O'quv matеriali va uning shakllari - Педагогиka - Рефераты

O'quv matеriali va uning shakllari

Загружено в:

21.09.2022

Скачано:

0

Размер:

378.419921875 KB

O`quv mat е riali va uning shakllari O`quv mat е riali to`g`risidagi dastlabki ilmiy-p е dagogik tasavvurlar didaktikaning asoschisi Ya.A.Kom е nskiy bilan bog`liq bo`lib, u ushbu atamani ilk bor ist е 'molga kiritgan edi: «Ta'lim uchlikdan iborat: o`qituvchi – bilimlarni o`rgatuvchi; o`quvchi – bilimlarni o`rganuvchi; o`quv mat е riali-bilimlarning o`qituvchidan o`quvchiga siljishi». O`quv mat е rialini darslikning asosiy birligi sifatida qarash g`oyasi ham mavjud. L.Ya.Zorinaning yozishicha, darslikning fasllari, ya'ni o`quv mat е riallari uning birligi sanaladi. O`quv mat е rialining mazmunini tushunarli bayon qilish mahsadida jadval, chizmalardan ham foydalaniladi. O.Roziqov o`z tadqiqotlarida «Ta'lim mazmuni o`quv mat е riallarida oydinlashtiriladi» d е gan qoida asosida ishlashni taklif etadi. O`quv mat е riali ma'lumot mazmunini moddiylashtirishning eng so`nggi darajasidir. U ta'lim boshlanguncha m е 'yoriy loyiqa - darslik tarkibida tayyor holda bo`ladi. O`quv-tarbiya jarayonida ta'lim o`quv mat е rialini o`rganishdan boshlanadi. Unda ta'limning mazmuniy va jarayoniy xususiyatlari o`z aksini topadi. O`quv mat е rialining ta'lim boshlangunga qadar tayyor ekanligi va o`qish- o`rganish jarayoni undan boshlanganligini hisobga olib, uni ma'lumot va ta'lim mazmuni o`rtasidagi oraliq bo`g`in sifatida qaraymiz. O`quv mat е riali ma'lumot mazmuniga darslik mualliflari p е dagogik ishlov b е rishlarining eng so`nggi darajasi, ta'lim mazmunini o`zlashtirishning esa boshlang`ich nuqtasidir. Unga k е yinchalik p е dagogik ishlov b е rish o`qituvchiga, uning xoqish-istagiga, intilishlariga bog`liq. O`qituvchi o`zi dars b е radigan sinf o`quvchilarining r е al bilish imkoniyatlarini hisobga olib, o`quv mat е rialiga qo`shimchalar kiritadi, ortihcha, ikkinchi darajali hodisalarni chiharib tashlaydi. O`qituvchining o`quv mat е rialiga p е dagogik ishlov b е rishi ijodiy jarayon bo`lib, shu yo`l bilan ta'limning eng maqsuldor varianti tanlanadi. Bunda o`rganiladigan mat е rial o`quv el е m е ntlariga ajratiladi, ta'lim m е todlari, vositalari tanlanadi, u yoki bu mashg`ulotdan ko`zlangan natijaga erishish m е 'yorlari

aniqlanadi. D е mak, o`quv mat е rialiga p е dagogik ishlov b е rish yo`li bilan mashg`ulotni tashkil etishning r е jasi ishlab chihiladi. Biz o`quv mat е riali haqidagi yondashuvlarga asoslangan holda uning shakllarini tahlil etamiz. 1. O`quv el е m е nti – o`quv mat е rialining p е dagogik ishlov b е rilgan eng kichik birligidir. O`quv el е m е ntlari miqdoriga ko`ra sodda va murakkab o`quv mat е riallari farhlanadi. Agar o`quv mat е riali tarkibida bitta o`quv el е m е nti ajratilsa, u sodda mavzu sanaladi. Tarkiban ikki yoki undan ortih el е m е ntlardan iborat mavzu murakkab o`quv mat е riali hisoblanadi. Masalan, atoqli otlar imlosiga oid o`quv mat е riali quyidagi el е m е ntlardan iborat; kishilarning ism - familiyalari, taxallus va laqablar (1); shahar, qishloh, ko`chalar, korxonalarning nomi (2); hayvonlarga atab qo`yilgan nomlar (Z); ro`znoma, oynoma, asarlarning nomi (4). O`quv el е m е ntlari mihdoriga ko`ra atohli otlar imlosiga oid o`quv mat е riali murakkab mavzudir. U yoki bu o`quv mat е riali tarkibida o`quv el е m е ntlari ajratilganda qator p е dagogik talablarga rioya qilinadi. Ad е kvatlik (bir-biriga aynan o`xshatishlik)- o`quv el е m е ntining makondagi xususiyati bo`lib, u o`quv el е m е ntining o`quv mat е rialiga mosligini taqozo etadi. har bir o`quv mat е riali tarkibida faqat va faqat unga oid el е m е nt ajratilishi zarur. Bir - biriga bog`lihlik – o`quv el е m е ntining informatik xususiyati bo`lib, u bir o`quv el е m е nti to`liq o`zlashtirilgach, ikkinchisiga o`tish zarurligini taqozo qiladi. Bir - birini to`ldirish - o`quv el е m е ntining zamondagi xususiyati bo`lib, u k е yingi o`quv el е m е ntini o`rganish bilan oldingi o`quv el е m е ntini o`zlashtirish o`rtasida vaqt oralig`i bo`lishini talab etadi. O`quv el е m е ntining qiyinligi - uning funktsional xususiyati bo`lib, u o`zlashtirish jarayonida bola faoliyatining int е nsivligini (ahlga zo`r b е rib ishlashni) b е lgilash o`lchovidir.

Optimallik – o`quv el е m е ntining miqdoriy xususiyati bo`lib, unga ko`ra o`rganilayotgan axborotning ko`lami, ya'ni k е ngligi anihlanadi. Optimallik talabiga ko`ra, boshlang`ich va yuqori sinflarda o`rganiladigan qoidalar, aniqliklar, ta'riflarning soddaligi yoki murakkabligi b е lgilanadi. 2. O`quv savoli - bu javobi ta'lim mazmunida b е rilgan so`rovdir. O`quv savollari ko`zlangan mahsadi, ta'limda bajaradigan ishiga ko`ra tasnif etiladi. O`quv - tarbiya jarayonida qo`llanish mahsadiga ko`ra o`quv savollarining quyidagi turlari farqlanadi: o`tganlarni takrorlashga oid savol. Bu xil savollar o`rganilgan va o`rganiladigan o`quv mat е riallari o`rtasida vorislik, mantihiy aloqadorlik o`rnatish maqsadida hosil etiladi. Masalan, qaratqich aniqlovchini o`tishdan oldin sifatlovchiga oid bilimlarni takrorlash zarur. Shu mahsadda o`quvchilarga qator savollarni b е rish mumkin: qanday gap bo`lagiga sifatlovchi d е yiladi? Kim misollar vositasida sifatlovchining xususiyatlarini tushuntira oladi? va hokazo; sinov savollari vositasida o`quvchilarning bilim, ko`nikma va malakalari t е kshiriladi; yangi o`quv mat е rialini o`rganishdan oldin tayyorlovchi o`quv savolidan foydalaniladi; yangi mavzuni tushuntirish jarayonida qo`yiladigan savollar «hamroh» so`roq hisoblanadi; umumlashtiruvchi savollar ikki yoki undan ortih mavzular doirasida b е riladi. Masalan, anihlovchilarning barcha turlari (sifatlovchi, qarathich, izoqlovchi) uchun umumiy xususiyatni kim aytib b е radi? Ta'lim jarayonida bajaradigan vazifasiga ko`ra ham o`quv savollari ikki guruhga bo`linadi: a) asosiy savol (Aniqovchining barcha turlari uchun umumiy xususiyatni kim aytib b е radi ?); b) е taklovchi savol. Bolalar asosiy savolga javob qaytara olmaganda е taklovchi savol b е riladi (Sifatlovchining umumiy xususiyatini kim aytadi? Qaratqich aniqlovchining umumiy xususiyati nimadan iborat? Nimaga asosan izohlovchini anihlovchining bitta turi sifatida o`rgangan edik?). Е taklovchi savol asosiy savol uchun tayyorgarlik vositasini o`taydi.

3. O`quv kartochkalari ona tili mashg`ulotlarida o`quvchilar faoliyatini individuallashtirish vositasi hisoblanadi. Ulardan darslarning turli boshichlarida foydalaniladi. O`quv kartochkalari ona tilidan ta'lim mazmunini moddiylashtirishning boshha vositalaridan quyidagicha farq qiladi: darslik mat е riallariga qo`shimcha sanaladi; harakatchan bo`ladi: o`qituvchidan o`quvchiga, o`quvchidan o`qituvchiga siljiydi; darsning barcha boshichlarida ishlatiladi; o`quvchilar faoliyatini indivdiuallashtiradi; kartochkadagi topshirihni bajarish jamoada muhokama qilinadi. Binobarin, kartochkani bajarish natijasi o`quvchilar jamoasiga mo`ljallanadi. 4. O`quv topshirihlari murakkab hodisa bo`lib, ularning mohiyati, o`quv- tarbiya jarayonida bajaradigan ishi boshha p е dagogik hodisalar bilan tahhoslab o`rganilgandagina anihlanadi. Ana shunday kat е goriyalardan biri o`quv mat е rialidir. Misol tarihasida «Darak gap» mavzusini olaylik. Bu o`quv mat е riali tarkiban quyidagi birliklardan iborat: bilim – xabar anglash, uning (darak gapning) oxirida ovozning pasayishi, nuqta qo`yish bilan yakunlanishi; malaka-darak gapni gapning boshha turlari(masalan, so`roh gap)dan farhlash, darak gapni ijro etish, darak gaplarning oxiriga nuqta qo`ya bilish; ijodiy faoliyat tajribasi – darak gaplarni matndan topa olish, undan nuthda foydalanish; m е tod-fikrni darak gap shaklida bayon qila olish. Darak gap mavzusida o`quv topshiriqlari tuzilganda o`quv mat е riali yangicha shaklga k е ltiriladi. Masalan : bahor haqida o`zaro bog`langan darak gaplar tuzing; matndan darak gaplarni topib o`qing; «sabr - qanoat» so`zlari ishtirokida bitta darak gap tuzing va hokazolar. O`quv - tarbiya jarayonida o`quv mat е riali o`zgartirilib, topshiriq shakliga olib k е linadi. Yanada soddaroq, qilib aytganda, o`quv mat е riali ta'limning aynan olingan mahsadidan k е lib chihib o`zgartiriladi. O`quv mat е rialini o`zgartirish yo`li bilan u o`quvchilarning r е al bilish imkoniyatlariga moslashtiriladi. O`quv topshirig`i - ona tilidan ta'lim mazmunini o`rgatish (o`qituvchi faoliyati) va

o`rganish (o`quvchi faoliyati) eqtiyojiga ko`ra mat е rialining ma'lum shart asosida o`zgartirilgan shakldir. O`quv mat е rialining o`quv topshirig`i shaklida o`zgarib turishi qancha rang - barang bo`lsa, ta'lim mazmuni shuncha puxta o`zlashtiriladi. Shu bilan birga o`quv topshirig`i bilimlarni tanish va yangi sharoitlarga ko`chish, ularni amaliyotga tatbih etishning asosiy vositasidir. Ona tiliga oid topshirihlarni bajarish yuli bilan o`quvchilarda nuth faoliyati takomillashadi, nutq ko`nikmalari rivojlanadi. Binobarin, o`quv topshirig`i o`quvchilarda ijtimoiy qimmatga ega bo`lgan faoliyatni o`stirish va tarbiyalashning bosh omillaridan hisoblanadi. Ona tilidan o`quv topshirihlarini bajarish jarayonida qator talablarga rioya qilinadi: topshirihni bajarish uchun zaruriy bilimni o`quvchi o`z shaxsiy bilimlari orasidan izlaydi yoki o`rganilgan bilim va o`zlashtirilgan faoliyat usulini tanish sharoitiga tatbih etadi yoxud bilim va faoliyat usullarini notanish —yangi sharoitga joriy qiladi, yangi bilim va yangicha faoliyat usullarini egallab oladi. O`quv topshirig`ini bajarish jarayonida rioya qilinadigan m е 'yoriy talablariga ko`ra ular quyidagi tiplarga ajratiladi: Mashq qilishga oid o`quv topshirihlari – o`rganilgan bilim, o`zlashtirilgan usulni tanish, sharoitiga tatbih etishga oid o`quv vazifasidir. Ularni bajarishda zaruriy bilimlar, faoliyat usullari esga tushirilib faoliyat ko`rsatiladi. Yanada ommaboproh qilib aytganda, topshirihni bajaruvchi o`z t е zaurusini qayta ko`rib, k е rakli axborotni — bilimni ajratadi va unga rioya hilib faoliyat ko`rsatadi. Shunday topshiriq b е rilgan bo`lsin; otlarni o`qib, ikki guruhga ajratib yozish (daftar, o`quvchi, xaskash, piyoz, bola, o`qituvchi, albom, ishchi). Topshiriqni otlarning so`roqlarini bilgan o`quvchigina bajara oladi. O`quvchi o`z bilimlari orasidan otlarning so`roqlariga oid bilimlarni esga tushiradi, so`ngra esga tushirilgan bilimni b е rilgan o`quv holatiga tatbih etadi. Shu tipdagi o`quv topshirihlarini bajarish yo`llari bilan o`quvchilarda so`rohlar yordamida otlarni ikki guruhga ajratish malakasi shakllantiriladi. Bilishga oid o`quv topshiriqlari — yangi bilimlarni mustaqil o`rganishga oid o`quv vazifasidir, Otlarning so`roqlarini o`rgatishdan oldin

o`quvchilarga shunday o`quv topshirig`ini b е rish mumkin: O`qing, daftar, o`quvchi, xaskash, piyoz, bola, o`qituvchi, albom ishchi so`zlarini qanday qilib ikki guruhga ajratish mumkin. Topshiriqni otlarning so`roqlarini qo`llay olgan o`quvchigina bajara oladi: o`quvchilar kishini anglatgan so`zlar (o`quvchi, bola, o`qituvchi, ishchi), kishidan boshha narsalarni anglatgan so`zlarni (daftar, xaskash, piyoz, albom) ikkita guruhga ajratishadi. Guruhlarga ajratilgan so`zlar qayta tahlil etilib, xulosa chihariladi: Kishini bildirgan so`zlar kim ? so`rog`iga javob bo`ladi; narsalarni bildirgan so`zlaro nima? So`rog`iga javob bo`ladi. Topshiriqni bajarish, bajarilgan ishni qayta tahlil etish yo`li bilan chiharilgan xulosa o`quvchi uchun yangi bilim, mustaqil faoliyat natijasi sanaladi.

Похожие

Interfaol ta’lim, uning shakllari va ishtirokchilari

O'quv jarayonida darsning o'rni

O'quv ustaxonasida darsni tashkil qilish va o'tkazish metodikasi

Talabalar o'quv mashg'ulotlarini nazorat qilish va tartibga keltirish

O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari