Zamonaviy o’qitish metodlari va uni o’quv jarayonida qo’llash - Педагогиka - Рефераты

Zamonaviy o’qitish metodlari va uni o’quv jarayonida qo’llash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

Zamonaviy o’qitish metodlari va uni o’quv jarayonida qo’llash. Reja: 1. Zamonaviy o’qitish metodlari. 2. Aqliy hujum usuli. 3. Muammoli o’qitish. 4. Kichik guruhlarga bulib o’qitish

Tayanch tushunchalar: Zamonaviy o’qitish, aqliy hujum, muammoli o’qitish, kichik guruhlar “O’rganish” tushunchasida xulqning yangi turlarini o’zlashtirish yoki mavjud bor xulqning o’zgarishini tushuniladi. O’rganish- bu shaxslarning tabiiy atrof- muhit bilan munosabati va hosil bo’lgan tajriba orqali yangi bilim, ko’nikma va malakalarning shakllanishidir. O’rganish shunday jarayonki, unda o’quvchi tabiiy atrof-muhit bilan munosabatlari va bunda hosil bo’lgan tajriba orqali xulqini o’zgartiradi. O’rganish orqali o’quvchi idrokka, o’z fikriga, bilim, ko’nikmalariga va mahoratga erishadi. Yangi xulq shakllari va natijalar muvaffaqiyatli o’rganishning aniq dalillaridir. O’rganishning quyidagi omillari mavjud: - taqlid orqali; - odat tufayli; - muvaffaqiyat tufayli; - urinish, xato va muvaffaqiyat tufayli; - anglash, tushunib yetish orqali. 1. Taqlid orqali o’rganish. Taqlid boshqa o’qituvchilarning xulqiy namunalarini qabul qilish va xuddi o’shanday taqlid qilishdir. Bu jarayon ongli yoki ongsiz ravishda o’tishi mumkin. Bu o’rganish turi oddiy harakatlarni o’rganishda eng samarali hisoblanadi. Bu o’rganish turini kundalik hayotda ham kuzatish mumkin. Masalan, bolalar ota-onalariga yoki yoshlar o’z iftixorlariga taqlid qilishlari mumkin. 2. Odat tufayli . Bu o’rganish turi shartli refleks yoki klassik shakllantirish orqali o’rganish sifatida tavsiflanadi va rus psixolog olimi I. Pavlovning tadqiqotlariga asoslanadi. Shartli reaksiyalar odatlar hosil bo’lishida, baxtsiz hodisalarning oldini olishga qaratilgan xulq turlari paydo bo’lishida katta ahamiyatga ega. 3. Muvaffaqiyat tufayli . O’rganishning bu usuli operativ shartlashtirish deb tavsiflanadi va shunday jarayonni nazarda tutadiki, bunda shartli reaksiyalarni

rejali ravishda o’rganish qo’lga kiritilgan o’quv yutuqlari yordamida amalga oshiriladi. O’rganishning bu usuli amerikalik psixologlar Skinner va Torndauk tadqiqotlariga qarashlidir. O’qituvchining mustaqil o’rganish va ishlash tomon qoygan har bir qadami kuzatiladi, agar u o’zlashtirishda o’rta darajadan yuqori natijaga erishsa, bu maqtov bilan tan olinadi. Maqtov shartli qo’zg’atuvchi hisoblanadi. 4. Urinish, xato qilish va muvaffaqiyat tufayli o’rganish . Bu usul operativ shartlashtirish bilan bog’liq, ammo bu yerda muvaffaqiyat hissi shart emas. Bu usul dastlab tushunarsiz murakkab vaziyat bilan bog’liq. Bunda “urinishlar” orqali murakkab vaziyat hal qilinishi kerak (masalan, notanish kalitlar yig’imida to’g’ri kalitni topish). Bunda muvaffaqiyatsiz bo’lgan noto’g’ri yechimlar keyinchalik qaytarilmaydi. To’g’ri yechimlar esa muvaffaqiyat yoki qisman muvaffaqiyat tufayli aniqlanadi va uzoq vaqtga eslab qolinadi. Bu usul ko’p vaqt sarflashni talab qiladi, juda tashvishli va tasodifga asoslanganligi tufayli undan faqat muammolarni yechishga qaratilgan xulqni mashq qildirish kerak bo’lganda foydalanish kerak. 5. Anglash, tushunib yetish orqali o’rganish. Anglash, tushunib yetish deb bexosdan biror avval ko’rinmagan “aloqani ko’rish” va tushunib yetish nazarda tutiladi. Bu yerda ilgari tushunarsiz bo’lgan jarayonlar, hodisalar, sabab-oqibat aloqalari fikran o’zlashtiriladi. “Anglash, tushunib yetish” bu aqliy jarayon natijasidir. Bunda ma’lumotlarni qayta ishlash paytida ularni qayta tartiblash va strukturalash orqali yangidan o’zaro bog’lanishlar hosil bo’ladi. Bu muammolarni o’rnida hal qilish mumkin emas, demak, barcha taklif qilingan turli yechimlarni fikr, ya’ni tasavvur darajasida ko’rib chiqish kerak bo’ladi. Muammoning yechimi kutilmaganda kelib chiqadi va anglanadi, shuningdek, keyinchalik uni aqliy harakatlar uchun mashq va takrorlarsiz ishlatish mumkin. O’qituvchi va amaliy o’qituvchi ta’limiy faoliyat mashqlarini o’tishda ongli ravishda o’rganishning turli usullaridan foydalanishi mumkin. Bu yerda “anglash, tushunib yetish” orqali o’rganish usuliga ko’proq e’tiborni qaratish kerakligi alohida ko’rsatiladi, chunki u o’zining uzoq ta’siri bilan ajralib turadi.

Tadqiqotlar insonlarning tinch, ijtimoiy tan olinish darajasidagi muhitda yaxshiroq va yengilroq o`rganishlari mumkinligini ko`rsatdi. Nafaqat ijobiy emotsional va ijtimoiy muhit, balki maqsadga muvofiq tarzda jihozlanganligi, faol bo`la olish imkoniyatlarining borligi shular jumlasiga kiradi. O`rganish jarayonini iloji boricha o`quvchilarga qaratish uchun o`rganish predmeti o`quvchilar ehtiyojlari bilan bog`liq bo`lishi kerak. O`quvchini o`rganishga qiziqtirish uchun o`zlashtirish bo`yicha natijalari to`g`risida xabardor qilib borilsa va shaxsiy maqsadlar bilan moslashtirilsa, ularda qiziqish oshib boradi.O’quvchining o’quv predmeti bilan faol tarzda shug’ullanishi yuzaga kelganda o’quv jarayoni samarali rivojlanadi, chunki o’quvchida birlamchi va ikkilamchi motivlar yuzaga keladi. O`quvchining o`zlashtirishda erishgan natijalariga mos maqtov va tan olish so`zlarini aytish uning qiziqishini uyg`otishda ijobiy ta`sirga ega. Bu holat ularda o`z kuchlariga ishonchni va o`zlariga qo`yilgan talab darajalarini yuksaltiradi. Mahsus fanlarni o`qitish jarayonida turli qiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin. Masalan, o`quvchining dastlabki bilimlari yetarli emasligi, qiziqishi yo`qligi, muammolorni yechish murakkabligi yoki topshiriqning qiyinligi bo`lishi mumkin. Bu qiyinchiliklarni o`quv maqsadiga qaratilgan yordamchi o`quv usullari orqali bartaraf etish mumkin. Bularga quyidagilar kiradi: o`quv qiyinchiliklarini yengishga qaratilgan yordamlar; yechimni topishga qaratilgan yordamlar; ishlash va amalgam qaratilgan yordamlar; o`zlashtirilgan bilimlarni berish va yangi vaziyatlarda qo`llashga qaratilgan yordamlar. O`quv materialiningtuzilmasi qancha yahshi tuzilgan hamda u qancha qonuniyatlarni o`z ichiga olgan bo`lsa, bilimlar shuncha ya[shi eslab qolinadi. O`tkazilgan nazariy va amaliy tadqiqotlarga asoslanib Ixtisoslik fanlar samarali o`rganish bo`yicha quyidagi xulosalarni berish mumkin. - O`rganish kichik qadamlar, ya`ni bosqichma-bosqich o`tkazilishi kerak va har doim dastlabki bilimlarga asoslanishi lozim.

- Bundan tashqari, o`rganish rag`batlantirilishi kerak, masalan, tan olish bilan muvaffaqiyatli o`rganish va uni davom etishni rag`batlantirish kerak (maqtov orqali). - O`quvchilar o`zlarining o`rganishdagi yutuqlari haqida habardor bo`lsalar, qiziqtirish kuchaytiriladi. - O`quvchilar ”mustaqil faol bo`lish” tamoyili bo`yicha o`rganishadi. O`rganishning faol davrlarining tashkil qilish kerak. - O`rganish o`tayotgan davrda ko`pgina qulay holatlarni qo`llash, o`quv vaziyatlarini o`zgartirib turish kerak. - O`quvchilar qancha ko`p faol bo`lib o`rganishsa, o`zlashtirish davomli va muvaffaqiyatlibo`ladi. O`rganishning faollashtiruvchi usullaridan foydalanish va guruhiy o`rganishni o`tkazish kerak. - O`quv jarayonida yordamchi usullarni qo`llash orqali o`rganish samarasini oshirish mumkin. Mahsus fanlar o’quvchilarning kasb-hunarlarni egallashdagi yumushlarni mukammal bajarishlari uchun zaruriy dunyoqarashlarni, kasbiy fazilatlarning shakllanishidagi zaruriy bilim va ko’nikmalarni mustaqil va ijodiy qo’llashni ko’p jihatdan belgilaydi. Kasb-hunar ta’limida mahsus fanlarni o’rganish ,ularning nazariyasi va amaliyotida,mazmuni,shakl va uslublarini tanlashda hamda o’quv maqsadlarini belgilashda o’ziga hoslikni talab etadi. Mahsus fanlardan o’quv jarayonlarini tashkil etishda o’quv materiallarining soddadan murakkablashib ,mazmunning chuqurlashib borishi ,ishlab chiqarish jarayonining ketma-ketligiga bog’liq holda mashg’ulotlar tizimlashtiriladi. Nazariy va amaliy mashg’ulotning tizimlashtirilishi o’quv materialining mazmunini butunligicha qamrab olishni,bayon etishini,mustahkamlashini va mavzularning ketma-ketligiga mos holda o’rganilishini hamda o’zlashtirish darajasini nazorat qilishni ta’minlaydi. Mahsus fanlarni o’rganishda ,ta’lim uslublarini tanlashda o’quvchilar va o’qituvchilar faolligini, mustaqilligini, fikrlashning tezkorligini ta’minlashga mos keladigan uslublarni tanlashda alohida

e’tibor beriladi. O’rganish shunday jarayonki,unda o’quvchi tabiiy atrof-muhit bilan munosabatlari va bunda hosil bo’lgan tajriba orqali hulqini o’zgartiradi. O’rganish orqali o’quvchi o’z fikriga, bilim, ko’nikma va mahoratga erishadi. Amaliy tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki,mahsus fanlarni o’rganishga quyidagi dastlabki vaziyatlar ham ta’sir qiladi :  hatti-harakatlarga reaksiya ta’siri, ya’ni biror harakat bajarilishining murakkabligi;  o’rganishga ishtiyoq, ya’ni aniq tasavvur qilingan o’quv maqsadlariga erishishga intilish;  tashqi turtkilar, ya’ni qiziqishi bo’lmagan o’quvchiga qiziqishini uyg’otish maqsadida o’qituvchi turtki beradi O’rganish sabablari “diqqat” va “idrok” tushunchalari bilan chambarchas boq’liqdir: 1. Diqqa t. Dastavval o’quvchilarning diqqatini o’quv obektlariga jalb etish kerak. 2. Idrok . Sensorik ta’sirlar orqali (ko’rish,eshitish,hid bilish,maza bilish,tegish,ushlab ko’rish ) o’quvchi qandaydir ahborotni qabul qiladi. 3. Tushunis h .Qabul qilingan ahborotni tahlil qilish va ma’nosini aniqlash orqali ma’lum tasavvur paydo bo’ladi. O’quvchining qabul qilishiga qarab,bu tasavvur ma’lumotning mazmuni haqida tushuncha hosil bo’lishiga olib keladi. O’qituvchi bu o’zaro aloqalarni nazorat qilib borishi kerak,chunki u o’z imkoniyatlari bilan o’quvchining diqqat va idrokiga ta’sir qilib,muvaffaqiyatli o’rganishga asos solishi mumkin. O’rganishni bir necha bosqichlardan iborat bo’lgan jarayon sifatida tushunish mumkin. Bir bosqichdan keyingisiga o’tguncha, jarayon murakkablashib boradi. Shunday qilib, mahsus fanlarni o’rganish jarayonini Blum dasturi orqali quyidagi bosqichlarga bo’lishi mumkin. 1. Ixtisoslik fanlarni or’ganishning turli dastlabki shartlaridan, ya’ni oldin egallangan bilimlar, o’rganishda ishtiyoq, o’rganish va fikrlashning shaxsiy qobiliyatlari asosida o’rganilayotgan bilimlar miqdori va sifatida ega, eslab qolish qobiliyatiga, o’rganish vaqtida ta’sir qiladigan ko’plab omillar mavjud.

Asosiy adabiyotlar: 1. Akademik litsey va kasb – hunar kollejlari uchun me’yyooriy – huquqiy hujjatlar to’plami. O’MKHTM. Toshkent, 2005. 2. Olimov Q. T. va boshqalar. Ixtisoslik fanlarini o’qitish metidikasi. – Toshkent: Fan, 2004. 3. “Qasbiy ta’lim” yo’nalishlari bo’yicha diplom loyixasini bajarish uchun metodik tavsiyalar. “Kasbiy ta’lim” fakulteti dekani dos. O’. T. O’sarov tahriri ostida Samarqand. 2010 y. 4. Mirsaidov K. J. Ixtisoslik fanlarini o’qitish va ishlab chiqarish ta’limi. – Toshkent: Shiituvchi, 1996. 5. Xodjaboyev A. Xusanov L. Kasbiy ta’lim metodologiyasi. T.: Fan va texnologiyalar, 2007. 6. Abduqudusov O. O’rta maxsus, kasb – hunar ta’lim muassasalarida ta’lim – tarbiya jarayyonini samaradorligini oshirish muammolari. Metodik qo’llanma. – Toshkent, 2002.

Похожие

O’quv ustaxonalarida o’qitish

Tabiatshunoslik o’qitish metodlari

Duduqlanish va uni korreksiyalash metodlari

Interfaol metodlar va ularni ta’lim tarbiya jarayonida qo’llash

Tarix o’qitish jarayonida o’quvchilarning rivojlanishi va kamol topishi