O’qitishning metodik usullarini tanlash - Педагогиka - Рефераты

O’qitishning metodik usullarini tanlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

59.5 KB

O’qitishning metodik usullarini tanlash Reja: 1) O’qitishni tashkil etishning boshqa turlari 2) Seminar mashg’ulotlari va konferensiyalar 3) Rejalashtirilgan o’qitish 4) O’quvchilarni yangi bilimlarni idrok etishga tayyorlash

Il g’ or o’qituvchilar o’quv jarayonining yangi strukturasini o’qitishga tobora keng tadbiq etmokdalar. Bu strukturaga ko’ra, bilimlarni o’zlashtirish va o’quv hamda malakalar hosil qilish o’quvchilarning mustaqil amaliy va a q liy faoliyatlari natijasida sodir bo’ladi. Muammoli vaziyatlar yaratish, ularni hal qilish yo’llarini izlash va aniqlash, muammoni hal qilish jarayonining o’ zi, chiqarilgan xul o salarni qanchalik to’g’ri ekanligini amalda tekshirib k o’ rish o’quv jarayonining muhim elementlari bo’lib kolmokda. Muammoli jarayon hosil qilish o’quvchilar aktiv aqliy faoliyatning zarur shartidir. O’quvchi oldiga muayyan vazifa qo’yiladi, bu vazifa unda qiziqish uy g’ otadi va o’quvchi bu vazifani hal qilishga urinadi, ammo o’z bilimlari hamda tajribalari etarli darajada tula va chuqur emasligini paykaydi, ya’ni aniq kiyinchilikka duch keladi. O’quvchida hosil bo’lgan vaziyatdan chiqish yo’lini topishdek ichki extiyoj paydo bo’ladi, kiyinchilikni xis etish paydo bo’lgan sharoitni analiz qilishga va qo’yilagn masalani echish yo’llarini topishga undaydi. SHunday qilib, bilish lozim bo’lgan va amaliy vazifalar bilan o’quvchilarning bilimlari darajasi orasida ziddiyatlar paydo bo’ladi, bu ziddiyatlar yuzaga kelgan kiyinchilikni bartaraf etishga qaratilgan intensiv fikrlash faoliyatini uy g’ otadi. O’quv materialini bayon etishning muammoli tuzilishini chuqurrok bilib olish uchun fikrlash jarayonining ba’zi qonuniyatlarini kurib chiqamiz. Bu sohada olib borilgan eksperimental tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, fikrlash va yangi bilimlarni o’zlashtirish jarayoni qonuniyatlari bir-biriga ma’lum darajada to’g’rikeladi. Fikrlashdagi harakatlar narsani, hodisani o’zgartirishning shunday amaliy hamda

nazariy usullarini o’z ichga oladiki, bo’lar uning yangi xossalari va yangi nisbatlarini paykashga olib keladi. Fikrlashning asosiy vazifasi yangi bilimlarni va yangi harakat usullarini egallashga imkoniyat yaratishdan iborat. SHu bilan birga, insonning bilimlari tafakkurining pirovard natijasi, bilishning asosiy vositasidir. Inson yangi narsani uziga ilgari ma’lum bo’lgan narsa asosida biladi. Inson ma’lum bo’lgan narsaga tayanibgina uzining bilish faoliyatida ilgari siljiydi. Insonning bilimlari qanchalik aniq va chuqur bo’lsa, uning faoliyati shunchalik mukammal, mehnati unumli bo’ladi. Inson bilimlar sistemasini bilib olar ekan, ayni zamonda bu bilimlarni ishlatish usullarini, amaliy va nazariy masalalarni echishda bilimlardan foydalanish uchun zarur bo’ladigan intellektual harakatlarning murakkab sistemasini ham o’zlashtiradi. Fikrlashdagi harakatlarni dilda bajarishga qaratilgan aqliy operasiyalar sistemasi, debgina tushinish yaramaydi. Tafakkur amaliy yoki nazariy harakatdan ajralmasdir, u insonning butun faoliyatiga xizmat qiladi, inson o’z oldiga vujudga keladigan muammolarni echishning tayyor usullariga ega bo’lmagan yoki harakatlarni bajarishning yangi usullarini topishi zarur bo’lgan hollarda uning faoliyatini tartibga solishga yordam beradi. Fikrlash jarayoni amalga oshadigan asosiy forma muammolarini, ya’ni bilish lozim bo’lgan, echilish yo’li noma’lum yoki mavjud bilim hamda malakalarni yangi, odatlanilmagan sharoitda tadbiq etishni talab qiladigan intellektual va amaliy vazifalarni hal qilishdan iborat. O’qitishda tafakkurning vazifasi shundan iboratki, u yangi harakat usullarini va o’zlashtirilishi lozim bo’lgan yangi bilimlarni kashf etishga xizmat qiladi. O’qitish jarayonida tafakkur bu vazifani fikrlash

