Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари - Педагогиka - Рефераты

Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

19.8330078125 KB

Инновацион педагогик технологияларнинг асосий принцип ва қоидалари Инновацион педагогик технологияларни таълим-тарбия жараё нига жорий этиш маълум қонуниятларга, принципларга асослана- ди. Принцип — лотинча „ principium " сўзидан олинган бўлиб, асос, дастлабки ҳолат, бошқарувчи ғоя, умумлашган талаб каби маъноларни англатади. Педагогик технологиялар принциплари — лойиҳаланган ўқув- тарбиявий жараённи амалга оширишда юқори натижаларга эришиш учун риоя қилинадиган умумий меъёрлар ва талаблардир. Уларни аниқлашда қуйидаги ҳолатлар эътиборга оли-нади: 1) мавжуд жамият талабларига мое келадиган таълим-тарбия мақсади; 2) дидактик жараённинг объектив қонуниятлари; 3) таъ лим-тарбия жараёнини амалга оширадиган шарт-шароитлар (Н. Саид- аҳмедов. Янги педагопгк технологиялар, 2003 й, 82-92-бетлар). Педагогик технологиянинг яхлитлик принципи. Бу принцип тех нология лойиҳаси яратилаётганда педагогик тизимининг барча элементлари ўзаро таъсир остида бўлишини ва ўзаро боғликдигини эътиборга олишни тақозо этади. яъни, таълим мақсадининг қатъ- иян аниқланиши (нега ва нима учун?), ўқув жараёни мазмуни (нима?), ташкшшй шаклларини (қа1шай?), ўқитиш методлари ва воситаларини (нима ёрдамида?) саралаш ва танлашга кумаклаши- ши, шунингдек, ўқитувчининг маҳорат даражасига боғлиқ ҳолда дидактик жараён самарасини аниқлашга имкон бериши керак. Яхлитлик принципи педагогик технологияни ташкил этувчи элементлардан бирини янгилаб ёки ўзгартириб, қолганларига тег- масликни, қайта қурмасликни инкор этади. Мисол учун, таълим мақсадини ўзгартириб, унинг мазмунини ёки ўқитиш жараёнини эскича қоддириш мумкин эмас. Бугунги кунда республика халқ таълими тизимида чуқур ўзгаришлар ва

ислоҳотлар амалга ошири- ляпти. Биринчидан, таълим-тарбия мақсади янгиланди — эркин фикрлайдиган фукарони, баркамол инсон шахеини шакллантириш зарур. Иккинчидан, бу ижтимоий буюртма ўз навбатида таълим мазмунини тубдан қайта қуришни, янги ўқув дареликлари ва дастурларини яратишни келтириб чиқаради. Учинчидан, таъпим- тарбиянинг янги мазмуни ахборотларни ўқувчи (талаба) ларга маълум вақт доирасида етказиш жараёнини тезлаштирувчи восита-ларни талаб этади. Ана шу важдан янги педагогик ва ахборот технологияларини яратиш олимлар олдига кўндаланг вазифа қилиб қуйиляпти. Педагогик фаолият юргизастган ҳар бир шахе бу му-аммоларни тўғри англаши ва таълим-тарбия жараёнига ижодий ёндашишлари зарур. Педагогик технологиялар ўқув-тарбиявий жараёнини олдиндан лойиҳалаш ва кейинги босқичда бу лойиҳани синф (аудитория)да амалга оширишни кўзда тутади. Шу боисдан педагогик технологи яларнинг муҳим принципи — бўлажак ўқув тарбиявий жараённи олдиндан лойнҳалаш принципидир. Бу эса, табиий-ки, ўқитувчидан ижодий фаолиятни талаб этади. Лойиҳаланган технология даре мавзуига ажратилган вақт доирасида жорий этилиши лозим. Ўқув вақти педагогик технологияни олдиндан қуришда муҳим кўрсаткич ҳисобланади ва ўқитувчи уни ҳисобга олиши шарт. Лойиҳаланаёт- ган дидактик жараён синф ўқувчиларининг узлаштириш даража сига мое келиши, ҳамма учун тушунарли бўлиши жуда муҳим. Шундагина якуний натижа қўлга киритилади. Якунин натижанинг кафолатланиши педагогик технологиянинг яна бир муҳим принципидир. Бу тушунча аспида нисбий характерга эга, чунки тузилган технология амалга оширилгач, муайян нати- жалар бўлиши — ўқувчиларнинг ўқув матсриалини турли да- ражада ўзлаштириб олиши, табиий. Педагогик технологиянинг муҳим принципларидан яна бири тугалланганлик принципидир. Ўкувчининг узлаштириш сифати унинг узлаштириш коэффициента билан аниқтанади. Мамлакатимиз ўқув

