Talablar faoliyatini faollashtirish va intensifikasiyalashga asoslangan ta'lim texnologiyalari - Педагогиka - Рефераты

Talablar faoliyatini faollashtirish va intensifikasiyalashga asoslangan ta'lim texnologiyalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

484 KB

Talablar faoliyatini faollashtirish va intensifikasiyalashga asoslangan ta'lim texnologiyalari Reja: 1. O'yinli texnologiyalar. 2. Muammoli ta'lim texnologiyasi. 3. Loyihalar usuli texnologiyasi. Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Tayanch iboralar (tushunchalar): O'yinli texnologiyalar, ta'limiy o'yinlar turlari, , bilish faolligi, imitasion usullar, muammoli ma'ruza, muammoli savol, muammoli vaziyat, o'quv loyihasi. MS: Faollik bu nima? MS: Siz o'qitayotgan talabalar faol bo'lishini istaysizmi? MS: Sizningcha, talabalar faolligi va pedagogik jarayon tushunchalari o'rtasida qanday bog'liqlik mavjud? Kadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy vazifasi ta'lim sifatini oshirish. O'TMlarning o'quv jarayoniga zamonaviy pedagogik texnologiyalar, talabalarda tanqiliy fikrlash malakasini irvojlantirish asoslari va o'qitishning interaktiv uslubidan foydalanishni kiritish bo'yicha katta amaliy ishlar olib borilmoqda. (7) Ta'lim jarayonida bilim oluvchining faolligi tamoyili pedagogikada eng muhim tamoyillaridan bo'lib kelgan. Uning mohiyati o'rganilayotgan predmetni talabalar tomonidan maqsadli va faol qabul qilinishi, anglanishi, qayta ishlanishi va qo'llanilishidir. Ta'lim olishning faolligi talabalardagi yuqori motivasiya, ular tomonidan yangi bilim va ko'nikmalarni o'zlashtirish ehtiyoj sifatida qabul qilinishi, ta'lim jarayoni natijalari samarali bo'lishi bilan sifatlanadi. Faollik insonning barcha faoliyat shakllarida mavjud – o'zgartirish faoliyati, bilish faoliyati, muloqot va boshqalar. O'z faoliyati natijasida atrofdagi olamda va insonning o'zida ma'lum o'zgarishlar sodir bo'ladi. MS: Ma'lumki, talabalar har bir o'quv fani yoki biror fan doirasida o'rganilayotgan mavzuga bir hilda yondashmaydilar. Bunga ularning munosabatini qaysi ko'rsatkichlar orqali aniqlash mumkin? Bilim oluvchilarning ta'limga bo'lgan munosabati aynan ta'lim olishdagi faollik, bilan sifatlanadi. Bu faollik talabani o'rganish predmetiga “kirib borishining” intensivligi va mustahkamligini belgilab beradi. Faollik tuzilmasi quyidagi tarkibiy qismlar orqali ifodalanadi: ♦ ta'limiy vazifalarni bajarishga bo'lgan tayyorlik; Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

♦ mustaqil faoliyat olib borishga intilish; ♦ bajarilayotgan harakatlarni anglanganligi; ♦faollik predmetiga yo'naltirilgan diqqatning mustahkamligi; ♦ o'z bilim darajasini yanada oshirishga bo'lgan intilish. G.K.Selevko o'z kitobida faollikning ikki darajasi farqlanadi, deb bergan (1). Birinchi, quyi daraja insonning ma'lum darajada mahsuldor, bajaruvchi, qayta tiklovchi faoliyatini belgilab, unda inson ko'proq boshqarilayotgan ob'ekt rolini ijro etadi. Bu darajadagi faoliyat “ob'ekt faoliyati” deb nomlanadi. Ikkinchi, yuqori darajada faollik ta'lim oluvchi faoliyatining birlamchi sababi, manbasi rolini o'ynab, ijodiy, o'zgartiruvchi sifatga ega. Bunda faoliyatni amalga oshiruvchi inson sub'ektdir va faoliyatda uning irodasi ishtirok etadi (“sub'ekt faoliyati”). Bunday faoliyat quyidagi jihatlar bilan farqlanadi: (konseptual jadval)  ( faoliyat amalga oshirilayotgan vaqtda  sub'ektning ichki sifat va holatining  o'ziga xosligi - maqsadlash, rejalashtirish,  natijani oldindan ko'rishga bo'lgan  ichki motivasiyaning mavjudligi (vaziyatdan  kelib chiqib, biror fakt ta'sirida amalga oshiriladigan birinchi daraja faolligidan farqli o'laroq);  (ixtiyoriyligi, ya'ni bu faoliyat sub'ektning o'z maqsadi va irodasiga aoslanadi;  ( vaziyatdan yuqoriligi, ya'ni oldindan belgilangan maqsadlar doirasidan chiqib ketishi (faoliyatning kengayishi);  ( mustaqillikka intilish, ko'zlangan maqsadga erishish yo'lida izchil va mustaqil faoliyat olib borishi. Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Sub'ekt faoliyati jarayonida insonning individualligi, mehnatga layoqati, ijodkorligi, tashabbuskorligi, raqobatbardoshligi va boshqa jihatlari namoyon bo'ladi. Har bir pedagogik texnologiya ta'lim oluvchilar faoliyatini faollashtiruvchi va intensivlashtiruvchi vositalarga ega quyidagi vaziyatlar ta'lim mashg'ulotida eng yuqori faollashtiruvchi effekt beradi:  hodisa va jarayonlarni mustaqil tushuntirib berish;  o'z nuqtai nazarini isbotlash;  munozara va bahslarda ishtirok etish;  o'z guruhdoshlariga yoki o'qituvchiga savol berish;  boshqa talabalar javobiga taqriz berish;  boshqa talabalar javobini baholash;  o'zlashtirishi past bo'lgan guruhdoshlariga materialni tushuntirish, ularni o'qitish;  o'z kuchini inobatga olgan holda o'ziga mos vazifa tanlash;  bir masalaning bir necha echimlarini izlab topish;  o'z harakatlari natijasini tekshirish, ularni (harakatlarni) tahlil qilish;  o'zida oldindan shakllantirilgan bilim ko'nikmalarni majmuaviy qo'llab, ta'limiy vazifalarni echish. MS: Yuqoridagi fikrlarda qaysi so'zga asosiy urg'u berilgan? MS: Sizningcha, an'anaviy usullar, an'anaviy ta'lim shakllari talabalar faolligini etarli darajada ta'minlay oladimi? M.V.Bulankova-Toporkova, A.V.Duxavneva va boshq. faollikning 3 darajasini aniqlaydilar: Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

