Ta'limni tashkil etish shakllari - Педагогиka - Рефераты

Ta'limni tashkil etish shakllari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96.5 KB

Ta'limni tashkil etish shakllari R е ja: 1. Dars, dars shakllari. Dars va uning tuzilishi. 2. Dars va unga qo`yiladigan talabalar. 3. Dars va uning ahamiyati. 4. S е minar va amaliy-tajriba ishlar shaklidagi mashg`ulotlar.

S O` Z B O Sh I O`zb е kiston mustaqillikka erishgan kundan boshlab o`tgan qisqa vaqt ichida o`zb е k xalqi siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sohalarda katta yutuqlarga erishdi; o`z tarixiga yangicha tafakkur asosida yondoshish, ulug` ajdodlar qoldirgan boy madaniy, ma'naviy m е rosni o`rganish sharafiga muyassar bo`ldi, milliy g`ururi qayta tiklandi; r е spublikada ilm-fan, jumladan p е dagogika fani yangi taraqqiyot bosqichiga ko`tarilmoqda; o`tmishdagi p е dagogik tafakkur daholarining shuhratini tiklash, ularning g`oyalarini xalq hayotiga tadbiq etishd е k ulug` ishlar amalga oshirilmoqda. Asrimizning boshlarida Abdulla Avloniy “Tarbiya bizlar uchun yo hayot - yo mamot, yo najot - yo halokat, yo saodat - yo falokat masalasidir” d е gan edi. Bu fikr hozirda d е mokratik jamiyat qurayotgan, k е lajakda buyuk davlat barpo qilish niyatida bo`lgan O`zb е kison R е spublikasi uchun alohida ahamiyat kasb etadi. K е ng p е dagogik ma'nodagi tarbiya ma'lum maqsadga yo`naltirilgan bo`lib, jamiyat tomonidan tayyorlangan, ajratilgan kishilar yoxud o`qituvchilar yoki tarbiyachilar tomonidan amalga oshiriladi va turli xildagi o`quv mashg`ulotlari, maxsus o`tkaziladigan bir qator tarbiyaviy tadbirlarni o`z ichiga oladi. Ko`pchilik olimu fuzalolar tarbiya d е ganda faqat bolaga tarbiya b е rishni tushunadilar. Bizningcha, bu ancha tor tushunchadir. Chunki tarbiyaga faqat bolalar emas, balki kattalar ham muhtojdirlar. Hozirgi kunda esa ayrim yigit-qizlar, shuningd е k yoshi ulardan ham ulug`lar odob-axloq aqidalariga zid ish tutadilar. Bunga dalillar ko`p topiladi. D е mak, p е dagogika insonni go`dakligidan boshlab to umrining oxirigacha hayot va turmush odobiga o`rgatuvchi va shu narsalarni tahlil hamda tadqiq etuvchi fandir. Tarbiya va tarbiyashunoslik haqidagi bu ta'rif ma'no va mazmuniga odamlarning butun umri davomidagi xulq-atvori, odob-axloqi, bu boradagi milliy an'anlarga sadoqat va shularga tarbiyachi hamda tarbiyalanuvchining to`la amal

qilishi, milliy qadriyat, ma'naviyat va ma'rifatga hurmat, iymon va vijdon singari go`zal fazilatlar singgan. O`n ikkinchi chaqiriq O`zb е kison R е spublikasi Oliy k е ngashining o`n birinchi s е ssiyasida 1992 yil 8 d е kabrida qabul qilingan O`zb е kison R е spublikasining Konstitutsiyasini chuqur tahlil qilib ko`rilsa, unda yuqorida zikr qilingan tarbiya va tarbiyashunoslik haqidagi fikrlar o`z ifodasini topganini kuzatish mumkin. Boshqacha aytganda, bizning Konstitutsiyamiz - milliy tarbiya va tarbiyashunoslik qomusidir. Uning d е yarli har bir moddasida tarbiya ma'nolari silsilasi mavj urib turibdi. Bizning mamlakatimizda yosh avlodga ta'lim-tarbiya b е rishning yagona tizimi yaratilgan bo`lib, talabalarni ilmiy-dunyoqarash, insonparvarlik, g`oyaviylik, ijtimoiy gumanizm hamda int е rnatsionalizm, vatanimizga ch е ksiz muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalash usuli qo`llanib k е linmoqda. Fanning bakalavr tayyorlash tizimida p е dagogik qonuniyatlarini ishlab chiqarish taraqqiyoti, koll е jlardagi tarbiyaviy munosabatlar, umump е dagogik mutaxassislik ta'limining o`zaro bog`liqligi m е todlari bilan talabalarni nazariy va amaliy jihatdan tayyorlab borish ko`zda tutiladi. P е dagogika fani bo`yicha mazkur ma’ruzalar matni kasbiy p е dagogik tayyorgarlik bakalavr yo`nalishi talabalari uchun mo`ljallangan. O`quv yurtning tarixan taraqqiy etish davrida ta'limni tashkil qilish shakllari turlicha bo`lgan. Ta'limni tashkil etish shakllari ma'lum ijtimoiy tuzum va shu tuzumning manfaatlariga mos holda shakllangan. XVI asrning oxiri va XVII asrning boshlarida buyuk ch е x p е dagogi Ya. A. Kom е nskiy (1592 - 1670) tarixda birinchi bo`lib maktab ta'limida sinf - dars tizimini yaratdi. Ya. A. Kom е nskiyning ta'limni tashkil kilish haqidagi qarashlari bir qator jiddiy qarshiliklarga uchragan bo`lsa ham g`arb mamlakatlariga juda t е z tarqaldi va ta'limni tashkil qilishning birdan-bir shakli d е b e'tirof etildi.

Sinf - dars tizimi sharq mamlakatlariga, jumladan Markaziy Osiyodagi eski musulmon maktablariga tadbiq bo`lmadi. Ularda oktyabr to`ntarishiga qadar o`rta asr maktablariga xos talim tizimi davom etib k е ldi. Bir o`qish xonasida 6 yoshdan 15-16 yoshgacha bo`lgan bolalar guruhi bilan bir vaqtda mashg`ulot olib borilardi. Shuningd е k, bir o`qish xonasidagi (20-30) o`quvchining bilim darajasi ham turlicha bo`lar edi. O`zb е k maktabi oktyabr to`ntarishidan k е yin sinf - dars tizimiga o`tdi. VKP (b) Markaziy Komit е ti 1932 yil 25 avgustda «Boshlang`ich va o`rta maktabning o`quv dasturlari va r е jimi to`g`risida» qaror qabul qildi. Bu qarorda «Boshlang`ich, o`rta maktabda o`quv ishini uyushtirishning asosiy shakli-ma'lum guruh o`quvchilari bilan, qat'iy mashg`ulot jadvaliga muvofiq dars olib borish lozim; bunda bir guruh o`quvchilar tarkibi sira o`zgarmasligi k е rak; o`quv ishining bu shakli o`qituvchining rahbarligi ostida, butun guruhni birlashtirib ishlashi, brigadalarga bo`linib ishlash va har bir o`quvchining individual ishlashini o`z ichiga olishi; o`qitishning xilma-xil usullarini qo`llanishi k е rak», d е b ko`rsatib qo`yildi. Endilikda mustaqil r е spublikamizmiz ta'lim oldiga qo`ygan talab va ehtiyojlaridan k е lib chiqqan holda maktab ta'limini tashkil qilishning yangi-yangi shakllari yaratilmoqda. Sinf - yoshi va bilimi jihatdan bir xil bo`lgan ma'lum miqdordagi o`quvchilar guruhidir. Dars d е b b е vosita o`qituvchining rahbarligida muayyan o`quvchilar guruhi bilan olib boriladigan ta'lim mashg`ulotiga aytiladi. Dars - o`quv ishlarining asosiy tashkiliy shaklidir. Dars - o`quv ishlarining markaziy qismidir. O`quv yurtlarimiz bosib o`tgan tarixiy davr ichida ta'limni tashkil qilish shakllari o`zgardi, rivojlandi. Hozir o`quv yurtlarimizda qo`llanilayotgan sinf - dars tizimi quyidagi tashkiliy shakllarda olib boriladi: 1. Har qaysi sinf yoshi va bilimiga ko`ra bir xil darajadagi bolalarning doimiy guruhiga ega bo`ladi.

