O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari - Педагогиka - Рефераты

O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

136.5 KB

O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari Reja: 1. Integrativ ta'lim texnologiyalari. 2. Integrallashgan kursni tashkillash va amalga oshirish yo'llari. 3. Modulli ta'lim texnologiyasi.

Tayanch iboralar (tushunchalar): Ta'lim mazmuni, integrasiya, fanlararo bog'lanish, sintez, yaxlitlik, tizim, ilmiy dunyoqarash, birlashtiruvchi etakchi g'oya, o'quv modulli, blok, qaytuvchan aloqa, mustaqil ta'lim. MS: Ta'lim mazmunini tashkillash (tanlash, chegaralash, tizimlash)da tuzuvchi qanday muammolarga duch keladi? MS: Sizning sohangiz bo'yicha tuzilgan dasturlarda qanday kamchiliklarni kuzatgansiz? Ularni barataraf etish uchun qanday yo'llarni taklif qilgan bo'lar edingiz? Fan taraqqiyoti, mutaxassislarga ishlab chiqarish, jamiyat tomonidan qo'yilayotgan talabalarning o'sib borishi o'quv materialining keskin ko'payib borishiga olib kelmoqda. Bu esa, o'z navbatida ta'lim sifati, ta'lim oluvchilar salomatligiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Shuning uchun ta'lim mazmunini shakllantirishga va uzatishga yangicha yondashuvlar ishlab chiqilmoqda. O'zbekistonda amalga oshirilayotgan ta'lim islohotlarida bu masala chetlab o'tilmagan albatta. Oliy ta'lim davlat ta'lim standartlari, shuningdek, baklavriyatning mavjud 131 yo'nalishi va magistrutura mutaxassisliklarining 664 namunaviy o'quv rejalari tasdiqlandi. Davlat ta'lim standartlari asosida har bir yo'nalish va mutaxassisliklar bo'yicha o'quv predmetlarining dasturlari ishlab chiqilgan. Oliy maktab uchun yangi, original darslik va o'quv qo'llanmalarni yaratish bo'yicha ishlar boshlandi. 1999-2007 yillarda O'TMlarni ta'minlash uchun adabiyotlarni nashrdan chiqarish istiqbol rejasi ishlab chiqildi. 1998-2002 yillarda 2927 ta darslik va o'quv qo'llanmalari nashr qilindi. O'TMlarda o'quv amaliyotiga elektron darsliklarni yaratish va tadbiq etish jarayoni boshlandi. 2000-2002 yillarda 400ta elektron darsliklar tayyorlandi. 2005 yilda 700ta darsliklar va o'quv qo'llanmalari, 40ta elktron dasrliklar nashr qilindi. (10) Bu sohada o'zbek olimlari R.Safarova, U Musaev, P.Musaev, F.Yusupova, R.Nurjanovalar tomonidan chuqur izlanishlar olib borishmoqda. Ushbu mualliflar

tomonidan 2005 yilda yaratilgan “O'zbekiston Respubikasida umumiy o'rta ta'lim strategiyasi muammolari va ta'lim mazmunining yangi modellari, ularni tadbiq etish yo'llari” kitobida (3) bu muammo batafsil ko'rib chiqilgan va uni echishga qaratilgan qator yo'llar belgilab berilgan. Yuqorida ko'rsatilgan izlanishlar ko'proq umumiy o'rta ta'lim muaommolariga bag'ishlangan bo'lsada, ulardan oliy ta'limdagi muammolarni ham echishda samarali foydalanish mumkin. Bunda umumiy o'rta ta'lim mazmunini modernizasiyalash strategiyasi ta'lim mazmunini quyidagilar asosida belgilashning talab qilinishi ko'rsatilgan: 1.O'quvchilarga taqdim qilinadigan yangi bilimlarni, ta'lim mazmunida muhim o'rin tutmagan ikkinchi darajali bo'lgan tushunchalarni o'quv dasturlari mazmuniga kiritishga yo'l qo'ymaslik, o'zaro bir-birini takrorlaydigan tushunchalarni va o'quv materialarini dastur hamda darsliklarda uyg'un tarzda ifaodalash, o'quv rejasida o'quv yuklamasida rasional ifodalashga erishish. ... 2. O'quv dasturlari, ta'lim mazmunining yangi modellari kamida har uch yilda bir marta taqdim etilishi lozim. “O'quv rejasida ortiqcha o'quv yuklamalarining miqdorini kamaytirish, ya'ni takror va adekvat o'quv materiallarini integrallashtirishga erishish”ga alohida e'tibor qaratilgan. Ta'lim mazmunida fanlararo aloqadorlikni tanlash o'quvchilarning moddiy borliqni yaxlit tasavvur etishlari uchun qulay shart-sharoit yaratadi. MS: “Yaxlit tasavvur” deganda nimani tushunasiz? Bu nima uchun kerak? Ta'lim mazmunida o'quvchini rivojlantirishga xizmat qiladigan axborotlarni taqdim etish natijasida quyidagi pedagogik imkoniyatlar yaratiladi: - ta'lim mazmunining yaxlit model sifatida namoyon bulishi; - ta'lim mazmunining axborotliligi ta'minlanishi; - ta'lim mazmunida amaliy natijalarning yaqqol ifodalanishi; - ta'lim mazmunidan murakkab nazariy tushunchalarning tez ajratib olinishi; - o'quvchi o'zlashtirishi zarur bo'lgan bilimlar yig'indisining yaxlit ifodalanishi.

Mamlakatimiz va jahon pedagogikasida integrasiya muammolarini tadqiq qilishning boy tajribasi mavjud. 90-yillardan boshlab mamlakatimizda yakka integrativ-pedagogik tadqiqotlardan o'tish jarayoni kuzatilmokda. «Pedagogika va ta'limda integrasiya» (red. YuAKustov). Integrativ-pedagogik dissertasiya tadqiqotlari, doktorlik ishlari bilan birga mavjud (M.N.Berulava, V.D.Semenov, L.D.Fedotova). Integrasion jarayonlarni tahlil etish bilan bevosita bog'liq bo'lmagan tadqiqotlarda ham integrasiya muammosi muayyan o'rin tutadi (G.I.Ibragimov, I.Ya.Kuramshin, Yu.A.Kustov, Yu.S.Tyunnikov, R.Safarova, P.Musaev, Q.Nazarova, R.Axlidinov, I. Makuxina). Sunggi o'n yil mobaynida monografiya, ilmiy makolalar, dasturlar chop etildi (V.S.Bezrukova, M.N.Berulava, V.D.Semenov, G.F.Fedores, N.K.Chapaev, R.Safarova, P.Musaev, H.Nazarova, R.Axlidinov, I. Makuxina). Ushbu masalaga, ayniksa, xorijda katta e'tibor qaratilgan (3). «INTYEGRASIYa» bu fanlar, o'quv predmetlar, bir o'quv predmetining bo'limlari, har xil o'quv predmetlar mavzulari o'rtasidagi tabiiy o'zaro bog'lanishdir. M.N.Berulava fikri bo'yicha ta'lim muzmunining tuzilmasi quyidagicha: tendensiyalar (bilimlar integrasiyasi, o'quv vositalar integrasiyasi, umulashtirilgan ko'nikma va malakalar integrasiyasi o'quv jarayoni shakllari integrasiyasi); yo'nalishlar (fan ichidagi, fanlararo, fandan tashqari); turlari (bidissiplinar (ikkita fan o'rtasidagi), multidissiplinar (bir necha fan o'rtasidagi)); tiplari (umummetodologik, umumfan, bir fanga tegishli); darajalari (umumnazariy, o'quv Integrasiya (lot.integratio – tiklash, to'ldirish degan so'zlardan olingan) qandaydir qismlar, bo'laklarni bir butun yaxlit holga keltirib birlashtirish degan ma'noni anglatadi. (4)

fan, o'quv ma'lumoti); shakli (to'liq – integrativ kurslar, qisman – integrativ darslar va blok darajasida – integrativ bloklar). O'zbekiston Respublikasida boshlang'ich ta'lim, tasviriy san'at, tabiatshunoslik bo'yicha integrativ dasturlar yaratilgan. MS: Siz qanday integrativ kurslarni taklif qilgan bo'lar edingiz? So'ngi izlanishlar natijalari shuni ko'rsatadiki, integrasiya har bir o'quv predmet mazmunini tushunarli bo'lishini ta'minlaydi; o'ta murakkab yoki ikkinchi darajali bo'lgan materialni ta'lim mazmunidan chiqarib tashlanishiga imkoniyat yaratadi; har xil o'quv predmetlarning o'qitilishida bilimlarni takrorlanishi oldi olinganligi ta'limga ajratilgan vaqtning samaraliroq ishlatilishiga olib keladi; darsning har bir bosqichida o'quvchilarning bilish faoliyatini faollashtirishga yordam beradi; har xil fanlarni o'rganish jarayonida olingan bilimlarni bitta tizimga birlashtirishga xizmat qiladi, bu esa o'z o'rnida dunyoning yaxlit tasavvurini shakllanishiga olib keladi; o'quv rejasini ko'p predmetliligini bartaraf qilib, nazoratni osonlashtiradi; ta'limga bo'lgan motivasiyani o'zgartiradi; ta'limning zamonaviy tashkiliy shakllarini qo'lash uchun qulay imkoniyat yaratadi; shaxsni erkin rivojlanishi uchun sharoitlarni shakllantiradi. Talabalarda haqiqiy ilmiy dunyoqarashning shakllanishiga barcha ijtimoiy va tabiiy hodisalarni o'zaro bog'liqlikda ko'rib chiqilishi, o'rganilishi orqali erishiladi. Ta'limda integrasiya konsepsiyasi.

1. Tabiiy fanlarning uslubiy an'analari va gumanitar bilish yo'llarining o'zaro to'ldiruvchanligi. 2. Sinergetik yondashuv: turli makrotizimlarni (fizik, ximik,biologik, texnik, iqtisodiy, ijtimoiy) tashkillanishining qonuniyatlari va tamoyillarining umumiyligi. 3. Tizimli yondashuv: integrasiya bu tizimlar tizimi, yuqoriroq darajada tizimlashtirish natijasi. 4. Gnoseologik yondashuv: integrasiya bu dunyoning yaxlit tasavvurini shakllantirish usuli va jarayoni. 5. Germenevtik yondashuv: integrasiya bu umumlashtirish, o'zaro bog'lash yo'lida ta'lim tizimida amalga oshiriladigan o'zgarishlarda, integrativ ta'limiy dasturlar, o'quv kurslari, darslar, tadbirlarni ishlab chiqishda namoyon bo'ladigan tamoyil. 6. Faoliyatli yondashuv: integrasiya bu dunyoni umumiy bilishni va amaliy masalalarni echishda insonni tizimli fikr yuritishini ta'minlaydigan vosita. 7. Axborotli yondashuv: integrasiya bu ta'lim mazmunini yangilanishining etakchi yo'nalishi – katta ilmiy muammo. 8. Rivojlantiruvchi ta'lim. Shaxs rivojlanishi nuqtai nazaridan integrasiya quyidagilar uchun sharoit yaratib beradi: ▬ anglashning yuqoriroq darajasiga ko'tarilish; ▬ bilishning individual – shaxsiy apparatini takomillashtirilishi; ▬ tafakkur erkinligining rivojlanishi; ▬ ta'lim oluvchilarda ijodkorlikni shakllantirish. Rossiya ta'limida integrasiyaning quyidagi konsepsiya va texnologiyalari qo'llanilmoqda: ¬ ta'lim mazmunini integrasiyalashuvi, ko'pfanlikdan voz kechish, ta'lim sohalarini kattalashtirish; ¬ o'quv fanlar mazmunini umulashtirish; ¬ didaktik birliklarni kattalashtirish; ¬ o'quv fanlarini integrasiyalash (fizika+ximiya); ¬ turli texnologiyalar, usullarni birlashtirish;

¬ tarbiya va ta'lim, ta'lim va mehnat, maktab va jamiyatni birlashtirish; ¬ integrativ axborot texnologiyalari. A.P.Pinkevich, A.G.Kalashnikovlar integrativ kurslarga qo'yiladigan talablar qatoriga quyidagilarni ham qo'shganlar: 1. O'quv materialining ilmiyligi; 2. Materialni o'quvchilar yoshiga mosligi; 3. O'quv muasasasi joylashgan hudud sharoitlarini inobatga olish; 4. Umumiy (faqat bir fan bilan chegaralanmagan) ko'nikmalarni shakllantirishga xizmat qiluvchi materialning mavjudligi; 5. Izlanish usullarni qo'llashga imkoniyat yaratuvchi materiallar; 6. Mazmun tanlashda o'quv muassasasi maqsadlaridan kelib chiqish; 7. Integrativ kursda ham vertikal integrasiya (fan ichidagi mavzular) gorizontal (parallel berirladigan har xil fanlar) integrasiyaning qo'llanilishi. V: Yuqoridagi talabalardan kelib chiqib inetgrativ kurs dasturi loyihasini tuzib ko'ring. Integrativ kurs maqsadlari: 1. Ta'lim oluvchilarni muayan fanlarning asosiy hodisa va faktlari bilan tanishtirish. 2. Tasniflash, tabiiy hodisalarni o'lchash bo'yicha ko'nikmalarni shakllantirish.. 3. Ilmiy intuisiyani rivojlantirish. 4. Kurs mazmuniga fanning so'ngi yutuqlarini kiritish. 5. Ta'lim oluvchilar uchun eng qiziqarli bo'lgan materialni batafsil o'rganish. 6. Bilimlarni tafakkur tuzilmalari bilan integrasiyalash. 7. Fanlarao bog'liqliklarga alohida e'tibor qaratish. 8. Ta'limning hayot bilan bog'lanishini kuchaytirish. 9. U yoki bu fanning ustuvorligini e'tiborga olish. 10. Fanni o'rganishning chuqurligini tabaqalashtirish. Integrativ kurslarni yaratish quyidagi shartlarni inobatga olishni talab qiladi:

1. Loyihalarning tuzishda belgilovchi omil bu talabalar qiziqishlaridir. 2. O'qituvchini maslahatchi, etakchi funksiyasini bajarishi. 3. Munozara, muammo echish jarayonida o'quv material tuzilmasiga o'zgartirish kirita olish imkonining mavjudligi. Integrativ kurs mazmunini tanlashda butunlik tamoyiliga rioya etish kerak, bunda asos sifatida integrativ kursning o'rganish ob'ekti umumiy bir ob'ekt bo'ladi. Integrativ kurs ahamiyati: Integrativ kurslar ta'lim jarayonini individuallashtirish va tabaqalashtirishga, turli jabhalarda o'zgarishlarni e'tiborga olishga imkoniyat yaratadi. Yuqorida berilgan materiallarda integrasiyalashga muhim talablar qo'yilgan. Haqiqatdan ham ushbu talablarni qo'llash integrativ kursning samaradorligini oshirishga olib keladi. Talablar ichida didaktikaning asosiy tamoyillari ham aks etganligini ko'rishimiz mumkin. Lekin bir necha fikrlar bahsli ko'rinishi mumkin, masalan, “u yoki bu fanning ustuvorligini e'tiborga olish”. MS: Bunga sizning fikriningiz qanday? Qator xorijiy davlatlarda iqtisodiyot, ijtimoiy-gumanitar xamda tabiiy fanlar buyicha integrativ kurslar mavjud, masalan: Inson va tabiat, Inson va olam, Inson va texnika, Inson insonlar orasida. Bunday integrativ kurslar ta'limni insonparvarlashtirish g'oyasi asosida yaratilganligi aniq ko'rinib turibdi. Integrativ kurslarning boshqa bir salmoqli qismi tabiiy fanlar o'rtasida bog'lanishlarni kuchaytirishga qaratilgan bo'lib, kimyo, biologiya, fizika fanlarini birlashtiradilar. Misollarni quyidagi kurslar nomlari bilan davom ettirish mumkin: kompyuter texnologiyalari va tasviriy san'at; ekologik psixologiya; informatika, ona tili va adabiyot; tabiat va mehnat; fizika va astronomiya, psixologiya va adabiyot. Misol qilib keltirilgan integrativ kurslar nomlanishiga e'tibor bersak, ularning bir qatori birlashtirilgan fanlarning nomlaridan, boshqalari esa bog'lanish asosini anglatuvchi tushunchalardan iborat. V: Yuqorida keltirilgan kurslar nomlarini tahlil qilib, ularni birlashtirishga nima asos bo'lganligini aniqlashga harakat qiling.

Yana misol tariqasida psixologiya va adabiyot fanlarini o'z ichiga olgan integrativ kursni keltirishimiz mumkin. Bunga badiiy asarlar qahramonlari hayoti inson psixologiyasini o'rganish uchun vosita bo'lishi mumkinligi sabab va asos bo'lgan. Ushbu integrativ kurs “badiiy asar psixologizmi” deb nom olgan. Psixologiya va pedagogika fanlarining o'zaro bog'liqligi esa bo'lajak o'qituvchilarni tayyorlash jarayonida bu ikkala fanning birlashtirib o'rganilishini taqozo etadi. Kuzatishlarimiz shuni ko'rsatadiki, ko'p o'qituvchilar (ta'lim muassasasi turi, o'qituvchilar yoshidan qat'iy nazar) pedagogik jarayonni tashkillash va amalga oshirishda ushbu fanlarga oid bilimlardan etarli darajada foydalanmaydilar. Buning sabablari qatorida pedagogika, psixologiya fanlarini o'qitishning amaliy yo'nalmaganligi, fanlararo bog'lanishlarning sustligidir. Ko'p o'qituvchilar bu fanlarni o'z faoliyati uchun ahamiyatliligini etarli darajada anglamaydilar. S.Yu.Strashnyuk tomonidan ishlab chiqilgan “Psixologiya va pedagogika” integrativ kursini misol tarqasida keltiramiz. Bu kurs psixologik-pedagogik bilimlarni maqsad, mazmun, bilish mexanizmlari, ta'lim jarayoni usul va shakllari darajasida bog'lagan. Kurs mazmunini yangilashda mavzular kengaytirilgan, mazmun mantiqiy bo'lishi uchun esa mateiral modullarga ajratilgan. Talabalarning kompleksli ko'nikmalarini rivojlantirish uchun integrativny kompleks yaratilgan bo'lib, u o'z ichiga o'quv qo'llanma va ishchi daftarni oladi. Ishchi daftarda o'rgatuvchi va nazorat uchun vazifalar berilgan. Integrativ ta'lim texnologiyasi haqidagi ma'lumotlar ichida “o'quv moduli” iborasi ko'p uchradi. Bu atama modulli ta'lim texnologiyasining tushunchalaridan biridir. Ushbu ta'lim texnologiyasi haqida quyida batafsilroq to'xtalamiz. Modulli ta'lim texnologiyasi. Axborotlar hajmi keskin ko'payib borayotgan bir paytda bilimlarni tashkillash va ta'lim oluvchiga uzatish muammolari nihoyatda muhim muammoga

aylanganligi ta'lim mazmunini tashkillashning turli ko'rinishlarini yaratilishiga olib keldi. Blok shaklida. Blok hajmi bir abzasdan bir bo'limgacha va hattoki bir fandan bir necha o'quv fanlarni o'z ichiga olishi mumkin. Bolkli o'qitish o'quv materialini bloklarga bo'lish asosida amalga oshiriladi. Bu talabalarga turli xil aqliy vazifalarni aglagan holda bajarishni va o'quv masalalarini echishda o'zlashtirilgan bilim va ko'nikmalarni qo'llashga imkoniyat yaratadi. Bunday o'quv dastur quyidagi ketma-ketlikdagi bloklarga ajratiladi: - axborot bloki; - testli-axborotli blok (o'zlashtirilgan ma'lumotni tekshirish); - korreksiya-axborotli blok (noto'g'ri javob beirlgan bo'lsa qo'shimcha tushuntirish, maslahat va mashqlar); - qo'llash bloki – olingan bilimlar asosida vazifalar bajarish; nazorat va korreksiya bloki. Modul shaklida. Modul odatda bloklardan iborat bo'ladi. Modulli o'qitishda blokli o'qitish g'oyalari rivoj topgan bo'lib, unda talaba modullardan tashkillangan o'quv dasturi bo'yicha ta'lim oladi. Ma'lum bir jixatdan (o'xshashligi, joylashuvi, hajmi, vazifasi va hokazo) kelib chiqib birlashtirilgan o'quv materialining bir qismi o'quv material bloki deb nomlanadi. O'quv material 1, O'quv material 2, O'quv material3... O'quv moduli deb o'quv kursining nisbatan mustaqil bo'lgan qismi va unga biriktirilgan uslubiy materiallarga aytiladi. O'quv material + uslubiy material

Modul bu o'quv materialining yaxlitlik va tugallanganlik xarakteriga ega bo'lgan va o'zlashtirishni nazorat qilish uchun maxsus vazifalarni o'z ichiga oluvchi mantiqiy ajratilgan qismidir. Modul qo'yidagi elementlardan tashkil topadi: - aniq shakllantirilgan o'quv maqsadi; - axborot banki: o'quv dasturlari, matn shaklidagi o'quv material; - materialni o'zlashtirish bo'yicha uslubiy tavsiyalar; - zaruriy ko'nikmalarni shakllantirish uchun amaliy mashg'ulotlar; - jihoz, asboblar, materiallar majmuasi; - berilgan modulda qo'yilgan maqsadlarga qat'iy mos bo'lgan diagnostik vazifa. Modul kurs mazmunini uch darajada namoyish qilishi mumkin: to'liq, qisqartirilgan yoki chuqurlashtirilgan. Mazmun-mohiyatidan kelib chiqib ayrim modullar ma'lum bir vaqt ichida konsentrasiyalanib (yig'ilib) o'tilishi mumkin (masalan, botanika fanining bir moduli 3-4 kun ichida dala sharoitida). O'quv mazmunini uzatishda barcha mavjud bo'lgan kodlar qo'llaniladi: rasmli, sonli, simvolli, verbal. Modullar yirik yoki kichik bo'lishlari mumkin. Bir-birining natijasiga aoslanadigan modullarni o'zlashtirishda ma'lum ketma-ketlikka rioya qilinadi (bu ko'proq bitta fan modullariga taalluqli bo'lsada, bir necha fanlar modullarida ham uchrab turishi mumkin (masalan, matematika fani modullariga fizika, ximiya, biologiya fanlari modullari tayanishi mumkin)). Bundan tashqari bir necha fanlarning o'tilishida sinxron (bir paytda o'rnatiladigan) bog'lanshlar uchrashi mumkin. Bu fanlarni integrallashga sharoit yaratadi. Modul odatda bloklardan iborat bo'lsada, ba'zan modular ham bloklarga birlashtirilishi uchrab turadi (masalan, estetika bloki).

Muammoli modulli texnologiya. Muammoli modulli texnologiya modulli va muammoli ta'limning integrasiyasi bo'lib, har ikkala texnologiyalarning ham yutuqli tomonlarini qo'llash uchun qulay sharoit yaratib beradi. Har bir modul o'zaro bog'langan vazifalar ko'rinishiga ega bo'lib, ularni belgilangan ketma-ketlikda bajarish nazarda tutiladi. Lekin, ta'lim oluvchilar tayyorgarligi darajasidan kelib chiqib, ularni alohida, boshqa modullardan ajratilgan holda berish mumkin. Ta'lim mazmuni modullar tizimidan tashkil topadi. An'anaviy ta'limda modullar tizimi bir o'quv faniga birlashtiriladi. Modul doirasida joriy nazorat amalga oshirilib, yakuniy baho modullar bo'yicha olingan baholarning o'rtachasiga teng bo'ladi. Modul talabaga amallarni anglagan holda tartib bilan bajarishga imkon yaratadi. Muammoli modulli ta'limning egiluvchan texnologiyasida modul tuzilmasi murakkablashadi. U o'z ichiga uslubiy bloklar majmuasini olgan tarmoqlashgan dasturni tashkillaydi:

“Kirish” blokining asosiy funksiyasi – faollashtiruvchi nazoratdir. Ushbu blokdan o'ta olgan talaba muammoli modulga “yo'llanma” oladi. Bu blok yangi ma'lumotni o'zlashtirish uchun zaruriy bo'lgan bilimlarni aktuallashtirish (eslash, faollashtirish)ga qaratilgan. Shu bilan bir qatorda bu blokdagi vazifalar testlarni echish uchun kerakli o'quv materialga ishoralarni ham o'z ichiga oladi. S: Bu blok vazifalari nima maqsada shunday tuziladi? Keyingi modul KIRISh modulidir. Tarixga oid blok qisqa ekskurs bo'lib, unda tushuncha, teorema, masalalarning kelib chiqishi, ularni shakllanishida tarixda vujudga kelgan ilmiy xatoliklar tahlili beriladi. «Kirish» bloki Aktuallash- tirish bloki Tarixga oid blok Tizimlashti-rish bloki Eksperiment bloki Naza- riya bloki Qo'llash bloki Bog'lash bloki Umumlashti- rish bloki Chuqurlashti- rish bloki “ Chiqish” bloki Variantli tuzilma Tatbiqiy modul Kirish moduli Fanning invariant mazmuni

Aktualizasiya bloki o'z ichiga modulda beriladigan yangi ma'lumotni o'zlashtirish uchun zarur bo'lgna tayanch iboralar va amallar usullarini oladi. Eksperiment bloki ta'rif, eksperiment formulalarni ishlab chiqish uchun empirik materiali (o'quv eksperimenti, laboratoriya ishi)ning ta'rifini o'z ichiga oladi. Muammo blokida modulda echilishi nazarda tutilgan muammo qo'yiladi. Ba'zan muammo bloki tarix bloki bilan birlashtirilgan ham bo'lishi mumkin. Tizimlashtiruvchi blok muammoli modul mazmunining tizimli tasavvurini shakllantirish funksiyasini bajaradi. Muammoli modulning asosiy o'quv materiali nazariy blokda joylashtiriladi. Ushbu blok elementlari (blok-rasmlar) boshqa blokdagilardan tuzilishi bilan farqlanadi. Ularning tuzilmasi muammo echilishi sxemasi bo'yicha tashkillangan bo'lib o'z mantig'iga ega. Nazariya bloki quyidagi yacheykalardan iborat: 1)didaktik maqsad; 2)muammo (masala)ning ifodasi; 3)farazning asoslanishi; 4)muammo echimi; 5)nazorat testi. Tadbiqiy modul tuzilmasining turli variantlari mavjud bo'lib u quyidagi bloklarni o'z ichiga olishi mumkin. Umumlashtiruvchi blok ning funksiyasi muammoni echilishini aks ettirish va muammoli modul mazmunini umumlashtirish. Qo'llash bloki o'z ichiga tarix blokida qo'yilgan muammoning echimini yoki yangi ko'nikmalarni rivojlantirishga va o'zlashtirilgan bilimlarni amalda qo'llashga qaratilgan masala va mashqlarni oladi. Bog'lash bloki muammo blokida qo'yilgan muammoning echimini taqdim etadi va o'tilgan materialni boshqa turdosh fanlar mazmuni bilan kesishgan jihatlarini tasvirlaydi. Chuqurlashtirish bloki qiyinlik darajasi yuqori bo'lgan o'quv materialni o'z ichiga olib, fanga katta qiziqishi bo'lgan talabalar uchun mo'ljallangan. Muammoli modullarni qo'llash tajribasi shuni ko'rsatadiki, o'zlashtirishi past bo'lgan talabalar uchun modulning to'liq varinatini qo'llash (kirish, aktualizasiya, tarix, eksperiment, qo'llash va xatolar bloki), o'zlashtirishi o'rtacha bo'lgan

talabalarga esa qisqartirilgan modulni (kirish, muammoli blok, bog'lovchi blok) qo'llash tavsiya etiladi. Chuqurlashtirilgan variant qisqartirilgandan chuqurlashtirish bloki mavjudligi bilan fvrqlanadi. “ Chiqish” bloki “nazoratchi” funksiyasini bajaradi. Bu blokda taklif etilgan vazifalarni bajara olmagan talaba modulning muayan elementiga qaytadi. Muammoli modulning bunday tuzilmasi talabalarga dasturni o'zlashtirishning individual tempini mustaqil tanlashlariga va o'z-o'zlarini nazorat qilishlariga imkoniyat yaratadi. Uslubiy jihatlar. Har bir modul motivasiya bosqichidan boshlanadi. O'qituvchi ta'lim jarayonini tashkillovchi va boshqaruvchi vazifasini bajaradi, talabalar esa mustaqil tadqiqotchi sifatida faoliyat olib boradilar. Modulli ta'lim mohiyati talabani unga tklif qilingan individual dastur bo'yicha to'liq yoki qisman mustaqil ishlaydi. Modulli o'qitish o'qituvchi va talabalarning o'zaro muloqoti shaklini o'zgarishini ham nazarda tutadi. Muloqot modullar orqali yoki har bir talaba bilan alohida muloqot olib boradi. Modullar ta'limning sub'ektli asosga o'tishini ta'minlaydi. O'qituvchi funksiyalari axborot-nazoratdan maslahat-muvofiqlashtirishgacha o'zgarib turadi. Texnologiyaning etakchi elementi bo'lib muammoli o'qitish xizmat qiladi, masalan, xatolar asosida o'qitish – xatolarni izlash (biror bir teoremada atayin xatoga yo'l qo'yilgan yoki teorema to'liq berilmagan, masala berilishida ziddiyatlar mavjud va hokazo). Nazorat va baholash tizimi turli bo'lishi mumkin (baho, reyting).

Adabiyotlar: 1. Azizxo'jaeva N.N. Pedagogik texnologiya. Pedagogik mahorat. – T.: “O'qituvchi”, 2003 2. Tolipov O'.Q., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy asoslari. – Toshkent.: “Fan”, 2006 3. R.Safarova, U.Musaev, P.Musaev, F.Yusupova, R.Nurjanova «O'zbekiston Respublikasida umumiy o'rta ta'lim strategiyasi muammolari va ta'lim ma'zmunining yangi modellari, ularni tadbiq etish yo'llari» - T.: “Fan”, 2005 4. N.Mamatov, O'.Nosirov, G.Abdullaeva Fanning falsafiy masalalari (o'quv qo'llanma) – Toshkent, Moliya instituti, 2005 5. Селевко Г.К. Энциклопедия образовательнқх технологий – М.:”НИИ школьных технологий”, 2006 6. Буланова-Топоркова М.В. , Духавнева А.В. и др. Педагогичесие технологии / учебное пособие для студентов педагогических специальностей. – Ростов-на Дону, “Март”, 2002 7. Пудовкина Ю.В. межпредметн ы е связи как средство пов ы шения эффек т ивности процесса обучения математике студентов аграрного университета: Автореф. канд. дис. Омск, 2004. - 21 с. ) 8. Генике Е.А., Чапко Е.Е. Как построить интегрированный курс // География в школе.- 1994, 4. 9. С.Ю. Страшнюк . Р азвитие комплексных умений студентов в процессе самостоятельного изучения интегративного курса на модульной основе - Алтайский государственный технический университет им. И.И. Ползунова .

Похожие

Pedagogik texnologiya turlari va dars modullari

Оliy ta'lim tizimida o'quv jarayonini tashkil qilinishi

Talablar faoliyatini faollashtirish va intensifikasiyalashga asoslangan ta'lim texnologiyalari

O’quv materialini bildirish usullari

O'quv matеriali va uning shakllari