юртларида ўқувчининг узлаштириш сифати — ухташтириш коэф- фициенти 0,55 га тенг ёки ундан кўп бўлса, яъни уқув матсри- алининг 55 фоизи ўзлаштирилса „қониқарли" ҳисобланяпти. Фик-римизча, бу кўрсаткич таълим тизимини ислоҳ қилишнинг даст-лабки босқичлари учун етарлидир. Педагогик технологиянинг принципларидан бири — эгилув-чанлик принципидир. Бу принцип педагогик технологияларнинг қўлланиш соҳаларини бирмунча кенгайтиради. У ёки бу мавзу бўйича лойиҳаланган технология ҳеч бўлмаганда Фан бўлимлари чегарасида эгилувчанлик хусусиятига эга бўлиши керак. Уқитувчи-да кам куч ва вақт сарфи эвазига фан мавзулари бўйича дидактик жараён тузилмасини ташҳисли мақсадга мувофиқ тарзда алмаштира олиш ёки қайтадан лойиҳалаш имкони мавжуд бўлади. В.П. Бес-палько, Б.Скиннер, Н.Д.Никандров, Н.Ф.Тализина, БЛ.Фарбер-ман ва бошкаларнинг илмий изланиш натижаларини таҳлил қилган ҳолда педагогик технологиянинг қуйидаги принципларини ҳам ажратиб кўрсатиш мумкин (К.Ишматов, Илғор педагогик техно-логиялар, Наманган, 2000 й, 62-66-бетлар): 1) Ўқувчилар билиш фаолиятини бошқарувчи қурилмалар, тизимининг қатъий кетма-кетлигини яратиш. Ўқувчилар билиш фа - олиятини бошқарувчи қурилмалар педагог ёки методист (услубчи) томонидан олдиндан тузилган дастур асосида ишлайди. Шунинг учун ҳам улар фақат олдиндан дастурланган ҳолатларнигина назо рат қилади, холос. Ўқув жараёнида вужудга келган, лекин олдин дан дастурланмаган вазиятларни бошқариш учун педагог фаолияти зарур бўлади. Бугунги кунда тўла-тўкис дастурланган электрон китоб яратишга уринишлар ҳозирча самарасиз бўлмокда. Ўқувчилар билиш фаолиятини бошқаришда — ўқитувчи, машина ёрдамида (автоматик) ва уларнинг биргалигида ҳамда ўз-ўзини бошқариш турларидан унумли фойдаланишни лойиҳалаш зарур. 2) Ўқувчилар билиш фаолиятининг ҳар бир қисми бўйича ўқув

жараёнини бошқаришни ёпиқ цикл (циклик) бўйича ташкил қилиш. Бунда, ўқувчиларга тўғридан-тўғри ахборот узатиш билан бирга, улардан ҳам ахборот олиш — қайтувчан алоқа эътиборга олинади. Кибернетикадан маълумки, бошқарув системасининг меъёрида фаолият кўрсатиши учун машина ва объект (ўқувчи) ўртасида тўғри ва қайтувчан алоқа ўрнатилиши лозим. Қайтувчан алоқа ўқитувчига ҳам, ўқувчига ҳам бирдек зарур: ўқувчи ўқув матсри-алини ўзлаштириб бориши, ўқитувчи учун эса йўл қўйилган ха-толикларни таҳлил қилиб, педагогик жараёнга тегишли тузатишлар киритиб бориш учун. Ўқувчи мустақил равишда ўз фаолиятига тегишли тузатишлар киритиши учун зарур бўлган қайтувчан алоқа — ички ва ташқи қайтувчан алоқа деб аталади. Ички қайтувчан алоқа туфайли ўқувчи билим ва кўникмаларни онгли равишда ўзлаштириш имкониятига эга бўлади. Бунда ҳеч қандай тушунти- риш, маслаҳат бериш, йўлланма бериш кабиларга йўл қўйил- майди. Фақат ўқитувчи томонидан бажарилган ташқи қайтувчан алоқа ўрнатилсагина ўқув жараёнини циклик тарзда бошқариш мумкин бўлади. Шунинг учун ҳам ташқи қайтувчан алоқа баъзан (сўраш ва назоратда) ички операция ва (тезкор) қайтувчан алоқа эса, бевосита ўқув жараёнида амалга оширилади. 3) Ўқув материалини узатишда, унинг моҳиятини очиб бе-ришда алоҳида қадамлардан фойдаланиш учинчи принципни таш кил қилади. Бу талабнинг бажарилиши дастур материалининг бар-чага тушунарли бўлишини таъминлайди. Ҳар бир ўқув қадам тар-киби ўзаро боғлиқ бўлган қуйидаги учта қисм (кадр)ни қамраб олади: ахборот, қайтувчан алоқа операцияси ва назорат. Ўқув қадамларининг кетма-кетлиги педагогик технологиянинг асосини ташкил қилади. Ўқувчиларнинг дастур (ҳар бир ўқув қадами) бўйича фаолияти ўта индивидуаллашган бўлади. 4) Тўртинчи принцип — ўзлаштиришнинг индивидуал суръати деб

