O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari - Педагогиka - Рефераты

O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118 KB

O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari Reja: 1. Didaktika xakida tushuncha. 2. Ta’lim jarayoni va uning xususiyatlari. 3. Zamonaviy pedagogikada ta’lim paradigma (modeli)lari

1. Didaktika haqida tushuncha. Didaktikaning predmeti va vazifalari. Didaktikaning tashkil topishi va rivojlanishi. Insonning faoliyatida o’qitish har doim juda muhim ahamiyatga ega bo’lgan. Ta’lim tasodifiy, intuitiv xususiyatga ega bo’lganda ham va asosan tasodifan axborotlarni berish hamda taqlid qilishdan iborat bo’lganda ham shunday bo’lgan; keyinchalik ham, ta’lim maqsadga muvofiq muntazam va rejalashtirilgan jarayonga aylanganda, maktab paydo bo’lganida ham shunday bo’lgan. Biroq uzoq vaqt davomida ta’limni nazariy tahlil qilish va o’rganish ishlari olib borilmadi, shuning uchun o’z nazariyasiga ega bo’lmadi. Faqatgina XVII asr bu sohada muhim o’zgarishlar olib keldi: aynan o’sha paytda ta’lim alohida nom oldi va tarixda birinchi didaktik faoliyatning ilmiy asoslangan tizimiga asos solindi. Didaktika so’zi yunoncha didaktikos “o’rgatuvchi”, didasko esa – “o’rganuvchi” ma’nosini bildiradi. Bu so’z 1613 yili Germaniyada nemis pedagogi Vol ь fgang Ratke (1571- 1635 yillar) tomonidan kiritildi. Bu tushunchani shunga o’xshash usulda buyuk chex pedagogi Yan Amos Komenskiy (1592-1670 yillar) “Buyuk didaktika” nomli mashhur asarida tilga oladi. Lekin Komenskiy “didaktika bu faqat ta’limgina emas, balki tarbiyalash ham”, deb ta’kidlaydi. Mazkur asarda olim ta’lim nazariyasining muhim masalalari: ta’lim mazmuni, ta’limning ko’rgazmaliligi, ketma-ketligi kabi tamoyillari, sinf-dars tizimi borasida so’z yuritadi. 2. Didaktikaning predmeti, funktsiyalari va vazifasi. Pedagogik fan o’qitish va tarbiyalashni ularning yaxlitligi va birligida o’rganadi. Ikki faoliyatning har birining mohiyatini aniq bayon etish uchun ta’lim nazariyasi (didaktika) va tarbiya nazariyasini ajratib ko’rsatadilar. Hozirgi davrda didaktika o’qitishning mazmuni, metodlari va tashkiliy shakllarini ilmiy asoslab beruvchi pedagogika sohasi sifatida tushuniladi. Umumiy didaktikadan tashqari xususiy didaktikalar yoki alohida fanlar bo’yicha ta’lim metodikasi deb ataluvchi didaktikalar ham mavjud.

Ularning mazmuni ta’limning ma’lum bosqichlarida u yoki bu fanlarni o’rganish va ta’lim berishning nazariy asoslarini belgilaydi. Didaktika – bu pedagogik fan bo’lib, u ta’limning nazariy jihatlarini o’rganadi. Har bir o’qituvchi didaktika asoslarini bilishi zarur. Didaktika predmetini aniqlash bo’yicha turli qarashlar ilgari surilgan. qarashlarning turlicha bo’lishi didaktikaning metodologik kategoriyalarini aniq ajratilmaganligi bilan bog’liq. Ko’pchilik olimlar ta’lim ob’ekt deb o’qitish jarayonining maqsadi, mazmuni, qonuniyatlari, metodlari va tamoyillarini ko’rsatadilar. Didaktika ta’limni ijtimoiy tajribani berish vositasi sifatida e’tirof etadi. Ta’lim yordamida yoshlarni hayotga tayyorlash amalga oshiriladi. Ta’limiy faoliyatini tashkil etishda o’qituvchi - o’quvchi, o’quvchi – o’quv materiali, o’quvchi - boshqa o’quvchilar o’rtasidagi munosabatlar yuzaga keladi. Pedagogik adabiyotlarda ulardan qaysi biri didaktika uchun asosiy hisoblanishi kerakligi borasida ham turli fikrlar keltiriladi hamda o’quvchining o’quv materialiga bo’lgan munosabati, ya’ni, bilimlarni o’rganish munosabatini asosiy deb e’tirof etuvchi qarashlar soni nisbatan ko’p. Darhaqiqat, o’qish, o’rganishi ta’lim jarayonining ajralmas xususiyatidir. Ta’limga psixologiya nuqtai nazaridan yondashilsa, ushbu munosabatning ustuvorligiga shubha qolmaydi. Biroq, ta’limga pedagogik, ya’ni, ijtimoiy tajribani berish, o’rgatish nuqtai nazaridan qaralsa faoliyat uchun asosiy sanaluvchi munosabat – ikki shaxs (o’quvchi va o’qituvchi) o’rtasidagi munosabatlar ye takchi o’rin egallashi lozim ekanligi anglanadi. Didaktika predmetini mohiyatini ochishga xizmat qiluvchi yana bir qarash ta’lim-tarbiya jarayonini yaxlit o’rganish zarurligini ilgari suradi. Ta’limning tarbiyaviy vazifalari o’quvchining bilimni o’zlashtirishlarini ta’minlabgina qolmay, shaxs xususiyati, uning rivojlanishi, ma’lum ma’naviy-axloqiy sifatlarni o’zlashtirishi, fe’l-atvori, xulqini tarbiyalash uchun zarur shart-sharoitni yaratishdan iborat.

Didaktikaga ta’limning mazmunli va protsessual jihatlarini birgalikda o’rganish xosdir. Amaliyotni qayta tashkil etish va takomillashtirish masalalarini nazarda tutgan holda didaktika ta’limni faqatgina o’rganish ob’ekti sifatidagina emas, balki ilmiy asoslangan loyihalashtirish ob’ekti sifatida qaraydi. Umumiy didaktikaning predmeti dars o’tish (o’qituvchi faoliyati) va bilim olish (o’quvchining o’rganish faoliyati)ning o’zaro bog’liqligi va aloqadorligi hisoblanadi. Didaktikaning vazifalari quyidagilardan iborat: - ta’lim jarayonlari va ularni amalga oshiri shartlarini ta’riflash va tushuntirish; - ta’lim jarayonini yanada mukammal tashkil etish, ya’ni, ta’lim tizimlari va texnologiyalarini ishlab chiqish; - ta’lim jarayoni uchun xos bo’lgan umumiy qonuniyatlarni aniqlash, omillarini tahlil qilish va ta’riflash. Didaktika nazariy va bir vaqtning o’zida me’yoriy-amaliy fan. Didaktikaning ilmiy-nazariy vazifasi ta’limning mavjud jarayonlarini o’rganish, uning turli jihatlari o’rtasidagi bog’liqliklar, ularning mohiyatini ochib berish, rivojlanish tendentsiyalari va kelajagini aniqlashdan iboratdir. O’zlashtirilgan nazariy bilimlar ta’lim amaliyotini yo’naltirish, ta’limini jamiyat tomonidan qo’yilayotgan ijtimoiy talablarga muvofiq takomillashtirishga imkon beradi. Ta’lim mazmunini anglab olish, ta’lim tamoyillari, ta’lim metod va vositalarini qo’llash me’yorlarini aniqlash asosida didaktika amaliy-me’yoriy hamda konstruktiv-texnologiya vazifa ni bajaradi. 3. Didaktikaning tushunchaviy tizimi va asosiy kategoriyalari. Muayyan fanga xos bo’lgan tushunchalarda insoniyat tomonidan ijtimoiy taraqqiyot jarayonida to’plangan bilimlar aks etadi. Mavjud ilmiy tushunchalar ikki asosiy guruhga ajratiladi: 1) falsafiy tushunchalar; 2) xususiy ilmiy, ya’ni, muayyan fangagina xos bo’lgan tushunchalar.

Didaktika uchun “umumiy va alohida”, “mohiyati va hodisa”, “qarama- qarshilik”, “bog’liqligi” kabi va boshqa falsafiy tushunchalar ham muhim ahamiyatga ega. Didaktika tomonidan foydalaniladigan umumfan tushunchalari orasida “tizim”, “struktura”, “vazifa”, “element” kabilar aloshida o’rin tutadi. Pedagogikaga xos didaktik tushunchalar sirasiga quyidagilar kiradi: “ta’lim”, “dars berish”, “bilim olish”, “ta’lim jarayoni”, “o’quv fani”, “ta’lim mazmuni” va boshqalar. Didaktikada turdosh fanlarga xos bo’lgan tushunchalar ham qo’llaniladi: “idrok etish”, “o’zlashtirishi”, “mahorat”, “rivojlanish” va boshqalar (psixologiya) hamda “boshqarish”, “qayta aloqa” (kibernetika). Didaktikaning tushunchali-terminologik tizimi muntazam yangilanib va to’ldirilib borilmoqda. Didaktikaning asosiy kategoriyalari quyidagilardan iborat: dars o’tish, bilim olish, ta’lim, bilim, ko’nikma, malaka, ta’lim maqsadi, mazmuni, ta’lim jarayoni, ta’lim jarayonini tashkil etish, ta’lim turlari, shakllari, metodlari va vositalari, ta’lim natijasi. So’nggi paytlarda asosiy didaktik kategoriyalar sirasiga ta’limning didaktik tizimi va ta’lim texnologiyasi kabi tushunchalarni ham kiritish taklifi ilgari surilmoqda. Bilim olish – idrok etish, o’rganish, mashq qilish va egallangan tajriba asosida xulq va faoliyatda yangi shakllarning yuzaga kelishi, mavjud bilimarining o’zgarab, takomillashib, boyib borish jarayoni. Ta’lim - qo’yilgan maqsadga erishishga yo’naltirilgan o’qituvchi va o’quvchining maqsadli o’zaro harakatlari. Ularning birgalikdagi faoliyati ikki tomonlama aloqani tashkil etish jarayonidir. Ta’lim berish asosida bolani umumiy rivojlanishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Ta’lim - o’qitish jarayonida o’quvchilar tomonidan egallangan bilim, ko’nikma, malaka, fikrlash tizimi. Bilim – tizimlashtirilgan ilmiy ma’lumotlar majmui bo’lib, ular o’quvchining ongida borliq tushunchalari, sxemalar, ma’lum obrazlar ko’rinishida aks etadi.

Ko’nikma – shaxsning muayyan faoliyatni tashkil eta olish qobiliyati. Malaka – muayyan harakat yoki faoliyatni bajarishning avtomatlashtirilgan shakli. Maqsad (o’qish, bilim olish maqsadi) – ta’limning nimaga intilayotgani, uning urinishlari yo’naltirilgan. Mazmun (ta’lim, bilim olishning mazmuni) – ta’lim jarayonida o’quvchi egallab olishi zarur bo’lgan ilmiy bilimlar, amaliy ko’nikma va malakalar, faoliyat hamda fikrlash usullarining tizimi. Tashkil etish – didaktik jarayonni aniq mezonlar asosida tartibga solish, qo’yilgan maqsadni amalga oshirish uchun unga zarur shaklni berish. Shakl (yunoncha, forma - tashqi ko’rinishi, qobig’i) – o’quv jarayonining mavjudligini ta’minlovchi usul, uning ichki mantig’i, mohiyati va mazmuni uchun qobig’idir. SHakl sinfdagi o’quvchilarning soni, ta’lim o’rni hamda vaqti, uni amalga oshirish tartibi va shu kabilarga bog’liq bo’ladi. Metod (yunoncha metodos – yo’li, usuli)- ta’lim maqsadi va vazifasiga erishish (uni amalga amalga oshirish) yo’li. Vosita - o’quv jarayonini predmetli ta’minlash (pedagogning nutqi, darslik, o’quv qo’llanmalari, ko’rsatmali qurollar, sinfdagi jihozlar, texnik vositalar, o’quv qurollari va boshqalar vosita hisoblanadi). Natija (ta’lim mahsuli) – ta’lim nimaga erishishini qayd etuvchi tushuncha, o’quv jarayonining oqibati, belgilangan maqsadni amalga oshirish darajasi. 4. Didaktik nazariya (kontseptsiya)lar va ularning falsafiy asoslari. Ta’lim jarayoni psixologik-pedagogik kontseptsiyalar (ular aksariyat hollarda didaktik tizimlar ham deb ataladi) asosida tashkil etiladi. Didaktik tizim (yunoncha systema – yaxlit, qismlarda tashkil topgan, birlashtirish) – ma’lum mezonlari bo’yicha yaxlit holatni belgilash, ajratib ko’rsatish demakdir. U ta’limning maqsadi, tamoyillari, mazmuni, shakli, metod va vositalarining birligi asosida tashkil etilgan tuzilmalarning ichki yaxlitligini ifodalaydi. Tadqiqotchilar mavjud didaktik kontseptsiya (tizim)larni umumlashtirib quyidagi guruhlarga ajratadilar:

1) an’anaviy; 2) progressiv; 3) zamonaviy. Ta’lim nazariyasida Ya.A.Komenskiy, I.Pestallotsi va I.Gerbartlarning didaktik kontseptsiyalari muhim ahamiyatga ega. An’anaviy didaktik tizim ning yaratilishi nemis faylasufi, psixolog va pedagog I.F.Gerbart (1776-1841 yillar) nomi bilan bog’liq. U Ya.A.Komenskiyning sinf-dars an’anaviy tizimini tanqidiy nuqati nazardan qayta asoslab, etika va psixologiyaning nazariy yutuqlariga tayangan holda ta’lim tizimini yaratdi. I.F.Gerbart ta’lim tizimining asosiy belgisi quyidagilardan iborat. o’quvchilarning intellektual rivojlanishini ta’minlash maktabning asosiy vazifasi; bolani tarbiyalash esa oilaning vazifasidir. Progressiv (pedotsentrik) tizim bolaning bilim olishida faoliyatining asosiy rolь o’ynashini e’tirof etadi. Mazkur tizim asosini D.Dьyui tizimi, G.Kershteynning mehnat maktabi, V.Lay nazariyalari tashkil etadi. Zamonaviy didaktik tizim . XX asrning 50-yillarida psixolog va pedagog B.Skinner qismlarga bo’lingan axborotlarni yetkazish, bu jarayonni muntazam nazorat qilish asosida materialni o’zlashtirishda samaradorlikka erishish g’oyasini ilgari suradi. Mazkur g’oya keyinchalik dasturiy ta’lim deb ataladi. Keyinchalik N.Krauder nazorat natijalariga qarab o’quvchiga mustaqil ishlash uchun turli materiallarni taklif etadigan tarmoqlashtirilgan dastur larni yaratdi. D.Dyuining nazariy g’oyalari muammoli ta’limning asosi bo’lib qoldi. Bugungi kunda muammoli ta’lim deb nomlanuvchi, ushbu g’oya o’qituvchi rahbarligi ostida muammoli vaziyatni yaratish va ularni hal etishda o’quvchilarning faollik va mustaqilliklarini ta’minlashga erishishni nazarda tutadi. Muammoli ta’limning vazifasi faol o’rganish jarayonini rag’batlashtirish, o’quvchilarda fikrlash, tadqiqotchilik ko’nikmalarini shakllantirishdan iboratdir. L.V.Zankovning (1901-1977 yillar) rivojlantiruvchi ta’lim kontseptsiyasi XX asrning 50-yillarida keng tarqaldi. Uning g’oyalarini amalga oshirish ta’lim

jarayoniga insonparvarlik g’oyasini singdirish, shaxsni barkamol rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlarni yaratishga imkon beradi. Psixolog L.S.Vo’gotskiy (1896-1934 yillar) tomonidan 30-yillarda ilgari surilgan “Yaqin rivojlanish zonasi” g’oyasi ham muhim ahamiyatga ega. Unga ko’ra bola kattalar yordamida bilim olib, o’zi mustaqil bajara olmagan ishlarni bajara boshlaydi. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonunida ta’lim va tarbiyani insonparvarlik, demokratik g’oyalarga muvofiq tashkil etilishi e’tirof etilgan. Ta’limni insonparvarlashtirish ta’lim jarayonida o’quvchi shaxsini hurmat qilish, uning sha’ni, obro’si, qadr-qimmatini poymol etmaslik, mavjud iste’dodini rivojlantirishni nazarda tutadi. Demokratlashtirish esa pedagogik jarayonda rasmiyatchilikka yo’l qo’ymaslik, ta’lim dasturlarini tanlashda o’quvchilarning fikrlarini inobatga olishni ifodalaydi. Respublika uzluksiz ta’lim tizimi ijtimoiy buyurtmani bajarishga xizmat qiladi, barkamol shaxs va yetuk mutaxassisni tarbiyalash vazifasini bajaradi. Ta’lim tamoyillari - Ta’lim shakllari metodlari, usullari, vositalari, ta’lim jarayoni ishtirokchilarining faoliyat mazmuniga qo’yiladigan talablarni anglatuvchi dastlabki qoidalar tushuniladi.

Ta’limning ilmiylik tamoyili Ta’limning puxtaligi tamoyili Ta’limda nazariya bilan amaliyotning birligi tamoyili . Ta’limning tushunarligi tamoyili Ta’limning ko’rgazmalik tamoyili Ta’limda o’quvchilarining mustaqilligi, ijodkorligini tashkil etish tamoyili . Ta’limda o’qitishninig ta’limiy, tarbiyaviy, rivojlantiruvchi funktsiyalariningyaxlitligi tamoyili. Ta’limda o’quvchilarningyosh va individual xususiyatlarini hisobgaolish tamoyili . Ta’lim tamoyillari Ta’lim qoidalari - umuminsoniy tarbiyaning maqsad va vazifalarini amalga oshirishga qaratilgan o’qish va o’qitish jarayonlarining yo’nalishi, o’quvchilar tomonidan ilmiy bilimlarning o’zlashtirilishi, bilim va malakalar hosil qilishining asosiy qonun va qoidalarining yig’indisiga aytiladi. Qonuniyat – bu barqaror, zaruriy, u yoki bu xodisalar va jarayonlar o’rtasidagi mutanosiblik va muhim aloqa. Ta’lim qonuniyatlari Ta’lim jarayoni bola shaxsini xar tomonlama rivojlantirish, ularda ijodiy qobiliyatlar tarkib toptirish bilan bog’liqligi. Ta’lim jarayoni samaradorligi o’qituvchining mahoratiga va bolalarning bilish imkoniyatlariga bog’liqligi Ta’lim o’zi amal qiladigan shart – sharoitga bog’liqligi. O’qituvchi va o’quvchi faoliyatining uzviy bog’liqligi.

Talim jarayoni qonuniyatlariga ko’ra ta’lim tamoyillari, vositalari, metodlari, tashkiliy shakllari tanlanadi, malumot mazmuni ishlab chiqiladi, ma’lumot mazmunini ifodalash yo’llari aniqlanadi. Ta’limning mazmuni Hozirgi zamon maktablarida ta’limning mazmuni umuminsoniy fazilatlarga ega bo’lgan iymonli,e’tiqodli yoshlarni tarbiyalab voyaga yetishtirishdan iborat . Ta’lim mazmuni DTS O’quv reja O’quv dastur Darsliklar O’qitishning barcha vositalari O’quv predmetlari Zamonaviy pedagogikada ta’lim paradigma (modeli)lari. Pedagogik paradigma (yunoncha paradeigma - misol, namuna) – pedagogika fani rivojining har bir bosqichida ta’limiy va tarbiyaviy muammolarni hal etish namunasi (modeli, standarti) sifatida ilmiy pedagogik hamjamiyat tomonidan e’tirof etilgan nazariy hamda metodologik ko’rsatmalar to’plami bo’lib, u ta’limning kontseptual modeli sifatida qo’llaniladi. Bugungi kunda ta’limning quyidagi paradigmalari keng tarqalgan: 1. An’anaviy – konservativ (bilim paradigmasi) 2. Ratsionalistik (bixevioristik) 3. Fenomenologik (gumanistik) paradigma. O’quv qo’llanmalar

4. Texnokratik. 5. Ezoterik. Ayni vaqtda ta’lim paradigmalarini belgilashga nisbatan ikki xil yondashuv mavjud: 1. q adriyatli (aksiologik) yondashuv - madaniyat inson hayotining mazmuni sifatida tushuniladi. 2. F aoliyatli yondashuv ga asosan madaniyat moddiy va ma’naviy boyliklarini yaratishga yo’naltirilgan faoliyatning sinalgan usullari sifatida talqin etiladi. 3. SHaxsiy yondashuv - madaniyat muayyan shaxs timsolida namoyon bo’ladi. Madaniyatga nisbatan turlicha yondashuvlarning mavjudligi turlicha paradigmalarning yaratilishiga zamin yaratadi. Har bir paradigma bir qator ta’limiy muammolarni hal etishga yo’naltiriladi. Xususan: - ijtimoiy institut sifatida o’quv muassasalarining vazifalari; - ta’limning samarali tizimi; - o’quv yurtlari oldida turgan eng muhim, ustuvor masala; - ta’limning ijtimoiy ahamiyatli maqsadlari; - muayyan bilim, ko’nikma va malakalarning qimmatli hisoblanishi. Ayni vaqtda quyidagi paradigmalar mavjud: 1. Bilim olishning an’anaviy paradigmasi (modeli) (J.Majo, L.Kro, J.Kapel ь va boshqalar) Unga ko’ra ta’limning asosiy maqsadi - “Bilim, qanchalik qiyin bo’lmasin bilim olish”. An’anaviy paradigma maktabning maqsadi yosh avlodga individual rivojlanishi hamda ijtimoiy tartibni saqlab qolishga yordam beruvchi madaniy meroslarning muhim elementlari – bilim, ko’nikma va malakalar, ilg’or g’oyalar va qadriyatlarni saqlab qolish hamda ularni yoshlarga yetkazish muhim ekanligini yoritadi. Bilim olish paradigmasining asosiy maqsadi: ta’lim olish, taraqqiyot va madaniyatning eng muhim elementlarini avloddan-avlodga yetkazish.

2. Ratsionalistik (bixevioristik) paradigma (P.Blum, R.Ganьe, B.Skinner va boshqalar). Ratsionalistik paradigma diqqat markazida ta’lim mazmuni emas, balki o’quvchilar tomonidan turli bilimlarni o’zlashtirilishini ta’minlovchi samarali usullari yotadi. Ta’limning ratsionalistik modeli asosini B.Skinerning ijtimoiy injeneriya bixevioristik (inglizcha behavior - xulqi) kontseptsiyasi tashkil qiladi. Maktabning maqsadi – o’quvchilarda g’arb madaniyati ijtimoiy qoidalari, talablari va ko’zlagan maqsadlariga mos keladigan moslashtiruvchi “xulqiy repertuar”ni shakllantirishdir. SHu bilan bir vaqtda, “xulqi” atamasi bilan “insonga xos hamma ta’sirlanishlar – uning fikrlari, sezgi va harakatlari” ifodalanadi (R.Tayler). Bunda ta’limning asosiy metodlari, o’rgatish, trening, test sinovlari, individual ta’lim, tuzatishlari bo’lib qoladi. Buning oqibatida, ta’limninggina emas, balki dars berishning ham ijodiy xarakterini aniqlash muammosi muhokama qilinmaydi. B.Blum barcha o’quvchilar faqat o’zlashtiribgina qolmay, balki muvaffaqiyatli o’qishlari mumkin deb hisoblaydi. O’quvchining optimal qobiliyatlari ma’lum sharoitlarda, o’quvchiga ta’lim berish natijasi uning sur’ati bilan aniqlanadi. Olimning firicha, o’quvchilarning 95 % i ta’lim muddatlariga bo’lgan cheklashlar olib tashlanganda o’quv kursining butun muzmunini o’zlashtirib olishga qodirlar. Ana shu nuqtai nazardan o’quvchilar tomonidan bilimlarning muvaffaqiyatli o’zlashtirishini ta’minlovchi metodika ishlab chiqiladi, uning mohiyati quyidagichadir: 1. Butun sinf yoki kurs uchun to’la o’zlashtirish etaloni, mezonnini aniq belgilab olish asosida o’qituvchi ta’lim yakunida erishilishi kerak bo’lgan aniq natijalarning ro’yxati va unga muvofiq keluvchi testlarni tuzadi. 2. O’quv birliklari, ya’ni, o’quv materiallarining yaxlit bo’limlari ko’rsatiladi, ularni o’zlashtirish natijalari aniqlanadi, yakuniy bahoga ta’sir ko’rsatmaydigan navbatdagi testlar tuziladi. Bu testlarning vazifalari – tuzatish, korrektsiyalashdan iborat.

3. To’la o’zlashtirishga yo’naltirilgan har bir o’quv kurs materiallarini o’zlashtirish darajasini baholash uchun test sinovlarini o’tkazish. Bu o’rinda har bir o’quvchiga baho va ta’lim maqsadlarining ahamiyatini tushuntirish muhim. Predmetlarni bo’sh va o’rtacha o’zlashtiruvchi o’quvchilarning qobiliyatlarini jadal rivojlantirish P.Blum kontseptsiyasining asosiy mazmunini tashkil etadi. Turli mamlakatlarning (Avstriya, Belьgiya, AqSH va boshqalar) ta’lim tizimlari tajribasi ratsionalistik (bixevioristik) paradigma g’oyalariga muvofiq ish ko’rilganda 70 % o’quvchilar yuqori natijalarni qayd etganliklarini ko’rsatadi. Yuqorida qayd etilgan ta’lim yo’nalishlari o’zida insonparvarlik g’oyalarini ifoda etmagan, ular bola dunyoqarashining rivojlanishi, shaxsning rivojlanishida shaxslararo munosabatlarning muhim o’rin tutishini nazarda tutmaydi. 3. Gumanistik (fenomenologik) paradigmada (A.Maslou, A.Kombs, K.Rodjers, L.S.Vo’godskiy va boshqalar) o’quvchini erkin shaxs, ijtimoiy munosabatlar sub’ekti sifatida e’tirof etib, uning o’ziga xos rivojlanish talablariga egaligini ta’kidlaydi. . Ular bolani rivojlantirish maqsadida uni shaxslararo munosabatlar jarayoniga yo’naltiradi. Ta’limning fenomenologik (fenomen – yunoncha phainomenon – hisoblangan, ya’ni, mashhur, alohida nodir odam) modeli o’quvchilarning individual-psixologik xususiyatlarini hisobga olib, ularning talab va qiziqishlariga hurmat bilan munosabatda bo’lishni ko’zda tutadi. Uning vakillari o’quvchini nodir shaxs deb hisoblaydilar. Gumanistik paradigma doirasida faoliyat olib boruvchi har bir ta’lim tizimi ijodiy rivojlanadi va o’quvchi hamda o’qituvchining erkinligi va ijodkorligini yoqlaydi. Gumanistik paradigma g’oyalari 1991 yildan keyin respublika uzluksiz ta’lim tizimiga joriy etila boshlandi. Paradigmaning diqqat markazida o’quvchining barkamol rivojlanishi, uning intellektual ehtiyojlari, “erkin fikrlaydigan shaxsni tarbiyalash” masalasining ijobiy hal etilishi yotadi. Ayni vaqtda respublika ta’lim muassasalarida qo’yidagi g’oyalarga amal qilinmoqda: “Demokratik jamiyatda bolalar, umuman har bir inson erkin fikrlaydigan etib

tarbiyalanadi. Agar bolalar erkin fikrlashga o’rganmasa, berilgan ta’lim samarasi past bo’lishi muqarrar. ... Mustaqil fikrlash – ham katta boylikdir” 1 . Ezoterik paradigma (yunoncha esoterikos – ichki, sirli, yashirin, faqatgina biluvchilar uchun mo’ljallangan insonning dunyo bilan o’zaro aloqalari yuksak darajalarini aks ettiradi). Modelning mohiyati haqiqatga abadiy va o’zgarmas, doimiy sifatida munosabatda bo’lishdan iboratdir. Paradigma tarafdorlari haqiqatni bilib bo’lmaydi deb ta’kidlaydilar. Unga faqatgina fahmlash asosida erishish mumkin. Pedagogik faoliyatning oliy maqsadi koinot bilan muloqot, o’quvchining tabiiy kuchlarini ozod etish va rivojlantirishdan iborat. SHu bilan birga, o’qituvchining himoyalash vazifasi muhimdir, u o’quvchining mavjud imkoniyatlarini uni ma’naviy, jismoniy, psixik jihatdan rivojlantirishga yo’naltiradi. Ilmiy-texnik, texnokratik paradigma ning asosiy maqsadi amaliyotni takomillashtirish asosida o’quvchilarga “aniq” ilmiy bilimlarni berish va ularning o’zlashtirishlarini ta’minlash. “Bilim - kuchdir”, shuning uchun insonning qimmati uning o’rganish, bilim olish, imkoniyatlari bilan belgilanadi. Odam o’z-o’zidan qimmatli emas, u faqatgina ma’lum (o’rtacha, standartlashtirilgan) bilim yoki xulq egasi sifatida qimmatga ega g’oyalari mazkur paradigmaning asosini tashkil etadi. So’nggi yillarda noinstitutsional paradigma rivojlana boshladi. U ta’limni ijtimoiy institutlar, ya’ni, maktab va oliy o’quv yurtlardan tashqarida tashkil etish g’oyasini ilgari suradi. Bu ta’lim “tabiatda” - Internet, “ochiq maktablar” – kompyuterlar vositasida ta’lim dasturlariga (masofadan o’qitish) muvofiq o’qitish samarali deya hisoblaydi. 1 Karimov I . A . Barkamol rivojlangan avlod – O ` zbekiston taraqqiyotining poydevori . – Toshkent , Sharq nashriyot - matbaa kontserni , 1997, 9- bet

Foydalanilgan a dabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasining «Ta’lim to’g’risida»gi qonuni. Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent, SHarq nashriyot-matbaa kontserni, 1998. 2. O’zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi» . Barkamol avlod – O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. – Toshkent, SHarq nashriyot- matbaa kontserni, 1998. 3. «O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi to’g’risida»gi Nizom .Xalq ta’limi j., № 6, 1999. 4. «Umumiy o’rta ta’lim maktabi Pedagogika Kengashi to’g’risida»gi Nizom. Ta’lim taraqqiyoti j., № 3, 2002. 5. «Umumiy o’rta ta’lim maktabi Metodika Kengashi to’g’risida»gi Nizom. Ta’lim taraqqiyoti j., № 3, 2002. 6. Umumiy o’rta ta’lim maktabi fan Metodika birlashmalari to’g’risida»gi Nizom. Ta’lim taraqqiyoti j., № 3, 2002.

Похожие

O’quv faoliyatini tashkil etishning asosiy shakllari

O’quv jarayonini tashkil etishning turlari va shakllari

Ta'limni tashkil etish shakllari

Boshlang’ich sinflarda tabiatshunoslik o’quv predmetini o’rganish shakllari tabiatshunoslik o’qitish shakllari

Dual ta’lim asosida o’quv jarayonini tashkil etish