalashning ijtimoiy-iqtisodiy poydevorini yaratadi. Konsepsiyada ko‘rsatib berilgan oltita asosiy yo‘nalishlar: - balog‘at yoshidagi yigit va qizlarda tibbiy-gigiyenik madaniyatga oid bilim va malakalarni shakllantirish; - yoshlarni sog‘lom oila qurishga tayyorlash; - tibbiy-gigiyenik nuqtai nazardan qizlarni bo‘lg‘usi onalikka tayyorlash; - bir yilgacha bolalarni tarbiyalab katta qilish; - bir yoshdan yetti yoshgacha bolalarni sog‘lom o‘stirish; - nogiron bolalarning tug‘ilish sabablarini o‘rganish va aniqlash, profilaktik chora-tadbirlarni ishlab chiqish; Mustaqillik yillarida mamlakatimizda respublikamiz Prezidentining qator farmonlari e’lon qilindi: 1993 yil 23 aprelda ““Sog‘lom avlod uchun” xalqaro xayriya jamg‘armasini tashkil etish haqida”gi Farmon qabul qilindi; 1999 yil dekabrida Prezidentimiz 2000 yilni “Sog‘lom avlod yili” deb e’lon qildi va sog‘lom avlod uchun kurashishning “Umumxalq harakati”ni aniqlab berdi; 2005

www.arxiv.uz yil “Sihat-salomatlik yili”, 2006 yil “Homiylar va shifokorlar”, 2007 yil “Ijtimoiy ximoya yili” deb e’lon qilindi; jismoniy va ma’naviy sog‘lom avlodni milliy istiqlol g‘oyasi, tarixiy va milliy qadriyatlar asosida yetuk shaxsni tarbiyalash, jamiyatda sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, aholini salomatligini mustahkamlash, aholini jismoniy madaniyat va sport mashg‘ulotlariga keng jalb etish, oila onalik va bolalikni ijtimoiy himoyasini ta’minlash, ona va bola salomatligini mustahkamlash, reproduktiv salomatlikni yaxshilash, tibbiy va sanitar-gigiyenik madaniyatni oshirish, aholi ongida shaxsiy gigiyenaga oid bilimlarni egallash, ko‘nikma va malakalarni hosil qilishga ishtiyoqni shakllantirish, bu bilan bog‘liqlikda oila, ta’lim muassasasi va jamoatchilik hamkorligini mustahkamlash bo‘yicha davlat dasturlari ishlab chiqildi, qonunlar, O‘zbekiston Rekpublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. Valeologiya – bu asosida unga ma’lum tarzda ichki va tashqi muhitning tasir etishi sharoitida inson salomatligini saqlash va fiziologik, biologik, psixologik va ijtimoiy-madaniy rivojlanish usqurtmalarini ta’minlab beruvchi butun organizm va organizm tizimlarining gigiyenik, psixofiziologik rezervlari haqidagi tasavvur yotadigan kompleks fan yoki fanlararo yo‘nalish.Boshqa biror bir fan valeologiya singari hartomonlama inson fenomeni haqida boshqa fanlardagi ma’lumotlarni bunchalik qamrab olmagan va ololmaydi. Inson haqida va uning biologiyasi, ginetikasi, fiziologiyasi, psixologiyasi haqida, hayotiy faoliyatining boshqa tomonlari – organizm holatini, uning atrof muhit bilan o‘zaro harakatini boshqarish, bashorat va tashhis etish bo‘yicha integrallashgan bilimlarni yaratish uchun yuqori darajada yetarli bo‘linmaganligi uning (valeologiyaning – ta’kid bizniki) paydo bo‘lishiga imkoniyat yaratdi.Valeologiya fan sifatida barcha o‘ziga xos belgilari: predmeti, obyekti, maqsadi va vazifalari, metodlariga ega. Shunga qaramay, eng avvalo, valeologiyaning predmeti sifatida salomatlik aks etganligi bois mustaqil fan (yoki ilmiy yo‘nalish) sifatida boshqa fanlar bilan o‘zaro munosabatining umumiy asoslarini aniqlab olish zarur.Biologiya (umumiy biologiya, genetika, sitologiya va boshqalar) filogenezdagi organizmlarning hayotiy faoliyati qonuniyatlarini tadqiq etadi, inson tabiatidagi evolyutsion nuqtai

www.arxiv.uz nazarni shakllantiradi, biologik olamning bir butun manzarasini yaratadi.Ekologiya tabiatdan oqilona foydalanishning ilmiy asoslarini ta’minlaydi, “jamiyat-inson- muhit”ning o‘zaro munosabat xarakterini tadqiq etadi, hamda ushbu o‘zaro munosabatlarning qulay(optimal) modelini ishlab chiqadi, salomatlikning atrof- muhit bilan bog‘liq tomonlari haqidagi bilimlarni shakllantiradi.Tibbiyot (anatomiya, fiziologiya, gigiyena, sanologiya va boshqalar) salomatlikni ta’minlashning mezonlari (normativ – belgilangan me’yori)ni ishlab chiqadi, sog‘liqni saqlash va mustahkamlash, kasalliklarni davolash va oldini olish bo‘yicha bilimlar va amaliy faoliyat tizimini ta’minlaydi. Tibbiyotning strukturasi (tuzilishi) quyidagi tarkibiy kismlar hisoblanadi: kasalliklar haqidagi fan (patologiya), sog‘lom turmush tarzi haqidagi fan (gigiyena), sog‘ayib ketish mexanizmlari haqidagi fan (sanogeniz), hamda ijtimoiy salomatlik haqidagi fan (sanologiya).Jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat salomatlikni xarakterlovchi muhim jihat sifatida insonning jismoniy tayyorgarligi va rivojini ta’minlash va takomillashtirish qonuniyatlarini aniqlaydi.Psixologiya salomatlikni ta’minlashning psixologik aspektlari, insonning psixik rivoji, hayotiy faoliyatining turli sharoitlaridagi psixik holati qonuniyatlarini o‘rganadi.Pedagogika salomatlikni va sog‘lom turmush tarzini yaratishda insonning ishtirok etishining hayotiy barqaror motivatsiyasini shakllantirishga yo‘naltirilgan valeologik ta’lim va tarbiyaning maqsad, vazifalari, mazmuni va texnologiyasini ishlab chiqadi.Sotsiologiya sog‘liqni saqlash, mustahkamlashni ta’minlashning ijtimoiy asoslari va sog‘liqqa havf soluvchi omillarni ko‘rsatib beradi.Politologiya fuqarolarning salomatligini shakllantirish va ta’min etishdagi davlatning roli, strategiyasi va taktikasini aniqlab beradi. Iqtisodiyot salomatlikni ta’minlashning iqtisodiy aspektlari, boshqa tomondan, aholining farovon hayotini va davlat havfsizligini ta’minlashda salomatlikning iqtisodiy qimmatini asoslab beradi.Falsafa tabiat va jamiyat rivojlanish qonuniyatlarini, shu va boshqa holatlarni anglash va subyekti sifatida inson aks etishida (tabiat va jamiyatga ta’sir etadi, ularni o‘zgartiradi, biroq o‘z navbatida ularning o‘z salomatligiga ta’sirini o‘zida his etadi) qonuniyatlarini aniqlaydi.Madaniyatshunoslik insonning