аталади. Бу принципга амал қилиш барча ўқувчилар томони-лан (турли вақгларла бўлса-ла) ўқув материалини тўла-тўкис ўзлаш-тиришни таъминлайди. Бунда ҳар бир ўқувчи учун алоҳида — унинг руҳий (идроки. диққати, тафаккури) ривожланиши учун энг мақбул бўлган ўқув материалини танлаш ва унинг ўзига мақбул бўлган ўзлаштириш траекториясини белгилаш зарурати туғилади. 5) Ўқув жараёнида махсус техник қурилмалардан фойдаланиш педагогик технологиянинг бешинчи принципини ташкил қилади. Махсус техник қурилма ҳар бир ўқув қадамини (ахборот, опера ция, қайтувчан алоқа, назорат) амалга оширувчи техник восита-лар. Юқоридаги принциплар педагогик технологиянинг дидактик система сифатидаги ўзига хос хусусиятларини белгилайди. Лекин улар ўқув жараёнини ташкил этишга оид барча жиҳатларни ўзида акс эттирмайди. Педагогик технологияда хусусий ҳол сифатида анъанавий ўқитишдан ҳамда дидактиканинг барча принципларидан фойдаланилади (онглилик ва фаоллик, кўргазмалилик, назария-нинг амалиёт билан боғлиқлиги, ўқитишда узвийлик, ўқитишнинг тушунарли ва билимларнинг пухта бўлиши). Педагогик технология принциплари ва умумдидактик принциплар бир-бирини тўлдиради ва бойитади. Агар янги ва олдинги ахборотлар-нинг қисмлари, шунингдек, уларнинг ўхтари орасидаги боғланиш- лар қанчалик мустаҳкам (бой) бўлса, демак, ана шуидай мустаҳ- кам билимларга эга бўлинади. Бу боғланишларнинг энг юқори даражада мавжуд бўлиши пе-1 дагогик технологиянинг қуйидаги қоидаларига биноан амалга! оширилади: 1. „Эквивалентли амалиёт" қоидаси. Ўқитувчининг ўқитиш! жараёнида кўзланган ҳаракатлари ва унинг якуний тест топшири-1 ғида белгиланган ўқув ҳаракатлари айнан бир хил шароитда ўтка- зилиши лозим. 2. „Аналогик амалиёт" қоидаси. Ўқувчилар тест (имтиҳон)да қандай ҳаракатларни кўрсатишлари талаб қилинса, улар ўқув жараёнида ҳам шунга ўхшаш ҳаракатларда машқ қилишлари мум- кин.

3. „Натижани билиш" қоидаси. Ҳар бир ўтказилган иазорат натижасн ўқувчига техник билан маълум қилиниши зарур. Бу қоида Б. Скиннер ва Э. Торндайклар томонидан дастурлапган таълимда ҳам қўлланган. „Ижобий мустаҳкамловчй реакциялар" қоидаси. Ўқувчинин! эришган ҳар бир ютуғига ўқитувчи ўз вақгида эътнбор қилиб. рағбатлантириб бориши ксрак. Ўқувчиларнинг нотўғри ўқув ҳара катлари жазоланмайди. Бу ҳолда ўкувчиларни: .Яна бир марта уриниб кўр", „Бу бўлимни бошқатдан ўрганиб чиқишинг лозим j каби илҳомлантирувчи сўзлар билан уларни ишлашга ундаши лозим!

Фойдаланилган адабиётлар 1. И.А.Каримов, „Баркамол авлод — Ўзбекистон тараққиётининг пойдсвори" Т. ..Шарқ" нашриёт-матбаа концерни, Тошкснт. 1997 йил 2. И.А.Каримов. „Ўзбекистонпинг Уз нстиқлол ва тараққиёт йўли" Т. „Ўзбекистон" 1992 йил. 3. И.А.Каримов. „Баз келажагнмнзни Ўз қулимиз билан қурамиз" 7- том, Т. „Ўзбекистон" 1998 йил. 4. И.А.Карнмов, „Жамиятимиз Мафкураси халқни халқ. миллатнп миллат қилишга хизмат қилсин" Тошкснт. „Ўзбекистон" 1998 йил. 5. И.А.Каримов. „Ўзбекистон XXI асарга интилмоқа" Президент- нинг Олий мажлне Биринчи Чақириқ 14- сессиясидаги маърузасн 1999 Пил 14 апрель Тошкент. „Ўзбекистон" — 1999 йил. 6. И.А.Каримов, Ўзбекистон Реснубликаси Вазирлар Махкамаси- нинг йиғилишида 2007 йилда иқгисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш- нинг устувор йўналишлари ҳақида қилинган маъруза. Тошкснт, февраль 2007 йил.

Похожие

Инновацион педагогик технологияларнинг назарий ва амалий асослари

Педагогик технологияларнинг турлари ва классификацияси

Педагогик технологияларнинг илмий асослари

Педагогик технологияларнинг мазмуни, маkсади ва вазифалари

Педагогик технологияларнинг илмий назарий асослари