 Qayta tiklash faolligi bilim oluvchining ma'lumotni tushunishi, eslab qolish va qayta tiklashga, namunada ko'rsatilgan harakatlarni o'zlashtirishga bo'lgan intilishi.  Izohlash faolligi bilim oluvchining o'zlashtirilayotgan axborotni tushunishga, boshqa ma'lumot va hodisalar bilan bog'liqliklarini aniqlash, o'zgartirilgan sharoitlarda olgan bilimlarni ishlatishga intilishi.  Ijodiy faollik bilim oluvchining bilimlarni nazariy anglash, muammoni echimini mustaqil izlash, bilimga bo'lgan qiziqishini nazarda tutadi. Faollashtirish maqsadi va vositalari ayrim pedagogik texnologiyalarning asosiy g'oyasini tashkillab, ularning natijaviyligini ta'minlovchi omili sifatida qabul qilinadi. Bunday pedagogik texnologiyalarning asosiylari quyidagilardir: ► o'yinli texnologiyalar; ►muammoli ta'lim texnologiyasi, izlanishga asoslangan, loyihaviy, ijodiy, maxsuldor – bunda ta'lim oluvchidan vaziyatdan chiqib ketish uchun mustaqil izlanish talab qilinadi; ► interfaol texnologiyalar. XX asrning 70-80 yillarida pedagogik adabiyotlarda “o'qitishning faol usullari” tushunchasi keng qo'llanilgan. Bu tushuncha ta'lim oluvchilarni faol nazariy va amaliy faoliyatga undovchi usul va shakllarga nisbatan qo'llanilar edi. Bular qatoriga muammoli, izlanish usullari, ishbilarmonlik o'yinlari, treninglar, guruhli munozaralar va boshqa usullar kiritilgan. Hozirda ushbu usullar ko'proq mustaqil texnologiyalar sifatida qabul qilinmoqda. O'yinli texnologiyalar. M.S. Sizningcha, ushbu texnologiyalarni shunday nomlashga nima sabab bo'lgan? Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

O'yin mehnat va o'qish bilan bir qatorda inson faoliyatining asosiy turlaridan biridir. O'yin ijtimoiy tajribani qayta yaratish va o'zlashtirishga qaratilgan faoliyat turi bo'lib, unda insonda o'z o'zini boshqarish ko'nikmalari rivojlanadi. Pedagogika va psixologiya o'yin faoliyati muammolari bilan Z. Freyd, J.Piaje, QD.Ushinskiy, P.P.Blonsiy, S.L. Rubinshteyn, D.B.Elkoninlar shug'ullanganlar. O'yin shunday faoliyatki, uning natijasigina emas, balki jarayonining o'zi ham insonga zavq bag'ishlaydi. O'yin faoliyati ijod uchun imkon beradi, his tuyg'ularni kuchaytiradi. O'yin qadimdan katta avloddan yosh avlodga tajriba uzatishda ta'lim-tarbiya usul va vositasi sifatida qo'llanilib kelgan. O'yin etnopedagogikada, maktab va maktabgacha ta'lim muassasalari pedagogik jaryonida keng qo'llaniladi. Ta'lim oluvchilarning faolligini oshirishga yo'naltirilayotgan zamonaviy o'qitishda o'yin quyidagi ko'rinishlarda qo'llaniladi:  o'quv fanining tushunchasi, mavzusi yoki bo'limini o'zlashtirish yo'lida mustaqil pedagogik texnologiya sifatida (ya'ni, bunda bir butun jarayon aynan o'yinga asoslanadi);  kattaroq texnologiya tarkibiy qismi sifatida;  bir mashg'ulot texnologiyasi yoki mashg'ulot qismida (kirish, tushuntirish, mashq, nazorat);  auditoriyadan tashqari olib boriladigan ish texnologiyasi sifatida. (Butun dunyoda kompyuter o'yinlari ommaviylashib bormoqda va talaba yoshdagilarda ushbu o'yinlarga katta qiziqish mavjud (bu fikrga kompyuter o'yinlari bo'yicha hattoki xalqaro turnirlar o'tkazilishi dalil bo'la oladi). Hozirgi YEvropa yoshlarida (jumladan Rossiya) real hayotga yaqin bo'lgan, real shahar sharoitida amalga Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

oshiriladigan o'yinlar moda tusini olganligidan habaringiz bo'lsa kerak. Bunday o'yinlar ishtirokchilari bir-birlari bilan Internet orqali tanishadilar, o'yin Internet orqali tashkillanadi ham. Yuqorida aytganlarimiz o'yinga bo'lgan qiziqish faqat kichik yoshdagi bolalarga hos emasligidan dalolat beradi. “O'yinli texnologiyalar” tushunchasi o'z ichiga pedagogik jarayonni turli pedagogik o'yinlar shaklida tashkillashning qator usullarini oladi. O'yinli texnologiyalar maqsadlari. Didaktik: dunyoqarashni kengaytirish, bilish faoliyati; bilimlarni amaliyotda qo'llash; ma'lum ko'nikma va malakalarni shakllantirish. Tarbiyaviy: mustaqillik, irodani tarbiyalash; ma'lum munosabat, ahloqiy, estetik yo'nalmalarni shakllantirish; hamkorlik, jamoa bilan birlashish, muloqotga kirishuvchanlikni tarbiyalash. Rivojlantiruvchi: diqqat, xotira, nutq, tafakkur, taqqoslash ko'nikmalari, empatiya, refleksiya, optimal echimlarini izlab topish ko'nikmalarini, o'quv faoliyatiga nisbatan motivasiyani rivojlantirish. Ijtimoiylashtiruvchi: jamiyat normalari, qadriyatlarini singdirish; muhitga moslashish; o'z-o'zini boshqarish; muloqotga o'rgatish; psixoterapiya. O'yinli texnologiyalarning ba'zi konseptual asoslari.  O'yinli texnologiyalarning psixologik mexanizmi shaxsning o'z-o'zini namoyish qilish, jamoada o'z o'rnini egallash, o'z-o'zini boshqarishga bo'lgan ehtiyojiga asoslanadi. ( O'yin hayot maktabi va rivojlanish amaliyoti (S.L.Rubinshteyn) Pedagogik o'yin oddiy o'yindan farqli ularoq muhim xususiyatga ega. Bu pedagogik o'yinning aniq maqsadi va shunga mos bilishga yo'naltirilgan pedagogik natijalarga egaligi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

( O'yinga kirishish inson yoshi bilan bog'liq emas, lekin bunga yosh xususiyatlari ta'sir ko'rsatadi. Mashg'ulot jarayonida o'yin shakli o'yin usullari va vaziyatlari orqali tashkillanadi. Ular ta'lim oluvchilarni o'quv jarayoniga undovchi vosita vazifasini bajaradi. Bunda ta'limiy maqsad o'yin masalasi sifatida qo'yiladi; o'quv faoliyati o'yin qoidalariga bo'ysinadi; o'quv materiali o'yin vositasi sifatida qo'llaniladi; bellashuv elementi olib kiriladi; didaktik masalaning echilishi o'yin natijasi bilan bog'lanadi. O'quv jarayonida o'yin texnologiyalarining o'rni ko'pincha o'yin funksiyalari va tasnifini o'qituvchi tomonidan qanday tushunishiga bog'liq. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

O'yinlar qoidasi “qat'iy” yoki “yumshoq”, oldindan qabul qilingan yoki o'yin davomida tuziladigan bo'lishi mumkin. Shakllari bo'yicha o'yinlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin: bayramga asoslangan o'yin; folklorga asoslangan o'yin; teatr o'yinlari; o'yinli mashqlar; o'yin- Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Predmetsiz Predmetlar bilan Stol ustida Xonada Ko'chada Texnik Transport vositasi bilanKompyuterli Televizion O'quv texnik vositali Telekommuni- kasionBilishga yo'naltirilgan Tarbiyaviy Rivojlantiruv. Izlanishga asoslangan Kommunikativ Diagnostik Kasbga yo'naltiruvchi Reabilitasion PsixoterapevtikReproduktiv Maxsuldor Loyihalovchi IjodiyO'quv Trening Nazorat Umumlashtiruvchi Pred- metli Syu- jetli Rolli Ishbila r- mon Evris- tikTash- kiliy Imit asio n Dra- mati- zasiya Tre- ning Matematik Ximik Fizik ekologik Musiqa Teatr Adabiyot Mehnat Texnik Ishlab chiqarish Jismoniy Madaniyat Xarbiy- tadbiqiy Turistik Халқ Jamiyatshu- noslik Boshqaruv Iqtisodiy Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi. Pedagogik o'yinlar

anketalar, testlar, savollilar; intermediyalar; bellashuv; syurpriz; karnaval; auksion va boshq. MS: O'yinlarning barcha shaklidan har qanday o'quv fanini o'qitishda ham foydalanish mumkinmi? O'yin strukturasi quyidagi bosqichlardan iborat.  Maqsad qo'yish;  (Rejalashtirish;  (Maqsadni amalga oshirish;  (Natijalar tahlili. O'yinda ishtirok etish ko'ngilli bo'lganligi, unda tanlov va bellashuv elementlari, ehtiyojlarni qondirish, o'z o'zini namoyish etish xos bo'lganligi o'yin ishtirokchisida ichki motivasiyani shakllaydi. U bir tomondan bola tajribasidagi qiyinchiliklarni hal etish loyihalarini tekshirib ko'rishga imkon bersa, boshqa tomondan undagi tajribani kamchiliklarini aniqlashga yordam beradi. Rolli o'yin bolaga u oldin o'z tajribasida tushmagan vaziyatda, boshqa odam o'rnida bo'lib, ko'rishga ham sharoit yaratadi. Bunda u yangi ijtimoiy munosabatlarga kirishadi va ularni his etib ko'radi. O'yinda bola erkin bo'ladi, partnyorlari bilan hamkorlikda harakat qiladi, bunda majburlash, agressiya bo'lmaydi. Buni «terapevtik effekt» deb atashadi. O'yin ta'sirida bola shaxsida ijobiy o'zgarishlar ro'y beradi. Bu tabiiy ravishda, asta sekinlik bilan amalga oshadi. Pedagogik o'yinlar pedagogik jarayonning katta bir usul va uslublar guruhidir. Oddiy o'yindan farqli o'laroq bular ta'lim maqsadiga egadirlar. Pedagogik o'yinlar didaktik maqsadi, tashkiliy strukturasi; turli yoshdagi o'quvchilarga mos kelishi, mazmuni bo'yicha bir biridan farqlanadi. S: Sizningcha, biznes o'yin qaysi yoshga mos? Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Biznes o'yin (ishbilarmonlik o'yinlari) bu talabalar tomonidan ishlab chiqarishda uchraydigan turli holatlarda imitasiyalangan vaziyatlar yuzasidan qarorlar qabul qilinishiga asoslangan usuldir. Zamonaviy ta'limda o'yin bir tushuncha, mavzu, hattoki o'quv fanini bir bo'limini o'zlashtirish texnologiyasi; kattaroq bir texnologiyaning bir elementi; bir dars yoki uning tarkibiy qismi; darsdan tashqari faoliyat texnologiyasi sifatida qo'llaniladi. Ko'pincha o'yin texnologiyalarni spesifikasini o'yin kechayotgan muhit belgilaydi; predmet va predmetsiz o'yinlar, stol ustida o'ynaladigan o'yin, xonada yoki ko'chada o'ynaladigan, kompyuter yoki texnik vositalar yordamida o'tkaziladigan o'yinlar va boshqalar. Didaktik o'yinlar samaradorligi ularni sistematik ravishda maqsadli qo'llanilishi, o'yinlar dasturi oddiy didaktik mashqlar bilan birga olib borilishi bilan ta'minlanadi. O'smirlik davrida bolada o'z dunyosini yaratish yoshi kattalardek bo'lishlikka intilish paydo bo'ladi, uning fantaziyasi juda tez rivojlanadi, turli guruhda o'ynaladigan o'yinlar paydo bo'ladi. Katta maktab yoshiga xoslik bu jamiyatda o'z o'rnini egallash, nutq faoliyatiga katta ahamiyat berishidir. Biznes o'yin kompleks masalani echishga qaratilgan bo'lib, yangi materialni o'zlashtirishi, o'tilgan mavzuni mustahkamlash, ijodiy qobiliyatlar rivojlantirish, o'quv ko'nikmalarini shakllab, o'quv materialini har tomonlama ko'rib chiqishga imkon beradi. O'quv jarayonida biznes o'yinlarning har turlari ishlatiladi: imitasion, operasion, rolli o'yin, biznes teatr, psixo- va sosiogramma. Imitasion o'yinlar. Mashg'ulotda biror bir korxona, muassasa faoliyati imitasiya qilinadi. Imitasion o'yin ssenariysi voqea syujetdan tashqari imitasiya qilinayotgan jarayon va ob'ektlarni ta'rifini ham o'z ichiga oladi. Operasion o'yinlar maxsus operasiyalarni bajarish malakalarini oshiradi. Ushbu o'yin sharoitlari real sharoitga maksimal yaqinlashtirilgan bo'ladi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Rollar ijro etish . Bu o'yinlarda konkret shaxsning hatti harakati, taktikasi, vazifani bajarishi ko'rsatiladi va ustida ish olib boriladi. Biznes teatr . Berilgan vaziyatda insonning o'zini qanday tutishi o'yin orqali ifodalanadi. Psixodrama va sosiodramma bular biznes teatrga yaqin. Bu ham teatr, faqat ijtimoiy psixologik teatr, unda vaziyatni his etish, boshqa odamni holatini baholay olish ko'nikmalari rivojlantiriladi. Muammoli ta'lim texnologiyasi. MS: “Muammoli ta'lim texnologiyasi” deganda nimani tushunasiz? U Sizningcha nima maqsadda qo'llanadi? Muammoli ta'lim texnologiyasi tgan asrning 20-30 yillarida chet el ta'limida keng qo'llanila boshlagan. Ushbu texnologiya amerikalik faylasuf, psixolog va pedagog Djon Dyui g'oyalariga asoslangandir. Dj.Dyui va Dj. Bruner o'qitishning asosiy maqsadi mantiqiy fikrlashni rivojlantirishdir deb bilganlar. Djon Dyui 1894 yilda Chikago shahrida tajriba maktabini ochgan. Ushbu maktabda o'quv jarayonini o'yin va mehnat faoliyati tashkil qildi. O'qish, hisob-kitob, yozuv mashg'ulotlari faqat o'quvchilarda shunga ehtiyoj paydo bo'lishi bilan kiritilar edi. Dyui fikri bo'yicha o'qitish uchun insonda to'rta muhim instinkt-ehtiyoj bor, ular quyidagilardir: ijtimoiy, yasash (tuzish), badiiy ifodalash, izlanish. Ushbu instinktlarni qondirish uchun maktab yoshigacha bo'lgan bolalarga bilim manbai sifatida so'z (kitoblar, hikoyalar), san'at asarlari (rasmlar), texnik qurilmalar (o'yinchoqlar) taklif qilinar edi; va ularning asosiy faoliyat turini o'yin tashkil qilardi. Kattaroq yoshdagi bolalarga topishmoq, masalalar, muammolar berilib, ularning ta'lim jarayoni mehnat faoliyatiga asoslanar edi. Keyinchalik ijod, ijodiy tafakkur, muammoli ta'lim bo'yicha olib borilgan psixologik-pedagogik izlanishlar natijasida muammolli ta'limning umumiy texnologiyasini ishlab chiqildi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

V.Okon muammoli o'qitishni «muammoli vaziyatni tashkillash, muammoni so'z orqali ifodalash, uni hal qilishda o'quvchilarga yordam berish, echimlarini tekshirish va olingan bilimlarni tizimlash va mustahkamlashda rahbarlik qilish faoliyatlarining birligi”, deb biladi. I.Ya.Lerner ta'rifida muammoli o'qitish mohiyati o'quvchining o'qituvchi rahbarligida u uchun yangi bo'lgan bilim beruvchi va amaliy muammolarni echishda ishtirok etishida deb ta'kidlaydi. T.V.Kudryavsev muammoli o'qitish mohiyatini bilim oluvchilar oldiga didaktik muammo qo'yilishi, uning echilishi va umumlashtirilgan bilimlarini va muammoli masalalarni echish tamoyillarini o'quvchilar tomonidan o'zlashtirilishida ko'radi. M.I.Maxmutov Muammoli o'qitish bu o'qitishning rivojlantiruvchi turi bo'lib, unda o'quvchilarning sistematik mustaqil izlanish faoliyati va ular tomonidan fandagi tayyor hulosalarni o'zlashtirish uyg'unlashadi. Bunda usullar tizimi maqsadlash va muammolilik tamoyilini nazarda tutgan holda shakllanadi. Bugungi kunda Muammoli ta'lim maqsadlari:  (T'lim oluvchilar tomonidan bilim, ko'nikma, malakalarni o'zlashtirilishi;  (Bilimlar mustahkamligini oshirish  (Mustaqil faoliyat yo'llarini o'zlashtiirlishi  (Izlanishga qaratilgan ko'nikma va malakalarni shakllantirish  (Bilish qobiliyatlari va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish Muammoli ta'lim deb, o'qituvchi boshqaruvi ostida o'quvchilar ongida muammoli vaziyatlarni shakllantirish va ta'lim oluvchilarning ularni echishga qaratilgan mustaqil faoliyatini tashkillashni nazarda tutuvchi ta'lim jarayoniga aytiladi. Bu jarayon natijasida bilim ko'nikma, malakalarni ijodiy o'zlashtirilishi va o'quvchilarning tafakkurini irvojlanishiga erishiladi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Muammoli ta'limda pedagogik jarayonning samaradorligi omillari: - o'quv materialini muammoli shaklda berilishi; - ta'lim oluvchining faolligi; - ta'limning hayot, o'yin, mehnat bilan bog'liqligi. O'quv mazmunining xususiyatlari. MS: Ta'lim jarayonini muammoli qilib tashkillash uchun o'qituvchi qanday ishlarni amalga oshirishi kerak? Muammoli ta'limda o'quv mazmuni muammoli vaziyatlar qatori (to'plami) sifatida tashkillanadi. Bunda o'quv materialining an'anaviy bayoniga muammoli vaziyatlarni kiritish optimal yo'l hisoblanadi. Muammoli vaziyatlar noma'lum narsa yoki jihatning xarakteri, qiziqarliligi darajasi, muammolilik darajasi va boshqa xususiyatlariga ko'ra turlicha bo'lishlari mumkin. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi. Muammoli ta'lim Х-maqsad Х- ob'ekt Х – faoliyat uslubi Х – faoliyat sharti“ eski”bili mga yangicha nigoh Ta'lim oluvchilar amaliy faoliyati bilan bog'liqHayot bilan bog'lanishiYangi mazmu n Hozirgi zamon bilan bog'liq-ligi Tarix bilan bog'liq-ligi Kelajak bilan bog'liqli-gi

Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.Maxsus tashkillan magan X ayoliy Muammo -li eksperi- mentKutilm agan ma'lu- mot Nizo Inkor etishTahminI – uslubdan qatiy nazar paydo bo'ladigan II – o'qituvchi tomonidan shakllantiriladiga n va echiladigan III-o'qituvchi tomonidan shakllantirilib, talabalar tomonidan echiladigan IV -muammoni va echimni mustaqil shakllantiirlishi Mos kelmasl igi Noma'l umlik Maqsad- lashti- rilgan Muam- moli bayon Evristik suhbat Muammoli namoyish O'yinli muammo -li vaziyatMuammo li frontal eksperi- ment Masla- larni muammo -li echish Muammo li vazifaIzlanish (amaliy mashg'u- lot)

Muammolar mazmuni bo'yicha muammoli ta'lim uch guruhga ajratiladi:  ( ilmiy muammolarni echish;  ( amaliy muammolarni echish;  ( badiiy echimlarni shakllantirish . Uslubiyotning o'ziga hosliklari. XX asrning 50 yillaridan boshlab Rossiya olimlarida ham ushbu g'oyalarga qiziqish o'yg'ondi. M.A.Danilov va V.P.YEsipov (mashhur didaktlar) o'quv jarayonini faollashtirish qoidalarini ishlab chiqdilar: bilim oluvchilarga tayyor tushuncha va ta'riflarni berib qo'ymasdan, ularni o'zlarida mavjud bilimlarga tayangan holda ma'lum umumlashtirishlarni amalga oshirishga undash; o'quvchilarni vaqti vaqti bilan fan usullari bilan tanishtirib borish; ularning mustaqil fikrlashini ijodiylikni talab etuvchi vazifalar yordamida rivojlantirish. 60 yillardan boshlab tabiiy va gumanitar fanlarni o'qitishda izlanish usullarini qo'llash haqidagi fikr rivojlantirilib bordi. Bilimlarni tayyor holatda emas, aksincha ularni harakatlanish va rivojlanishi xolatida berish muammoli o'qitishning asosiy tamoyili hisoblanadi. O'qitish va o'qish jarayonlari bilim oluvchilarning mustaqilligi, o'qish motivlari va fikr yuritish qobiliyatlarini shakllantirishga qaratilgan. Muammoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismi bo'lib muammoli vaziyat hisoblanadi. Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