www.arxiv.uz madaniylikka tayyorlash maqsadi va yo‘llari, valeologik madaniyat aks etadigan ma’lum bir qismini ko‘rsatib beradi. Tarix dunyoda, mintaqada, etnosda salomatlikni ta’minlashning yo‘llari, metod va vositalarining izchilligini, tarixiy ildizlarinikuzatib boradi. Geografiya hududning iqlim-geografik va ijtimoiy-iqtisodiy o‘ziga xosligini hamda sog‘lom turmush tarzini ta’minlash va inson moslashuvchanligi aspektida yashash muhiti bilan insonning o‘zaro munosabatini belgilaydi. Anglash mumkinki, yuqorida aniqlangan valeologiyaning o‘zaro aloqalari miqdoriy munosabatlardagi aloqalar qanday bo‘lsa, huddi shunday darajadagi to‘liq manzarasi aks ettirmaydi. Valeologiya faqatgina eng avvalo, predmeti inson sifatida aks etadigan insoniy bilimlar sohasini bir tarmog‘i ko‘rinishini hosil qiladi. Valeologiyaninng boshqa fanlar bilan aloqasi ikki tomonlama xarakterga ega. O‘zaro yaqin fanlardagi ma’lumotlardan faoydalanib valeologiyani o‘zi insonni anglash masalasini aniqlashtirish va rivojlantirish uchun salmoqli natijalar berishi mumkin. Valeologiya (lotinchadan – sog‘-salomat bo‘lish haqidagi fan) – bu inson salomatligini shakllantirish, saqlash va mustahkamlash mexanizmlari hamda qonuniyatlari haqida bilimlar sohasi. Valeologiya o‘z-o‘zi(badanni, qalbni va zehnni)ga munosabat, odamlar bilan munosabat, atrofni o‘rab turgan barcha narsalar bilan munosabatni tashkil etishni o‘rgatadi. Valeologiya (o‘z-o‘zini anglash, o‘z-o‘zini bilish, o‘z-o‘zini sog‘lomlashtirish, o‘z-o‘zini takomillashtirish) inson salomatligiga “o‘zi (“samo”) nuqtai nazaridan yondashadi. Demak, inson salomatligi qonuniyatlarini, o‘z organizmining o‘ziga hos hususiyatlarini va imkoniyatlarini bilish, o‘z sog‘lig‘ini saqlash, ta’minlash va mustahkamlash, ko‘nikma va texnologiyalarini egallash asosiga quriladigan sog‘lomlashtirish jarayoni valeologiyaning predmeti sifatida aks etadi.

www.arxiv.uz “Salomatlik” valeologiyaning muhim kategoriyasi sanaladi. Ushbu kategoriyani tushunish uchun uni quyidagi asoslarga ajratish mumkin: 1. “Sog‘lomlik” tushunchasi insoniy madaniyat sohasi sifatida o‘zida uch tuzulish(tana, qalb, zehn) borligini o‘zida aks ettiradi, demak, sog‘lomlik – bu jismoniy (o‘z tanasini, o‘z harakatlarini boshqara olish qobiliyati); fiziologik (organizmdagi fiziologik jarayonlarni boshqarish va ularning rezerv quvvatini uzaytirish layoqati); psixik (o‘zining sezgilari, hissiyotlari, emotsiyalarini boshqara olish); intelektual (o‘z fikrlarini boshqara olish qobiliyati) madaniyat yig‘indisi; 2. Inson salomatligi – bu uning shaxsiy faoliyati natijasi; 3. Sog‘lomlik darajasini inson tiriklik quvvatining xajmi, jamg‘armasi aniqlab beradi; salomatlik yo‘li – bu tiriklik kuchini saqlash, mustahkamlash va yaxshilash yo‘lidir; 4. Salomatlik – bu organizm moslashuvchanlik imkoniyatlari darajasi, uning tashqi ta’sirlarga mos javob bera olish qobiliyati va yashash sharoitlarida yuzaga keladiganlarga muvofiqligi, inson hayotiy kuchining o‘zgaruvchan sharoitlar (ekologik, ijtimoiy va b.)ga bardoshliligi; 5. Har bir insonning salomatligi uning atrofidagi odamlarning salomatligi bilan bog‘liqlikda mavjud bo‘ladi; 6. Ommaviy ta’lim tizimi bola va butun insoniyat salomatligiga putur yetkazish mexanizmlarida aks etadi, chunki deyarli har bir inson hayoti u bilan bog‘langan: o‘zi o‘qiydi, bolalari o‘qiydi, nevaralari o‘qiydi. ------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------- -----`

www.arxiv.uz Sog‘lomlik belgilari quyidagilarda aks etadi:  zararli omillar harakatiga spetsifik va nospetsifik chidamlilik;  o‘sish va rivojlanish ko‘rsatkichlari;  organizmni funksional holati va rezerv imkoniyatlari;  qandaydir kasallik yoki rivojlanishdagi nuqsonning mavjudlik darajasi;  axloqiy-irodaviy va qadriyatli- motivatsion ustanovkalarning darajasi. Inson salomatligi qator omillarga bog‘liq bo‘lib, agar ularni sxematik tarzda tasvirlansa, mazkur sxema o‘zida uchta tushunchani xosil qiladi: A) insonning biologik imkoniyati; B) ijtimoiy muhit; C) tabiiy-iqlimiy sharoit. Mashhur olim, RTFA akademigi Y. P. Lisitsinananing ma’lumot berishicha, salomatlikning birinchi darajali masalasida aholi salomatligiga bog‘liq bo‘luvchi qariyb 50-55% solishtirma og‘irlikdagi barcha omillar mashg‘ul bo‘ladigan sog‘lom turmush tarzi aks etadi. Inson salomatligiga ta’sir ko‘rsatuvchi ekologik omillar taxminan barcha ta’sirlarning 20-25% ida baholanadi, 20% ni biologik omillar tashkil etadi va 10% i sog‘liqni saqlashdagi kamchilik va nuqsonlarga borib taqaladi. Inson salomatligiga ta’sir ko‘rsatuvchi barcha omillardan xabardorlik salomatlik haqidagi fan – valeologiya asosini tashkil etadi. Valeologiya – inson salomatligi haqidagi fan bo‘lib, sog‘lomlikning ancha yomonlashuvi bilan bog‘liqlikda XX asrning so‘nggi o‘n yilligida vujudga keldi.

www.arxiv.uz Valeologi atamasi lotinchadan valeo – sihat-salomatlik, sog‘lom bo‘lmoq va yunoncha logos – ta’limot, fan so‘zlaridan kelib chiqqan hamda tibbiyot fanida XX asrning 80-yillarida professor I. I. Braxman (1982) tomonidan kiritilgan. Hozirgi vaqtda mazkur atama fanda – fundamental va zaruriy bo‘lib, birinchi navbatda, o‘sib kelayotgan avlodni o‘qitish, tarbiyalash, profilaktik ishlar, davolash psixofizik reobilitatsiyaga o‘zini bag‘ishlamoqchi bo‘lgan kishilar uchun zaruriy tarzda namoyon bo‘ldi. Bu eng avvalo, pedagogik oliy ta’lim muassasalarining talabalariga tegishlidir, chunki pedagogning kelgusi mehnat faoliyati – bu qanday qilib o‘z o‘quvchilarini to‘g‘ri o‘qitish, o‘rgatish, ko‘nikma va malakalarga odatlantirish, to‘g‘rirog‘i qanday qilib o‘z sog‘lig‘ini saqlash muhim va zarurligi masalasi. Zamonaviy hayot tarzi pedagogik oliy ta’lim muassasasi talabalari oldiga yuksak talablarni qo‘ymoqda. Pedagogning yuqori kasbiy tayyorgarligi, mustahkam sog‘lig‘i va davomli ijodkorlik-mutaxassisning hayotiy muvaffaqqiyatining asosiy o‘zagidir. Faqat sog‘lom odam yaxshi kayfiyat, ko‘tarinkilik, psixologik bardoshlilik, yuqori aqliy va jismoniy ishchan qobiliyat bilan faol yashash (yuqori hayotiy qarash)ga, kasbiy va maishiy qiyinchiliklarni muvafaqqiyali yengib o‘tishga qodir. Valeologiya inson salomatligiga aniq hayotiy faoliyat sharoitlarida uni ta’minlash, shakllantirish, saqlash va mustahkamlash yo‘llari haqidagi fanlar aro yo‘nalishdir. Valeologiya tibbiyot, psixologiya, falsafaning turli sohalari yeatijalaridan foydalanuvchi integrativ fan sifatida aks etadi. Valeologiya o‘quv fani sifatida inson salomatligi va sog‘lom turmush tarzi haqidagi bilimlar yig‘indisini o‘zida ifoda etadi.

www.arxiv.uz Valeologiyaning markaziy muammosida shaxsning individual rivojlanish jarayonidagi salomatlik madaniyatini tarbiyalash va individual salomatlikka munosabat aks etadi. Valeologiyaning predmetida individual salomatlik va inson sog‘lig‘i rezervlvri, bundan tashqari sog‘lom turmush tarzi aks etadi. Valeologiyaning obyekti amaliy sog‘lom, bundan tashqari, barcha cheklanmagan, ko‘p yo‘sinli uning psixofiziologik, ijtimoiy-madaniy va boshqa aspektlari mohiyati kasallanish oldi holatida turgan insondir. Buj uda muhim holat, negaki, aynan sog‘lom va kasallikka chalinish holatida turgan inson organizmi(hali mazkur vaziyatda inson organizmi kasallikdan normal holatini yo‘qotmagan) hozirgacha salomatlikni saqlashga qiziqishlar sohasidan tashqarida ekanligi ko‘zga tashlanadi. Sog‘lom yoki kasallanish xavfi bor guruhdagi organizm Bilan ish olib borishda valeologiya uni sog‘lom turmush tarziga olib kirish orqali sog‘lig‘ini saqlash uchun ko‘pincha insonnning funksional rezervlaridan foydalanadi. Valeologiyaning metodi sifatida salomatlikni sifat va miqdoriy baholash, bundan tashqari ularni oshirish yo‘llarini tadqiq etish aks etadi. Agar salomatlikning sifat bahosi an’anaviy ravishda tibbiyot fani o‘z amaliyotida foydalangan bo‘lsa, u holda individual salomatlikni miqdoriy baholash, sifatli analizni muvaffaqqiyatli rivojlantiradi va to‘ldiradi. Shu tufayli mutaxassis va insonning o‘zi ham turmush tarzini korreksiyalash bilan bog‘liqlikda salomatligini aniqlashda dinamik baholash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Valeologiyaning maqsadi inson hayoti faoliyatining irsiy mexanizmlari va rezervlarini maksimal darajada amalga oshirish va muhitning ichki va tashqi sharoitlariga uning moslashuvchanlik imkoniyatining yuqori darajasini ta’minlash. Nazariy jihatdagi ushbu munosabatda valeologiyaning maqsadi sifatida salomatlikni shakllantirish qonuniyatlarini o‘rganish va sog‘lom turmush tarzini muvaffaqqiyatli modellashtirish yo‘llarini ishlab chiqish aks ettiradi. Amaliy

www.arxiv.uz jixatdan ega valeologiyaning maqsadi salomatlikni shallantirish, saqlash va mustaxkamlash yo‘llari va chora-tadbirlari ishlab chiqarilishidir. Valeologiyaning asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi: inson salomatligi holati va rezerflarini miqdoriy baholashni tadqiq etish; sog‘lom turmush tarzi ustanovkalarini shakllantirish; uni sog‘lom turmush tarziga ishtirok ettirish orqali inson salomatligi rezervlarini saqlash va mustahkamlash. Valeologiyaning asosiy tushunchalariga valeologk ta’lim, valeologik o‘qitish, valeologik tarbiya, valeologik bilim, valeologik madaniyat kiradi. Valeologik ma’lumot deganda, ilmiy amaliy bilim va ko‘nikmalar, hulq- atvor va faoliyat tizimlarini shakllantirish, o‘z salomatligi va atrofdagilar sog‘lig‘iga qadiriyatli munosabatni ta’minlashga yo‘naltirilgan sog‘lom avlodni o‘qitish, tarbiyalash va rifojlantirishning uzluksiz jarayoni tushuniladi. Valeologik ta’lim inson salomatligini shakllantirish, saqlash va rivojlantirish, shaxsiy salomatlikni saqlash va takomillashtirish ko‘nikmalarini egallash, unga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni shakllantiruvchilarni baholay oli haqidagi bilimlarni shakllantirishi; sog‘lom turmush tarzi haqidagi bilimlar va uni tashkil etish ko‘nikmalarini o‘zlashtirish, salomatlik va sog‘lom turmush tarzi bo‘yicha iashviqot ishlarini olib borish metod va vositalarini egallash jarayonidir. Valeologik tarbiya hayotiy qadriyatlar va umummadaniy dunyoqarashning ajralmas qismi sifatida barpo etiladigan salomatlik va sog‘lom turmush tarzining qadriyatli-yo‘naltirilgan ustanovkalarini shakllantirish jarayonidir. Valeologik tarbiya jarayonida insonda ijobiy qiziqish va ehtiyojlarga asoslangan salomatlika emotsional, shu bilan birga, ongli munosabatni sotsiumga ongli idrok va munosabatga, ijodkorlik va ma’naviy dunyosini boyitishga, o‘z salomatligini

www.arxiv.uz takomillashtirishga, atrofdagi odamlarning salomatligiga extiyotkorona munosabatda bo‘lishga ishtiyoqni rivojlantiradi. Valeologik bilim salomatlik sohasida insoniyat tomonida to‘plangan hamda fanning va valeologik bilimlarning o‘zining keyingi rivoji uchun boshlang‘ich zaxirani o‘zida aks ettiruvchi ilmiy asoslangan tushunchalar, g‘oyalar, omillar yig‘indisidir. Valeologik ta’lim natijalari insonda o‘zining genetik, fiziologik va psixologik imkoniyatlarini, o‘z sog‘lig‘ini nazorat qilish, asrash va rivojlantirish metod va vositalarini ko‘zda tutuvchi bilimlarni, atrofdagilarga valeologik bilimlarni yoyish ko‘nikmasiga ega bo‘lgan valeologik madaniyatni qaror toptirishi zarur. Valeologik ta’lim turlari boshqa ta’lim turlari(aqliy, jismoniy, kasbiy, siyosiy va boshqalar) bilan bog‘liq bo‘lib, bir-biriga faol ta’sir etadi. Bunday o‘zaro ta’sir ko‘rsatib o‘tilgan ta’lim turlarining har biri o‘z funksiyasini samarali amalga oshirishiga , kishilar(eng avvalo, bolalar va yoshlar)ni jamiyatdagi shaxsiy va ijtimoiy majburiyatlarni bajarishga o‘ziga xos tayyorlashga imkon beradi. “Valeologiya” fani ta’limiy xarakterga ega bo‘lib, umuminsoniy qadriyatlar(ma’naviy, axloqiy, psixik va jismoniy salomatlik)ni shakllantirish orqali namoyon bo‘ladigan gumanitar ta’dlimning tarkibiy qismlaridan biri sifatida muhokama etiladi. Fanning maqsadi – oliy ta’lim muassasalarida ma’naviy-axloqiy, jismoniy sog‘lom mutaxassislarni tayyorlashga yordam berishdir. Kasbiy ijodkorlikni yaratishga imkon beribgina qolmay, balki o‘zi va atrofdagi kishilarning salomatligini saqlash va yanada oshirishning strategiyasi va taktikasini aniqlaydi. Fanning vazifalari:  obyektiv tadqiqot metodlari vaijtimoiy fanlar orasidagi integratsiyani umumlashtirish, bilish nazariyasidan foydalanish, “o‘z-o‘zini

www.arxiv.uz bilish”ni o‘rganish; mazkur sohadagi yangi muvafaqqiyatlarga tayanuvchi psixik salomatlikni saqlash va mustahkamlash bo‘yicha bilimlar bilan qurollantirish;  psixologik sog‘lomlik va jismoniy holatni yuqori darajasini ta’min etuvchi amaliy ko‘nikma va malakalarni, motivatsion-qadriyatli salomatlikni shakllantirish;  mehnat faoliyati sharoiti va ekstremal vaziyatlarda psixofiziologik chidamlilik darajasini saqlay olish xususiyatini, shaxsning kasbiy ahamiyatli individual o‘ziga xosliklarini doimiy takomillashtirish va rivojlantirish;  tabiiy va tasodifiy baxtsiz hodisalarda o‘ziga va o‘zaro yordam berish usullari va metodlarini egallash.  Kursga oid materiallarni o‘rganish natijasida talaba:  jismoniy, psixik va ijtimoiy salomatlikni saqlash mustahkamlash asoslarini bilishi;  o‘z-o‘zining salomatligini tashxis etish, korreksiyalash, baholashning zamonaviy metodlaridan foydalana olishi; o‘quv, mehnat faoliyati sharoiti va ekstremal vaziyatlarda psixofiziologik chidamlilik darajasini saqlay olishi;  birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish, o‘zining jismoniy holatini o‘zgartirish malakasini egallashi zarur.

Похожие

Pedagogik texnologiyaning nazariy va metodologik asoslari

Psiхologik хizmatning metodologik va nazariy asoslari

Logopediyaning metodologik asoslari

Oila pedagogikasi faninnig metodologik asoslari

Muammoli ta’limning nazariy asoslari