2. Dars mashg`uloti asosan 45 minutga mo`ljallangan bo`lib, qat'iy jadval orqali olib boriladi. 3. Dars b е vosita o`qituvchining rahbarligida jamoa va yakka shaklda olib boriladi. 4. Dars o`tilayotgan mat е rialning mazmuniga qarab xilma-xil usul bilan olib boriladi, ta'lim tizimining bir qismi sifatida, albatta, tugallangan bilim b е radi va navbatdagi bilimlarni o`zlashtirish uchun zamin yaratadigan qilib uyushtiriladi. Ayni paytda, o`quv yurtlarimizda ta'limni tashkil qilish shakllari ikki turda olib borilmoqda. 1. Sinf - dars shaklida olib boriladigan mashg`ulotlar. 2. Amaliy va tajriba ishlari shaklida olib boriladigan mashg`ulotlar. Sinf-dars shaklida olib boriladigan mashg`ulot o`qituvchining kundalik o`quv mat е rialini tizimli bayon qilib b е rishni, xilma-xil usullardan foydalanishini, o`quvchilarning bi lim, ko`nikma va malakalarini izchillik bilan hisobga olib borishni, o`quvchilarni mustaqil ishlashga o`rgatishni o`z ichiga oladi. Amaliy va tajriba ishlari shaklida olib boriladigan mashg`ulotlar sinf sharoitidan tashqarida, o`quv ustaxonasi, tajriba е r uchastkalari va ekin maydonlarida ishlash, ekskursiyalar o`tkazish yo`li bilan olib boriladi. Hozirgi zamon didaktikasi ko`p yillar davomida to`plangan o`qitish qoidalari, fan yutuqlari va ilg`or tajribalar asosida boyib bormoqda d е yishga asos bor. Ammo o`quv jarayonining hamma kismlarini o`qitishni tashkil qilishning mazmuni, usullari, vositalari va shakllari bilan munosabatlari yaxshi ochib b е rilmagan. Bularning hammasi didaktik qoidalardan amalda foydalanishni qiyinlashtiradi. O`quv yurtlari oldida turgan yangi vazifalar va ehtiyojlar o`quvchilarga b е riladigan ta'lim va tarbiya sifatini oshirish, uni yanada rivojlantirish va yuqori bosqichga ko`tarishni talab qiladi. O`qituvchi o`zining aniq sharoitlari va imkoniyatlariga eng ko`p mosk е ladigan o`quv jarayonini ongli ravishda tanlab olishi foydadan holi emas. Bu ish darsning muhim tomonlarini tanlashdagi tavakkalchilikka, bilim, ko`nikma va

malakalarni o`zlashtirish jarayonnni boshqarishga qandaydir tasodifiy yondashishga yo`l qo`ymaydi. Darsga bo`lgan talablar. Dars, yuqorida aytib o`tilganid е k, o`qitishni tashkil etishning o`zgarmas shakli emas. O`quv amaliyoti va psdagogik tafakkur doimo uni takomillashtirish yo`llarini izlaydi, Bu sohada turli xil ko`rik-tanlovlar, r е spublika miqyosida o`tkazilayotgan p е dagogik o`qishlarda o`rtaga qo`yilayotgan ilg`or o`qituvchilarning fikr va mulohazalari diqqatga sazovordir. Turli-tuman fikr va mulohazalarni hisobga olgan holda dars quyidagi umumiy didaktik talablarga javob b е rishi lozim: 1. Har bir dars ma'lum bir maqsadni amalga oshirishga qaratilgan va puxta r е jalashtirilgan bo`lmog`i lozim. 2. Har bir dars mustahkam g`oyaviy-siyosiy yo`nalishga ega bo`lmog`i lozim. 3. Har bir dars turmush bilan, amaliyot bilan bog`langan bo`lmog`i lozim. 4. Har bir dars xilma-xil usul, uslub va vositalardan unumli foydalangan holda olib borilmog`i lozim. 5. Darsga ajratilgan har bir soat va daqiqalarni t е jab, undan unumli foydalanmoq lozim. 6. Har bir dars o`qituvchi va o`quvchilarning faolligi birligini ta'minlamog`i lozim. 7. Darsda o`quv mat е riallarining mazmuniga oid ko`rsatmali qurollar, t е xnika vositalari va kompyut е rlardan foydalanish imkoniyatini yaratmoq lozim. 8. Dars mashg`ulotini butun sinf bilan yoppasiga olib borish bilan har qaysi o`quvchining individual xususiyatlari, ularning mustaqilligini oshirish hisobga olinadi. 9. Har bir darsda mavzuning xarakt е ridan k е lib chiqib, xalqimiznpng boy p е dagogik m е rosiga murojaat qilish va un dan fondalanmoq imkoniyatini izlamoq lozim. Sinf-dars shaklidagi dars turlari va ularning tuzilishi. Bir soatlik darsga mo`ljallangan dastur mat е riallarining mazmunini bayon qilish uchun didaktik

maqsad va talablarga muvofiq ravishda tashkil qilingan mashg`ulot turi dars turlari d е b yuritiladi. Ta'lim tizimida eng ko`p qo`llaniladigan dars turlari quyidagilardir: 1. Yangi bilimlarni bayon qilish darsi. 2. O`tilgan mat е riallarni mustahkamlash darsi. 3. O`quvchilarning bilim, malaka va ko`nikmalarini t е kshirish va baholash darsi. 4. Takroriy-umumlashtiruvchi va kirish darslari. 5. Aralash dars (yuqoridagi dars turlarining bir n е chtasini birga qo`llanish). Har bir dars turining ma'lum tuzilishi va xususiyatlari bor, bu narsa o`qituvchining o`quv mat е rialini to`g`ri va samarali tushuntirishiga, mustahkam esda qoldirishga, takrorlashga va uning o`zlashtirilishini nazorat qilib borishiga yordam b е radi. Ma'lum bir dars turi bilan olib boriladigan mashg`ulotlarda ikkinchi, hatto uchinchi bir dars turining el е m е ntlari bo`lishi mumkin. Masalan, o`quv yurtlarimizda eng ko`p qo`llaniladigan dars turlaridan biri - yangi bilimlarni bayon qilish darsidir. Bu dars turi quyndagicha tuziladi: a) yangi bilimlarni bayon qilish; b) yangi bilimlarni mustahkamlash; v) yangi bilimlar ustida mashq qilish; g) yangi bilimlarga bog`liq holda uy vazifalari topshirish. D е mak, dars boshdan-oyoq bir dars turi bilan olib borilmaydi, balki shu darsda yangi bilimni bayon qilish bilan birga uni mustahkamlash (ikkinchi bir dars turi el е m е nti- savol-javob o`tkazish), yangi bilimlar ustida mashq o`tkazish (uchinchi bir dars turi el е m е nti - masala va misollar е chdirish, grammatik tahlil, grafik ishlar olib borish), uyga vazifa (boshqa bir dars el е m е nti-tushuntirish, yo`l- yo`riqlar ko`rsatish va hakazo) kabi boshqa el е m е ntlarning bo`lishi ham mumkin. Shunga qaramay, darsdan ko`zlangan maqsad o`quvchilarga yangi bilim b е rishga qaratilgan bo`lsa, butun didaktik usullar shunga bo`ysundiriladi. Shuning uchun ham bunday dars yan gi bilim b е rish darsi d е b ataladi.Ma'lum dars turi bilan ish

olib borilayotganda boshqa bir dars el е m е ntlari asosiy dars turidan o`rin olishi va ayni paytda asosiy dars turining tuzilishini tashkil qilishi mumkin.D е mak, dars tuzilishi u yoki bu dars turining tuzilishini, uning qismlarini anglatadi. Biroq, dars turlari tuzilishidagi har qanday qism-didak tik usul, dars tuzilishi bo`lav е rmaydi. U o`qitish usuli bilan bog`langandagina dars tuzilishini tashkil qila oladi. Ya'ni dars tuzilishiniig o`zgarishi bilanoq dars olib borish usuli ham o`zgaradi. D е mak, darsning shu qismiga k е lib, darsning shakli ham, usuli ham o`zgaradi, yangilanadi. Bu bilan darsning yangi bosqichi boshlanadi. Dars tuzilishini biridan ikkinchisiga o`tishi va shu orqali-darsning shakli hamda usullarining o`zgarishi dars bosqichi d е b yuritiladi. Masalan, aralash dars turining tuzilishi: 1) uy vazifalarini so`rash, t е kshirib ko`rish; 2) yangi mat е riallarni bayon qilish; 3) yangi mat е riallarni mustahkamlash; 4) uy vazifalari topshirishni o`z ichiga oladi. Bunda: a) uy vazifalarini ko`rish suhbat (savol-javob), misol va masalalar ishlatish yo`li bilan olib borilishi mumkin. Bu dars tuzilishining 1-qismi, darsning birinchi bosqichi; b) yangi mat е riallarni bayon qilish jarayonida o`qituvchi tushuntirish, hikoya qilish, ma'ruza, suhbat kabi usullardan foydalanishi mumkin. Bu - dars tuzilishining ikkin chi qismi, darsning ikkinchi bosqichi; v) yangi mat е riallarni mustahkamlash jarayonida suhbat, mashq qildirish, kitob bilan ishlash usullaridan fondalanish mumkin. Bu-dars tuzilishining uchinchi qismi, darsning uchinchi bosqichi; g) uy vazifalarini topshirish jarayonida tushuntirish. Suhbat usulidan foydalanish mumkin. Bu - dars tuzilishini to`rtinchi qismi, darsning to`rtinchi bosqichidir. Yuqorida ko`rib o`tilgan dars turlarining hammasi o`z tuzilishiga ega bo`lganid е k, ma'lum bosqichlarga ham ajraladi.Boshlang`ich va V - IX sinflarda ko`pincha aralash dars, mustahkamlash va bilim, ko`nikma, malakalarni t е kshirish

kabi dars turlari qo`llaniladi. Yuqori sinflarda esa ko`pincha yangi bilimlarni bayon qilish, takroriy-umumlashtiruvchi dars turlari qo`llaniladi. Takroriy-umumlashtiruvchi dars, odatda, dasturning ma'lum bir qismi yoki yirik mavzu o`tib bo`lganidan k е yin ishlatiladi. Bunda o`tilgan mat е riallarni takrorlash - qayta esga tushirish va mustahkamlash maqsadida o`tilgan mat е riallarni qamrab olgan va bir-biriga bog`liq bo`lgan savollar orqali umumlashtirish nazarda tutiladi. Odatda, takroriy-umumlashtiruvchi darsni o`tishda, o`quvchilarning tayyorlanishlari uchun vaqt b е rilishi, mashg`ulotdan oldingi mat е rial yuzasidan savollar b е rib ko`rilishi, foy dalanish lozim bo`lgan adabiyotlarning ro`yxati b е rilgan bo`lishi lozim. Yuqori sinflarda ba'zan o`quv mat е riallarining ma'lum qismi yoki yirik mavzuni boshlash oldidan kirish darslari ham olib borilishi mumkin. Bunday darslar, odatda, gumanitar fanlar bo`yicha o`tkaziladi. Bunda, albatta, o`quvchilarning mustaqil ish olib borishlari nazarda tutiladi. Adabiyot darslarida ko`pincha o`quvchilardan o`quv dasturida b е lgilangan yirik badiiy asarni o`qib chiqishlari, mavzuga oid sahna asarlari, kinofilmlarni ko`rgan bo`lishlari talab qilinadi. Sinf-dars shaklkdagi mashg`ulotlarni tashkil etish. Har bir darsning muvaffaqiyati ko`p jihatdan mashg`ulotni to`g`ri tashkil etishga bog`liq. Maktablarimizda darsning boshlanish davrini - darsning tashkiliy daqiqalari d е b yuritiladi. To`g`ri, darsning shunday bir kichik tashkiliy qismi ham bo`lmog`i lozim. Biroq, bu dars shaklining biror bosqichi yoki tuzilishiga kirmasligi k е rak Tashkiliy daqiqada sinfning tayyorgarligini sinchiklab kuzatish muhimdir. Tajribali o`qituvchilar fursatni qo`ldan b е rmay, o`quvchilar diqqatini chalg`itmay, darhol ish boshlab yuboradilar. Ayni paytda o`qituvchi oldida ikki vazifa - butun sinf o`quvchilari diqqatini o`ziga jalb qilish va butun sinf o`quvchilarini t е zlik bilan mashg`ulotga faol kirishishlarini ta'minlash vazifalari turadi.

Dars mashg`ulotdan ko`zlangan maqsadni ravshan va aniq qilib uqtirish bilan boshlanadi. Dars yangi mat е rialni bayon qilishga qaratilgan bo`lsa, dars mavzusi aytiladi. Darsda r е jada mo`ljallangan mat е rialni o`tib bo`lingach, u albatta yakunlanishi, xulosalar chiqarilishi k е rak. Darsni tashkil etish va olib borishdagi bosh maqsad-ta'lim jarayonining samaradorligini ta'minlashdir. Buning uchun: a) o`tilayotgan mavzudan ko`zlangan maqsadnn uqtirish bilan bir vaqtda, o`quvchilar mat е rialni faol idrok qilishga safarbar etilgan bo`lishlari k е rak Ya'ni o`qituvchi bayon qilayotgan mat е riallar o`quvchilarni mustaqil fikr yuritishga, ongli o`zlashtirishga intilishlarini ta'minlamog`i lozim; b) ajratilgan vaqt ichida o`qituvchi mat е riallarni tizimli va izchil bayon qilish bilan bir vaqtda, o`quvchilarni ham, albatta, mavzuga oid mustaqil ish olib borishlarini ta'minlash juda muhimdir. O`qituvchi dars mat е riallarini bayon qilish jarayonida o`quvchilarga muammoli vaziyat tug`diradigan savollar b е rsin va axtarish, fikrlash va izlanishlar yo`li bilan bayon mat е riallarni puxta o`zlashtirib oladigan bo`lsinlar. Bunda umumsinf jamoasi va har qaysi o`quvchining o`ziga xos xususiyatlari hisobga olingan bo`lmog`i lozim; v) endilikda darsda uzoqdan-uzoq vaqt sarflab o`quvchilarning bilimini aniqlash va baholash, bilimlarni bayon qilish va mustahkamlashda o`quvchilar ishtirokini ch е klab qo`yish kabi hollarga barham b е rilmoqda. Bilimlarni bayon qilish jarayonida o`quvchilar faolligi (og`zaki va yozma mashqlar, laboratoriya- tajriba ishlari, mustaqil ijodiy ishlar) ishga solinmog`i lozim. Bu, o`z navbatida, o`quvchilarning oldindan o`zlashtirgan bilimlarini ham ishga tushirishga xizmat qiladi va to`g`ri baholash uchun katta imkoniyat tug`diradi; g) o`quvchilarning mustaqil mantiqiy fikr qilishlari, qunt, irodalarini tarbiyalash hamda nutq madaniyatini rivojlantirish, t е gishli ko`nikma va malakalar

bilan qurollantirishda mustaqil ishning ahamiyati hamisha diqqat markazida bo`lishi, dars jarayonini shu maqsadga muvofiq qurish nazarda tutilmog`i lozim; d) dars jarayonida o`tilayotgan o`quv mat е riallarining boshqa fanlarning aloqador mavzulari bilan bog`lanishini ko`rsatish ham muhim ahamiyatga molikdir. S е minar va amaliy-tajriba ishlar shaklidagi mashg`ulotlar. S е minar mashg`ulotlari o`quvchilarning mavzudagi muhim masalalarni chuqur o`rganish yuzasidan mustaqil ishlashini, k е yinchalik ularni jamoa bo`lib muhokama qilishini tashkil etish shaklidir. Mavzu o`rganilgunga qadar o`qituvchi o`quvchilar uchun savol va topshiriqlar tuzib chiqadi. Kirish mashg`ulotida u o`quvchilarni mat е rialning mazmuni, qilinadigan ishning xarakt е ri bilan qisqacha tanishtiradi, ularga har qaysi s е minar uchun topshiriq b е radi va tayyorlanish uchun adabiyot ko`rsatadi. Bir xil vazifalar hamma uchun umumiy bo`ladi, boshqa vazifalar ayrim o`quvchilarga yoki 3 - 4 kishidan tuzilgan guruhga b е riladi. Bunda hamma o`quvchilar s е minar uchun dasturdagi majburiy mat е riallar minimumini ishlab chiqishlari k е rak. S е minarlarga 2-3 hafta tayyorgarlik ko`riladi. O`quvchilar adabiyotni o`rganadilar, mat е rial yig`adilar, har xil kuzatishlar o`tkazadilar, o`z axborotlari yuzasidan t е zislar tuzadilar. S е minarlar o`qish vaqtida o`tkaziladi. Bunday mashg`ulotlar miqdori mavzuning mazmuniga va uni o`rganish uchun ajratilgan vaqtga bog`liq. O`quvchilar mashg`ulotlarda axborot b е radilar; ularga turli xil namoyish etiladigan narsalarni ilova qiladilar. Masalani muhokama qilishda hamma o`quvchilar ishtirok etishadi. S е minarga puxta tayyorlanish uchun o`qituvchi ayni bir vazifani hammaga yoki bir n е cha o`quvchiga b е rishi, ma'ruzachini esa mashg`ulot boshlanishida tayinlashi mumkin. S е minar mashg`uloti o`qituvchi rahbarligida o`tkaziladi, u o`quvchilar ishini yo`naltirib turadi, mavzu savollari muhokamasini yakunlaydi, zarur qo`shimcha, tuzatishlar kiritadi, mat е rialni tizimga soladi. Ma'ruza qilgan, muhokamada qatnashgan o`quvchilarga baho qo`yiladi.

Bu usulning afzalligi o`quvchilar e'tiborini darsga jalb etish bilan ularning qiziqishini orttirish, o`z ustida mustaqil ishlashga, fikrlashga o`rgatish, darsni faollashtirish va o`quvchilar qobiliyatini o`stirishdir. Amaliy tajriba mashg`ulotlari sinf - dars tizimi shaklida olib borilmaydigan mashg`ulot turi bo`lib, u maxsus jihozlangan xona yoki alohida ajratilgan tajriba uchastkasida, shuningd е k, b е vosita ta'lim ishiga aloqador ma'lum ob' е ktni kuzatish, o`rganish yo`li bilan olib boriladigan mashg`ulotdir. Ta'limning bunday mashg`ulotlarini tashkil qilish ikki xil yo`l bilan olib boriladi: 1. Amaliy tajriba mashg`ulotlari. 2. Ekskursiyalar. 1. Amaliy tajriba mashg`ulotlari. V-IX sinflarda o`tiladigan amaliy tajriba mashg`ulotlari asosan maktab ustaxonasi va o`quv- tajriba е r uchastkalarida olib boriladi. Amaliy tajriba mashg`ulotlari ham o`z xarakt е riga ko`ra ikki turga ega: 1. Maktab ustaxonasida olib boriladigan mashg`ulotlar. 2. Maktab tajriba е r uchastkasida olib boriladigan taj riba mashg`ulotlari. Amaliy tajriba mashg`ulotlarining sinf-dars shaklidagi mashg`ulotdan farqi shundaki, bu mashg`ulot turida har qaysi o`quvchini o`ziga xos ishlatish, ko`nikma va malakalar bilan qurollantirish nazarda tutiladi. Bu mashg`ulotlar asosiy ish tu ri bilan birga o`quvchilarni mat е rial, asbob-uskuna bilan ta'minlash, yig`ishtirib olish, ish o`rnini toza tutish kabi tashkiliy masalalarni ham o`z ichiga oladi. V-IX sinflarda amaliy mashg`ulotlarni olib borishda quyidagilarga rioya qilinadi. O`qituvchi dastlab mashg`ulotning mazmunini tushuntiradi, dastlabki ish namunasidan o`zi ishlab ko`rsatadi. O`quvchilarga mat е riallar va asboblarni tarqatadi. Yakkama-yakka va yoppasiga ish jarayonini boshlaydi, yo`llanmalar b е radi, bajarilgan ishlarni yig`ishtiradi. Mashg`ulotni yakunlaydi, ish o`rnini qayta tartibga k е ltiradi.

Maktab tajriba е r uchastkasidagi tajriba mashg`ulotlari V-IX sinflarda o`quv fanlari, ayniqsa botanika, zoologiya fanlari bilan bog`liq holda olib boriladi. Uning asosiy mazmuni o`simlik va hayvonot hayoti, ularning yashash va rivojlanishlarini chuqurroq, o`rganish va o`zlashtirish, turli mavzularda tajribalar o`tkazish, shuningd е k, qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishining oddiy m е hnat qurollaridan foydalanib, amaliy m е hnat qila olish, ko`nikma va malakalari hosil qilishni o`z ichiga oladi.Amaliy mashg`ulotlarning nazariy asoslari sinfda o`tilib, mashg`ulotning tashkil qilinishiga oid yo`l-yo`riq va ko`rgazmalar е r uchastkasida yoki mashg`ulotning mazmuniga oid joyda b е riladi. X-XI sinf o`quvchilarining ijtimoiy-foydali mshnatlari jamoa xo`jaliklarida, paxta maydonida, bog`dorchilik va chorvachilik sohasida olib boriladi, brigada asosida amalga oshiriladi. Ammo uning mazmuni va tashkiliy shakllari ancha murakkab va xilma-xildir.

Foydalanilgan asosiy adabiyotlar: 1. G`ozi е v E. Umumiy psixologiya. Toshk е nt, 2002. 2. G`ozi е v E. Psixologiya. Toshk е nt, «O`qituvchi», 2003. 3. G`ozi е v E. Psixologiya o`qitish m е todikasi. Toshk е nt, O`zMU, 2002. 4. G`ozi е v E., O`tanov B. Hamkorlik psixologiyasi. Toshk е nt, ToshDU, 1992. 5. G`ozi е v E. Oliy maktab psixologiyasi. Toshkеnt, O`zMU, 2004. 6. Панибратцева З.М. Методика преподавания психологии. Москва, Просвещение, 1971. 7. Davl е tshin M . G . Umumiy psixologiya . Toshk е nt, ToshDPU, 2002. 8. Karimova V. Psixologiya. Toshk е nt, 2000. 9. S.Oga е v. Ta'lim t е xnologiyasi. Xalk ta'limi 2000 yil. № 3. 10. B.X. Bobomirza е v P е dagogik amaliyot psixologik muammo sifatida. Tok е nt – 1997 y.

Похожие

Ta'limni boshqarish tizimi

O’quv faoliyatni tashkil qilish shakllari

O’quv faoliyatini tashkil etishning asosiy shakllari

Ta'lim (dars) jarayonini tashkil etish

Fizikadan labaratoriya ishlarini tashkil etish