zaruriyatini, ya’ni ilgari ma’lum bo’lmagan bilimlarni yoki harakat usullarini kashf etish yoki o’zlashtirishni talab etadigan vazifani bajarish vaqtida o’quvchida paydo bo’ladigan psixik holatni kelitrib chiqaradigan muayyan vaziyatlar sharoitida bajaradi. bunday vaziyatlar va ularga mos keladigan vazifalar muammoli vaziyat hamda vazifalar deb ataladi. YAngi bilimlarni o’zlashtirish jarayoni muayyan muammoni hal qilinishidan iborat fikrlashning namoyon bo’lishi ekan, yangi bilimlarni o’zlashtirishning har bir elementi- bu, muammoli vaziyatlarning hal qilinishi, deb aytish mumkin. Buni fikrlashning psixologik qonuniyatlaridan o’qitish jarayonini boshqarish uchun foydalanish masalalariga bagishlangan barcha tadqiqotlar tasdiqlaydi. Bu xulosa o’quvchilarning mustaqil ravishda bilimlar olish jarayonini boshqarish maqsadida muammoli vaziyatlar sistemasini ishlab chiqish va uni tadbiq etishni nazarda tutadi. Muammoli vaziyatni hal etish asosida tashkil qilingan o’quv jarayoni pedogogikada muammoli o’qitish deb ataladi. Muammoli o’qitish vaqtida hamma vaqt masala (muammo) qo’yiladi va hal qilinadi. Bu muammo savol, topshiriq, masala tarzida beriladi. Ammo o’qitishda, shu jumladan, o’quv materialini o’zlashtirishdan oldin savol va masalalardan foydalanish muammoli o’qitish shartlariga hamma vaqt ham to’g’ri kelavermaydi. Muammoli vaziyat hamda masala tushunchalarining ma’nosi bir xil emas. Masala tushunchasi bilan harakatning ba’zi ob’ektiv beriladigan harakteristikalarigina belgilanadi, ishtirok etuvchi shaxs- sub’ekt esa qo’shilmaydi. Masalani echish jarayoni izlanayotgan zarur narsaning topilishini ta’minlaydigan masala shartlarini o’zgartirish sistemasidan iborat. Ko’pchilik hollarda masala ma’lum bo’lgan bilim,

o’quv va malakalarni bevosita tadbiq etish asosida bajariladi yoki hal qilinadi. Muammoli vaziyat- sub’ekt (o’quvchi) bilan ob’ekt (masala) o’zaro ta’sirining uziga xos turi. Muammoli vaziyat avvalo o’quvchining fan to’g’risida, topshiriqni bajarish usullari yoki shartlari to’g’risida yangi bilimlarni kashf etishni (o’zlashtirishni) talab etadigan vazifani bajarish jarayonida paydo bo’ladigan muayyan psixik holatni harakterlaydi. Agar masalni echishda o’quvchi harakatlarni o’qituvchi ko’rsatmasiga binoan bajarib, uni hamma vaqt ham kabul qila olmasa, muammoli vaziyat vujudga kelishining mukarrar sharti yangi xossa yoki harakat usulini ochish zarurati bo’ladi. Bunday zaruriyat bevosita amaliy sharoitlar bilan ham, ijtimoiy extiyojlar bilan ham belgilanishi mumkin. Muammoli vaziyatlar yaratishda pedogogika fani ishlab chiqkan hamda amalda tekshirib kurilgan quyidagi qoidalarga amal qilish zarur. Muammoli vaziyat yaratish shunday amaliy yoki nazariy masalani nazarda tutadiki, bu vazifani bajarishda o’quvchi o’zlashtirishi kerak bo’lgan yangi bilimlar yoki harakatlarni kashf etish lozim. Masala quyidagi shakllarda berilishi mumkin: savol shaklida - bunda ma’lumotlar surok gapga kiritilgan bo’ladi va savolning ta’rifi, uning moxiyati vazifani bajarishda o’quvchida paydo bo’ladigan real savolga mos kelishi kerak; -topshiriq shaklida, bunday masalada xulosa chiqarish, nimanidir tushintirish, asoslash taqlif etiladi. Masala hamisha o’quvchining bilim va o’quvlariga asoslanishi lozim. Ular savol yoki vazifaning moxiyatini, tub maqsadini va echish yo’llarini tushunish uchun etarli bo’lishi kerak. O’quvchiga taqlif

etiladigan muammoli vazifa o’quvchining intellektual imkoniyatlariga mos kelishi zarur. Vazifaning kiyinlik darajasi ikkita asosiy ko’rsatkich: o’zlashtirilishi kerak bo’lgan o’quv materialining yangilik darajasi va uning umumlashtirilganlik darajasi bilan baholanadi. Odatda, muammoli vazifa o’zlashtirilishi lozim bo’lgan o’quv materialdan oldin berilishi darkor. Ammo o’quvchilarda muammoli vazifani hal qilish uchun etarli darajada bilim va o’quvlar bo’lmasa, ularga zarur ma’lumotlarni bayon etish yoki ularni muayyan harakatlarga o’rgatish lozim. Bunday hollarda o’qituvchi jarayonlarning xususiyatlari, aniq ma’lumotlar va shu kabilarni aytib beradi, o’quvchilar esa ana shu ma’lumotlar asosida, o’rganiladigan harakatlarning umumiy qonuniyatlarini, bajarish usullari hamda shartlarini ijodiy o’zlashtiradilar. O’quvchilarning muammoli masalalar echish yo’li bilan yangi bilimlarni o’zlashtirish jarayoniga o’qituvchi doimo bevosita raxbarlik qilishi kerak. O’qituvchi muammoli vaziyat yuzaga keltiradi, masalani ta’riflaydi, shundan keyin yordamchi savollar berish, aniqliklar kiritish, ba’zi narsalarni aytib berish yo’li bilan o’quvchilarga talab etiladigan qonuniyatlarni mustaqil tushunish hamda ta’riflashga, qilinadigan ish usuli yoki shartini topishga, zarur xulosa chiqarishga yordam beradi. Bilim va harakatlarning ma’lum darajada murakkab sistemasini muammoli o’zlashtirishni ta’minlash uchun muammoli vaziyatlar yaratishda muayyan sistemaga rioya qilish kerak: -murakkab topshiriqni ancha mayda, xususiy topshiriqlarga bo’lish zarur; ba’zi hollarda asosiy masala bir necha dars yoki, xatto,

butun boshli mavzu doirasida yagona bo’ladi va xususiy vazifalar sifatida echiladi; -har xil muammoli vaziyatlar uchun xos bo’lgan didaktik funksiyalarni farq qilish kerak: mavzuni o’rganish boshida hosil qilinadigan birinchi muammoli vaziyat o’quvchilarda o’rganilayotgan umumiy qonuniyatni o’zlashtirish uchun extiyoj uygotishi darkor; shundan keyin aniq muammoli vaziyatlar sistemasining hammasi shu asosiy masalani ochishga xizmat qiladi; -muammoli vaziyatlar sharoitida o’qituvchi bayon etadigan o’quv materialini va o’quvchilar mustaqil uzdashtiradigan materialni aniqlashga differensiallangan tarzda yondoshish kerak; bir darsning uzida, odatda, ikkala tipdagi materialdan foydalaniladi. Muammoli o’rganish uchun ochiq oydin ifodalangan sabab-natijali bog’langan, eng muhim sifatlarni, hodisalarni, munosabatlarni umulashtirishni, qonuniyatlarni aniqlashni talab etadigan material, ya’ni asos harakteridagi material tanlab olinadi. Axborot hikoya rejasidagi aniq materialni o’qituvchining uzi bayon etadi. SHu sababli pedogogika adabiyotida muammoli o’qitishni tavsiflashda uchraydigan muammoli dars terminiga tula qo’shilib bo’lmaydi. Xotimada shuni ta’kidlab o’tish zarurki, darsda muammoli vaziyatlar hosil qilish okibat natijada aniq o’quv materialini ongli ravishda o’zlashtirishga qaraganda ancha ko’p narsani bilishga yordam beradi, chunki o’quvchilar ularni hal etib, fikrlashga, muloxaza yuritishga, xulosalar chiqarishga o’rganadilar. O’qitishning bunday usulubi insonni aktiv, ijodiy uylaydigan qilib tarbiyalashga yordam beradi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I. A. Karimov. «Barkamol avlod orzusi». T. 1999 y. 2. I. A. Karimov. «Barkamol avlod Uzbekiston tarakkiyotining poydevori». T. 1997 y. 3. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar I-kism, Toshkent, 1998 yil 4. O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish buyicha me’yoriy hujjatlar II-kism, Toshkent, 1998 yil 5. V. A. Skakun. «Ishlab chiqarish ta’limi ustozi uchun kullanma». Toshkent «O’qituvchi» 1992 y. 6. N.N.Azizxo’jaeva «Pedagogik texnologiya va pedagogik mahoart». Toshkent, Nizomiy nomidagi TDPU, 2003 y 7. R. X. Djuraev. «Teoriya i praktika intensifikasii professionalnoy podgogtovki uchahixsya proftexuchilih». Toshkent. «FAN» 1992 y. 8. S. A. Akmalova. «Ta’lim nazariyasi didaktika masalalari bo’yicha o’quv kullanma». Namangan 1993 y. 9. K. J. Mirsaidov. «Maxsus fanlarni o’qitish va ishlab chiqarish ta’limi». Toshkent «O’qituvchi» 1996 y. 10. www.ziyonet.uz 11. www.nur.uz

Похожие

Ta'lim usullarini tanlash

I-II Sinflarda tabiatshunoslik o’qitishning metodik xususiyatlari

O’qitishning interfaol usullari

Tabiatshunoslik o’qitishning amaliy metodlari

Pеdаgоgikа fаnini o’qitishning mеtоdоlоgik аsоslаri