O’quv materialini bildirish usullari - Педагогиka - Рефераты

O’quv materialini bildirish usullari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

88.5 KB

O’quv materialini bildirish usullari Reja: 1) O’qituvchilarning o’quv materialini og’zaki bayon etish metodikasi 2) So’zlab berish, tushuntirish, ma’ruza, suhbat 3) Tushuntirishning induktiv va deduktiv usuli 4) Laboratoriya va amaliy ishlar o’tkazish usuli 5) Sayohatlar. Undan ko’zlangan maqsad va ularning kimyoviy jarayonlarda tutgan o’rni 6) Kasb-hunar kolejlari o’quvchilarining mustaqil(uyda yoki talabalar uyida) bilim olishlaridan ko’zlangan maqsad

O’quvchilarga o’quv materiallarini bildirish o’qituvchi faoliyatining asosiy elementlardan biridir. O’quv jarayonining bu zvenosiga o’quvchilar faoliyatining quyidagi elementlari: bilimlarni idrok etish, tushunib olish va umumlashtirish to’ ғ ri keladi. Ammo o’quvchilarga o’quv materialini bildirishni uni tushunib olish va umumlashtirish bilan bo ғ lash o’qituvchiga uziga to’ ғ ri yo’l tanlashi uchun zarurdir. Agar o’qituvchi o’quv materialini bildirishda asosiy vazifa bayon etilgan ma’lumotlarni o’quvchilarning idrok etishidan iboratdeb bilsa, bu hol o’qituvchini o’quvchilarning fikrlash faoliyatini aktivlashtirishga yordam beruvchi forma, metod va metodik usullarni tadbiq etishga ragbatlantirmaydi, va aksincha, maqsadli bilimlarni tushunib olish va umumlashtirishga qaratish o’qituvchini o’quv materialini bayon etishning eng samarali metodlarini, o’quvchilarning bilimlarini o’zlashtirish darajasini tekshirishning tegishli kriterilarini izlash va tadbiq etishga undaydi. Yangi o’quv materialini bildirish o’qituvchi ishidagi asosiy masaladir. Yangi materialni bildirishda, asosan, o ғ zaki metodlardan: o ғ zaki bayon etishdan (so’zlab berish, tushuntirish, ma’ruza, suhbatdan) o’quvchilarning kitob bilan ishlashidan va ko’rsatma qo’llanmalar, diafilmlar, kinofilmlar, tajribalar ko’rsatishdan foydalaniladi. Ammo yangi materialni bildirish va buning natijasida o’quvchilar olingan bilimlarni idrok etishi, tushunib olishi, dastlabki zarur umumlashtirishlar qilishi keraqligi an’anaviy metodlarni boshqa metodlar bilan kushib olib borishni talab etadi.

O’qituvchi o’quv materialini bayon etganda, laboratoriya amamliy ishlarni bajarish vaqtida, mashqlar jarayonida, mustaqil kuzatishlar vaqtida ijodiy harakterdagi ishlarni bajarish natijasida o’quvchilar yangi bilimlar oladilar. O’qituvchining vazifasi o’quvchilar faoliyatining hamma turlarini bilimlar olish va ularni kengaytirish manbayiga aylantirishdan iborat. O’quv materialini bildirish metodini tanlash, o’rganilayotgan materialning mazmuni, harakteri va murakkabligiga, mash ғ ulotlarning didaktik maqsadiga, o’qitish vositalari bor – yukligiga, o’quvchilarning dastlabki bilimlari va shu kabilarga ko’p jixatdan bo ғ liq. Kasb-hunar maktablaridagi o’quv jarayonining uziga xos xususiyati shundan iboratki, o’quvchilarning nazariy mash ғ ulotlari bilan bir qatorda katta xajmda ishlab chiqarish ta’limi ham o’tkaziladi. Bu hol o’qituvchidan o’quvchilarga o’quv materialini amaliy rejada bildirishni talab qiladi, bu esa o’quvchilarning materialni idrok etishiga ta’sir ko’rsatadi. SHuning uchun o’quv materialini bildirish metodlarini tanlashda o’qituvchi o’quvchilarning ishlab chiqarish tajribalarini, ularning o’qitilish davrini, o’rganilayotgan materiallarning amaliyot bilan bo ғ liqligini ham e’tiborga olish zarur. O’quv matekrialini bildirish metodlarini tanlash bir qator sub’ektiv faktorlarga, jumladan, butun o’quv guruhining xususiyatlariga, ayrim o’quvchilarning individual xususiyatlariga bo ғ liq. Nixoyat o’quv materialini bildirish metodlarini va metodik usullarini tanlashga o’qituvchining pedagogik tajribasi, individual sifatlari, ish uslubi, ya’ni o’qituvchining pedagogik maxorati ancha ta’sir etadi.

O’quvchilarni yangi bilimlarni idrok etishga tayyorlash. O’quvchilarni yangi bilimlarni idrok etishga tayyorlash usullari ko’p, bu usullardan kay birin qo’llash lozimligi o’rganiladigan materilni mazmuniga, uning qanchalik muhimligiga, o’quvchilarning qanchalik tayyorlanganligi va o’qituvchining tajribasiga bo ғ liq. O’quvchilarni o’rganiladigan material bilan tanishtirishning eng ko’p tarqalgan usullaridan biri o’quvchilar bilan olgan materiallar bilan bilishi kerak bo’lgan materiallar orasiga “ko’prik solish” maqsadida, ilgari o’rganilgan materialni asosiy joylarini takrorlashdan iborat. Agar bunday bo ғ lanishlar aniq bo’lib, o’quvchilarning anglashi oson bo’lsa, yangi materialni o’qituvchining uzi qisqacha esga tushirishi mumkin. agar o’rganilgan material bilan yangi material orasidagi bo ғ lanishni chuqurrok kurib chiqish lozim bo’lsa, o’qituvchi o’quvchilar bilan suhbat o’tkazadi. Ikkala holda ham asosiy e’tibor takrorlanadigan materialning faktlariga asoslangan tomonigagina emas, balki o’rganish kerak bo’lgan material bilan bo ғ lanish o’rnatishga qaratish lozim. Bunda ayni fandan o’rganilgan material bilan bo ғ lanishlarni ochishagagina emas, balki o’quvchilarnin boshqa fanlardan olgan bilimlariga tayanish ham muhimdir. Kasb hunar maktablarida texnika fanlari bilan umumta’lim fanlarining o’rganiladigan materiallarni bir biriga bo ғ lash aloxida ahamiyatga ega. O’quvchilarni yangi o’quv materialini idrok etishga tayyorlashning muhim elementi, ularga dars mavzusini va darsdan ko’zda tutilgan maqsadni bildirishdan iborat. Dars mavzusini o’rganilayotgan o’quv materialining moxiyatini, darsning maqsadi esa o’quvchilar nimani va kay darajada o’zlashtirish lozimligini belgilaydi.

Maqsadning qo’yilishi o’quvchilarni ukiutvchi bayon etadigan materialni uylash, analiz qilish va umumlashtirishga, ilgari olingan bilimlar asosida yangi bilimlarni mustaqil izlashga raxbatlantirmogi lozim. Har bir dars uchun maqsad tanlash o’quv materialining aniq mazmuniga bo ғ liq. O’quvchilarni yangi bilimlarni idrok etishga tayyorlash maqsadida kinofilmdan lavxa namoyish qilib, uni izoxlab berish, ularni ilmiy – ommabop jurnallarning navbatdagi dars bilan bo ғ liq bo’lgan qiziqarli materiallari bilan tanishtirish, ilmiy – texnikaviy kashfiyt yoki ishlab chiqarish il ғ orlari kulga kiritgan yutuqlar to’ ғ risidagi gazetada bosilgan materiallardan misol keltirish mumkin va xokazo. Bo’larning hammasi o’quvchilarni muayyan tarzda tayyorlaydi, ularning yangi materialga qiziqishini oshiradi. Agar o’quvchilarni yangi bilimlarni idrok etishga tayyorlashni ichki tomondan emas, balki tashki tomonidan ham qarash zarur. O’quvchilar bilimlarni optimal idrok etish uchun o’quv jarayoni o’tkaziladigan joydagi sanitariya gigiena sharoitlari kabi faktorlari ham (dars boshlanishidan oldin xonalarni shamollatish, optimal darajani saqlab turish, tanaffus vaqtida o’quvchilarni normal dam olishini ta’minlash) hisobga olinishi kerak. O’quvchilarning “start” holatini ta’minlash uchun darsning boshlanishini aniq tashkil etish: o’quvchilarni joy-joyiga o’tkazish, daftar, kitob va boshqa kerak yaroklarini taxt qilib kuyish katta ahamiyatga ega. O’quvchilarni o’quv materialini idrok etishga tayyorlash to’ ғ risida gapirilar ekan, birini darsning roli va ukiutvchining o’quvchilar bilan dastlabki aloqasining roli xakida ham aytishi kerak, chunki bo’lar

o’qituvchi bilan o’quvchilar orasidagi bundan keyingi munosabatlarni ma’lum darajada belgilab beradi. Birinchi dars ijobiy emosiyalar va fanga qiziqish hosil qilishi kerak. SHu sababdan eng qiziqarli faktlar tanlash va eng samarai metodik usullardan foydalanish zarur. O’quvchilar bundan keyingi mash ғ ulotlar yanada qiziqarli bo’lishini ko’tishlari kerak. Dars materiali butun sinf uchun tushunarli bo’lishi lozim. Bu hol barcha o’quvchilarda kiyinchiliklarni engish imkoniyatlariga ishonch hosil qiladi. Dastlabki paytlarda o’quvchilarda ijobiy faoliyat va aktivlikni rivojlantirishda mutadillikka rioya qilish darkor. Mustaqil tajribalar, “tarqatma material” bilan ishlash, munozara elementlari va boshqa “shovkinli” metodlarni extiyotlik bilan tadbiq etish tavsiya qilinadi, chungki guruhni bilmay turib, o’quvchilarni nazoratdan chetda qoldirish mumkin. dastlabki tanishishda o’z mazmuni va metodikasi jixatidan ravshan, qiziqish uygotadigan so’zlar berish metodidan, shuning ukiutvchiga yangi tarbiyalanuvchilari to’ ғ risida boy matekrial bera oladigan suhbat metodidan foydalangan ma’qul. SHu bilan birga, so’zlab berish va suhbat metodlari xatto birinchi darsda ham dieproektor, magnitofon va boshqa texnika vositalaridan foydalanishga imkon beradi. O’qituvchi darsda uzini qanday to’tishi juda muhim. O’quvchilar sezishi mumkin bo’lgan ishonchsizlikka xatto juda kichiq bir xatoning o’tkazib yuborilishiga yo’l qo’yilmaydi. SHu sababli o’qituvchi uzining har bir usuli, harakati, so’zini oldindan tasavvur qilishi uchun birinchi darsiga juda puxta tayyorgarlik kurishi lozim. Bu narsa, ayniksa,

dastlabki darslarni, odatda, xayajonlangan holatda o’tkazadigan o’qituvchilarga taaluklidir. O’quv materialini o ғ zaki bayon etish metodikasi. O’quvchilarga o’quv materialini bildirishning asosiy metodlaridan biri o’z ichiga : so’zlab berish, tushuntirish, ma’ruzani o ғ zaki bayon etishdir. Bo’larning hammasida ta’lim berishning faqat bir vositasidan – o’qituvchi so’zidan foydalaniladi. So’zlab berish o’quv materialini hikoya tarzida bayon etishni ko’zda tutadi. Bu metod o’quv materiali, asosan, tavsifi harakterda bo’lib, mantiqiy izchilligi bilan farq qiladigan hollarda qo’llaniladi. Tushuntirish. O’quv materialini o ғ zaki bayon etishning ko’zda tutadi. Tushuntirish jarayonida o’qituvchi solishtirish, takkoslash, deduksiya, induksiya, asoslash, qonuniyatlar chiqarish va shu kabilardan foydalaniladi. Tushuntirish, asosan, xususiy va aniq ma’lumotlarni bildirishda qo’llaniladi. Ma’ruza, so’zlab berish va tushuntirishdan farqli ularok, ancha aniq tuzilgan bo’ladi. Ma’ruzalar, odatda o’quv dasturining yirikrok, prinsipial muxit masalalari yuzasidan uqiladi. Ma’ruzada o’quv materiali yaxlit va izchillik bilan bayon etiladi, o’zaro bo ғ langan tushunchalar, qonuniyatlar sistemasi ochib beriladi, kursning turli mavzulari orasida ichki bo ғ lanishlar o’rnatiladi. Ma’ruza so’zlab berishga qaraganda uzok davom etadi va o’quvchilarning yozib borishini ko’zda tutiladi. Ma’ruzani eshitish so’zlab berishni eshitishga qaraganda kiyinrok, chunki ko’prok dikkat e’tiborni talab etadi. Metodik usul nuqtai nazaridan olganda so’zlab berish, tushuntirish hamda ma’ruza juda ko’p umumiylikka ega, shu

sababli umuman o ғ zaki bayon metodikasini kurib chiqamiz va har qaysi metodning uziga xos xususiyatlarini kayd etamiz. O ғ zaki bayon etishga tayyorgarlik kurishda shuni nazarda to’tish zarurki, o’quvchilar yangi materialni, odatda, u tegishli mantiqiy izchillikda qism – porsiyalab bayon etilgan takdirdagina ancha samarali o’zlashtiradilar. O’quv materialining har bir qismi nisbatan tugal mazmunga ega bo’lishi kerak. Bayonni rejalashtirishda materialni asosiy masalalar mumkin kadar kam bo’ladigan tarzda tuzishga harakat qilish zarur. Tajribadan ma’lumki, o’quvchilar 2-3 ta asosiy fikrni oson, turt yoki beshta asosiy fikrni kiyinrok idrok etadilar, agar asosiy fikrlar 8-10 ta bo’lsa o’quvchilar ancha kiynaladi. Bayon etishda eng kiyini boshlangich qismdir, shuning uchun o’qituvchi uni juda puxta mashq qilishi zarur. Hamma vaqt ma’lum va aniqrok materialdan boshlab, sekin asta yangi materialga o’tishi lozim. O’quvchilar ish tajribasida yangi fakt hodisa, qonuniyat va vokealarni tushuntirishni tuzishning ikki usuli: induktiv hamda diduktiv usullari qo’llaniladi. Induktiv usulda o’qituvchi xususiydan umumiyga, deduktiv ususlda esa, aksincha, umumiydan xususiyga boradi. Bir materialning uzini ko’pincha ikki usul bilan berish mumkin. Deduktiv usulda bayonetishga vaqt ancha kam sarflanadi, ammo bu usulni qo’llash uchun o’quvchilarda dastlabki bilimlar va abstrakt fikrlash borasida ma’lum tajriba bo’lishi zarur. Bayon etishning induktiv yoki deduktiv usulining qo’llanilishi o’rganiladigan materialning mazmuniga bo ғ liq. Hikoya harakteridagi materialni induktiv asoslashlar ko’p bo’lgan material ko’pincha deduktiv usulda bayon etiladi.

SHuni ta’kidlab o’tish zarurki, tushuntirishning induktiv va deduktiv usullari sof holda kam qo’llaniladi. Odatda, o’qituvchilar o’quv materialini bayon etishda, o’rganiladigan masalalarning murakkabligi va muhimligiga qarab bu usullardan komleks tarzda foydalaniladi. Bayon etishning goyaviy – siyosiy yunalganligi nixoyatda muhim ahamiyatga ega. Darsda ta’lim masalalarigina emas, balki tarbiya masalalar ham hal qilinadi. O’quv materiallarini qism – porsiyalab bayon etish tavsiya qilinadi. Bunda fikrlar fikrga , qismdan qismga mantikian o’tish darsdan ko’zlangan asosiy maqsadni o’quvchilar esiga tushirish, materialning bayon etilgan har bir qismiga yakun yasash zarur. Bu shartlarga amal qilish bayon etishning mantiqiyligini oshiradi. Bayon etish mantiki o’quvchilarga tushunarli bo’lishga harakat qilishi lozim. Bayonning tushunarli bo’lishini oshirish uchun: aniq bo’lishi lozim, chunki umumiy muloxazalar, odatda, kiyinrok o’zlashtiriladi; zarurat bo’lmasa, o’quvchilarga tushunarsiz terminlardan foydalanmaslik kerak; jumlalarni imkoni boricha qisqa tuzish lozim; rakamli materialni extiyojsiz ishlatavermaslik zarur. Bayon etish vaqtida o’qituvchi takkoslashda foydalansa, o’quvchilar materialni yaxshirok tushunadi. Muvaffakiyatli bayon etishning eng muhim sharti ukiuvchi bayon etayotgan o’quv materialini idrok etish va tushunib oish jarayonida o’quvchilar e’tiborining turgun hamda fikrlash faoliyatining il ғ or bo’lishidir. Il ғ or pedagoglar o’quvchilar e’tiborini jalb qilib turish hamda fikrlash faoliyatini il ғ orlashtirishning har xil usullari va metodik usullaridan foydalanadilar; bu usullarning samaradorligi har bir yarim

holda materialning mazmuniga, guruhning jamoasi hamda tayyorgarligiga, darsda foydalaniladigan jixozlarga, o’qituvchining individual fazilatlari va ish tajribasiga bo ғ liq bo’ladi. Yaxshi pedagoglar tajribasini jamlab, eng harakterli metodik usullarni ko’rsatib o’tish mumkin. Avvalo, so’zni ko’rsatma qo’llanmalar, tajribalar, mehnat usullarini namoyish qilish, daftarlardagi yozuvlar, rasm chizish, sxema, grafik hamda jadvallar tuzish, diafilmlar namoyish qilish, magnitofonga yozib olganlarni eshittirish va shunga uxshashlar bilan uygunlashtirish zarurligini ko’rsatib o’tish lozim. Uygunlashtirish bama’ni bo’lganda, tabiiyki, o’quvchilarni faollashtiradi, material yaxshi o’zlashtiriladi, chunki bu holda idrok etish jarayonida o’quvchilarning bir necha xil sezish organlari ishtirok etadi. O’quv materialini bayon etishga muayyan vaqt ajratilishi sababli o’qituvchi darsda mo’ljallaganlarning hammasini bayon etishga ulgulirish uchun harakat qilshi kerak. Buning uchun o’qituvchi: -darsni o’z vaqtida boshlashi; -darsga tayyorlanish vaqtida uning ayrim bosqichlari uchun ketadigan vaqtni, agar zarur bo’lsa, ayrim asosiy masalalarga ketadigan vaqtni taxminan belgilab olishi va dars jarayonida ana shu reglamentga rioya qilishi; -o’quvchilardan qo’yilgan savollarga aniq va qisqa javob kaytarishni talab etishi; -shaxsan uzi uchun qiziq bo’lgan masalalarni ortik darajada batavsil va uzok vaqt bayon etmasligi lozim, aks holda ahamiyati kam bo’lmagan boshqa masalalarni bayon etishga vaqt etishmay koladi;

-dars rejasi va konspektdan oqilona foydalanishi, lekin ularga bo ғ lanib kolmasligi, faqat vaqti - vaqti bilan uzini teshirish maqsadida ularga qarab olishi zarur. Har qanday materialni bayon etish sungida hamisha yakun yasash kerak. O ғ zaki bayonning yakuniy qismi aytilganlarni umumlashtirish va yakun yasash uchun zarur. Bayonning xotima qismida bayon etilgan materialning asosiy joylarini yana bir bor aytib o’tish, eng muhim joylariga o’quvchilar e’tiborini kushmcha ravishda qaratish, asosiy xulosani takrorlash kerak. O’quv materialining bayon etishni muammoli qilib tuzish. O’quv jarayonini yanada takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari o’quvchilarning bilish faoliyatini aktivlashtirish, mustaqilligini rivojlantirish, o’qitishning eng samarali forma va metodlaridan foydalanishdir.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I. A. Karimov. «Barkamol avlod orzusi». T. 1999 y. 2. I. A. Karimov. «Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori». T. 1997 y. 3. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar I-kism, Toshkent, 1998 yil 4. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar II-kism, Toshkent, 1998 yil 5. V. A. Skakun. «Ishlab chiqarish ta’limi ustozi uchun kullanma». Toshkent «O’qituvchi» 1992 y. 6. N.N.Azizxo’jaeva «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahoart». Toshkent, Nizomiy nomidagi TDPU, 2003 y 7. R. X. Djuraev. «Teoriya i praktika intensifikasii professionalnoy podgogtovki uchahixsya proftexuchilih». Toshkent. «FAN» 1992 y. 8. S. A. Akmalova. «Ta’lim nazariyasi didaktika masalalari bo’yicha o’quv kullanma». Namangan 1993 y. 9. K. J. Mirsaidov. «Maxsus fanlarni o’qitish va ishlab chiqarish ta’limi». Toshkent «O’qituvchi» 1996 y. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

O’quv ustaxonalarida o’qitish

O’quv rejalashtirish hujjatlari

O'quv materialini didaktik takomillashtirish va rekonstruksiyalash asosidagi ta'lim texnologiyalari

Talabalarning yozma ish yozish orqali, ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiruvchi strategiyalar

O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari