Tarix o’qitish jarayonida o’quvchilarning rivojlanishi va kamol topishi - Педагогиka - Рефераты

Tarix o’qitish jarayonida o’quvchilarning rivojlanishi va kamol topishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77 KB

Tarix o’qitish jarayonida o’quvchilarning rivojlanishi va kamol topishi Reja: 1 . Tarix uqitish jarayonida ukuvchilarning kunikma va malakalarini xosil kilish. 2. Kunikma va malakalarini xosil kilishda kurslararo predmentlarning roli. 3. Maktabda tarix uqitishning tarbiyaviy xarakteri. 4. Ukuvchilarning kamol topishida tarix fanining axamiyati.

Tarix kursini uqitishda ukuvchilarning fikrlashga asoslangan malaka va kunikmalarini xosil kila borish vaziflari-bu tarixiy bilimlarni mustakil sur'atda topib, bir tizimga solib, ularni amalda tadbik eta bilishga urgatish, provardida esa ukuvchilarni utmishdagi xamda xozirgi zamondagi ijtimoiy xodisalarga nisbatan ilmiy materialistik nuktai nazardan yondashishga urganish demakdir. Nutkni ustira borish xam ukuvchilarning va ularda akliy mexnat malakalari xamda kunikmalarini xosil kila borish bilan boglangandir.Biz maktabda ukitiladigan tarixning uziga xos xususiyatlarini xisobga olgan xolda, tarix kursini uqitish davomida xosil kilina boradigan malakalar guruxlarning shartli ravishda ajratib kursatamiz. 1. Tarixiy bilim beruvchi manbalarni taxlil kilish xamda tarixiy vokealar va xodisalardagi eng asosiy va muxim narsani, ularning muxim belgilari va boglanishlarini ajratib chikish, tarixiy tushunchalarga ta'riflar berih malakalari. 2. Tarixiy bilim beruvchi manba mazmunini mantikiy jixatdan bir necha kismga ajratish, umumiy mantikiy sxemasni bir turdagi tarixiy xodisalar xamda vokealarni taxlil kilishda dedektiv suratda tadbik etish malakalari. 3. Tarixiy faktlar va jarayonlarni uz doirasida karab chikish xamda vakt jixatdan ular urtasidagi nisbatan aniklash xronologik va sinxronistik jadvallar tuzish malakalari. 4. Tarixiy xodisalarni joyini aniklash, tarixiy xaritani "tilga kirgizish" undagi izoxlar va shartli belgilardan xatosiz foydalanish yozuvsiz xaritani tarixiy mazmunda tuldirish malakalari. 5. Tarixiy vokealar, xodisalarni takkoslash, ularning umumiy xususiyatlarini topish malakalari ; 6. Tarixiy faktlarni taxlil kilish va takkoslash asosida indektuv va deduktiv xulosalar chikarish usulidan foydalangan xolda yakunlar yasash, yakunlarni berilgan baxolarini asoslab berish, taxiriy faktlar umumiy xulosalarga tayangan xolda tugri isbotlaY olish malakalari; 7. Tarixiy materiallarni ogzaki yoki yozma tarzda bayon eta bilish, izchish tarzda obrazli kilib bayon etishning turlaridan xikoya kilish, tasvirlash,

usullaridan foydalana bilish, savollarga kiska atroflicha javob berish, xamda uz urtoklariga savollar berish, ularning javoblarni tankidiy nuktai nazardan baxo berish malakalari; 8. Axborotlar, dokladlar, referatlar, siyosiy axborotlar tayerlash, xamda ularni utkazish, kichikrok xajmdagi ilmiy-ommabop materiallari tayerlash malakalari; 9. Tarixiy matn mazmunini yoki ukituvchi xikoyasini rejalarini, tarixiy vokea yoki xodisani taxlil kilish rejasini, takkoslash rejasini tuzish, reja, ishlanmas, tezislar tuzish, ukituvchi tushuntirib bergan asosiy koidalarni kiskacha yozib borish, kitoblardan ayrim joylarini yozib olish, ma'lumotlar beruvchi tarixiy adabiyotlardao' foydalana bilish malakalari. Ukuvchilar tafakkuri va nutkining usa borishi, malaka va kunikmalarning bula borishi, bilimlarni egallash va ularni tadbik etish, ular bilan ish olib borish jarayenida yuz beradi, Bilimlar bilan malakalar urtasida uzaro boglanish va bir-biriga bogliklik bor. Kishi akliy faoliyatning onglilik xarakteri unda xosil bulgan bilimlar tizimi bilan belgilanadi. Bilim xamma vakt tegishli malaka va kunikmalar tizimiga tayanadi. Uz navbatida yangi malaka va kunikmalar vujudga kelishi uchun zamin xisoblanadi. Uqitish jarayonining xar kaysi boskichida bilimlar, malaka va kunikmalar urtasidagi uzaro nisbat ukuvchining akliy jixatdan yetuklik darajasini xam belgilaydi. Ukuvchilarning malaka va kunikmalarini xosil kila borishga karatilgan ishning muvaffakiyatli chikishi kupgina shart-sharoitlarga boglik. Tarix ukituvchisi birinchi navbatda u yoki bu sinfda bundan ilgari xosil kilingan bilim va malakalarning kanday doiraga tayana olish mumkinligini, ayrim ukuvchilarda kanday malaka yaxshi xosil bulmaganligi yoki yukligini aniklab olishi zarar. Ana shu asosda ukuvchilarni turli guruxlarga xamda ayrim ukuvchilarga nisbatan bundan keyin differensial yusinda yondashishga utiladi.Ukituvchi ish jarayenida ukuvchilarning bilim va malakalar xosil kilishda kanday darajada ekanliklarini doim tekshirib va xisobga olib boradi. Xosil kilingan malaka ukituvchilarning uzlariga tanish turdagi yangi sharoitlar, yangi ukuv materiali asosida mustakil suratda bajara olish, ya'ni ukuv

vazifasini bajarishda tashabbus kursatib yangi sharoitlarda tadbik eta olish vazifalarini xal etishningyangi usullarini topa bilish kobiliyati demakdir. Akliy faoliyatning muayyan usullarini egallab olish malakalar xosil kilishning asosini tashkil etadi. Malaka egallab tadbik etishda kanchalik mustakil ish tutishi xamda usulda tadbik etiladigan xodisalar doirasining kanchalik kengligi bilan belgilanadi. Akliy faoliyatning muayyan usullarini egallab olish malakalar xosil kilishning asosini tashkil etadi. Ukuvchilar bironta malakani, masalan tarixiy xodisalarni takkoslash, isbotlash berish malakasini xosil kilmok uchun ukituvchiga usha mantikiy vazifaning maksad va moxiyatini, xamda uni bajarish usullarini tushuntirib, ularni anik tarixiy materialga tadbik etgan xolda kursatib beradi. Kursatib berish paytida mazmuni uncha murakkab bulmagan material: takkoslash uchun-moddiy madaniyatga doyr ikki narsa, xulosa chikarish uchun-darslikning bir necha rejasidan iborat matni va shu singari tanlangani ma'kul. Shundan keyin ukituvchilar kanday ishlash usullarini kursatib berilgan materialga uxshash tarixiy materiallar va mantikiy materiallar bilan ish olib borishni ukituvchi raxbarligida endi uzlari bajaradilar. Ukituvchilar bu usullarni kadam-ba kadam uzlari bajaradigan buladilar. Dastlab bu ishni yaxshi ukuviga topshirish yeki shu ishni izchil suratda pogonama-pogona bajarishga butun sinfni jalb etib, uni evristik usulda utkazish mumkin. Keyinchalik ukituvchi ukuvchilarni bunday usullarni shunga uxshash materilga tadbik etgan xolda, ularni yagona sharoitlarda kullay olishga xam urgatadi. Usullarni yangi sharoitlarda kullash ukituvchilar tomonidan avvalga ukituvchi raxbarligida jamoa bulib ishlash jarayepida, masalan evristik usuldagi suxbat davomida amalga oshiriladi. Ukuvchilar usulni egallay borgan sari, ular mantikiy vazifani tobora mustakil va anik bajara oladilar. Ular ukituvchining xarakatini endi shunchaki takrorlamaydilar, balki mantikiy vazifaniig maksadi va ularning oldiga ukuv vazifasinimg shartlariga karab, uzlashtirilgan usullarga

tayangan xolda ish olib boradiloar- Foydalanadigan usullar soni asta-sekin kupaya boradi,ukuvchilarning malakalarning tadbik etiladigan ob'yektlar murakkablasha boradi, shu bilan birga tobora kuprok tuplanib borgan bilimlardan foydalaniladi. Malakani egallab olish darajasi akliy faoliyat usullarini boshka sharoitlarga tadbik etishda kanchalik mustakil ish tutilishi xamda shu usullarni tadbik etiladigan xodisalar doirasining kanchalik kengligi bilan belgilamadi. Tarixni uqitish davomida ukuvchilar tafakkurini ustira borish yuzasidan olib boriladigan ish xar bir pedagogi ing u mumiy vazifalaridan biridir,xamda fan va ukuv lredmenti bulgan tarixning uziga xos xususiyatlaridan kelib chikadigan uzining spesifik maksadlari xamda xususiyatlariga egadir. Tarix ukituvchisi ukuvchilarni ijtimoiy-materialistik nuktai-nazardan xar bir ijtimoiy xodisani uning vujudga kelishi va rivojalanishida bogaka xodisalar bilan boglanishi xamda munosabatlaridan olib karashda, xodisalarning sinfiy moxiyatiga kura bulishga, tarixiy jarayenning umumiyob'yektiv konunlarini tushunishga urgatadi. Bu vazifalar U-U1-sinflarda tarix kursini uqitishda xam ukuvchilar uchun ogirlik kilmaydigan darajada kuyiladi, Ukuvchilarning bilimlari tobora chukurlasha borishi va kupaya borishi bilan ularning tafakkurini ustira borishga karatilgan vazifalar xam murakkablasha boradi. Tarix kursini uqitishda ukuvchilarning fikrlashga asoslangan malaka va kunikmalarni xosil kila borish vazifalari bu tarixiy bilimlarni mustakil sur'atda topib bir tizimga solib ularni amalda tadbik eta bilishga urgatish, pirovardida esa ukuvchilarni utmishdagi xamda xozirgi zamondagi ijtimoiy xodisalarga nisbatan ilmiy-materialistik nuktai nazardan demakdir. Nutkni urganish, ustira borish xamda ukuvchilarni tafakkurini ustira borish va u ularda akliy mexnat malakalari, xamda kunikmalarini xosil kila borish bilan boglangandir. Nutk-odamlarning bir-birlarini tushu nish vositasigina bulib kolmay balki, fikrni yuzaga chikarish xamda ustirishdir. Tarix kursini uqitishda nutk bilimlar orttirishning eng asosiy vositalaridan bir sifatida maydonga chikadi. Ukuvchilar tarixiy faktlarni, ular urtasidagi bogyaanish va munosabatlarni, ularping umumiy va bir-biridan fark kiluvchi xususiyatlarini, tarixiy xodisalarni, tarixiy xodisalar va tarixiy shaxslarning xususiyatlarini kursatmali ukuv

kurollari bilan birgalikda suz orkali bilib oladilar. Ukuvchining nutki, darslik matni, tarixiy xujjatlar, ilmiy ommabop va badiy adabiyot asarlari ukuvchilarga bilim beradigan suzbilan ifodalangan eng muxim manbaalar bulish bilan birga ularning nutkini ustirish vositalari xam xisoblanadi. Ukuvchilar tafakkuri va nutkini usa borishi, malaka va kunikmalarning xosil bula borishi, bilimlarni egallash va ularni tadbik etish,ular bilan ish olib borish jarayonida yuz beradi. Bu -bitta uqitish jarayonining ikki tomonidir. Bilimlar bilan malakalar urtasida uzaro boglanish va bir-biriga bogliklik bor. Kishi akliy faoliyatning onglilik xarakteri unda xosil bulgan bilimlar sistemasi bilan belgilanadi. Bnlim xamma vakt tegishli malaka va kunikmalar sistemasiga tayanadi va uz navbatida yangi malaka va kunikmalar vujudga kelishi uchun zamin xisoblanadi. Uqitish jarayonining xar kaysi boskichidagi bilimlar, malaka va kuniklar urtasidagi uzro nisbat ukuvchining akliy jixatdan yetuklik darajasini belgilaydi. Ukuvchilarning malaka va kunikmalarini xosil kila borishga karatilgan ishning muvaffakiyatli chikishi kupgina sharoitlarga boglik. Tarix ukituvchisi,birinchi navbatda u yoki bu sinfda bundam ilgari xosil kilingan bilim va malakalarning kanday doirasiga tayana olish mumkinligi, airim ukuvchilarda kanday malakalar xosil bulmaganligi yoki yukligi aniklab bilishi lozim. Ana shu asosda ukuvchilarni turli gruppalarga xamda ayrim ukuvchilarga nisbatan bundan keyin differensial yusinda yondashishga utiladi.Ukituvchi ish jarayonida ukuvchilarning bilim va malakalar .xosil kilishda kanday darajada ekanliklarini doim tekshirib va xisobga olib boradi. U bolalarga bu yulda nimalarga erishganliklarini va bundan keyin nimalar ustidan ishlashi kerakligini bildiribboradi. Ish jarayonining xar kaysi boskichida ular oldiga maksadlar kuyib boradilar.Shuni esda tutish kerakki, bir yoshdagi va bir xil sinfdagi ukuvchilarda malakalarning usa borishi turlicha buladi. Bu narsa ukuvchilarning akliy jixatdan va umuman kanchalik usganligiga, shuning uchun ularning muayyan yunadishda oldindan kanday tayyorgarlik kurganligiga va uni mashk kilib borganligiga boglik buladi.

Xosil bulingan malaka ukuvchilarning uzlariga tanish turdagi vazifani yangi sharoitlarida, yangi ukuv materiali asosida mustakil sur'atda bajarish olish, ya'ni ukuv vazifasini bajarishda tashabbus kursatib, yangi sharoitlarda malakani tadbik eta olish, vazifalarini xal etishning yangi usullarini topa bilish kobiliyati demakdir. Tarix uqitish metodikasi tarix fani bilan uzviy boglangandir. Tarixiy materiallar tarix fani va ukuv predmeti bulgan tarix kursining metodologik asosini tashkil etadi. Tarix ukish ukuvchilarga tarixiy vokeylikni bilish yullari, tarixiy tadkikotga uxshab ketadi. Ukuvchilar tarixni urganishda olimlar tomonidan ilmiy jixatdan tekshirib kurilgan va taxlil kilingan faktlar xamda ilmiy xulosalardan yangi faktlarni urganish uchun foydalanishlari mumkin. Birok ukuvchilarning tarixni urganishni ilmiy tekshirishdan fark kiladi. Uqitish jarayonida ukuvchilar tarix fanini va uni ba'zi tadkikot metodlarini bilib oladilar. Shunday kilib, tarix fani va tarix metodikasi uzining aloxida urganish ob'yekti, vazifasi xamda tadkikot metodiga ega, tarix fani kishilik jamiyatining tarakkiyoti jarayonini urganadi, kishilik jamiyatining tarakkiyot konunlarini bilish, utmish va xozirgi zamonni yaxshi tushunib olishga, kelajakni oldindan kurishga imkon beradi.Shu tarika uz predmeti, vazifalari va tadkikot etish metodlariga ega bulgan tarix uqitish metodikasini tarix fanlari katoriga kushib bulmaydi.Tarix uqitishda ukuvchilarning ishi, bilimi, fikrlash kobiliyati va umuman psixik faoliyatini e'tiborga olmasdan turib ularning uz faoliyatiga samarali ta'sir etib bulmaydi. Shu sababli metodika psixologiya fani bilan chambarchas boglangandir. Tarix uqitish jarasnida ustoz bilan shogirdlar urtasidagi yakinlik, soglom va tetik kayfiyat vujudga keltirilishi ukuvchilarning ukuv faoliyatini aktivlashtirish,darsning samaradorligini oshiradi. Tarix uqitish metodikasi xam tarix uqitish jarayonida psixologiya faniga suyanadi. Psixologiya fani ukuvchilardagi psixik faoliyatning umumiy konuniyatlarini urganadi, metodika esa ukuvchilarning psixik faoliyatini ularning tarixiy materiallarni kanday uzlashtirishlari bilan boglik bulgan tomonlargina tadkik kiladi. Shuning uni ukuvchilardagi psixik faoliyatning tadkik

etish metodlaridan xam kisman foydalanadi. Psixologiya psixik faoliyatning umumiy konuniyatlarini urganadi, metodika esa tarix uqitishning mazmuni va metodik usullari bilan pisxik faoliyat orkali erishiladigan natijalari urtasidagi konuniyatli boglanishlarni urganadi.Shuningdek, metodika ta'lim-tarbiya xakidagi fani uni tarkibiy kismi bulgan didaktika bilan chambarchas boglangandir. Uning mustakil bir11 tarmogidir. Metodika pedogogika jixatidan yaxshi natijalarga erishi maksadida xam uqitish jarayonini urganadi. Metodika pedagogika jixatidan yaxshi natijalarga erihishni kuzda tutadi. Ukish jarayonini urgatish metodlari bulib uqitish jarayonini natijalarining kursatkichlari xam pedogogik kursatkichlardir. Tarix uqitish metodikasi pedagogika fanining bir tarmogi bulib, u uzining mustakil tekshirishlar predmetiga ega. Metodikaning nazariy kismini egallash tarix uqitish jarayonini umumiy konuniyatlarini bilib olishga va konuniyatlardan yosh avlodga ta'lim toptira borish ishini yanada takomillashtirish maksadida foydalanishga yordam beradi. tarix ta'limining mazmuni va sinf ukuvchilarining umumiy saviyasiga karab bilishning umumiy konuniyatlari turlicha namoyon buladi. Tarix uqitish metodikasi urganadigan eng muxim konuniyatlardan bir uqitish jarasnining rivojlanish konuniyatidir. Bu rivojlanish ta'lim jarayonida ukuvchilarning kizikishi, bilim, kunikma va malakalarining xamda tafakkurning usib borishida namoyon buladi. Tarixning xar bir kursi, uning bulimi va xar bir temasi ukuvchilarning bilim olih, kuiikma va malakalariga ega bulishi bu kamol topishida muxim bir boskich bulib xizmat kiladi. Kuyi va yukori sinflarda tarix uqitishda tarixiy vokeylikni bilishning umumiy konuniyatlariga amal kiladi, bu konuniyatlar ta'lim mazmuni metodlari, usullari va ukuv kullanmalari metodik tuzilishining rivojlanish konuniyatidir. Bu rivojlanish ta'lim jarayonida ukuvchilarning kizikishlari, bilimlari, malakalari va mantikiy tafakkuri usib borishni aks ettiradi, ayni bir payta u usishni ragbatlantiradi va ta'minlaydi. Maktabda tarix uqitishni ukuvchi pogonama-pogona kutarila boradigan pillapoyaga uxshatish mumkin, lekin ukuvchini yetaklab boruvchi kishi butun pillapoyani bosib utilgan pogonalarni xam bundan keyin

chikiladigan pogonalarni xam kura olish zarur, Xar bir kurs mavzusi ukuvchilar saviyasi usishi, ularning bilim va malakalari rivojlanib borishi yulidagi pogonadir. Metodikaning vazifasi tarixning ayrim kurslari ilmiy asoslari va umuman maktabda tarix uqitishni asoslarini ishlab chikishdan iborat. Maktab tarix kursi oldiga kuyilgai ta'lim-tarbiya vazifalarini amalga oshirishda eng muxim shartlardan xar bir darsning ta'lim-tarbiyaviy vazifalarini, shuningdek uni bosh fanlar tizimida tutgan urnini anik belgilash va shu asosda vazifalarni amalga oshirishdan iboratdir. Xar bir tarix darsiga va darsdan tashkari mashgulotlarda tarix uqitish oldiga kuygan goyaviy-siyosiy va tarbiyaviy vaziflarni kandaydir bir belgisi amalga oshiriladi. Shuning uchun ukituvchi xar bir darsda xal kilinishi kerak bulgan ta'lim-tarbiya vazifalari esa oldingi yoki kelgusi darslarda bajariladigan ta'lim-tarbiya vazifalarini ajralmas bir tarbiyaviy kismi ekanligini unutmasligi kerak. Boshka xalklarga dustona munosabat, xurmat va izzat ruxini singirish uchun ularning tarixi, an'analari, madaniyati bilan ezgu istaklari bilan tanishtirish lozim. Mexnatga, mexnatkashlarga izzat va xurmat xissini moddiy ishlab chikarish tarixini urganish, uning jamiyat xayotidagi13 axamiyati, moddiy va ma'naviy boyliklarini ishlab chikarishning negizini tashknl etuvchi mexnatkashlarning mexnati olini ochib berishi lozim. Dining kelib chikishi, moxiyati, ilm-fanga va uning arboblariga karshi olib borgan ayovsiz kurashi faktlar bayonida, vazifalari, madaniyat tarixiga doyr materiallar ta'rifi asosida esa estetik tarbiya vazifalari amalga oshiriladi.Tarixiy faktlar uzining mazmuniga kura ukuvchilarga karab turlicha tarbiyaviy ta'sir kursatadi. Ezgu niyatlar ilxomlantiradi, zavk bagishlaydi, oliyjanob maksadlarga undaydi, uz xulk va maksadlarini belgilab olishga yordam berishda, mardlik, vatanparvarlik, goyalarini singdiradi, sinfiy jamiyatning adolatsizligiga, ezuvchilarga kaxr-gazab, nafrat uygotadi. Ukituvchi butun tarix kursining ta'lim-tarbiyaviy vazifalarining ayrim temalarining ta'lim-tarbiyaviy vazifalar bilan boglab tushuntirmogi lozim. Xar bir darsning ta'lim-tarbiyaviy vazifalari uzi-uzidan emas, balki ukituvchining ongli va rejali ishi asosidagina muvaffakiyatli amalga oshiriladi. Masalan, USH-sinflarda O’zbekiston

xalklari tarix uqitishning tarbiyaviy vaziflari uning mazmuni bilan belgilanadi. Ukituvchilarning ona yurt tarixiy tarakkiyotidagi dastlabki uch formasiya ibtidoiy jamoa, kuldorlik, feodalizm jamiyatlari tarixini xar tomonlama va chukur urganishi, ularni tarixiy tarakkiyotning umumiyligi va axamiyati, jamiyat xayotl va tarakkiyotidagi mexnatning kanday urin tutishini anglab tushunib olishlariga yordam beradi. Jamiyat xayotining va uning rivojlanishini ta'minlagan mexnatning uzgaruvchanlik rolini ukuvchilarga ochib berish, ularni mexnatga va mexnatkashlarga, ular tomonidan yaratilgan moddiy va ma'naviy yodgorliklarga mexr-muxabbat va xurmat bilan karashga urgatadi. Ukuvchilar ajdodlarimiz buyuk madaniy va ma'naviy merosni barcha kirralari madaniyati tarakkiyotiga katta va ulmas xissa kushgan Fargoniy, Ibn Sino, Beruniy, Ulugbek, Navoiy tomonidan olga surilgan umumbashariy goyalar bugungi kunda xam muxim axamiyat kasb etishi tufayli zur kizikish va extiromlar bilan urganilayotganligini bilib oladilar. O’zbekiston xalklari yangi davrdagi tarixning dastlabki boskichlari mustamlakachilik asorati ostida utdi. O’zbekiston Xalklari mustamlakachilik zulmi sharoitida xam ajdodlarimiz mexnat an'analarini davom ettirib, ulkaning ijtimoiy-iktisodiy va madaniy tarakkiyotiga muxim xissa kushdilar. Ukuvchilarga O’zbekiston xalklari tarixiY tarakkiyotiga ana shu uzviy boglanish, davomiylikni ochib berish katta axamiyatga ega. O’zbekiston xalklari tarixning urganish jarayonida ukuvchilarga jumxuriyat xalklari tarixiy garakkiyotining xamma boskichlararo munosabatlar madaniyatining yuksak darajasi va insonparvarligi doimo ular turmush darajasi xamda ma'naviy sofligining eng muxim kursatkich bulib kelganligini chukur anglab olishlarida yordam beradi va udarni an'naga sodik bulish va avlodlar ishini davom ettirish ruxida tarbiyalaydi. Shuningdek O’zbekiston xalklari tarixi -buyicha xikoyalar ukuvchilarni jumxuriyatmiz xalklarining utmish tarixi va xozirgi xayotiga doyr eng muxim vokealar bilan tanishtiradi. Shuning uchun xam kurs ukuvchilarga goyaviy siyosiy tarbiya berish ularda mexnatga muxabbat, yuksak va axlokity sifatlarni tarbiyalashda dastlabki muxim boskich bulib xizmat kiladi.

U-U1- sinflarda tarix uqitish natijasida xam kupgina bilimlarga erishiladi. Kadimgi dunyo va urta asrlar tarixi zamonamizdan kanchalik yirok bulmasin, bu kurslarni uqitish tarixiy faktlarga, xalklar ommasining faoliyatiga, ijtimoiy sinflarni namoyendalariga, ijtimoiy ideologiyaga va shu kabilarga nisbatan ukuvchilarga shaxsan emosionallingi, ukuvchilarni faktlarga nisbatan shaxsan munosabatlarini bildirishga urgatish, ularni tarixdagi sevimli kaxramonlar takdiriga xamdard kilish-uqitishning eng muxim tarbiyaviy vazifalarini: ya'ni mexnatga muxabbat va xurmat bilan karash, mardlik, vatanparvarlik, sinfiy jamiyat adolatsizligini anglash va boshka ma'iaviy fazilatlarni tarbiyalash vazifalarni bajari borishning zarur shartlaridan biridir. Tarix uqitish davomida ukuvchilar kadimgi dunyo, urta asrdar, yangi tarix asarlarining, sa'nat asarlarining tushunib yetish yulida ancha malakalar xosil kila boadilar, bir necha yuz va ming yillar ilgari yaratilgan ajoyib sa'nat yodgorliklaridagi guzallik nimada ekanligini kurib, urganib boradilar. Xullas barkamol shaxe tarbiyasida tarix fanining tutgan urni bekiyos va goyat muximdir. Maktabda tarixga doyr ukuv-tarbiya ishlarini olib borishning asosiy shakli darsdnr. Ukituvchi dare davomida ukuvchilarga ta'lim va tarbiya berish xamda ularni bilim kobiliyatlarini, kunikma va malakalarini ustirishga karatilgan turli xil ish olib boradi. Xar bir dare mavzu va kurs yuzasidan utiladigan darslar yagona tizimi- zanjirlarning bir xalkasi bulib, tar ix ga doyr boshka darslar bilan butun uqitish tizimi bilan chambarchas boglangan bulib uning axamiyati kattadir. Bugungi kunda tarix uqitishiing ayniksa "Vatan tarixi" ning ukitilishi muxim axamiyat kasb etadi deb uylayman, chunki Urta Osiyo eng kadimgi madaniyat markazlaridan deb xisoblaiadi. Uzbeklar va shu ulkaning kadimga xalklardan bir bulib, kuxna va boy tarixga egadir. Ularning Urta Osiyodagina emas, balki jaxondagi davlatlar ijtimoiy, iktisodiy-siyosiy va madaniy xayotida tutgan urni salmoklidir. O’zbekiston xududi kadimdan umuminsoniy maksadlarga xizmat kilib kelgan. Movarounnaxr Osiyo bilan Yevropani birlashtirib turgan kuprik vazifasini utagan. Ikki dare oraligi orkali olib borgan Osiyo, Yevropa iktisodiy va madaniy alokalar Urta Osiyo, umuman jaxon xalklari tarakkiyotida

katta urin egallagan. Bugungi kunda umuminsoniy maksadlarga xizmat kilgan Buyuk Ipak yuli alokalar tarixini urganishga kizikish ortib borayotganligini boisi xam shundadir. O’zbekistonning mustakil davlat deb e'lon kilinishi jumxuriyatimizni bugungi kunigina emas, balki istikbolini xam belgilab beruvchi asosiy omildir. O’zbekiston Respublikasining istiklol yuli avlod-ajdodlarimizning tarixiy an'analari va ma'naviy boyliklarini kayta tinlovchi, yangi mazmun bilan boyituvchi yulidir. Bu esa tarix uqitishni milliy asosga kurishni, xalkimizning mexnatsevarlik, xamkorlik,insonparvarlik, ozodlik va mustakillik,ma'rifatparvarlik, kabi an'analari, iymon, insof, kichikka muruvvat, mexmondustlik, vatanga xamda xalkka sadokat kabi oliyjanob fazilatlarini chukur urganishni, ularni asrab-avaylab yoshlar kalbiga, kon-koniga singdirishni shu asosda ularning siyosiy ongini ustirishni, uzini anglashga kumaklashishni, respublikamiz iktikboli uchun astoydil xizmat kiladigan faollarni yetishtirishni asosiy vazifa kilib kuyadi. O’zbekiston xakllari tarixini urganish ukuvchilarning bu tarixiy an'analar va oliyjanob fazilatlar manbalarini, ular mustaxkam zaminga egaligini tarixan tarkib topganligini, avloddan avlodga utib mazmunan boyib borganligini, jamiyatning ravnaki va faravonligi, insonlarning ma'naviy kamolati uchun xizmat kilib kelganligini, ularni bundan keyin xam asrab- avaylab davom ettirish, avlodlarimizniig insoniy fazilatlariga sodik bulish uzlarining mukaddas burchlari ekanligini anglab olishlariga yordam beradi. O’zbekiston xalklari tarixini urganish asosida ukuvchilar bu ulka xududida kadimda bir necha unlab millat va elatlar yonma-yon yashab kelganligini, ular maxalliy va ajnabiy boskichilar zulimiga karshi birgalikda kurash olib borganligini, uzbeklar xamisha boshka millat va xalklarga aloxida xurmat bildirganligi, xalklar kardoshligi va dustligini mukaddam deb ardoklashganligini, uzbek xalkining bu tabarruk an'anasi umuminsoniy kadriyatlariga bebaxo xissa bulib kushilganligi, millatlararo munosabatlar keskinlashib turgan xozirgi paytda bu an'ananing xayotiyligi va yana bir bor sinovdan utayotganligini anglab oladilar. Shuningdek, mustabid xukmdorlar va

boskichilar xokimiyati yillarida xalkimizning moddiy-ma'naviy boyliklari va guzal an'analari oyok osti bulib toptalgani, shaxsga siginish va turgunlik yillaridagi tanglik, paxta yakkaxokimligi, kimyoviy moddalarning xaddan kup kulanishi O’zbekistonning ijtimoiy-iktisodiy, ma'naviy, siyosiy rivojlanishiga tuskinlik kilganini, ekologik muxitdagi nomutanosibliklarga, Orol buyi fojeasiga, atrof-muxit, yer-suv va xavoni ifloslanishiga olib kelganligini odamlarning sogligini emas, balki irsiyatiga xam ta'sir kursatganligini ukuvchilar tushunib olishi, ularning xozirgi ekologik muammolarni xal kilishda jumxuriyatimizning ijtimoiy-iktisodiy va siyosiy mustakilligini mustaxkamlaydi xamda faol ishtirok etishini ta'minlashda muxim axamiyatga egadir. O’zbekiston xalklari tarixini urganish, ukuvchilarni ajdodlarimizning kup ming yillik moddiy va ma'naviy-madaniY meros,ularning jaxon ilmiy tafakkuriva madainyaiti tarakkiyotiga kushgan ulkan xissasi bilan tilga olish, ular bilan faxrlanishga, milliy iftixor tarbiyasini amalga oshirishga yordam beradi. Xullas, Vatanimiz kelajagi bulgan yoshlarniig rivojlanishi vakamo topshida nafakat O’zbekiston xaklari tarixining, balki jaxon tarixining axamiyati goyat yuksakdir. Mana shu utmish ajdodlar tarixini urganish asosidagina porlok kelajak, mustaxkam davlatga asos solish mumkin. Moziyo'i urganish bilangina xar bir shaxe uz kelajagini kura oladi va uni mukammal kilib yaratishga intiladi. Mana shu tarix bizni sof jamiyat kurishga, yurtimizni obodonligiga, tinchligiga mustaxkam bir zamin tayyorlovchi buyuklik, adolatparvarlik, xurlik, tenglik sari yetaklovchi nurli bir yul xisoblanadi.

ADABIYOTLAR. 1. I.A.Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yuk. T. O’zbekiston 1998 i. 2. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1978. 3. Sa'diyev S.A. Maktabda tarix uqitish metodikasi. T. Ukituvchi. 1989. 4. Sa'diyev S.A. O’zbekiston xalklari tarixini uqitish T. O’zbekiston.1993. 5. «O’zbekiston tarixi» dasturi. Toshkent. 1980-1990. 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Psixik kamol topishi vaqtincha to'xtab qolgan bolalar

Zamonaviy o’qitish metodlari va uni o’quv jarayonida qo’llash

Tarix uqitish jarayonida ukuvchilarni milliy kadriyatlar va vatanparvarlik ruxida tarbiyalash

Pеdаgоgikа fаnini o’qitishning mеtоdоlоgik аsоslаri

Tabiatshunoslik o’qitish metodikasining predmeti, vazifalari