Педагогик технологияларнинг турлари ва классификацияси - Педагогиka - Рефераты

Педагогик технологияларнинг турлари ва классификацияси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67 KB

Педагогик технологияларнинг турлари ва классификацияси Режа: 1. Педагогик технологияларнинг турлари. Фалсафий жиҳатдан классификацияси. 2. Ташкил этиш, бошқариш, шахс хусусиятларини ривожлантириш бўйича классификация. 3. Муносабат турлари. Илмий тажрибани ўрганиш бўйича классификациялаш.

1. Педагогик технологияларнинг турлари. Фалсафий жиҳатдан классификацияси Педагогика назарияси ва амалиётида таълим-тарбия жараёнида кўплаб ёндашувлар мавжуд. Педагогик технологияларни характери ана шу ёндашувдан келиб чиқади. Шунга қарамасдан кўпгина педагогик технологиялар ўз мазмуни, мақсади, методлари ва воситаларига кўра бир- бирига ўхшаш. Педагогик технологияларни ана шу ўхшаш хусусиятларига қараб уларни бир неча турга ажратиш мумкин. Қўлланилишига, қамров ҳажмига (масштабига) кўра уларни уч гуруҳга ажратилади: 1. Умумий педагогик технологиялар. 2. Хусусий педагогик технологиялар. 3. Модулли кичик универсал технологиялар Умумий педагогик технологиялар ўз ичига йирик технологияларни, яъни бутун таълим тизимига тегишли бўлган масалаларни қамраб олади. Масалан: рейтинг тизимига ўтиш, тест технологияларига ўтиш шулар жумласига киради. Хусусий педагогик технологиялар эса маълум фан доирасида қўлланилиши мумкин ва қулай бўлган технологияларни ўз ичига олади. Масалан: иқтисодиёт фани учун қулай бўлган технологияларни ишлаб чиқиш. Модулли кичик универсал технологиялар бирор рефлексни ривожлантиришга қаратилган бўлиб, турли фанларни ўрганишда ишлатилиши мумкин бўлган технологиялардир. Масалан: дидактик ўйинлар, фикрлашга ўргатувчи технологиялар. Улар универсал характерда бўлиб, кўп вақт талаб этмайди. Масалан: дидактик ўйинли технологиялар. Фалсафий дунёқараш ўз навбатида таълим–тарбия тизимига ёндашувда ҳам ўз аксини топади. Диний дунёқараш ўзига хос равишда таълим-тарбия жараёнини талқин этади, идеалистик дунёқараш ўзига хос равишда таълим- тарбиянинг мазмун моҳиятини очиб беради. Материалистик дунёқараш

таълим-тарбия ишини ташкил этишда материалистик нуқтаи назардан ёндашади (У инсон шахсини моддийлик сифатида қабул қилса, идеалистик дунёқараш инсонни жон, тан, руҳ каби қисмларини тан олган ҳолда ёндашади). Илмий дунёқараш эса илмий кашфиётларга асосланган ҳолда таълим-тарбия жараёнини таҳлил этишга қаратилади. Демак, ҳар бир жамиятнинг қабул қилган дунёқараши ана шу жамиятда таълим-тарбия жараёнини ташкил этишга бевосита таъсир ўтказар экан. Фалсафий жиҳатдан технологиялар қўйидаги гуруҳларга ажратилади: А. Материалистик Д. Гуманистик Б. Идеалистик Е. Эркин В. Илмий Ж. Мажбурий Г. Диний Демак, педагогик технологияларни ишлаб чиқишда маълум бир фалсафий дунёқараш ҳукмронлик қилади ва ана шу қараш ўз аксини педагогик технологияларда топади. 2. Ташкил этиш, бошқариш, шахс хусусиятларини ривожлантириш бўйича классификация Ташкил этиш ва бошқариш жиҳатидан педагогик технологияларни қўйидаги турларини ажратиш мумкин: 1. Суст бошқарилувчи (талабалар фаолияти бошқарилмайди, стихиялилик устун туради). 2. Циклли текшириш – ўз-ўзини ва ўзаро текшириш устун туради. 3. Фронтал (ялпи), 4. Йўналтирилган (индивидуал), 5. Вербал –ўқитувчи иштирокида, 6. Автоматлашган – техник воситалардан фойдаланган ҳолда. Ушбу бошқариш турларининг комбинациялашуви натижасида қўйидаги дидактик тизим технологиялари вужудга келади: - анъанавий лекцион таълим тизими (бошқариш суст, фронтал, вербал)

- аудивизуал техник воситалар ёрдамида таълимни ташкил этиш (бошқариш суст, фронтал, автоматлаштирилган). - консультация технологияси (суст, йўналтирилган, вербал) - кичик гуруҳлар технологияси (циклли, фронтал, вербал, дифференциал) - компьютер таълими (циклли, йўналтирилган, вербал) – индивидуал таълим. - репетитор тизими (циклли, йўналтирилган, вербал) – индивидуал таълим. - дастурлаштирилган таълим (циклли, йўналтирилган, автоматлаштирилган-программалар асосида). - дифференциал таълим (циклли актив бошқарилувчи, йўналтирилган, вебрал). - муаммоли таълим (циклли, йўналтирилган, ўқувчи шахси актив). Амалиётда бу таълим технологиялари комбинациялашган ҳолда қўлланилади. Таълим технологиялари дарснинг мақсади ва мазмунидан келиб чиққан ҳолда танланади. Шахс хусусиятларини ривожлантиришига қараб қўйидаги технологиялар ажратилади: 1. Операцион технологиялар – фикрлаш малакасини фикрлаш рефлексини ривожлантирувчи технологиялар ҳисобланади. Улар ҳар хил фикрлаш турларини шакллантиришга мослашган бўлади. 2. Эстетик – ахлоқий хислатларни шакллантиришга қаратилган технологиялар 3. Бошқарувчилик хусусиятини ривожлантирувчи технологиялар. 4. Эвристик – ижодий ёндашувни ривожлантирувчи технологиялар, талабалардан ижодий ёндашиб масаланинг ечимини топишни талаб этади. 5. Амалий технологиялар – амалий хатти- ҳаракатларни шакллантирувчи технологиялар.

3. Муносабат турлари. Илмий тажрибани ўрганиш бўйича классификациялаш Педагогик жараённи ташкил этишда талабанинг ва ўқитувчининг муносабати ҳам турлича бўлиши мумкин. Бу муносабатни қўйидаги турларини ажратиш мумкин: 1 . Авторитар технологиялар . Ўқитувчи асосий субъект бошқарувчи, талаб қилувчи, етакловчи сифатида майдонга чиқади. Талаба шахси эса тобе булиб, барча талабларни бажариши керак. Бунда талабанинг қизиқишлари ва эҳтиёжлари таълимни ташкил этиш жараёнида эътиборга олинмайди. У бажарувчи сифатида майдонга чиқади. 2. Дидактик марказлашган технология . Бу технология марказида таълим жараёни туради ва таълим жараёни тарбиядан устун қўйилади. Айнан дидактик восита ёрдамида шахсни шакллантириш мақсад қилиб қўйилади. Бунда ўқитувчи етакловчи сифатида майдонга чиқади. Икки томон ҳам (ўқитувчи ва талаба) бир хил позицияни эгаллайди. Асосий мақсад таълим олиш ва томонлар ҳамкорликда иш олиб борадилар. 3 . Шахсга йўналтирилган технологиялар . Таълим тизимининг марказида талаба шахси туради. Талабанинг ривожланишига соғлом психологик муҳитни ташкил қилиш, низо ва инқирозлардан асраш, табиий имкониятларини ривожлантириш, қобилиятини ўстиришга қаратилган. Бу йўналишни тўрт гуруҳга бўлиш мумкин: а) Инсоний технологиялар (Гуманно-личностю технологии). Бу технология ўзининг инсонийлиги билан, психотерапевтик йўналиши билан ажралиб туради. Ушбу технологиянинг мазмуни талаба шахсини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ва талабани ижодий қобилиятларини ривожлантиришдир. Талабага нисбатан ҳурмат ва меҳр билан қараш ва мажбурийликдан воз кечишдан иборатдир. б) Ҳамкорлик технологияси . Бу технология демократия, ҳамкорлик, тенглик каби ғоялар асосида қурилган. Ўқитувчи в талаба орасидаги

муносабатлар субъект - субъект сифатида қаралади. Биргаликда таълим жараёни ташкил этилади ва биргаликда ижод этилади. в) Эркин тарбия технологияси . Талабага танлаш, мустақиллик эркинлиги берилади. Талаба ўзи танлаган восита ва мазмунни тўлиқ қабул қилади, ҳамда бу фаолиятни хохиш билан бажаради. Ички эхтиёж билан уйғунлик ҳосил бўлади. г) Эзотерик технология . Эзотерик билимлар (онгдан ташқари) қонуниятларни ўрганиш орқали ҳақиқатга яқинлашиш назарда тутилади. Илмий тажрибани ўрганиш бўйича: Гештальт технология, Бихеивиористик ривожлантирувчи каби технологияларни ажратиш мумкин. Бихеивиористик технология – (Э. Торондайк, Д. Уотсон, В.С. Диннер ва бошқалар) бу назариянинг умумий кўриниши қуйидагича: Стимул-реакция- мустаҳкамлаш. Стимул – қўзғатувчи, реакция – фаолият, мустаҳкамлаш – баҳолаш ва рағбатлантириш. Улар ўзлаштириш механизми мана шу кўринишда вужудга келади деган фикрни олдинга ташлайди. Бунда талабанинг муносабати ва ҳиссиётлари ҳисобга олинмайди ва талабанинг онглилик масаласига кам эътибор қаратилади. Гештальт технология – (М. Ветмеймер, Г. Мюллер, В.Келер) талабанинг қабул қилишига, идрок қилиш рефлексини ўрганишга асосланган, янги мавзуни ўзлаштириш ёрқин фрагментлардан ва якуний фикрлардан ташкил топиш назарда тутилади. Идрок ва диққатга қаратилган технологиялардир. Талабанинг қабул қилиш хусусиятларини ва диққатнинг психологик хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда ўзлаштириш жараёнини ташкил этиш зарур эканлигини таъкидлайди ва шу асосда ўзлаштириш технологияларини яратади. 3. Ривожлантирувчи технология. В.В. Давидов, Д. Б. Эльконин ғояси. Асосий мазмуни - назариянинг амалиётдан устунлиги ва мазмуний умумлаштиришлардан фойдаланиш, мантиқий боғлиқликлар ва гуруҳлаш системалаштиришдир. Умумийдан яккага қараб ҳаракатланиш. Мавжуд

билимлардан янги билимларга қараб ҳаракат қилиш, яъни бор бўлган ассоциациялар асосида янги ассоциацияларни вужудга келтиришни назарда тутади. Талабанинг тушуниши осон бўлган билимлардан узоқроқ ва мураккаброқ билимларга қараб харакатланишни тавсия этадилар (область ближайшего развития). Соддадан мураккабга қараб изчил ривожланиш ўзаро боғлиқликларга амал қилиш талаб этилади. 4. Суггестив технология. Эмоционал, ёрқин таасурот, ишонтириш, қизиқтиришга йуналтирилган. Талаффуз, мимика, гипноз, авторитетдан фойдаланиш кабиларга асосланади. Ҳис–туйғуларни уйғотишга қаратилган. Ўзлаштириш жараёнида инсоннинг нафақат онги, балки ҳис-туйғулари ҳам иштирок этишини ва ўзлаштириш жараёнида ҳиссиётларни уйғотиш билимларнинг фақат онг билан эмас, балки қалб билан ҳам англаб етишига ёрдам беришини таъкидлайдилар. Фақат онг билан қабул қилинган билимлар қуруқ ва юзаки бўлади деган фикрлар асосида ўзларининг ўзлаштириш технологияларини яратадилар. Улар ҳар бир янги мавзуни ўзлаштиришда образлардан фойдаланиш, ҳиссиётларни уйғотиш ва ҳар бир талаба ана шу ҳисларни сезишини таъминлашга эътибор берадилар. Талабалар контингентига кўра қуйидаги технологияларни ажратиш мумкин: - ялпи, анъанавий технологияси (ўрта талабага мослашган), - чуқурлаштирилган технология (баъзи предметларни чуқурлаштирилган дастур асосида ўқитувчи лицей, гимназия, коллеж). - компенсацияли ўқитиш технологиялари (педагогик коррекция, яъни камчиликларни йўқотишга қаратилган технологиялар). - виктимологик технологиялар (сурдо, орто, тифло, олигофреника). - тарбияси оғир болалар, ёки иқтидорли болалар билан ишлаш технологиялари. Анъанавий таълим тизимини модернизациялаш асосан қуйидаги йўналишларда олиб борилмоқда: 1. Педагогик муносабатларни гуманлаштириш ва демократлаштириш

2. Талабалар фаолиятини активлаштириш, интенсификациялаш. 3. Таълим тизимини ташкил қилиш ва бошқаришнинг самарасини ошириш. 4. Таълим методикаларини такомиллаштириш. 5. Халқ педагогикасидан самарали фойдаланиш.

Похожие

Педагогик технологияларнинг илмий асослари

Педагогик технологияларнинг мазмуни, маkсади ва вазифалари

Педагогик технологияларнинг илмий назарий асослари

Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари

Инновацион педагогик технологияларнинг назарий ва амалий асослари