Муаммоли вазиятлар таълим жараёнининг барча босқичларида қўлланилиши мумкин. “Муаммоли вазиятнинг асосий таркибий қисмлари нима?” д еган саволга жавоб бериш учун унинг психологик тузилмасини тасаввур қилиб, дидактик имкониятлари ва ўқитишда ишлатиш шароитларини ўрганиб чиқиш керак. Муаммоли вазиятнинг тузилмасида қуйидаги таркибий қисмлар мавжуд:  yangi bilim yoki echimga olib boradigan yo'lni noma'lumligi;  insonni aqliy faoliyatga undovchi bilimga bo'lgan ehtiyoj;  insondagi uning oldingi tajribasi va ijodiy qobiliyatlarini o'z ichiga olgan aqliy imkoniyatlar . Pedagogika muammoli vaziyat bu o'quvchida mavjud bo'lgan bilimlarni berilgan masalani echish uchun etarli bo'lmaganligi uchun shakllanadigan aqliy qiyinchilik holati deb ifodalaydi. S: Muammoli o'qitishni tashkillashda qanday qiyinchiliklarga duch kelish mumkin? Muammoli o'qitishni amalda qo'llashning o'ziga hos qiyinchiliklari bor. M.I.Maxmutov fikricha bu qiynchiliklar quyidagilar:  Barcha turdagi o'quv yurtlari uchun muammoli o'qitish uslubiyotini to'liq ishlab chiqilmaganligi;  Muammoli masalalarni tuzish oson emasligi; Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир. Muammoli vaziyat mummoli o'qitishning asosiy tarkibiy qismidir. Uning yordamida o'quvchi ongida yangi fikr, undagi yangi bilimga bo'lgan ehtiyoj shakllanadi, tafakkuri faollashadi.

 Pedagoglarni muammoli o'qitishni tashkillashga tayyor emasligi. Mavzu yoki bo'limni muammoli o'qitish asosida tashkillashdan oldin buni maqsadga muvofiqligini aniqlab olish zarur. Bunda o'quv material mazmuni xususiyatlarini, uni qiyinlik darajasi, axborot turini (tasvirlovchi yoki umumlashtiruvchi, tahliliy, hulosalovchi) hisobga olish kerak. Bilim oluvchilar «tafakkurini ichki sharoitlarini», ya'ni:  O'rganilayotgan mavzu bo'yicha mavjud bo'lgan bilimlar darajasi;  O'quvchilarning aqliy qobiliyatlari, rivojlanish darajasini oldindan o'rganib chiqish muhim. Bundan so'ng konkret vazifalar tizimi ishlab chiqiladi. Bu vazifalar bilimsizlikdan bilim sari olib boradigan yo'ldagi ziddiyatlarni aniqlab berishga zamin yaratuvchi vazifalardir. Bunday vazifalarga quyidagilarni misol qilib keltirish mumkin:  Biror bir hodisani tushuntirib berishni talab etuvchi savollar;  Har xil mashhur insonlar, olimlarning yoki o'quvchilarni o'zlarining fikrlari, mulohazalarini ataylab to'qnashtiruvchi savollar;  Taqqoslash, solishtirishga yo'naltiruvchi savollar. I.A. Ilniskaya muammoli vaziyatlar tizimini ishlab chiqishda aynan muammoli vaziyatlar ketma ketlik tizimi muammoli o'qitishning asosiy sharti deb hisoblaydi. Muammoli vaziyatlar tizimida bitta asosiy va qator yordamchi vaziyatlar aniqlanadi. Asosiy muammoli vaziyatni ifodalash bundagi asosiy qiyinchilik, lekin aynan shu vaziyat bilim oluvchilarni bilish faoliyatini faollashtiradi, bilim jarayonini maqsadlashgan va chuqur anglanishini ta'minlaydi. Muammoli o'qitish jarayonida o'qitishning an'anaviy usullari ham qo'llaniladi: reproduktiv, tasvirlovchi, izlanish, tajriba va boshqalar. Муаммоли вазият ни шакллантирувчи методик усуллар: Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

 o'qituvchi talabalarga ziddiyatni ko'rsatadi va ulardan mustaqil ravishda ushbu ziddiyatni echishni talab qiladi;  amaliy faoliyatda uchraydigan ziddiyatlarni o'zaro to'qnashtiradi;  bir masalaga mavjud bo'lgan turli munosabatlarni bayon etadi;  bir hodisani turli pozisiyalardan ko'rib chiqishni taklif qiladi (masalan, turli kasblar egalari nuqtai nazaridan);  talabalarni taqqoslash, umumlashtirish, vaziyatdan kelib chiqib xulosa berish, faktlarni o'zaro solishtirishga undaydi;  aniq savollar qo'yadi;  muammoli nazariy va amaliy vazifalarni aniqlaydi;  muammoli masalalarni shakllantiradi (masalan, birlamchi ma'lumotlari etarli bo'lmagan yoki oshiqcha, noaniq savolli, zid ma'lumotlarni mujasamlashtirgan, atay mazmunida xatoga yo'l qo'yilgan, echish uchun chegaralangan vaqt berilgan va hokazo). Muammoli ta'llim darajalari tafakkurning turli darajalarini ham aks ettiradi:  Oddiy, mustaqil bo'lmagan faollik darajasi – reproduktiv faoliyat;  To'liq mustaqil bo'lmagan faollik darajasi – o'zlashtirilgan bilimlarni yangi vaziyatda qo'llash va echimini o'qituvchi bilan hamkorlikda izlashda namoyon bo'ladi;  Mustaqil faollik darajasi – reproduktiv-izlanish xarakterda bo'lgan ishlarni amalga oshirishi, qiyinligi o'rta darajada bo'lgan masalani o'qituvchining minimal yordamida echadi;  Ijodiy faollik darajasi – ijodiy tasavvurni, mantiqiy tahlilni, yangi echim yo'lini o'ylab topishni, mustaqil isbotni talab qiluvchi muammoli masalalarni echishni nazarda tutadi. Bu darajada mustaqil hulosa va umumlashtirishlar, ixtirolar amalga oshiriladi. Badiiy ijod ham shularning qatoriga kiradi. Loyihali ta'lim. S: Loyiha deganda nimani tushunasiz? Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

Loyiha tushunchasi turli ma'nolarda qo'llaniladi: borliqning ma'lum qismini o'zgartirish maqsadi (fikri), bo'lajak ob'ektning obrazi(tasavvuri), biror bir xujjatning dastlabki matni, bir guruh insonlarni hamkorlikda ishlashining ma'lum shakli, tashkilot. Bunda pedagog tomonidan tayyorlangan maxsus sharoitlar tufayli ta'lim oluvchiga uni havfsiz mustaqil faoliyat olib borishi, natijaga erishishi uchun imkoniyat yaratiladi. Muammoli ta'limdan loyihali ta'lim talabalar faoliyati loyihaviy xarakterga egaligi, uning yakunida aniq (amaliy) natija olinishi va taqdim etilishi bilan farqlanadi. Loyihali ta'lim muammoli ta'lim g'oyalarining davomi bo'lib, unda talabalar o'qituvchi nazorati ostida yangi amaliy ahamiyatga ega bo'lgan (biror bir maqsadda qo'llanilishi mumkin bo'lgan) maxsulotni yaratadilar. D.Dyui g'oyalariga asoslangan holda boshqa amerikalik pedagoglar U.Kilpatrik va E.Kollings LOYIHALAR USULINI yaratdilar. Loyihalar usuli bu talabalarning ma'lum natijaga erishishga yo'naltirilgan faoliyatini tashkillash uslubidir. Loyihalar usuli talabalar qiziqishlari, talaba shaxsining ijodiy sifatlarini rivojlantirishga qaratilgan. O'quv ijodiy loyiha bu g'oyasidan amalga oshiririlguncha mustaqil yaratilgan maxsulot (moddiy yoki intellektual). Zamonaviy ta'limda loyihali ta'lim tizimli ta'lim qismi sifatida qo'llaniladi. Лойиҳали таълим мақсадлари: Ta'limda LOYIHA bu o'qituvchi tomonidan maxsus tashkillangan (laboratoriya) sharoitlarida amalga oshiriladigan natijaviy faoliyatdir . Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

 Лойиҳали фаолият, лойихали тафаккурни шакллантириш;  Талабаларда билим олишга бўлган мотивациясини ошириш;  Барча талабаларни мустақил фаолият билан машғул қилиш;  Зарурий маълумотларни турли манбалардан мустақил излаб топиш ва ўзлаштиришга ўргатиш;  Олдин шакллантирилган билимларни янги шароит, янги масалаларни ечишда қўллашга ўргатиш;  билимларни ҳаётий вазиятларга нисбатан қўллаш кўникмаларни ривожлантириш;  Ўқитувчи ва талабаларни таҳлилий ва ижодий тафаккур қобилиятларини ривожлантириш;  Замонавий ҳаёт учун зарур бўлган кўникмаларни ривожлантириш: - маъсулиятни ўз зиммасига олиш; - ҳамкорликда қарор қабул қилиш; - низоларни тинчлик йўли билан бартараф этиш; - мустақил танловни амалга ошириш; - узлуксиз таълим олиш кўникмаси.  Тадқиқот олиб бориш учун зарур бўлган кўникмаларни ривожлантириш. Муҳим қоидалар:  Инсонпарварлик ғоясига асосланиш;  Лойиҳа мавзуси талабада шахсий қизиқиш ўйғотиши;  Фаолиятли ёнлашув;  Талаба учун таълим жараёни унинг кежаги лойиҳасидир;  Лойиҳа устида ишлашда индивидуал темпга амал қилиниши орқали барча талаба ўз ривожланиш даражасини эгаллайди;  Муаммоларни ечишда ўқитувчи ва талабаларнинг ҳамкорлиги; Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

 Ўқув лойиҳаси ишланмасини яратишда комплексли ёнлашув (талабаларни ҳар томонлама ривожлантириш учун);  Ҳам ўқитувчи ҳам талаба томонидан қандай иш ва нима мақсадда амалга оширилаётганлигининг аниқ англаниши. Билимларнинг чуқурлиги, англанилганлигига уларни турли вазиятларда қўлланилиши орқали эришилади;  Ўзгаларнинг фикрини ҳурмат қилиш;  Натижа учун маъсулиятни таъминланилиши;  Атрофдаги оламни билиш жараёни амалга оширилаётган лаборатория сифатида қабул қўллаш. Лойиҳавий фаолият ўқув дастури доирасида ва ундан ташқарида бўлган материал устида олиб борилади. Бу фаолият қаторида бошқа турдаги фаолиятлар ҳам тенгдан олиб борилаверади: ўқув, ўйин, тадқиқот ва ҳоказо. Лойиҳаларни қуйидаги турларга бўлиш мумкин:  тадқиқотга асосланган лойиҳалар – булар ҳақиқий илмий изланишга яқинлаштирилган бўлиб, ўз ичига муайан мавзунинг долзарблигини асослаш, тадқиқот муаммоси, предмети ва объектини аниқлаш, масала, манбаа, усулларни кўрсатиш, таҳмин қилиш, натижаларни умумлаштириш, ҳулосалаш, натижаларни ифодалаш, янги муаммоларни белгилашни олади.  ижодий лойиҳа – бажарилиш тартиби қатъий белгиланмган, лекин кўзланган натижа (газета, фильм, байрам) жанрига бўйсунади.  информацион – маълумотларни йиғиш ва тақдим этиш, фактларни таҳлил қилиш ва умумлаштириш; булар тадқиқотга асосланган лойиҳаларга ўхшаб кетади, уларнинг таркибий қисми вазифасини ҳам ўташлари мумкин. Бу лойиҳа иши ҳам тақдимот билан якунланади.  ижтимоий аҳамиятга эга бўлган лойиҳалар – инсонларнинг маълум гуруҳи манфаатларига йўналтирилган.  телекоммуникацион (информацион) лойиҳалар – лойиҳанинг ушбу тури иштирокчиларининг ҳамкорлиги (таълимий, ижодий, ўйин фаолиятлари) Лойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

компьютерли телекоммуникация воситаси ёрдамида амалга ошади. Бундай лойиҳаларда бир-бирларидан узоқ масофада яшовчи инсонларнинг ўзаро ҳамкорлик қилишлари учун имконият яратилади. Бунда лойиҳанинг умумий мақсади бўлиши, умумий натижага эришишга йўналтирилган, ўртада танланган фаолият усуллари бўлиши шарт. МС: Лойиҳаларнинг қайси турларидан Сизнинг мутаҳассислик фанингизни ўқитишда самарали фойдаланиш мумкин, деб, ўйлайсиз? Loyihali ta'lim ko'p vaqt sarflanishini talab qiladi. Shu nuqtai nazardan ularni qisqa vaqtli (2-6 soatli), o'rtacha (12-15 soat), uzoq muddatli (semestr, yil) loyihalarga ajratish mumkin. Loyiha ustida ishlash jarayonini quyidagi bosqichlardan iborat: 1. tashkiliy tayyorlov bosqichi – muammolarni shakllantirish, loyiha vazifasini ishlab chiqish, tanlash; 2. loyiha ishlab chiqilishi (rejalashtirish va faoliyatni tashkillash); 3. texnologik bosqich (amalga oshirish); 4. yakuniy bosqich (natijalarni ifodalash, taqdim etish, muhokama, refleksiya). Loyiha ustida ishlash jarayonida o'qituvchi va talabalar faoliyati. Bosqichlar O'qituvchi faoliyati Talabalar faoliyatiЛойиҳали таълимни, айниқса телекоммуникацион лойиҳаларнинг, яна бир муҳим жиҳати – бу уларни турли фанларни , турли соҳаларга оид билим ва тажрибаларни ўзаро боғлашидир.

1.Muammolarni shakllantirish, loyiha vazifasini ishlab chiqish 1.Loyiha muammosi (mavzusini tanlash) 1.1.Muammoni aniqlashtirish. Loyihani tanlash va asoslash. Loyihali ta'lim uchun mos bo'lgan mavzularni oldindan o'ylab qo'yadi. Talabalarga hamkorlikda mavzu tanlashlarini taklif qiladi. Talabalar tomonidan taklif qilingan mavzular muhokamasida ishtirok etadi. Mavzu yuzasidan muhokama va umumiy qarorni qabul qilish. Talabalarning bir guruhi o'qituvchi bilan hamkorlikda mavzularni tanlaydi va qolgan talabalarga e'lon qiladi. Mavzularni mustaqil tanlaydilar va guruhdoshlari bilan muhokama qiladilar. 1.2.bo'lg'usi faoliyat tahlili. Loyiha mavzusida kichik mavzularni aniqlash. Oldindan o'zi kichik mavzularni ajratadi va talabalarga tanlash uchun taklif etadi. Ushbu ishni tablabalar bilan hamkorlikda amalga oshiradi. Har bir talaba o'zi uchun kichik mavzu (rol, vazifa) tanlaydi. Faol muhokama va mavzular variantlarini taklif qilish. 1.3.Ijodiy guruhlarni tashkillash. O'zlari uchun aniq kichik mavzu va faoliyat turlarini tanlagan talabalarni birlashtirishga qaratilgan tashkilliy ishni amalga oshiradi. Tanlagan rollaridan kelib chiqqan holda kichik guruhlar tashkil qiladilar.

2.Loyiha ishlab chiqilishi (rejalashtirish va faoliyatni tashkillash) 2.1.Tadqiqot ishlari uchun zaruriy materiallarni tayyorlash: savollar, guruh vazifalarini shakllantirish, adabiyot tanlash. Agar loyiha katta bo'lsa, o'qituvchi o'zi oldindan izlanish faoliyati uchun vazifa va savollarni ishlab chiqadi, adabiyot ro'yxatini tayyorlaydi. Loyihada ishtirok etuvchilar individual xususiyatlaridan (yoshi, tayyorgarligi) kelib chiqib ularning ishtirok darajasi turli bo'lishi mumkin. Kichik yoshlilar uchun vazifalar ishlab chiqishda ishtirok etish, ularning kuchli va zaif tomonlarini, imkoniyat va qiyinchiliklarini aniqlash. 2.2.Texnologik jarayonni rejalashtirish. Maslahat berish, ishni muvofiqlashtirish, talabalar faoliyatini rag'batlantirish. Izlanish foliyati, bir- biriga ishning borishi haqida ma'lumotlar berib borish, hamkorlikda muammolarni hal etish va hokazo. 2.3. H ujjatlar ishlab chiqish. Loyiha ishining natijalarini ifodalash shaklini aniqlash. Muhokamalarda qatnashadi, umumiy yo'nalishlar bo'yicha nazorat olb boradi. Avval kichik guruhlarda, keyin umumiy guruhda faoliyat rejasi, izlanish faoliyatining natijalarini taqdim etish shakllari muhokama qilinadi: videofilm, albom, asl ob'ekt va hokazo.

3.Texnologik bosqich (faoliyatni amalga oshirish). 3.1.Ish joyini tayyorlash. Mehnat va texnologik intizom, mehnat madaniyatiga amal qilinishini nazorat qiladi. O'z faoliyatini amalga oshirish. Izlanish, ijodiy, axborotli, ijtimoiy ahamiyatga ega faoliyat. Modellashtirish. Zarurat tug'ilganda maslahat olish. 3.2.Texnologik amallarni bajarish. 3.3.modellashtirish. Yakuniy qism. 4.1.Natijalarni ifodalash (taqdimotga tayyorlash). Maslahat beradi, kichik guruhlar ishlarini muvofiqlashtiradi, ularning faoliyatini rag'batlantiradi. Oldin kichik guruhlarda, keyin boshqa guruhlar bilan birgalikda oldindan belgilangan shaklga asosan natijalarni shakllantirish. 4.2.Natijalar himoyasi, taqdimoti (nazorat va sinov). Ekspertiza tashkillaydi, masalan, ekspert sifatida tashqaridan odamlarni taklif qiladi. Qilingan ishlar yuzasidan hisobot, natija taqdimoti. 4.3.Refleksiya. Natijalar va jarayonni baholash. Talabalar bergan baholarga tayanib, ularning faoliyatini boshqarish bo'yicha olib borgan faoliyatini baholaydi. Faoliyat natijalari, jarayoynini o'zlari baholaydilar, bunda boshqalar bergan bahoni ham e'tiborga oladilar. Umumguruh muhokamada ishtirok

etish, guruhli refleksiya. Ta'lim hududini tashkillash. Loyiha ustida ish olib boriladigan asosiy hudud an'anaviy auditoriyalardan tashqari mustaqil ishlash uchun ham joylarni o'z ichiga olish kerak:  etarli darajada xajmga ega bo'lgan kutubxona, auditoriyalarda esa har qanday vaqtda talabalar foydalanishi uchun hozir bo'lgan ma'lumotnomalar va o'zini tekshirish uchun materiallar;  erkin tajriba-sinov o'tkazish uchun laboratoriya xonalari;  turli ma'lumotlar bazasidan foydalanish imkoniyatini beruvchi kompyuter;  auditoriyalarda qulay shaklda qo'yilgan mebel;  o'quv binosi va auditoriyalarda talabalarning individual va guruhli ishlshlari uchun “burchaklar”. Faoliyatning baholanishi: Talabalar loyihaviy faoliyatini baholash mezonlari quyidagicha: 1. (bilish faoliyati uslublarini qo'llay olishi; 2. (turli axborot manbalari, izlanish usullaridan foydalana olishi, simvollar yordamida mazmunni ifodalay olishi; 3. (hamkorlikda ishlay olish, o'zgalarning fikrini qabul qilish, qiyinchiliklarga bardosh berish sifatlarini shakllanganligi; 4. (o'z-o'zini, o'z ishini tashkillay olishi: maqsad qo'ya olishi, reja tuzish va uni amalga oshirish; refleksiyani amalga oshirishi; maqsad va harakatni muvofiqlashtira olishi. Loyihali ta'limda tyutor (o'qituvchi, ilmiy rahbar). Tyutor talabaga faqat loyiha mavzusi va maqsadini aniqlashtirish bosqichida yordam berish bilan chegaralanib qolmasdan, barcha boshqa bosqichlarda ham ko'maklashib boradi:

