Oligofrenopedagogikaning umumiy masalalari - Педагогиka - Рефераты

Oligofrenopedagogikaning umumiy masalalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Oligofrenopedagogika fanining maqsadi, vazifalari, h al qilish lozim bo`lgan umumiy masalalari. 2. Oligofrenopedagogika fanining paydo bo`lish tarixidan. 3. Aq l i zaiflikni turlari. 4. Aqli zaif bolalar bilan olib boriladigan ta`lim-tarbiya jarayonining o`ziga xos xususiyatlari.

www.arxiv.uz Tayanch iboralar va tushunchalar : o ligofren, infantil, debil, imbesil, idiot, emo t sional irodaviy soha, logopediya, pediatriya, nevropatologiya, intoksikasiya, asfikasiya. Yordamchi maktablardagi pedagogik jarayonlarning nazariy asosini maxsus fan - oligofrenopedagogika tashkil etadi (grek tilida “ oligos ” – kam, “ fren ” – aql d egani). Oligofrenopedagogika fan sifatida quyidagi masalalarni hal qilishni o`z oldiga qo`yadi: aqli zaiflikni pedagogik tahlil qilish; aqli zaiflik sabablarini o`rganish; aqli zaif bolalarning rivojlanishini pedagogik va psixologik o`rganish yo`llari vositalarini aniqlash; yordamchi maktablarda turli xarakterli bolalar individual munosabatni ta`minlash; aqli zaif bolalarni tarbiyalash prinsiplari va usullarini ishlab chiqish; aqli zaif o`quvchilarga umumiy bilim va mehnat tayyorgarligi berish; o`quv fanlarining xususiy uslubiyatlarini ishlab chiqish; aqli zaif bolalarga maxsus muassasalar tizimi va tuzilmasini belgilash. Oligofrenopedagogika – aqli zaif bolalarni tarbiyalash va o`qitish haqidagi fan bo`lib, defektologiyaning bir qismini tashkil qiladi. Pedagogikaning umumpedagogik va didaktik prinsiplarini qo`llash aqli zaif bolalar ta`lim- tarbiyasida o`ziga xos xususiyatlar kasb etadi. Ta`limiy materiallarni tanlash, mehnat tayyorgarligini aniqlash, aqli zaif bolalarni jismoniy rivojlantirish ishlari tuzatish mazmun kasb etishi kerak. “Tuzatish” deganda aqli zaif bolalarning jismoniy va ruhiy nuqsonlarini to`g`rilash, yumshatish, hayotga moslashtirish tushuniladi. Tuzatish ishlarida nuqsonli bolaning rivojlanish imkoniyatlariga asoslanadi. Aqli zaif bola deganda bosh miyasining organik buzilishi natijasida bilish faoliyatlarining turg`un pasayishi tushunamiz. Aqli zaif bolalarni o`qitish, tarbiyalash va ularni o`rgatishning nazariy masalalari qator fanlarning yutuqlariga asoslanadi. Oligofrenoiеdagogika umumiy psixologiya, logopediya, pediatriya, nevronotologaya, anatomiya-fiziologiya, genetika, bioximiya va boshqa fanlar bilan bog`liq bo`lib, ularning yutuqlaridan keng foydalanali. Oligofrenopedagogika tarixi : Aqli zaif bolalar ta`lim-tarbiyasi masalalari bilan shug`ullanishi ishlariga 200 yildan oshgan bo`lsa-da, bir tizimda atroflicha

www.arxiv.uz bir butun, tugallangan ishlar XX asr boshlariga to`g`ri keladi. Kuzatish va qidiruv ishlarining uzoq muddatligi, tajribalarning asta-sekin to`planganligi, ayrim nazariy xulosalarga kelish uchun uzoq vaqt talab qilinganligi sabab oligofrenopedagogaka fanining izchil tarixi nisbatan qisqargan. Oligofrenopedagogika fanining dastlabki boshlang`ich davri aqli zaiflikning mohiyatini aniqchash bilan xarakterlanadi. Birinchi marta psixiatr F.Platter ruhiy kasalliklar orasida aqli zaif bolalarni ajratib berdi. Aqli zaif bolalarni tasniflash, ularga klinik tavsifnoma berish ishlarni F.Pinel, J.Eskiral tomonidan bajarildi. J.Eskiral birinchi marta “aqli zaiflik” atamasini fanga kiritadi. XIX asr mobaynida jamiyatda ro`y bergan ijtimoiy-iqtisodiy o`zgarishlar tufayli nuqsonli bolalarga alohida e`tibor berish zarurliga haqida jamoatchilik fikri yuzaga keldi. Shu jarayon asosida aqli zaiflikni davolash, diagnostika qilish, tasniflashga oid qator materiallar matbuotda chiqa boshladi. Ularga pedagogik yordam ko`rsatish haqida ham turli fikrlar e`lon qilina boshlandi. Aqli zaif bolalarni o`qitish va tarbiyalash nazariyasining yuzaga kelishida E.Segenning pedagogik va ilmiy faoliyati katta o`rin egallaydi. Ayniqsa uning 1864-yilda yozilgan “Aqliy normal bo`lmagan bolalarning tarbiyasi gegiеnasi va axloqiy davosi” asari oligofrenopedagogika fanida katta yutuq bo`ldi. E.Segen tomonidan aqli zaif bolalar tarbiyasi nazariy asoslarining chuqur ishlab chiqilishi bu yo`nalishdagi ilmiy ishlarning yanada jonlanishiga sabab bo`ldi. Maxsus pedagogikaning yuzaga kelguniga qadar , aqli zaif bolalar ta`lim-tarbiyasi masalalari davolash pedagogakasining mavzu-bahsi edi. Oligofrenopedagogika fanining mavzu-bahsi aqli zaif bolalar ta`lim- tarbiyasi, ulardagi nuqsonni kuzatish defektologiya fanining alohida e`tibor berib kelgan sohasidir. Aqli zaiflikning еngil darajalarida bu nuqson tashqaridan qaraganda uncha ko`zga tashlanmaydi. Bunday bolalarni odatdaga nuqsonsiz tengqurlaridan ajratib olish ham ko`p hollarda qiyinchilik tug`diradi. Ba`zi hollarda tegishli ta`lim-tarbiya amalga oshirilmasa, bunday bolalar pedagogik qarovsiz bolalar safiga kirib qoladilar. Nuqsonli bolalarni diagnostika qilish ishlaridan xatoliklar ba`zi hollarda ko`ngilsiz natijalarga olib kelishi mumkin. Masalan,

www.arxiv.uz ommaviy maktabga tushib qolgan aqli zaif bola nuqsonsiz tengqurlari singari ular bilan birga o`quv materiallarini o`zlashtira olmaydi. O`z vaqtida malakali yordam olmagandan keyin borgan sari bunday bolalarning bilim saviyalari pasayib, surunkali o`zlashtirmovchilar qatoriga ko`shiladi. Noto`g`ri qo`shib qo`yilgan nuqsonsiz bola esa sun`iy ravishda o`z rivojlanishida orqada qola boshlaydi. Bunday noxush ko`ngilsiz xatolar aqli zaiflikning mohiyatini tushunib еtmaslik natijasida sodir bo`ladi. Shuning uchun oligofrenopedagogikada aqli zaiflik masalasi alohida o`rganishni talab etadigan mavzulardan biridir. Aqli zaiflik deganda me`yoriy ruhiy rivojlanishdan chetlatib, haqiqiy, real aqliy nuqsonlikka olib keluvchi holat tushuniladi. Aqli zaiflikni keltirib chiqaruvchi sabablar turli ilmiy, uslubiy, psixologo-pedagogik va tibbiy adabiyotlarda qo`yidagicha ifodalangan: 1. Homila davrida turli salbiy ta`sir etuvchi infeksiya, intoksikasiya va jarohatlar; 2. Tug`ilish vaqtida jarohat va asfiksiya; 3. Chaqaloqning ilk yoshida salbiy ta`sir etuvchi yuqumli intoksikasiya, ovqatlanishning buzilishi va boshqalar; 4. Turli irsiy yo`l bilan avloddan-avlodga o`tadigan gen, xromasoma kasalliklari. Oligofrenopedagogikaning maxsus markazida turadigan manba nuqsonning o`zi emas, balki u bilan bog`langan , buzilgan ruhiy h olatlardir. Shu bilan birga aqli zaif deb, bu holatning turg`unligini ham tushunamiz. Mana shu mezonning bor yoki yo`qligiga qarab aqliy qaloqliqning boshqa unga o`xshash turlaridan farqlashimiz lozim. Aqli y q aloqni ng asosiy belgilari: a) bosh miyada organik buzilishni ng mavjudligi ; b) bilish fao li yatlarining umumiy, chuqur buzilganligi; d ) bilish faoliyatlari buzilganligining turg`un xarakteridaligi . Aq l i zaif bolalar g uruhiga quyidagi bolalar kirmaydi: a) a qliy rivojlanmaganlik , bosh miyaning organik buzilishlari bi l an bog`li q bo`lmagan pedagog i k qarovsizlar;

www.arxiv.uz b) ruhiy rivojlanishi orqada qolgan bolalar; d) aqliy jihatda saqlangan bo`lib, chuqur nutq kamchiliklari bo`lgan bolalar. Aqliy nuqsonning chuqurligiga qarab oligofreniyani uch darajaga ajratiladi: debillik, imbesillik va idiotlik. Debillik – bir muncha еngil daraja bo`lib, oligofreniyaning eng ko`p tarqalgan darajalaridir. Yordamchi maktab o`quvchilarining asosiy qismini debil bolalar tashkil qiladi. Bu bolalarni saralash vaqtida ma`lum qiyinchiliklarga duch kelamiz. Buning asosiy sababi shuki, aqliy nuqson u darajada chuqur emas. Bu bolalar bog`cha yoshi davrida sodda mazmunli o`yinlarni tashkil qila oladi. Maktab yoshi davrida esa ma`lum konkret holatlarni baholay oladi, amaliy masalarni еchishda to`g`ri ish tutadi. Nutqi asosan saqlangan bo`lib , m exanik xotirasi nisbatan yaxshi natijalar beradi. Qator ijobiy xislatlariga qaramay, bu bolalarga ham ma`lum darajada aqliy rivojlanmaganlik xosdir. Bu bolalarning tafakkurlari ko`rgazma-obraz mazmunni kasb etadi. O`qilgan muayyan mazmunni qiyinchilik bilan o`zlashtiradi. Fanlarni to`g`ri idrok qila turib, ularning ichki bog`lanishlarini tushunadilar. Ularning nutqi sodda, famatik tomoni buzilgan bo`lishi mumkin. So`zli tushuntirishlar konkret holatlar bilan bo`lmasa materiallarni juda qiyin idrok etadi. Debil bolalarning еtarli aqliy taraqqiy etmaganliga, ular shaxsining shakllanmaganligi bilan birga qo`shilib ketadi. Bu xislat fikr yuritish va qarashlarning mustaqil emasligida, bilimga intilish еtishmasligida, tashabbuskorlikning bo`shligida, mehnat faoliyatlarida namoyon bo`ladi. Bu bolalardagi amaliy intilishlarning borligi, kelajakda jamiyatda o`z o`rinlariga ega bo`lishlarini bilishlari asosida mehnat malakalarini egalashlariga yordam beradi. Imbesillik – debil darajadan bir muncha og`ir darajadir. Aqliy nuqsonning imbesillik darajasida oligofreniyaning o`ziga xos xususiyatlari namoyon bo`lishi mumkin. Konkret holatlarda umumlashtira olmaslik, xatto oddiy tushunchalarni hosil qila olmasligi bilan ajralib turadi. Imbesil bolalarning manti qi y fikrlash jarayonlari juda past darajada bo`ladi.

www.arxiv.uz Kitobdagi matnlarni mexanik ravishda o`qib, uning mazmunini tushunmaydi. O`ngacha sanash, o`n ichida hisob-kitob qilishlari mumkin. Lekin ularda murakkab son haqida tushuncha yo`q. Ular faoliyatlarida tashabbuskorlik, mustaqillikka intilish kabi shaxsiy xislatlar bo`lmaydi. O`zlarining mustaqil ishlarini aqliy jihatdan tushuntirib bera olmaydilar. Idiotlik – oligofreniyaning eng og`ir darajasi bo`lib, ular idroklarida qo`pol rivojlanmaganlik ko`rinadi. O`z shaxsini aniq bilmaydi. Ularning nutqi ma`nosiz tovushlardan, ba`zan alohida so`zlar yig`indisidan iborat. Hissiyotlari haddan tashqari sodda bo`lib, fiziologik xohishlar bilan bog`liqdir. Xursandchiliklari to`qligidan turar joyining issiqligi, patologik intilishlarini qondirishdan bo`lishi mumkin. Xafagarchiliklari esa sovuq, ochlik, og`riqdan bo`lishi mumkin. O`zlarining xursandchiliklarini sakrash, qichqirish, mimika harakatlari bilan namoyon etsalar, xafagarchiligini qaysarlik, o`z tana organlarini jarohatlash bilan ko`rsatadi. Idiot darajadagi aqliy nuqsonlikda turli tutqanoqlar kuzatilishi, ba`zan jismoniy rivojlanishida qo`pol nuqsonlar uchrashi – teri nuqsonlari, ichki organ kamchiliklari, endokrin va modda almashinuvchining buzilishi ko`rish mumkin.

Похожие

Texnologiya ta’limini tadqiq qilishning ilmiy metodologik asoslari fanini umumiy masalalari

Etnopedagogikada insonparvarlik va nafosat tarbiyasi masalalari

Jahon mamlakatlari ta’limi taraqqiyotining ayrim masalalari

Tarbiyaning umumiy usullari

Tarbiyaning umumiy usullari