Педагогик технологияларнинг илмий асослари - Педагогиka - Рефераты

Педагогик технологияларнинг илмий асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

135 KB

Педагогик техн о логияларнинг илмий асослари Режа: 1. Педагогик техн о логияларнинг аспектлари. 2. Педагогик техн о логиялар даражалари. 3. Педагогик техн о логияларнинг таркибий тузилиши. 4. Педагогик техн о логиялар га қўйиладиган талаблар.

ПТ – педагогик фанлардан бири. 1) ПТ – маълумотни ишлаб чиқиш, намоиш этиш, тасаввур қилиш, ўзгартириш усул ва воситалари йиғиндиси; 2) Ўқитувчининг ўқувчиларга педагогик жараён давомида зарур техник ва ахборот воситалари орқали таъсир кўрсатиш йўллари ъақидаги фан. Педагогик маҳорат қуйидагилардан намоён бўлади: 1) Зарур маълумот танлаш. 2) Оптимал усуллардан фойдаланиш. 3) Оптимал воситалар ишлатиш. Таълим технологияси бу тизимли категория ва унинг таркибий қисмлари қуйидаги 1) Таълим мақсади. 2) Таълим мазмуни. 3) Педагогик мулоқот (ўзаро таъсир) воситалари. 4) Таълим жараёнини ташкилланиши. 5) Ўқитувчи, ўқувчи. 6) Фаолият натижаси. ПТ – таълим беришнинг самарали йўлларини ўрганувчи фан. ПТ – таълимда ишлатиладиган усуллар, тамойиллар тизими. ПТ – кечаётган реал ПЖ ПТ манбаси бўлиб педагогика, психология, социология фанлари нотуқлари, илғор педагогик тажриба, энтопедагогика ўтган асрлар давомида яратилган барча эътиборга лойиқ ютуқлар. Хар хил бажарувчилар қўлидан турли технологиялар турлича кўринишга эга бўлади. Бу ерда педагог шахси сифатлари, ўқувчиларнинг ўзига хосликлари, синфдаги психологик мухит ва кайфият рол ўйнайди. Бир хил технологияни қўллаётган икити ўқитувчи етишган натижа бир хил бўлмаслиги мумкин, лекин улар бир бирига яқин бўлади. Демак, технология шахс томонтдан ўзлаштирилади, лекин шахс асосий аниқловчи ролини ўйнайди.

Я. А. Каменский мактабни типография билан солиштирган: «Типография ишчилари китоб яратиб қандай воситалар билан фойдаланса, шундай воситалар билан ўқитувчи хам таълим жараёнида фойдаланади» - деган эди у. Шундай қилиб у оқимли ишлаб чиқариш тамойилига асосланган технология яратди. Ушбу технология элементлари бу: 1) Мактаб хаётини синф-дарс асосида ташкиллаш. 2) фанларни алохида ўқитиш. 3) таълим мазмунини етказишнинг маълум қоидаларга асосланган (кўрсатмалилик, тизимилилик, навбат ва бошқалар) 1) И. Т. Пестелоцци ўз ютуғи деб хар қандай педагог хар қандай ўқувчини тарбиялай оладиган механизм яратиш деб билган. 2) Ижод педагогикаси технологияни тан олмаган «шахслар нечта бўлса, уларни тарбиялаш воситаси хам шунча». – деган улар. Муаммоли савол: хар икала концепцияга далил келтиринг ва сиз тўғри деб хисоблаган нуқтаи назарни аниқланг. XX асрни 20 йилларида педагогика тарихи борасида ката ишлар олиб борилди – педагогика фани ривожланди. 1) бола ривожланишига таъсир этувчи маиший, табиий, иштимоий, маданий факторларни ўрганиб чиқиш. 2) Табиат, мехнат иштимоий муносабатлар дунёсига олиб кириш билан болани тасаввурини бойитиш ва ривожлантириш (оила, қишлоқ, мамлакат, дунё) 3) Хаётни ўзгартириш мехнат орқали шахсий шароитларни, мухитни ўзгартириш. XX аср 90 йилларида бошқа туқтаи назар шаклланди (В. С. Виготский, С. Л. Рубинштейн) ғояси тобора ривожланиш фақат ва фақат таълим тарбия таъсирида рўй беради. А. С. Макоренко технологияси. Жамоада тарбиялаш.

Кўп технологиялар уларни яратган шахс номини олган ва унинг ўлими билан сўнган, лекин ктта кучга эга бўлганлари бошиданоқ объективлаштирилган. Анъанавий ўқитиш технологияси. Масалан: нимага айнан XIX аср охири ва XX аср боши педагогик технология яратиш даври бўлди. Педагогик тизим ва ундаги бугунги ўзгаришлар. Педагогик жараён педагогик тизимда бўлиб ўтади. Педагогик тизим бир неча таркибий қисмдан иборат бўлиб улар ўртасидаги боғлиқлик жуда мустахкам. Ушбу тузумда мақсад ва натижа бир бирига қиёсланади ва уларни максимал даражада мос тушиши ПЖ-ни самаралилигидан далолат беради. Технология контракт мавжуд бўлган шароитдан келиб чиққат холда лойихалаштирилади. Технолог яхши маълум бўлган, исботланган далилларга таянади. У эксперимент ўтказиш билан шуғилланмайди, аксинча олдиндан белгиланган натажа асосида иш олиб боради. Технологияни бирор – бир қисмидан вос кеча олмаймиз – бу тузумни ортиқча ўзи йўқ. Резултат Педагог Бошыарув Билим олувчи талабалар ТехнологияЦел (маысад) Мазмун Усуллар шакллар Воситалар

Хар бир П Тизимнинг мақсади самаралиги 100%, бундай натижага яқинлашиш учун албатта қўйилган мақсадлар билим олувчиларнинг ривожланиш сохасидаги яқинроқ бўлган мақсадлар бўлиши шарт. П Тизимни самарасини оширишни икки йўли бор: интексив ва экстенсив. Интексив ривожланиш П тизимининг ички имкониятларидан фойдаланган холда амалга оширилади. Экстенсив эса, қўшимча пул сарфлашни тақазо этиш. Қайси муаммолар кўпроқ иновациялар объектига айланади? 1) (қандай қилиб) ўқиш мотивициясини ошириш; 2) дарсга ажратилган вақт ичида қандай қилиб кўпроқ материалларни ўзлаштириш; 3) таълим «тезлигини» ошириш; 4) вақт йўқотишлардан хам бўлиш ва хаказо. П. Тизимидаги иновациялар йўналиши. 1. Умуман П Тизим 2. Ўқув юртлари 3. Педагогик назария 4. Ўқитувчи 5. Билим олувчилар 6. Педагогик технология 7. Мазмун 8. Шакл, усул, восита 9. Бошқарув 10. Мақсад ва натижалар Иновацион ўқув юртлари деб, ўз фаорлиятига янгиликлар киритаётган ўқув юртлари номланади. П Т-лар деганда Я. А. Коменский фаолиятидан бошлашимиз мумкин. Мактаб – устахона, жохли типография. Ўқитувчи бола тарбиясида босмахона ишчиси туфайли иш олиб беради, ўхшаш воситалар ишлатади. Таълим асоси – вақт, фанлар ва усулларни оптимал режалаштириш. Я. А. Каменский технологиясига оқимли ишлаб чиқариш тизим тамойилига асосланган.

Асосий тарбиявий қисмлари: - мактаб хаётини синф, дарс тизимида асослантириш. - таълимнинг фанлар тизими орқали бериш. - ўқув мазмуни етказишга бўлган бир неча қоидалар (кўрсатмалилик, тизимилилик, кетма-кетлик ва хаказо) И. Т. Песталоцци Махсус тайёрланган ўқитувчига хар қандай ўқувчини тарбиялашга имкон берувчи механизм. Ижод педагогикаси: Линде Бола шахси – бетакрор. Болалар сони неча бўлса, унга таъсир ўтказиш учун хам шунча тарбия воситалари, йўллари мавжуд. «Усул – маълум шахснинг мулки.» Л. Н. Толстой, К. А. Вентцел – шахснинг индивидуал хосликлари биринчи ўринда туради. XX асрнинг 20 йиллари . Педагогика фани ривожланиши (бола ривожланишининг қонуниятлари ўрганувчи фан) 1. Болани хар тамонлама ўрганиб чиқиш. 2. Болани табиат, мехнат ва ижтимоий хаётга олиб кириш орқали уни маънан бойитиш, ривожлантириш. 3. Хаётга нисбатан фаол бўлиў – маълум ўзгартиришлар киритиш. Болалар ижтимоий хаётда зарур кўникмаларга эга бўладилар. М. С . – келтирилган схемага аниқловчи сўз (охирига) (диалектик ёзинг) XX асрнинг 30 йиллари. Л. С. Вқготский, С. А. Рубинштейн, А. Х. Леонтов (юқоридагига тескари) Бола ривожланиши фақат ва фақат ўқитиш ва тарбилаш орқали амалга оширилади. А. С. Макаренко Жамоа концепцияси – Болани жамоада ва жамоа орқали тарбияланиши.

Жамоа қадриятлари, унинг ўзига хослилигини шакллантириш. Бундан ташқари – моддий бойликлар яратувчи меънат фаолияти хам мухим ролғ ўйнайди. ПТ таснифига тегишли қуйидаги фикрларни шаклланишига олиб келди: -концептуал асос ПТ ни мазмуни, педагогик жараён субектларини узаро муносабатларини фаолият турларини белгилайди. - ПТ унинг муаллифи шахси билан узвий боглик. Лекин технология канчалик муаллифдан обғективлашган булса, шунчалик кучлидир. - Хар бир технология тарихий ижтимоий маданий, иктисодий мухит, холат таъсирида яратилади. М.С.ХХ асрнинг 20-30 йилларида талимда булиб утган янгиликлар эътиборни жалб этади. Нима учун айнан шу даврда таълимда куп кашфиётлар руй берди? Шу давр турли йуналишлар, мактаблар, ижодий изланишлар булиб утди, Пт лар яратилди, куп тажрибалар утказилди. ХХ асрнинг 20 йилларида С.Т.Шацкий Ушбу ажойиб педагогик қарашлари асосида «мактаб марказида китобдан олинадиган билим эмас, балки меънат фаолияти бўлиши зарур». деган фикр ётади. С.Т.Шацкий, олдга сурган шиорлар: Болалар мактаб учун эмас, мактаб болалар учун.( м.с ) қайси фалсафий оқим ғояларига яқин? «Ўқитувчилар эътибор марказида фанларни ўтиш эмас, балки бола ҳаёти туриши керак» Педагог фаолиятини С.Т.Шацкий 3 этапга бўлган. 1- болани атрофлича ўрганиб чиқиш (уйда, кўчада, ъамма жойда) ( м.с ) нимаси нореал? 2- бола дуёқарашини бойитиш, уни қадрятлар тизимиги олиб кириш. 2- олинган билимларни ҳаётий тажрибага айлантириш. Тажриба станциясида ўқувчилар картошка, редика, қизилча етиштиришган махсулот ишлаб чиқариш самарасина ишлаб чиқишган, ўз ишини режалаштиришни

ўрганишган (м.с ) нимага шу даврда меънат фаолиятига, айниқса қишлоқ хўжалигига катта эътибор кўрсатилган. Н.И.Попова тажрибаси. Илғор рус ва чет эл ғояларини мужассамлаштирувчи Попова очган мактаб «Ҳаёт мактаби» деб номланар эди. Асосий ғоялар: 1 мехнат бола тарбияси ва ривожланишининг мухим таркибий қисми. 2 Таълимда изланиш усуллари ва ўйин шакллари устунлиги. 3) Боланинг атрофдаги ҳаёт билан узвий боғлиқлиги. Ёз дастури ўз ичига қишлоқ хўжалик ишлари, тажриба қўйиш ва изланиш олиб боришни ўз ичига қамраб олган. Натижа табиатни англаш. Попова технологияси асосий элементи – ўқувчи изланиш фаолиятини ташкиллаш. Бунда ўқитувчи роли – билим трансметори узатиб бекрувчи эмас, баоки болалар фаолиятини ташкилловчисидир. Субъектив ўртасида ъамкорлик муносабатлари юзага келади. Болалар фаолияти почта, вакзал, магазин, новойхона ва хоказоларда ўтар эди. Фаолият схемаси. Материал тўплаш. Уни таълили натижалари Мактабнинг асосий тамойиллари ўқувчиларга ортиқча меънат юкламаслик. Меънатнинг иккинчи босқичида ўқувчилар устахоналарда касб эгаси бўлиб етишар эдилар. Ўқиш билан биргаликда тасвирий санъат , театр, чизмачилик, коллекциялар йиғиш, драматик санъати ривожлантирилган. Ушбу _____________ асосий қисми – ўйин фаолияти ташкиллаш: 1) эркин ўйинлар- ўйинчоқлар, _____________, бекинмачоқ; 2) харакатли ўйинлар, беллашувлар, меънат фаолияти ъам ўйин элементларини ўз ичига олган. «Бола меънатфаолиятида ўйин қанчалик кўп бўлса у шунчалик уни ҳаёти билан боғланиш кетади» деган ғоя мавжуд эди. «Достоевский номидаги мактаб» (ШКИД) В. Н. Сорока – Росинекий. Тарбияси қийин бўлган етим болалар билан ишлаш тизими муалифи. Асосий ғоя – бола ижодига текиш.

Ушбу тизим таркибий қисмлари: 1) таянч билим (хар куни 10 саотдан дарс) ва 2) ижод болалар энергияси шунга сарифланиши учун.) С-Р болани ўз-ўзини тарбияланишига катта эътибор қаратган. У маъсус фанлар _____________ яратилиши ъақида савол қўйган. Биринчи бўлиб педагог психологиясини ўрганган ва уларни шундай классифни берган: 1) назариётчилар; 2) реалистлар; 3) _____________ (тадбиқчилар); 4) интуитивистлар (артистлар). Педагогик технологияни назарий таснифи. АТ лар классификацияси Педагогик технология атамаси 70 – йилларда АҚШ да биринчи бор пайдо бўлди ва тез орада кўа мамлакатларда оммалашиб кетди. Чет эл адабиётида Педагогик технология аввалом бор «таълим жараёнида техник воситаларни ишлатиш» маъносини англатади. Айнан 70 йилларда педагогикада таълим жараёни бу тўлиқ бошқарила оладиган жараён деган ғоялар шаклланди, бундан қуйидаги келиб чиқди: таълимдаги муаммолар аниқ аниқ берилган мақсадга эга бўлган таълим жараёнини бошқариш орқали ечиш мумкин. Шундан сўнг турли илмий журналларда п едагогик технология таърифини берувчи кўп мақолалар билан чиқилди. Педагогик технология бир неча аспектлардан кўриб чиқдик. Энди хар қандай (3) педагогик технологияга қўйиладиган асосий талаблар деб тан олинаётган қоидаларни келтирамиз. Ушбу талаблар ъам рус олими Г.К.Селевко томонидан шакллантирилган. 1. Концентуаллик. Хар бир технология маълум бир илмий концепцияга асосланган бўлиши шарт ва Ушбу концепция ўз ичига таълим мақсадларига эришишнинг фалсафий, психологик дидактик ва ижтимоий педагогик асоси исботини ўз ичига олган бўлиши керак.

2. Тизимлилик. Педагогик технология тизимни барча сифатларига эга бўлиши шарт. Булар: жараённи мантиғлилиги, барча қисмларни ўзаро узвийлиги, бутунлиги. 3. Бошқарувчанлик мақсадни олдиндан белгилай олиш режалаштириш, таълимий жараённи лойихалаш. Хар этапни диагностика қилиш, турли усул ва воситалар ишлатиш йўли билан натижани коррекция қила олишни назарда тутади. 4. Самаралилик. Замонавий технологиялар конкуренция мухитида қўлланилмоқдалар ва натижалари сарфланадиган маблағлари томонидан самарали бўлишлари, таълимнинг маълум стандартига эришишни кафолатлаши шарт. 5. Такрорлана олиш турли ўхшаш ўқув юртларида бошқа субъектлар томонидан хам ишлата олишни назарда тутади. ПТ классификацияси (таснифи). Махсус адабиётларда педагогик технологиялар классификацияси берилади. Умумлаштирилган холда ушбу тизимни Г.К.Селевко берган. 1. Қўлланиш даражаси (уровен p ) нуқтаи назар. (умумметодологик), (махсус услубий), (локал модул p ) 2. Фалсафий асоси: Материалистик, илмий гуманистик, идеалистик, диний антигуманистик ва бошқалар. 3. Шахс ривожланишига таъсир кўрсатувчи асосий деб олинган омил бўйича: биоген, социоген, психиоген, идеалистик. Бугун шахс шаклланишига бир эмас бир неча омил таъсир кўрсатиши тан олинган. Лекин турли технологиялар омиллардан бирини устун қўяди. 4. Педагогик технологияларнинг мухим томони жараёнда таълим олувчи позицияси ва унга нисбатан таълим берувчи муносабатидир. Шу нуқтаи назардан бир неча типдаги технологиялар мавжуд. А) Авторитар технологиялар … педагог ягона фаол шахс. Ъурфикрликнинг йўқлиги, мажбурлаб ўқитиш.

Б) Дидактоцентиристик технологиялар – бунда ўқувчи шахсига беэътиборлик, ўқитишни тарбиялашдан кўра устун қўйиш, ўқитиш воситалари шахсни шакллантирувчи асосий омил деб хисобланади. В) Шахсга қаратилган технологиялар , бутун таълим тизими марказига шахсни қўядилар, унинг табиий қобилиятларини ривожлантириш, унинг ривожланиши учун хавфсиз шароитлар яратиб беришни ўз мақсади деб билади. Бу технологияларда шахс таълим тизимининг мақсади бўлиб чиқади. Бу технологиялар 3 га бўлиниши мумкин. 1. Инсонпарварлик технологияси – бошқалардан инсонпарварлик мохияти, шахсга ёрдам беришга йўналтирилганлиги билан ажралиб туради. Улар болага нисбатан ъурмат ва мухаббат ғояларини олдга суради. 2. Ҳамкорлик технологияси: педагог ва ўқитувчилар ўртасида демократик муносабатларни қўллаб қувватлайдилар. Ўқитувчи ва талабалар биргаликда мақсадни, таълим мазмунини аниқлайдилар, баҳолайдилар, ъамкорликда изланадилар. 3. Эркин тарбия технологияси болага унинг хаётидаги маълум миқдорда мустақил танлаш учун шароит яратиб беришни назарада тутади. Шунда бола ташқи таъсир орқали эмас, балки ички туйғулардан келиб чиққан холда мақсадга интилада. Бугунги кунда анъанавий таълимни замонавийлаштириш йўлида биргина технологияга асосланган ўқитиш учрамайди. Одатда ўқитиш асосида бир технологиялар элементлари бир йўла қўлланилади. Муаммо хар бир позицияни + (ижобий)ва –(салбий) томонини аниқланг. Масалан: 1. Педагогик муносабатларни демократлаштириш ва инсонпарварлаштириш. Бу йўналишга мисол қилиб Ш.А.Амонашиливли, Е.И.Ил p ин, Мамажонов Т ларни айтиш мумкин. 2. Ўқувчилар фаолиятини фаоллаштириш ва интенсевлаштириш асосидаги технологиялар: бу ўйин технологиялари, муаммолаи ўқитиш, таянч белгилар ёрдамида (В.Г.Шаталов технологияси).

3. Ўқув жараёни бошқарувини самарасини оширишга йўналтирилган технологиялар. Масалан: программалаштирилган ўқитиш, дифференциал ўқитиш, ком p пютер технологиялари. 4. Услубий ва дидактик ўзгартиришлар киритиш. Масалан: П.М. Эрдиевнинг дидактик қисмларни катталаштириш технологияси, «маданиятлар диалоги» (Л.С.Библер) ва бошқалар. 5. Халқ педагогикаси усулларини қўлловчи шахс табиатига мослаштириладиган технологиялар: Л.Толстой, М.Монтессори. Бундан ташқари: Олдинлаб кетиш технологияси; Муаммо асосида қурилган технология; Эмоционал-психологик асосга эга технология; Муқобилликга асосланган технология; ва бошқалар. Таълим жараёнини вазият ўйин асосида қуришни назарда тутувчи технология. Таълим жараёнини диалог асосида тузишни назарда тутувчи технология. Таълим жараёнини жамоада ўқитиш усули асосида ташкиллашни назарда тутувчи технология Алгоритм асосида ташкилланган технология. Дастурлаштирилган асосда қурулган технология. Этнопедогогик технологиялар. Муаммоли савол: Халқ кашф этган ўқитиш, тарбиялаш йўлларни ъам технология деб аташ мумкинми? Ўзбек халқ педагогикасининг ўзига ҳосликлари борми ёки барча халқлр педагогикалари бир-бирини такрорлайдиларми? Жахон ъамжамияти интеграллашуви халқларнинг Ўзбекистон маданиятига бўлган эътиборини тобора кучайтирмоқда. Турли маданиятларни мавжудлиги дунёни рангбаранглиги битта полимаданият

таълим ъақида гапиришга имкон беради. Ушбу таълим инсонларнинг дунёқарашини бойлигини таъминлайди. Этнопедагогик назарияларнинг тахлили тахлили одам ўзини дунё, умуминсоний, маданият билан таққослагунча, бошқа маданият «тили» ни ўргангунича у ўз миллати, маданияти билан танишиб чиқиши зарур. Фақат таълим гуманизацияланиши этномаданий кўпфикрлиликни шакллантиришга имкон яратади. Кўп урушлар мусибатлари таъсирида инсоният шундай фикр ишлаб чиқди. Маданият бу техникавий прогресс, танк, самолёт ва узоққа учадиган ракета эмас, бу цивилизацияларда минг йилликлар ичида пайдо бўлаётган ва ривожланаётган маънавият инсон ъуқуқини аниқловчи йўриқномаларни ривожланиш даражасидир. М.С. Этнопедагогика ва шу кунгача сиз таниш бўлган педагогик фанларни фарқи нимада? Талимни халқ педагогикасига асослаб ташкиллаш жуда қийин жараён ва унинг механизмларидан бирдан-бири бу таълим тизимида халқ томонидан яратилган жамоа аpзосини тарбиялаш усул ва услубларни қўллаш. Бу ижтимоий тажриба, жамоада тутиш қоидалари, анъанавий ҳаёт тарзи ва миллий маънавиятни авлоддан авлодга ўтишидир. Ушбу педагогика миллий характер ъусусиятларини тарбия жараёнига бўлган қарашларини инобатга олади. Бу ғоялар аниқ шаклланган педагогик тизим кўринишига эга эмас. Улар тарбия тизимига халқ манфаатлари учун муҳим бўлган муаммоларни ечимида иштирок этадилар. Яъни халқ педагогикаси функцияси амалий тарбия масалаларини ечишда кўринади. ва одамлар онгига ақлий, маънавий экологик, эстетик, жисмоний, маданиятни турли жихатларини кириб боришига ёрдам беради. М.С. Ўзбек халқ педагогикасини ўзига хос жихатлари деб қайсиларини биласиз? Масалан: Ўзбек ва Кавказ халқларида ёши катталарга хурмат тарзида бўлиш одат тусига кирган бўлиб, шу кунгача ъам тарбияда муҳим рол p ўйнайди. Ушбу халқларга бошқа миллатларга бўлган толерантлик хос.

Инсонла доимо бир-бирларини тарбиялаб келадилар… Бу жараён уларнинг ҳар хатти харакатида намоён бўлади: ҳо у саволга жавоб бўлсин, ҳо сўзлаш оъанги, табассум ёки жиддий қараш, кириб келиш ёки чиқиб кетиш, илтимос ёки талаб, мулоқатга киришганда ёки орани очиқ қилганда – деган эди бир донишманд. Шу жумладан инсонлар ўртасидаги барча ранг-баранг муносабарлар мужассам. Ушбу муносабатлар халқ ижодиётида табиий равишда акс этган. Ушбу маданият қатламида ҳар бир инсон ва ҳар бир оилани маънавий баркамоллиги изохланади. Масалан барча халқларда эр-хотинни ўзаро муносабатлари мустахкам бўлиши мумкинлигини таъкидловчи мақоллар бор. Кўп мақоллар оила аъзоларини вазифаларни аниқлаб беради. Фолклор аёл кишига нисбатан яхши муносабатда бўлишни, хақиқатга интилишни ростгўйлик олий сифатлар деб ифодалайди. виждон ва номус ъақидаги моқоллар ъам фолклорни жуда катта қатламини ташкиллайди. Шахсан ижобий фазилатларини шакллантириш халқ ижодиётини етакловчи мавзулардан бири: «Кимки мени мақтаса ўша менинг душманим» (Корейс мақоли) «Мақталгандан, ёмонлангандан кўра узоқроқ юр» (Рус мақоли), «Кимдаки камчиликлар кўп бўлса, ўша бошқаларда ъам ларни тез топа олади». Дунёнинг барча халқларида бола тарбияси билан буви ва боболар шуғулланиб келишган Шунинг учун ъам қарияларни жамиятда тутган ўрни мусилмонларда ъам, християнлар ъам, буддистлар ва яъудийларда жуда юқори. Барча динларда маънавий қадриятларни умумий тамойиллари ва тизими мавжуд ва улар бир-бирларига ўхшаб кетади, шунинг учун биз умуминсоний идеаллар ъақида гапиришимиз мумкин. Мисол учун олтита дунё динлари томонидан эътироф этиладиган бир «Олтин қоида»ни келтирамиз: Буддизм: Ўзинг ёмонлик деб билган нарсани бошқаларга қилма. Индуализм: Сенга оғриқ келтирадиган нарсани бошқаларга хам қилма. Яқудилик: Ўзинг ёмон кўрган нарсани бршқага ъам қилма.

Даосизм: Яқин инсонингни ютуғини ўзингни ютуғинг деб, йўқотишини ўзингни йўқотишинг деб бил. Ислом: Ўзига раво кўрган нарсани укаси ёки синглисига раво кўрмаган инсонни эътиқодли инсон деб бўлмайди. Христиан дини: Сенга қандай муносабатда бўлишларини истасанг, бошқаларга ъам шундай муносабатда бўлгин. Ўсиб келаётган авлодни бошқа миллатларга нисбатан томрантлик руҳида тарбиялаш саёрамизни эртанги кунини тинч, барқарор бўлишини таъминлайди. Ушбу тарбияда мехмондўстлик одатига ўргатиш муҳим ўрин тутади. Ўзбек ъалқида бу анъана жуда ривожланган. Меъмондўстлик турли халқлар ўртасида муносабатларни ўрнатишда ёрдам берган бу ахоқалар эса мулоқатда бўлган халқларни тарақий этишига олиб келган. БМТ ва ЮНЕСКО XXI асрни биринчи ўн йиллигини Голерантлик ўн йиллиги деб эълон қилишди. Масалан: чечен мақолида «Ақлли одамга бутун дунё Ватандир дейилади» Мана бу эса осетик мақоллари: «Дунёни эмас унда мавжуд бўлган барча билимларни запт этишга интил» , «Кимки ўз халқини яхши кўрмаса бошқа халқни ъам яхши кўрмайди», яъудийлар мақоли «Ким қаърамон? Душманини дўстга айлантираган қахрамон» Олимлар ХХ аср охирларидагина тинчлик ва зўравонсизлик концепцияларини ишлаб чиққан бўлсалар бу ғоялар халқларда минг йиллардан бери яшаб келмоқда. Болаларни толерантлик рухида тарбиялаш учун тажриба сифатида Россияда маъсус боғча ва мактаблар очилди. Унда 32 та миллат вакиллари таълим оладилар. Ушбу мактаб ўқув режасига регионал (ъудудий) курслар киритилган. Унда турли халқлар маданияти билан боғлиқ бўлган маълумотлардан фойдаланилган. Дарсдан ташқари вақтда турли тадбирлар ўтказилади, масалан: миллий таомларкўриги, миллий санъатлар фестивали, миллат ъафтаси ва ъ.к.

Натижада мактабда сўнги 8 йил ичида бирор бир миллатлараро конфликт бўлмади. Психологик-педагогик диагностика эса болаларда толерантлик индексини юқори даражада эканлигини кўрсатди.

Похожие

Педагогик технологияларнинг илмий назарий асослари

Янги педагогик технологияларнинг илмий- услубий асослари

Педагогик технологиянинг илмий асослари

Инновацион педагогик технологияларнинг назарий ва амалий асослари

Педагогик технологияларнинг турлари ва классификацияси