 o'zi loyihali faoliyat , ushbu turdagi faoliyat uslubiyoti va texnologiyasi bo'yicha maslahatlar bera oladi;  loyiha tashabbuskori bo'ladi, talabalarda blimga bo'lgan qiziqishni o'stiradi, ularning irodasini tarbiyalaydi;  yangi materialni o'rganishda o'z-o'zini o'qitish yo'llari numanalarini ko'rstadi;  talabaga mustaqil izlanish faoliyatini amalga oshirishga yordam beradi. Тьютор вазифаси “Ким?”, “Қачон?” ахборотли сўроқларига жавоб бериш эмас, балки талабага унинг ўзининг тадқиқот саволини топишга ёрдам бериш, изланиш дастурини тузишга, ўз фаолияти бўйича рефлексияни амалга оширишга ёрдам беришдир. Loyihali ta'limni amalga oshirishdagi bizning tajribamiz shuni ko'rsatdiki, ushbu texnologiyani to'g'ri qo'llanishi talabalarda bilishga bo'lgan qiziqishni o'stiradi. Bunda loyihaning mavzusi shaxsan talaba uchun ahamiyatli, loyiha natijasi esa amaliy ahamiyatga ega bo'lishi juda muhimdir. Shaxsiy ahamiyatga ega bo'lgan mavzularni turli yo'llar bilan aniqlash mumkin, masalan, anketa o'tkazish. O'quv loyihalar mavzularini ishlab chiqishda biz o'quv dasturda belgilangan mavzularni, ham anketa natijalarini inobatga olishga harakat qilamiz. Misol qilib, oliy o'quv yurtida chet tillarini o'qitish jarayonida biz tomondan amalga oshirilgan loyihalar mavzularini sanab o'tamiz (loyiha natijasida olingan maxsulotlar ingliz tilida shakllantirildi): «Fanning dolzarb muammolari” (informasion loyiha); «Meni shu kasbga olib kelgan yo'llar”, “O'zbek adabiyotini dunyoga tanitish – chin vatanparvarlikning namoyon bo'lishi”, «Men ta'lim olayotgan fakultet», «Chet ellik tengdoshlarimiz hayoti” va boshqalar. Mavzular tanlanayotganda talabalar yoshidan, imkoniyatlaridan, oliy o'quv yurtiiimzda mavjud adabiyot va moddiy-texnik bazadan kelib chiqildi. Ushbu loyihalar natijasida kichik maqolalar to'plami, kasb haqida buklet, bir necha o'zbek adabiyoti asarlarini (kichik janrlardan) ingliz tiliga tarjimasi, chet ellik yoshlar haqidagi ma'lumotni aks ettirgan daydjest yaratildi.

Har bir loyiha maxsulotining amaliy ahamiyati ham mavjud: mutaxassislik fani bo'yicha mustaqil ta'limdan nazorat uchun topshiriladigan ish, oliy o'quv yurti darajasida tashkillangan foto-ko'rgazma, kasb haqidagi buklet oliy o'quv yurtining birinchi kurslariga tarqatilgan, tarjima qilingan asarlar chop etildi va hokazolar. Umumlashtirib aytganda, loyihali ta'lim talabalarni mustaqil kasbiy faoliyat, ilmiy izlanishlar olib borishga tayyorlashda muhim ahamiyatga ega bo'lgan texnologiyadir. Lekin, shuni yodda tutish kerakki, bu texnologiyani qo'llayotgan o'qituvchi o'zi ham izlanuvchan, ijodkor bo'lishi shart. Loyihali ta'limning turli ko'rinishlari mavjud. Shulardan dunyoning ko'p mamlakatlari ta'limida eng keng qo'llaniladigani bu keys-stadi (case-stady) usulidir. Bu usul aniq vaziyatlar tahliliga asoslangan. Bu vaziyatlar hayotdan olingan (turli korxonalarda qachonlardir ro'y bergan hodisalar) real faktlardir. Keyslarni bir necha turga ajratishadi: tasvirlovchi vaziyatlar, bahololovchi vaziyatlar, muammoli vaziyatlar. Keyslar mazmuni tashkiliy jihatdan nizoliligi, echimlarni topish usullari va echimlarning o'zi ko'p variantli bo'lishini, harakatlar, amallarning sub'ektivligi, xodisalarni dinamikligi (tez suratda birin-ketin sodir bo'lishi) bilan xarakterlanadi. Bugungi kunda ta'lim jrayonida keys sifatida o'quv va hattoki badiiy filmlardan olingan videokliplar qo'llanilmoqda. Keys-stadi usuli keyslar to'plami, ularni qo'llash bo'yicha uslubiy ko'rsatmalar, muhokama uchun savollar va hattoki didaktik materiallar mavjud bo'lishini nazarda tutadi. Ushbu usul ta'limning nazariy va amaliy aspektlari uyg'unligini ta'minlaydi. Talablar faoliyatini faollashtirish va intensifikasiyalashga asoslangan ta'lim texnologiyalari qatoriga interfaol texnologiyalar va trening texnologiyalari ham kiradi.

Adabiyotlar: 1. O'zbekiston Respublikasi «Ta'lim to'g'risida»gi qonuni. – T.: 1997 2. O'zbekiston Respublikasi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. – T.: 1997 3. Azizxo'jaeva N.N. Pedagogik texnologiya. Pedagogik mahorat. – T.: “O'qituvchi”, 2003 4. Voinova M.G. Pedagogicheskie texnologii i pedagogicheskoe masterstvo (v prep. yurid.dissiplin) – Tashkent, “Iqtisod-moliya”, 2006 5. Aleshina G. P. O vejlivosti, takte i delikatnosti... — L., 1990

Похожие

O’quvchilar faoliyatini faollashtirish va intensifikatsiyalash asosidagi pedagogic texnologiyalar

O’quvchilarning chizmachilik darslarida bilish faoliyatini faollashtirish. O’qitishda grafik vazifalarning axamiyati

O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari

Ta'lim qonuniyatlari va qoidalari

Didaktika fani va uning vazifalari. Ta'lim mazmuni. Ta'lim qonuniyatlari va qoidalari